Ο ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΟΣ ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ
(β’ μέρος)
(Διαβάστε το α’ μέρος εδώ: http://www.tar.gr/content/content.php?id=3989)
Ο Νίκος Ξυλούρης έχοντας προφανώς μελετήσει σε βάθος τις στο α’ μέρος προαναφερθείσες παραδοσιακές μελοποιήσεις, δισκογράφησε τον παραδοσιακό «Ερωτόκριτο» τη δεκαετία του 1970 σε ενορχηστρώσεις των Σταύρου Ξαρχάκου και Χριστόδουλου Χάλαρη. Αρχικά με τους δίσκους ¨Δημοτική Ανθολογία¨ (1973) και ¨Συλλογή¨ (1974) όπου μεταξύ άλλων συνθέσεων του Σταύρου Ξαρχάκου ακούγεται και η γνωστή σύνθεση και στην συνέχεια στο δίσκο ¨Ερωτόκριτος¨ (1976) όπου μελοποιούνται εκτενή μέρη του έργου σε ενορχήστρωση Χριστόδουλου Χάλαρη και με τη συμμετοχή της ερμηνεύτριας Τάνιας Τσανακλίδου. Στις δύο δουλείες του Σταύρου Ξαρχάκου διαλέγονται ορισμένα δημοφιλή αποσπάσματα τα οποία και ενορχηστρώνονται με σαφώς πιο εμπορική κατεύθυνση. Η εμπορικότητα-‘‘εντεχνοποίηση’’ της ενορχήστρωσης παραμένει και στην ενορχήστρωση του Χριστόδουλου Χάλαρη, χωρίς όμως το γεγονός της μη αποκλειστικής χρησιμοποίησης παραδοσιακών οργάνων και του εμπλουτισμού των συνθέσεων με ποικίλα μουσικά μοτίβα να είναι απαραίτητα αρνητικό. Η δουλεία αυτή αποτελεί μια εκτενέστερη ματιά στο έργο και χρήζει περαιτέρω αναλύσεως μιας και ο δίσκος αποτελείται αποκλειστικά από μελοποιημένα αποσπάσματα του ποιήματος.
Νίκος Ξυλούρης - ¨Ερωτόκριτος¨ (MINOS-EMI, 1976)
Τα αποσπάσματα που επιλέχθηκαν για το συγκεκριμένο δίσκο δε διαφέρουν πολύ από εκείνα που επιλέγονταν και από τους σύγχρονους και παλαιότερους του Νίκου Ξυλούρη παραδοσιακούς Κρητικούς μουσικούς. Πιο συγκεκριμένα, τα μέρη που έχουν επιλεχθεί-μελοποιηθεί χωρίζονται σε δύο θεματικές ενότητες με την πρώτη να τιτλοφορείται ¨Του κύκλου τα γυρίσματα¨ και τη δεύτερη ¨Το παραμύθι του Ερωτόκριτου¨. Σε ό,τι αφορά την πρώτη, επιλέγονται αποσπάσματα του Α’ και Γ’ μέρους του ποιήματος. Έτσι, στα κομμάτια ¨Ο τροχός της μοίρας¨, ¨Ρίζες¨ και ¨Η ώρα της αγάπης¨ ερμηνεύονται στίχοι από το Α’ μέρος, τα οποία και εισάγουν τον ακροατή στην υπόθεσή. Στα κομμάτια ¨Τα θλιβερά μαντάτα¨, ¨Παράπονο της Αρετούσας¨ και ¨Χωρισμός¨ ερμηνεύονται αποσπάσματα από το Γ’ μέρος του έργου όταν και οι ήρωες αναγκάζονται να χωρίσουν εξαιτίας του εξορισμού του Ρωτόκριτου από τον πατέρα της Αρετούσας, ρήγα Ηρακλη. Στη δεύτερη θεματική ενότητα και στα κομμάτια ¨Η συνάντηση¨, ¨Το παραμύθι¨, ¨Ταραχή¨, ¨Θρήνος¨, ¨Το φανέρωμα¨ και ¨Η μέρα η λαμπρή¨ ερμηνεύονται αποκλειστικά αποσπάσματα του Ε’ μέρους όταν και οι δύο ήρωες συναντιούνται, αρχικά με το Ρωτόκριτο μεταμορφωμένο και στη συνέχεια με την αποκάλυψη της πραγματικής του ταυτότητας και το ευτυχές τέλος της ιστορίας. Αξίζει να σημειωθεί πως η μη επιλογή ‘‘πολεμικών’’ αποσπασμάτων, δηλαδή της γκιόστρας (Β’ μέρος) καθώς και της μάχης για τη σωτηρία του βασίλειου της Αθήνας (Δ’ μέρος), είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την προφανή προσπάθεια εκ μέρους του ερμηνευτή Νίκου Ξυλούρη της ανάδειξης και της εξιστόρησης των ερωτικών δοκιμασιών των δύο πρωταγωνιστών.
Η παραδοσιακή μελωδία κυριαρχεί και σε αυτήν την ηχογράφηση και πιο συγκεκριμένα σε πέντε εκ των κομματιών (¨Ο τροχός της μοίρας¨, ¨Τα θλιβερά μαντάτα¨, ¨Χωρισμός¨, ¨Το παραμύθι¨ και ¨Η μέρα η λαμπρή¨). Η προαναφερθείσα όμως εντεχνοποίηση της όλης ενορχήστρωσης έχει επιφέρει μια σημαντική, σε σχέση με τις παλαιότερες παραδοσιακές ηχογραφήσεις, διαφοροποίηση στο όλο αποτέλεσμα και κατά κύριο λόγο στην ερμηνεία των στίχων. Έτσι, η αφηγηματικότητα που υπήρχε στους παλαιότερους Κρητικούς καλλιτέχνες εκλείπει σχεδόν ολοκληρωτικά αφήνοντας τη θέση της σε μία αποκλειστικά τραγουδιστή και εμπορική ερμηνεία η οποία από τότε αφομοιώθηκε από την πλειοψηφία των Κρητικών μουσικών. Τα υπόλοιπα αποσπάσματα δένονται επίσης με παραδοσιακές μελωδίες κάτι που αποτελεί εξαιρετικά ενδιαφέρον στοιχείο μιας και σπανίζει η μεταφορά στίχων του «Ερωτόκριτου» με διαφορετική μελοποίηση πλην της συνηθισμένης από μη ανήκοντες στο χώρο της λόγιας-δυτικής μουσικής συνθέτες. Επίσης συναντάται ίσως και η πρώτη προσπάθεια μιας πιο έντεχνης μελοποίησης ερωτικών αποσπασμάτων στα κομμάτια ¨Παράπονο της Αρετούσας¨ και ¨Θρήνος¨ όπου ερμηνεύονται από την Τάνια Τσανακλίδου λόγια της Αρετούσας προς τον αγαπημένο της σε δύο λυρικές συνθέσεις που αναδεικνύουν την ψυχολογική κατάσταση της ηρωίδας καθώς και τη δραματικότητα των στίχων. Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι ο δημοφιλέστερος ίσως στίχος του έργου (Γ’ στ. 1355) τόσο εδώ, στο κομμάτι ¨Τα θλιβερά μαντάτα¨, όσο και στις παλαιότερες ηχογραφήσεις που χρησιμοποιήθηκαν για την παρούσα εργασία ακούγεται ως ¨«Ήκουσες Αρετούσα μου τα θλιβερά μαντάτỨ, ως ¨«Τα άκουσες Αρετούσα μου…»¨, ¨«Τα ‘μαθες Αρετούσα μου…»¨ κτλ πλην εκείνης του Νικολή Κατσούλη (Κουφιανού) όπου και ακούγεται ο αυθεντικός στίχος του ποιήματος ¨Λέγει της ο Ρωτόκριτος «Ήκουσες τα μαντάτα…¨, ενώ ο Γιάννης Σκαλίδης ακούγεται να τραγουδά ¨Λέγει της «Αρετούσα μου, ήκουσες τα μαντάτỨ. Επιπρόσθετα, ο Νικολής Κατσούλης συνεχίζει να τραγουδά τους αμέσως επόμενους στίχους σε αντίθεση με τους υπολοίπους παραδοσιακούς Κρητικούς μουσικούς που συνεχίζουν από τον ¨Τέσσερεις μέρες μοναχάς μου ’δώκε να ανιμένω… ¨ (Γ’ στ. 1361).
Βιβλιογραφία-Πηγές
Σ. Αλεξίου (επιμ.), Βιτσέντζος Κορνάρος, Ερωτόκριτος, Αθήνα (Βιβλιοπωλείον της Εστίας) 2008.
D. Holton (επιμ.), Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, Ηράκλειο (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) 2008.
Σ. Αραβανής, «Ο μελοποιημένος Ερωτόκριτος», διαδικτυακή έκδοση περιοδικού Δίφωνο, δημοσίευση: 01 Απριλίου 2011.
Ν. Ξυλούρης, Τ. Τσανακλίδου, Χριστόδουλος Χάλαρης, «Ερωτόκριτος», δίσκος ακτίνας (MINOS-EMI) 1976
Γ. Κουμεντάκης, Λουδοβίκος των Ανωγείων, Ν. Ξυδάκης, Ψαραντώνης, «Τέσσερις δρόμοι για τον Ερωτόκριτο», δίσκος ακτίνας (LYRA) 2000.
Προσωπικό αρχείο ηχογραφήσεων Γ. Βαβουλέ.
Σταύρος Κουδουνάς
Ιούλιος 2012
koudounas.tar@gmail.com
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
«Ερωτόκριτος και Αρετούσα» - έργο του Λέσβιου λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου
