MICHELLE PAULINE VIARDOT-GARCIA (Της Έφης Αγραφιώτη)

MICHELLE PAULINE VIARDOT-GARCIA

   
Ary Scheffer, δύο πορτραίτα της Pauline Viardot.
(Μουσείο της Ρομαντικής Ζωής, Μονμάρτη)

H Pauline Viardot γεννήθηκε το 1821. Ήταν  κόρη του διάσημου τενόρου και καθηγητή λυρικού τραγουδιού, Manuel Garcia. Ο ίδιος ερευνούσε για χρόνια την χρήση και τις δυνατότητες των φωνητικών χορδών, άγνωστες τότε παραμέτρους  της τεχνικής της φωνής. Ο Garcia, εκ φύσεως ανήσυχος και δημιουργικός, έφτασε να εφεύρει και ένα λαρυγγοσκόπιο και να προτείνει μια εξέταση κατάλληλη για τους τραγουδιστές. Ο Γκαρσία είχε επίμονα μελετήσει την ανατομία του λάρυγγα, ιδιαίτερα την κίνηση και τη συνεργασία των μυών. Το 1855 ήταν σε θέση να δει τον δικό του λάρυγγα με οδοντικό καθρέφτη και να παρατηρήσει τις ακολουθίες κίνησης κατά τη διάρκεια του τραγουδιού. Ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για τη λαρυγγοσκόπηση σαν απαραίτητη εξέταση στο τραγούδι, όχι για την ιατρική της πλευρά.   

Η μεγαλύτερη αδερφή της Pauline ήταν η θρυλική μέτζο σοπράνο Maria Malibran. Όταν πέθανε, μετά από ατύχημα εν ώρα ιππασίας, ήταν μόλις  28 ετών και ήδη πολύ διάσημη. Τότε το βάρος της φήμης έπεσε στους ώμους της μικρότερης κατά δώδεκα χρόνια Pauline.

 
P. F. Sokolov, Pauline Viardot

1840, η Viardot στο σπίτι των Σούμαν στο Zwickau

Ο ποιητής Alfred de Musset την άκουσε  να τραγουδάει όταν ήταν 17 ετών. Γι αυτόν η φωνή της είχε τη γεύση ενός άγριου φρούτου. Η Pauline κατέχει το μυστικό των μεγάλων καλλιτεχνών: πριν εκφράσει κάτι, το νιώθει. Φωνή και  καρδιά τραγουδούν μαζί, γράφει. Ήταν ο πρώτος που ερωτεύτηκε αυτή την πολυτάλαντη νέα κοπέλλα που εν συνεχεία απέκτησε αναρίθμητους άρρενες θαυμαστές, μεταξύ αυτών τον Berlioz, τον Gounod και βέβαια τον Ivan Tourguéniev. Ο Chopin μιλούσε με θερμά λόγια για την μουσική φύση της και έπαιζε μαζί της μουσική, απολαμβάνοντας. Θεωρείται  μαθήτριά του αν και ήταν ήδη πιανίστα όταν γνωρίστηκαν. Η ίδια μετέγραψε για φωνή και πιάνο κάποιες από τις Μαζούρκες του. Μετέγραψε επίσης για φωνή και πιάνο, συνθέσεις Μπραμς, Χάυδν και Σούμπερτ. Ο Λιστ, περιγράφοντας την εντυπωσιακή αυτή γυναικεία μορφή, είπε ότι εκτός των άλλων της αρετών,  γεννήθηκε σε μια οικογένεια όπου η ιδιοφυία μοιάζει να είναι κληρονομική "dans une famille où le génie semblait héréditaire" (1859)

Kαρικατούρα της Γ. Σάνδη, Chopin-Viardot 

1842, στο σπίτι της Γεωργίας Σάνδη

Μια εξέχουσα προσωπικότητα κρύβεται πίσω από το όνομα της Viardot, πολλοί το γνωρίζουν, διατριβές εκπονήθηκαν για την προσωπικότητά της, αλλά η μουσική της εξακολουθεί να ακούγεται ελάχιστα. Η μόνη αναφορά που γίνεται κάπου - κάπου αφορά την στενή σχέση με τον Ivan Tourguéniev ο οποίος για λίγο περισσότερο από δέκα χρόνια ζούσε δίπλα στο σπίτι της στο Bougival, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Παρίσι. Η στενή φιλία και η συνεργασία τους έχει δώσει, κυρίως παλαιότερα, τροφή για κάθε είδους υποθέσεις ή διαπιστώσεις. Η αλήθεια είναι ότι ένας από μέρους του ανεκπλήρωτος έρωτας μπόρεσε να εξελιχθεί σε βαθιά φιλία και συνεργασία.

Στην πρώτη φωτογραφία η βίλλα των Viardot στο Bougival όπως είναι σήμερα και στη δεύτερη το σημερινό Μουσείο Τουργκιένιεφ, η datcha στην οποία κατοικούσε o μυθιστοριογράφος, ποιητής, μεταφραστής και θεατρικός συγγραφέας από το 1870 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1883 που πέθανε μετά από πάλη με τον καρκίνο.

Η Viardot γνώρισε την επιτυχία σε όλες σχεδόν τις μεγάλες όπερες της Ευρώπης, όχι μόνο στο Παρίσι, το Λονδίνο και το Βερολίνο, αλλά και στην Αγία Πετρούπολη. Εκεί με αφορμή μια παράσταση γνώρισε τον Ivan Tourguéniev το 1843. Τον έπεισε να εγκαταλείψει την πατρίδα του στην οποία αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα.

Η Pauline Viardot έχει ασκήσει ουσιαστική επιρροή στην πολιτιστική ζωή του δέκατου ένατου αιώνα. Πράγματι, αν ο όρος αποδιδόταν τότε σε γυναίκα, θα της άξιζε να την αποκαλέσουν ιδιοφυΐα.  Της τον απέδωσαν περίπου έτσι προσωπικότητες της μουσικής όπως  ο Λιστ, ο Βάγκνερ και ο Σαιν Σανς, που εκτίμησαν ιδιαίτερα πολλές φορές το συνθετικό έργο της. Τα δύο  πορτρέτα του φίλου και θαυμαστή της  Ary Scheffer, που βρίσκονται στο Μουσείο της Ρομαντικής ζωής στη Μονμάρτη αλλά και οι επιστολές του Eugène Delacroix προς αυτήν, δείχνουν μια αρχοντική, ευφυή γυναίκα, όχι όμορφη αλλά... ακαταμάχητα άσχημη, όπως την χαρακτήριζε ο Saint Saens.

Louis Viardot, o σύζυγος-υποστηρικτής

 

Ivan Tourguéniev από το χέρι της Viardot

Η  Viardot γεννήθηκε στο Παρίσι, αλλά η οικογένεια είχε ισπανικές ρίζες. Ο θάνατος της αδελφής της την συγκλόνισε. Δεν είχε πια σημασία γι αυτήν αν θα ασχοληθεί με το πιάνο ή τη φωνή, αυτό που την ενδιέφερε είναι  η απόδοση της στη μουσική να είναι ισάξια της αδελφής της. Τραγούδησε δημόσια για πρώτη φορά το 1839 και αυτή η συναυλία σήμανε την αρχή μιας εντυπωσιακής εξέλιξης. Η Γεωργία Σάνδη έγραψε: Αυτή είναι η μόνη γυναίκα που αγάπησα με ενθουσιασμό. Είναι η μεγαλύτερη ιδιοφυΐα της εποχής.

Erwin Hanfstaengl, πορτραίτο της P.Viardot, στο σπίτι των Σούμαν, Zwickau

 Στην αρχή ακόμα της σταδιοδρομίας της - που βοηθήθηκε από τον οικογενειακό τους φίλο Gioachino Rossini - παντρεύεται τον συγγραφέα, δημοσιογράφο, κριτικό τέχνης και διευθυντή λυρικών θεάτρων Louis Viardot, άνθρωπο παθιασμένο με την όπερα. Ο σύζυγός  της μιλούσε τέσσερις γλώσσες και είχε σπουδάσει νομικά.  Ως Ισπανόφωνος, ήταν ο πρώτος μεταφραστής στα γαλλικά του Δον Κιχώτη του Θερβάντες. Αργότερα, με τη βοήθεια του Τουργκένιεφ μετέφρασε από τα ρωσικά στα γαλλικά έργα του Γκόγκολ και του Πούσκιν.

Στην πολιτική αντίθεση του προς τον Ναπολέοντα ΙΙΙ, η οικογένεια αποφασίζει την εγκατάσταση της στο Μπάντεν-Μπάντεν.  Η Pauline , παράλληλα με την καριέρα φροντίζει στοργικά τα παιδιά της. Το πάθος της για τη μουσική εργασία δεν στέρησε από τα παιδιά τίποτα, γράφει η Σάνδη.

Ο Schumann  της αφιέρωσε το αριστούργημα του Liederkreis και ο Μπραμς την Ραψωδία για άλτο, χορωδία και ορχήστρα. Η Clara Schumann, που εθεωρείτο τότε η σπουδαιότερη πιανίστα της εποχής, συμμετείχε στη λαμπρή βραδιά που οργάνωσε το ζεύγος Viardot  στο σπίτι τους στο Μπάντεν Μπάντεν και έπαιξε πιάνο μαζί της. Όταν οι Viardot επέστρεψαν στο Παρίσι, κατάφεραν με τις μουσικές βραδιές που οργάνωναν να κάνουν τη μουσική ζωή του Παρισιού να έχει σημείο αναφοράς τις συναντήσεις των μεγάλων καλλιτεχνών στο σπίτι τους. Μέχρι και ο Gabriel Fauré, γνωστός μη κοσμικός χαρακτήρας, παρευρίσκετο στα μουσικά βράδια της οικογένειας Viardot στο Παρίσι αλλά και στο εξοχικό τους σπίτι στο Bougival όπου συγκέντρωναν επίσης φίλους και συνεργάτες πολύ συχνά. Ο Bizet, που ήταν και  γείτονάς τους στο Bougival, βρισκόταν κι αυτός συχνά μαζί τους. Διαθέτει τεράστιο ατομικό πολιτισμό και ζωτικότητα, είναι ευγενής και εντυπωσιακά ικανή έγραψε  για την Pauline Viardot ο Gabriel Fauré. Γράφει θαυμάσια μουσική, τραγουδά μαγευτικά, είναι σπουδαία ζωγράφος, παίζει πιάνο σαν σολίστ, μιλά πολλές γλώσσες και μοιράζει με ισορροπία την αγάπη της σε φίλους, μαθητές και συναδέλφους. Μου φαίνεται ότι δεν υπάρχει τίποτα που να μη μπορεί να το κάνει πολύ καλά.

 

Όταν η φωνή της έχασε με τα χρόνια τη γοητεία της, η Viardot αφοσιώθηκε στη σύνθεση. Ο γαλλικός ρομαντισμός και το ισπανικό χρώμα συνδυάζονται και  υποστηρίζονται από μια λεπτή αρμονική στήριξη. Με τη σύνθεση ασχολιόταν ήδη από πολύ νέα, αποσπασματικά όμως, λόγω των πολλών καλλιτεχνικών υποχρεώσεων της.
Συνέθεσε υπέροχα τραγούδια σε ποίηση Eduard Mörike, Heinrich Heine, Alexander Sergejewitsch Puschkin και Ivan Tourguéniev.

Pauline Viardot, Les filles de Cadix - χειρόγραφο

Από την Βιβλιοθήκη της Λωζάννης

 

 Εν συντομία αναφέρουμε, μεταξύ των εκατοντάδων συνθέσεων της, τις όπερες: Trop de femmes (Tourguéniev, 1867), L'ogre (Tourguéniev, 1868), Le dernier sorcier (Tourguéniev, 1869), Le conte de fées (1879),Cendrillon (1904).
Τα χορωδιακά: Choeur bohémien, Choeur des elfes, Choeur de fileuses και La Jeune République.
Τις συνθέσεις για πιάνο και τα έργα μουσικής δωματίου: Αirs de ballet for piano (1885), Défilé bohémien for piano 4 hands (1885), Introduction et polonaise – 4 mains (1874), Marche militaire (1868), Mazurke pour piano (1868), 6 morceaux pour violon et piano (1868), Album russe no 2, pour piano (1874), Sonatine pour violon et piano (1874), Suite arménienne - piano 4 mains.  Εκ των τραγουδιών της:  Album de Mme Viardot-Garcia (1843), L'Oiseau d'or (1843) ,  12 Mazurkas (1848), Duo, 2 solo voices and piano (1874), 100 songs including 5 Gedichte (1874) , 4 Lieder (1880), 5 Poésies toscanes-paroles de L. Pomey (1881), 6 Mélodies (1884), Airs italiens du XVIII siècle (trans. L. Pomey) (1886), 6 chansons du XVe siècle,  Album russe και Canti popolari toscani.

Πέθανε στα 88 της χρόνια, στις 18 Μαΐου 1910 και αναπαύεται στο κοιμητήριο της Μονμάρτης.

Έφη Αγραφιώτη
Effie.tar@gmail.com
Σεπτέμβριος 2017

Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)