[μουσικά πορτραίτα-2008 \"in memoriam\"]
LEOS JANACEK (1854-1928)
(της Έφης Αγραφιώτη)

 Ένας ακόμα κοσμαγάπητος συνθέτης. Ένας από τους πέντε «μεγάλους» τσέχους, ανάμεσα στον Σμέτανα, τον Μαρτινού, τον Βόριτσεκ, τον Ντβόρζακ. Ένας βασικός εκπρόσωπος των Εθνικών Σχολών του εικοστού αιώνα. Η εργογραφία του, μουσική βασισμένη σε μια «παλιομοδίτικη» ρομαντική αισθητική, πολύ ενδιαφέρουσα, που ρέει πάντα «φυσικά», πλούσια σε ιδέες, χαρακτηρίζεται από το μέτρο και τη συντομία.

Υπέροχες οι σελίδες του για πιάνο, πνευστά, τσέλλο, πνευστά. Ξεχωριστή θέση στην προτίμησή του κρατούσε βέβαια η όπερα: Šárka (1887, 11.11.1925 Brno) - Počatek románu (10.2.1894 Brno) - The Beginning of a Romance , Jenůfa - Její pastorkyňa, Jenufa - Ihre Ziehtochter, Jenufa - Her Step-daughter, Osud 1904,  - Destiny (Fate) -Výlety páně Broučkovy , (23.4.1920 Praha) - Die Ausflüge des Herrn Brouček ,The Excursions of Mr. Brouček - Káťa Kabanová (23.11.1921 Brno) - Příhody lišky Bystroušky (6.11.1923 Brno), Das schlaue Füchslein , The Cunning Little Vixen - Věc Makropulos (18.12.1926 Brno), Die Sache Makropulos ,The Makropulos Case - Z mrtvého domu (12.4.1930 Brno), Aus einem Totenhaus , From the House of the Dead . Εννέα είναι οι ατελείωτες όπερες του Γιάνατσεκ: Příyhody posledního Abencerage (1886). Σε κείμενο του Chateaubriand. Andělská sonata (1903). Honza hrdina (1905). Gazdina roba (1907). Paní Mincmistrová , Anna Karenina (1907) σε κείμενο του Lev Tolstoy. Živá mrtvola (1916) σε κείμενο  Lev Tolstoy. Divoška (1920). Dítě (1923). Στα έργα του αναφέρονται και τα χαμένα ή  ημιτελή: Ο Θάνατος (13.11.1876, Brno). Valašské tance (1889), μουσική μπαλέτου ημιτελής, Rákós Rákóczy, η καντάτα Amarus. Schluck und Jau (1928).

Η μουσική του Γιάνατσεκ βέβαια πέρασε πολλά δύσκολα χρόνια μέχρι να βρει την θέση που της αξίζει στα μεγάλα λυρικά θέατρα του κόσμου, και αν δεν υπήρχε ο Sir Charles Mackerras στην δεκαετία του 70, ο οποίος ανέβασε το σύνολο σχεδόν των έργων του στην English National Opera, οι όπερές του θα ήταν ίσως ακόμα άγνωστες στην Ευρώπη.
Εμείς εδώ στην Αθήνα είχαμε την τύχη τον Ιούλιο του 2006 να  παρακολουθήσουμε δύο  όπερες από την όπερα του Μπρνό , την πόλη όπου έζησε  ο Γιάνατσεκ, φυσικά στην Τσέχικη γλώσσα (στην Αγγλία οι όπερές του παιζόντουσαν μεταφρασμένες στα Αγγλικά), παιγμένες με ένα μουσικό ήθος που σπάνια συναντάμε πια στην όπερα. Η «Υπόθεση Μακρόπουλος» ήταν η πρώτη όπερα που παρουσίασε η όπερα του Μπρνό στις 3 Ιουλίου 2006 με την Γκαμπριέλλα Μπενάτσκοβα στον ρόλο της Εμιλία Μάρτυ. Αξέχαστοι μένουν ακόμα σήμερα οι τραγουδιστές που την πλαισίωσαν, όπως ο τενόρος Roman Zadnik, ο μπάσος Jan Hladik, και ο βαρύτονος Pavel Karnas. Η Ορχήστρα της όπερας έπαιξε με  προσήλωση στις λεπτές μουσικές αποχρώσεις της παρτιτούρας υπό την διεύθυνση του μαέστρου Jan Zbavitel. Η δεύτερη όπερα που παρακολουθήσαμε ήταν το «Πονηρό μικρό Αλεπουδάκι» μια από τις ωραιότερες, πληθωρικότερες, μελωδικότερες όπερες του Γιάνατσεκ. Το έργο ήταν μια μουσική και θεατρική αποκάλυψη, με την υπέροχη ενορχήστρωση και το καυστικό χιούμορ που το χαρακτηρίζει. Ακόμα και σαν αλληγορία με πολιτικές προεκτάσεις να τη δει κανείς, η όπερα αυτή είναι μια από τις πιο πρωτότυπες όπερες του ρεπερτορίου.

 Αρχείο Γιάνατσεκ (Μπρνο)    το ζεύγος Γιάνατσεκ

Για τους βιβλιοφίλους:
Ed. Simeone, Nigel, John Tyrrell & Alena Nemcova Janácek's works: a catalogue of the music and writings of Leoš Janácek, Oxford: Clarendon Press, 1997.
Cheek, Timothy: The Janáček Opera Libretti, Translations and Pronunciation: Káťa Kabanová, Lanham: Scarecrow Press, 2004.

Tyrrell, John: Janáček, Years of a Life: (1854-1914) The Lonely Blackbird London, Faber, 2006.

δείτε και ακούστε:

http://www.youtube.com/watch?v=wdZIBOnV4Bw&feature=related
http://www.youtube.com/watch?v=bWoAXYn9b2A

http://www.youtube.com/watch?v=WXUI62PWvHY&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=OABd8MfEnS4&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=quSpigs9ql4&feature=related

Έφη Αγραφιώτη
effie@tar.gr
(επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας)