[μουσικά πορτραίτα] LUIGI NONO (1924-1990)
Μουσική και Στρατευμένη Τέχνη
(του Ευάγγελου Κοκκόρη)



LUIGI NONO
(1924-1990)

Μουσική και Στρατευμένη Τέχνη

 


Ο συνθέτης Λουίτζι Νόνο σε παλαιότερη φωτογραφία.

 

Η περίπτωση του συνθέτη Luigi Nono μας κάνει να σταθούμε και να συλλογιστούμε τα μεγάλα γεγονότα που συντελούνται στην εποχή μας. Γεγονότα κοινωνικά, μα κυρίως πολιτικά, που φαίνονται πιο επίκαιρα.

 

Ο Νόνο, γεννημένος στη Βενετία στις 29 Ιανουαρίου του1924, παρακολούθησε μαθήματα (1941-46) στη Βενετσιάνικη Ακαδημία “Μπενεντέττο Μαρτσέλλο” με τον Μαλιπιέρο, ενώ παράλληλα σπούδασε Νομικά στην Πάντοβα, λαμβάνοντας το πτυχίο του στα είκοσι δύο του χρόνια, το 1946. Ανάμεσα στα έτη 1946 – 1950 τον συναντάμε, κοντά στο συμπατριώτη του, συνθέτη Μπρούνο Μαντέρνα, με τον οποίο κάνει μαθήματα συγκριτικής ανάλυσης της τεχνικής σύνθεσης σε έργα του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης.

 

Είκοσι τεσσάρων χρονών στα 1948, σπουδάζει σύγχρονες τεχνικές δίπλα στον αρχιμουσικό και εκφραστή της σύγχρονης μουσικής δημιουργίας, Χέρμαν Σέρχεν. Το 1950 με τη βοήθεια του Σέρχεν ο Νόνο πρωτοεμφανίζεται στο πρωτοποριακό φεστιβάλ του Ντάρμστατ, με το ορχηστρικό έργο του “Variazioni Canoniche” και το 1955, πέντε χρόνια αργότερα, παντρεύεται την κόρη του Σένμπεργκ, Νούρια.

 


Από την παράσταση της “Aνάκρισης” του Πέτερ Βάις σε μουσική Νόνο (Στουτγάρδη, Οκτώβριος 1965).
 Ο θεατής βγάζει την απόφαση για τους εγκληματίες πολέμου.

 

Ο Νόνο έχει στο μεταξύ αποκηρύξει όλες τις νεανικές του συνθέσεις, της εποχής του Μαλιπιέρο. Ύστερα από μια θητεία στο δωδεκάφθογγο σύστημα, πέρασε στο λεγόμενο καθολικό σειραϊσμό, την αυστηρή δηλαδή οργάνωση, όχι μόνο των τονικών υψών της διάταξης των φθόγγων, αλλά και των ρυθμών, διαρκειών και εναλλαγών, όπως επίσης της δυναμικής και των ηχοχρωμάτων.

 

Ωστόσο ο Νόνο είναι γνωστός όχι μόνο σαν πρωτοπόρος στην τέχνη του, αλλά και σαν στρατευμένος συνθέτης. Τα πιο σημαντικά έργα του αντιπροσωπεύουν διαμαρτυρίες ενάντια στο φασισμό και την καταπίεση. Τη δεκαετία δε του 1950 υπήρξε ένας από τους ελάχιστους “στρατευμένους” συνθέτες.

 

Μουσική συνειδητοποίηση, γνώση του χθες και του σήμερα, για ένα άλλο, επιτέλους ελεύθερο αύριο,
 θα αναφέρει ο ίδιος στα κείμενά του για το στρατευμένο θέατρο και τη στρατευμένη μουσική. Στρατευμένη, γιατί στρέφεται εναντίον των ομάδων που επιδιώκουν μια πολιτική της συσκότισης και εν τέλει της τύφλωσης, απευθυνόμενες σε ένα κοινό ναρκωμένο.

 


Φάκελος Οπενχάιμερ: Ένα έργο - ντοκουμέντο του Κίπχαρντ, σε σκηνοθεσία Έρβιν Πισκάτορ.
Ένας πίνακας με ένα μαθηματικό τύπο, που δεσπόζει στη σκηνή. Ο φυσικός Οπενχάιμερ, κατασκευαστής της υδρογονοβόμβας, περνά από δίκη.
Η μουσική της παράστασης ανήκει στον Νόνο.

 

Καταφεύγοντας στη δημόσια διαμαρτυρία, ο Νόνο συνεργάζεται το 1965 με το θεατρικό συγγραφέα Πέτερ Βάις, καταγγέλλοντας τα μεγάλα γεγονότα της εποχής εκείνης.

 

Γιατί έπρεπε να περάσουν είκοσι ολόκληρα χρόνια από το τέλος του Πολέμου για να γίνει η δίκη της Φρανκφούρτης; Γιατί οι δικαστικές αποφάσεις να είναι τόσο ανερυθρίαστα επιεικείς; Ποιος μπορεί να αιτιολογήσει και πολύ περισσότερο να δικαιολογήσει την καταστροφή με ναπάλμ χωριών και ανθρώπων που αγωνίζονται για την ελευθερία τους;

 

O Πέτερ Βάις καταθέτει τη δική του διαμαρτυρία με την “Aνάκριση”, όπου ο θεατής του έργου καλείται να δώσει την ετυμηγορία του για τους εγκληματίες πολέμου. Με τις σκηνοθετικές οδηγίες του Έρβιν Πισκάτορ, ο Λουίτζι Νόνο δεν συνθέτει θεατρική μουσική, αλλά αποκαλύπτει με τη μουσική του μόνο αυτό που δεν μπορούν να αποδώσουν ο λόγος και η σκηνή: Τα έξι εκατομμύρια των δολοφονημένων στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως.

 


Nono- Composizione per Orchestre II

 

“Εργάστηκα” θα γράψει ο Νόνο “με διάφορα ακουστικά υλικά, παιδική χορωδία, ενόργανο σύνολο, ηλεκτρονικό υλικό, μα και την ανθρώπινη φωνή. Έτσι συνέθεσα τη μουσική για τη Fabrica Illuminata (Φωτισμένη Φάμπρικα), την Ανάκριση του Πέτερ Βάις, το θεατρικό έργο του Κίπχαρδ, Φάκελο Οπενχάιμερ, αλλά και για το έργο μου Per Bastiana (1967, αφιερωμένο στη δεύτερη κόρη του). Για μια επανάσταση που δεν ήρθε ποτέ”.

 

Η  μουσική του σμιλεύτηκε με όλη τη μουσική πρωτοπορία της εποχής (Τζον Κέιτζ, Λουτσιάνο Μπέριο, Καρλχάιντς Στοκχάουζεν, Πιερ Μπουλέζ). Ένα πολύχρωμο κολάζ κειμένων όπως η όπερα “Intolleranza” (1960), “Canti di Vita e d’ Amore” (1960), “Nοn consumiamo Marx” (1968, έργο βασισμένο στα γκράφιτι του Παρισινού Μάη) έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξή του, οδηγώντας σε αυτό που ο ίδιος ονομάζει, όχι μουσική οργής και διαμαρτυρίας, αλλά μουσική συνειδητοποίηση και γνώση του χθες και του σήμερα, για ένα άλλο, επιτέλους ελεύθερο, αύριο.

 


Προετοιμασία για το ανέβασμα του έργου “Aνάκριση” του Πέτερ Βάις στην “Eλεύθερη Λαϊκή Σκηνή” του Δυτικού Βερολίνου.
Δεξιά, ο σκηνοθέτης Έρβιν Πισκάτορ, στο κέντρο, ο συγγραφέας Πέτερ Βάις στο κέντρο και αριστερά, ο συνθέτης Λουίτζι Νόνο.
Πίσω διακρίνεται ο σκηνογράφος Χανς – Ούλριχ Σμύκλε.

 

Il canto sospeso

Το τραγούδι που έμεινε μετέωρο

 

Το 1949 ο Ιταλός εκδότης Τζούλιο Εϊνάουντι κυκλοφόρησε στα ιταλικά ένα τόμο με τον τίτλο “Lettere di condannati a morte della Resistenza Europea” (Γράμματα καταδικασμένων σε θάνατο της Ευρωπαϊκής Αντίστασης). Ο τόμος περιελάμβανε γράμματα εκτελεσθέντων από τους Ναζί από δεκαέξι χώρες: Γάλλων, Ελλήνων, Ιταλών, Τσέχων, Γερμανών, Γιουγκοσλάβων, Αυστριακών, Δανών, Νορβηγών, Ρώσων...

 

Ο Νόνο αντί για ποίηση χρησιμοποίησε στο έργο του “Il canto sospeso” τα γράμματα που έστειλαν στους δικούς τους –λίγο πριν στηθούν στο εκτελεστικό απόσπασμα- δέκα αγωνιστές της Ευρωπαϊκής Αντίστασης. Τρεις από αυτούς είναι Έλληνες, ο Ανδρέας Λυκουρίνος, 14 ετών, μαθητής, ο Λευτέρης Κιοσσές, 19 ετών, φοιτητής και ο Κώστας Σίρμπας, 22 ετών, κουρέας. Στις 750 συνολικά σελίδες της, η έκδοση του Εϊνάουντι είχε αφιερώσει 35 σελίδες στην Ελλάδα, σώζοντας έτσι μηνύματα 32 Ελλήνων που εκτελέστηκαν από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής.

 


“Ομιλία για το Βιετνάμ” είναι το δεύτερο έργο του Πέτερ Βάις, που ανήκει στο θέατρο-ντοκουμέντο.
 Η τραγωδία ενός λαού μέσα από την πορεία του.

 

Ο Λουίτζι Νόνο συνέθεσε αυτή την καντάτα ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία του βιβλίου, ως παραγγελία της Δυτικογερμανικής Ραδιοφωνίας της Κολωνίας.

 

Αξίζει να σημειωθεί πως η μετοχή “sospeso” στον τίτλο του έργου σημαίνει “κομμένο”, “που έμεινε στη μέση”, αλλά και “μετέωρο”. Αφήνοντας μετέωρη και αυτή ακόμα την αφιέρωση, ο Νόνο χαρίζει το έργο του “A tutti loro”, δηλαδή σε όλους εκείνους...

 


Ο συνθέτης με τον αρχιμουσικό Αντρέ Ρισάρ στην ηχογράφηση του “Il canto sospeso”.

 


Πρόσφατη φωτογραφία του συνθέτη, λίγο πριν από το θάνατό του το 1990.

 


Ευάγγελος Κοκκόρης
Καλλιτεχνικός διευθυντής του Ωδείου Φίλιππος Νάκας
 & καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης.
(Επιμέλεια σελίδας: Κώστας Γρηγορέας)

 ΑΚΟΥΣΤΕ ΚΑΙ ΔΕΙΤΕ

Πηγές:

“Θέατρο” του Κώστα Νίτσου (τεύχη 34/36)

Archivio Luigi Nono

Εφημερίδα “Il Gazzettino” (13-7-1990)

“Le Monde de la Musique” (Φεβρουάριος 1989)

TOP