[μουσικές αναφορές] IDIL BIRET Μια (ακόμη) τουρκάλα πιανίστρια στο Παρίσι
(της Έφης Αγραφιώτη)

κάντε κλικ στο εικονίδιο-μεγάφωνο, για να ακούτε μουσική σχετική με το άρθρο από το TaR-radio.com!

IDIL BIRET

Μια (ακόμη) τουρκάλα πιανίστρια στο Παρίσι

Η ιστορία της είναι παραμυθένια! την διηγείται υπέροχα στο αυτοβιογραφικό της βιβλίο, εκεί όπου με την τεχνική των συνεντεύξεων συγκεντρώνονται μνήμες, προσεγγίσεις και απόψεις μιας τεράστιας εμπειρίας και μιας σπάνιας διαδρομής. Πρώτο-κυκλοφόρησε το 2006, είναι ήδη μεταφρασμένο στα γερμανικά και στα γαλλικά και σε λίγο καιρό θα κυκλοφορεί στην πολωνική και την ελληνική γλώσσα. Η Idil Biret γεννήθηκε στην Άγκυρα το 1941, στις 21 Νοεμβρίου, σε μουσικά ευαισθητοποιημένο, προοδευτικό περιβάλλον. Μωρό ακόμα, σταματούσε να κλαίει όταν η γιαγιά της καθόταν στο πιάνο! Στα τρία της ξεκινά να παίζει πιάνο με το ένα δάχτυλο, όπως θυμόταν η μητέρα της, η στηλοβάτρια Λέμαν, αναπαράγοντας οτιδήποτε είχε ακούσει. Ο καθηγητής Çaçkes που δίδασκε τότε στο κρατικό ωδείο της Άγκυρας ήταν από τους πρώτους που παρατήρησαν πολύ σοβαρά το κοριτσάκι και τις εκτός κάθε κοινής λογικής ικανότητές του. Στα τέσσερα της χρόνια, χάρη στο ενδιαφέρον πολλών μουσικών, η Ιντίλ ξεκινά να παρακολουθεί συστηματικά μαθήματα με δάσκαλο τον Μιτάτ Φένμεν, παλιό μαθητή της Νάντια Μπουλανζέ και του Αλφρέντ Κορτό. Ήταν η εποχή που εξέφραζε την μουσική της ευαισθησία με διαφορετικές, συχνά αντιφατικές αντιδράσεις που ενίοτε ήταν υπερβολικά δυσανάγνωστες και τρόμαζαν τους γονείς της. Κάθε βράδυ όμως, της ήταν αδύνατο να κοιμηθεί αν δεν κολλούσε το αυτί στο ραδιοφωνάκι της για πολλή ώρα. Από τα τέσσερα άρχισε επίσης να συνθέτει μουσικά κομμάτια τα οποία εμπνεόταν από θρησκευτικά εναύσματα κυρίως, στα οποία έδινε εντυπωσιακούς ρομαντικούς τίτλους.

Χαρακτηριστικοί της εποχής εκείνης ήταν οι ατέλειωτοι αυτοσχεδιασμοί της στο πιάνο, που κρατούσαν πολλή ώρα και που δυστυχώς η οικογένεια καθώς δεν διέθετε τότε μαγνητόφωνο, δεν κατόρθωσε να τους κρατήσει σαν ενθύμιο και ντοκουμέντο. Ο αυτοσχεδιασμός ως δημιουργική δραστηριότητα χαρακτηρίζεται από την ίδια σήμερα σαν η δεύτερη φύση της.

Στα έξι της η μικρούλα από την Τουρκία ήταν περίπου επαγγελματίας, σε κάθε περίπτωση ήταν ένα διαπιστωμένο, πραγματικό, πασίγνωστο παιδί θαύμα! τι μπορούσε να γνωρίζει τότε για την έννοια αυτή και τις συνέπειες;


 Ιντίλ και Λέμαν Μπιρέτ

Η εξέλιξη της ήταν εντυπωσιακή. Η αλάνθαστη ακουστική μνήμη και η αναπαραγωγική της δυνατότητα χαρακτηρίζονταν ως πρωτοφανείς. Μπορούσε πριν καλά-καλά αρχίσει τα μαθήματα του πιάνου να παίξει με το αυτί κομμάτια του Σούμπερτ και του Μπαχ, πολλών σελίδων, χωρίς που ποτέ δεν είχε μελετήσει, να αναπαράγει με λεπτομερή τρόπο έργα που είχε ακούσει στο ραδιόφωνο το προηγούμενο βράδυ και πολλά ακόμα παρόμοια απίστευτα. Στο τραίνο από την Άγκυρα στην Πόλη, άκουσε δύο παρτίτες του Μπαχ, διηγιόταν η μητέρα της, τις οποίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους, έπαιξε στο πιάνο του δασκάλου της! Ήταν πέντε ετών… Ανάλογες στιγμές θυμόντουσαν οι γονείς της με φούγκες, κοντσέρτα και σονάτες του Μότσαρτ, τα κείμενα των οποίων ελάχιστα άλλαζαν στην δική της εκτέλεση από το γραπτό τους πρωτότυπο.


Ιdil Biret και Nadia Boulanger

Ήταν δεν ήταν επτά ετών. Όλοι συμβούλευαν την οικογένεια να βρει τον καλύτερο δάσκαλο στον κόσμο για το μικρό φαινόμενο. Ποιος είναι ο καλύτερος δάσκαλος στον κόσμο; Ιδού το θέμα! Οι γονείς έφτασαν πολλές φορές σε αδιέξοδα και αγχωτικές καταστάσεις, μη μπορώντας να διαλέξουν τον αντικειμενικά καλύτερο δρόμο ανάμεσα σε πάρα πολλές ιδέες και ονόματα που έπεφταν με πείσμα και επιχειρήματα στο τραπέζι. Ακόμα και καυγάδες είχαν ξεσπάσει ανάμεσα σε θερμόαιμους επαΐοντες. Η πατρίδα της έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον στο να βοηθήσει τη μικρή να βρει το δρόμο της και η Ιντίλ ανταπέδωσε την τιμή με τις συναυλίες που πρόσφερε στους συμπατριώτες της ήδη το 1958, συμπράττοντας με τουρκικές ορχήστρες που διηύθυνε τότε η Νάντια Μπουλανζέ. Οι Τούρκοι, με πρόταση του Πρόεδρου Δημοκρατίας Ιζμέτ Ινονού θέσπισαν ειδικό νόμο (7 Ιουλίου 1948) για τη μικρούλα τότε Ιντίλ -καθότι πολύ μικρή- προκειμένου να της επιτραπεί το 1949 να εγκατασταθεί σε ξένη χώρα, στο Παρίσι εν προκειμένω, για να μελετήσει στο κονσερβατουάρ. Το κράτος ανελάμβανε όλα τα έξοδα της εκπαίδευσης της και της ζωής της με την οικογένεια της εκεί, για όσα χρόνια χρειαζόταν.
Η πρώτη δοκιμασία της ενώπιον της επιτροπής στο κονσερβατουάρ ήταν να παίξει ένα κομμάτι στην κανονική του τονική βάση και σε μετατροπία. Τα μέλη της επιτροπής έμειναν άφωνα! Όταν οι τούρκοι ζήτησαν μια γραπτή αναφορά για την μικρή, ο πρόεδρος της επιτροπής έγραψε ότι αν και πολλές φορές έχουν δει εντυπωσιακά ταλέντα, εν τούτοις η περίπτωση της είναι μοναδική στα χρονικά, δεν πρόκειται απλώς για παιδί με πρόωρα σημάδια ανάπτυξης.
Τα βραβεία και οι έπαινοι διαδέχονταν το ένα το άλλο και η αναγνώριση της εξαιρετικής της φύσης γενικεύτηκε. Ακόμα και η σκληρή και δύσκολη Μαργκερίτ Λογκ δήλωσε έκπληκτη από τη λεπτοκαμωμένη μούσα και υποσχέθηκε να την υποστηρίξει. Χάριν ακριβείας θα προσθέσω ότι αυτό δεν κράτησε πολύ, αλλά μόνον μέχρι που έμαθε ότι η μικρή είχε πλέον αρχίσει μαθήματα με την Νάντια Μπουλανζέ, με την οποία ως γνωστόν οι σχέσεις της ήταν κάθε άλλο παρά καλές.

Πριν καν κλείσει τα δέκα της χρόνια, ιμπρεσάριοι από τις ΗΠΑ πρόσφεραν στην νεαρή σολίστρια αμοιβές 100.000 δολαρίων για να δώσει συναυλίες εκεί.
Ο Μπακχάουζ, ο Ρουμπινστάιν, η Ντεσκάβ, ο Γκίλελς και πολλοί άλλοι διαχρονικά έχουν εκφράσει το θαυμασμό τους για το ανθρώπινο αυτό θαύμα! Κι όμως αν και η μικρή είχε κοντά της τους γονείς της βασανιζόταν για πολύ καιρό από νοσταλγία για την γενέτειρα πόλη και το ευρύτερο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον της, που έμοιαζε να την ταλαιπωρεί. Μετά από τους τρεις πρώτους μήνες που έζησαν στο ξενοδοχείο, η οικογένεια εγκαταστάθηκε σε διαμέρισμα και το γεγονός βοήθησε το μικρό κοριτσάκι να συνέλθει. Στο διαμέρισμα αυτό έζησαν έντεκα -δύσκολα αλλά ευτυχισμένα- χρόνια.
Την παιδαγωγική και ψυχολογική της στήριξη και αρωγή αναλαμβάνει ευτυχώς από νωρίς ο Βίλχελμ Κεμπφ, η σχέση τους στάθηκε μια ευτυχής συγκυρία για την μετέπειτα πνευματική και ψυχολογική ισορροπία της. Από το 1927 μέχρι το 1963 ο μεγάλος πιανίστας επισκεπτόταν πολλές φορές για συναυλίες και πιανιστικά σεμινάρια τις μεγάλες τουρκικές πόλεις, διατηρούσε εξαιρετική σχέση με καλλιτέχνες και πολιτικές προσωπικότητες της Τουρκίας, είχε επομένως κι έναν δεύτερο λόγο για να πλησιάσει την μικρή τουρκάλα και να της συμπαρασταθεί. Η Ιντίλ Μπιρέτ θυμάται: Συνάντησα τον Κεμπφ για πρώτη φορά όταν ήμουν επτά ετών σε ένα ξενοδοχείο στο Παρίσι. Μελετούσε σ’ ένα όρθιο πιάνο στο λόμπι και έπαιξα για αυτόν. Ήταν μια νέα εμπειρία και ένα θαυμάσιο συναίσθημα για μένα, να συναντήσω έναν τέτοιο μεγάλο καλλιτέχνη που ήταν επίσης τόσο μετριόφρων άνθρωπος. Μου έδωσε τότε μια φωτογραφία του όπου έγραψε «στη μικρή συνάδελφό μου με το θαυμασμό μου» και μου δήλωσε ότι θα δώσει μια συναυλία μια ημέρα μαζί μου. Από εκεί και έπειτα  όποτε ερχόταν στο Παρίσι για συναυλία έβρισκε το χρόνο να με ακούσει και να ελέγξει εάν σημείωνα πρόοδο. Μια πολύ ιδιαίτερη ανάμνηση είναι όταν άκουσα τον Κεμπφ στις 32 σονάτες του Μπετόβεν σε επτά βραδιές στη Salle Pleyel μπροστά σε ένα ενθουσιώδες ακροατήριο.  Ποια αποκάλυψη για μένα ήταν να ακούσω όλες τις σονάτες  για πρώτη φορά σε αυτές τις συναυλίες! Μου φαινόταν κάθε σονάτα ένας άλλος πλανήτης, ένας νέος γαλαξίας. Μια ημέρα ο Wilhelm Kempff αποφάσισε να παίξει το κοντσέρτο του Μότσαρτ για δύο πιάνα με εμένα στο Παρίσι. Έτσι απλά! Η ορχήστρα της Société des Concerts είχε ως διευθυντή τον Joseph Keilberth. Οι συναυλίες πραγματοποιήθηκαν στις 7 και 8 Φεβρουαρίου 1953 στο θέατρο Champs-Elysees. Για αρκετά χρόνια ο Κεμπφ ήταν ο δεύτερος πατέρας μου. Η φιλοσοφία του συνδυαζόταν με τη μουσική στον εσωτερικό κόσμο του. Ακούω ακόμα τους όμορφους, ευγενείς πιανιστικούς ήχους του μέσα στα αυτιά μου. Η θερμή και πνευματώδης προσωπικότητά του είναι πάντα παρούσα στη ζωή μου. Μου δίδαξε τη σκέψη, το μέτρο, το πόσο δυνατός είναι στη μουσική ο ρόλος του λεγκάτο, της λεπτής τεχνικής που χρησιμοποιείται χωρίς όμως να επιδεικνύεται, η αίσθηση της απλότητας, η οικονομία  των μέσων και των εκφράσεων, το να μην υπερβάλλεις ποτέ και ποτέ να μη χάνεις τη μουσική γραμμή.


με τον Βίλχελμ Κεμπφ

Είναι εντυπωσιακή η δισκογραφική παρουσία της Idil Biret, που παράλληλα με την συναυλιακή χρωματίζουν ανάγλυφα το δυναμικό μουσικό της πορτραίτο. Οι συνθέτες των οποίων έχει δισκογραφήσει έργα εκτείνονται από τον Μπαχ μέχρι τις μέρες μας. Περισσότεροι από ογδόντα δίσκοι περιλαμβάνουν τις καταγραφές αυτές.
Ακολουθεί μια όχι πλήρης καταγραφή:

Johannes Brahms, The Complete Works for Piano Solo and both Piano Concertos 2001 . Brahms, Variations on a theme by Schumann op. 9 / Handel op. 24 / Paganini op. 3. Brahms, Piano Sonata No. 1 in C op. 1, Piano Sonata No. 2 in F Sharp Minor op. 2. Brahms, Piano Sonata No. 3 in F Minor op. 5 / Four Ballades op. 10, Piano Pieces op. 76 / Two Rhapsodies op. 79, Fantasies op. 116 . Brahms, Three Intermezzi op. 117 / Piano Pieces op. 118 & 119 Scherzo op. 4. Waltzes op. 39 / Hungarian Dances Nos. 1 - 10, Naxos, Brahms, Variations op. 21.
The Art of Idil Biret: Bach - Brahms - Chopin - Debussy - Kempff Liszt/Berlioz - Rachmaninov - Schumann - Tschaikowsky 1997 . Brahms, Theme and Variations / Sarabandes / Gavottes, Gigues / Canons / Rakoczy March .Brahms, 51 Exercises WoO 6. Brahms, Waltzes op. 39 (2. version). Brahms, Piano Concerto No. 1 op. 15; Schumann, Introduction and Allegro op. 134 . Piano Concerto No. 2 op. 83, R. Schumann: Introduction & Allegro appassionato op. 92. Brahms, Piano Concerto No. 1 op. 15; Schumann, Introduction and Allegro op. 134 . Piano Concerto No. 2 op. 83, Schumann: Introduction & Allegro appassionato op. 92.

   

Boulez, Piano Sonatas Nos. 1 - 3
Frydyric Chopin, Selected Piano Works, Etudes op. 10 Nos. 3-6, 8, 12; Etudes op. 25 Nos. 1, 5, 7; Waltzes op. 18, op. 34/1-3, op. 42, op. 64/1-3, op. 69/1-2 
Fryderyk Chopin, Complete Piano Music 1-15, σόλο συνθέσεις, Chopin, Complete Piano Music, Piyano Konçerto No. 1 op. 11,Chopin, Complete Piano Music Piyano Konçerto No. 2 op. 21, Piano Music for Children: Debussy, Tschaikovsky, Schumann
Faure, Nocturne No. 13 B-Flat op. 119 from "Rarities of Piano Music at «Schloß vor Husum»" 1989.
1967
Kempff, Italian Suite op. 68 - Piano Sonata op. 47, Transcriptions of Bach - Gluck - Händel - Mozart. Berlioz/Liszt: Symphonie Fantastique.

Rachmaninov, Complete Works for Piano Solo, τα Piano Concertos, Paganini-Rhapsody , Etudes Tableaux op. 33 & op. 39, Rachmaninov, Préludes op. 23, Cinq morceaux de fantaisie op. 3, Transcriptions and Arrangements (Bach, Behr, Bizet, Kreisler, Liszt, Mendelssohn, Mussorgsky, Rimsky-Korsakoff, Schubert) . Piano Sonata No. 1 in D Minor op. 28 / No. 2 op. 36, Morceaux de Salon op. 10 / Three Nocturnes, Four Pieces, Rachmaninov, Piano Concertos Nos. 2 & 3, Rachmaninov, Variations on a Theme of Chopin op. 22 and other Piano Works .
Rachmaninov, Piano Concertos Nos. 1 & 4, Rhapsody on a Theme of Paganini.  Piano Concertos Nos. 2 & 3. Rachmaninov, Piano Concertos Nos. 1 & 4, Rhapsody on a Theme of Paganini.
Saint-Saens, Piano Concerto No. 2 op. 22 & No. 4 in C Minor op. 44
Bach, Piano Concerto No. 1 D minor BWV 1052 & W. A. Mozart - Violin Concerto No. 5 KV 219

Beethoven, Piano Concertos No. 1 op. 15 & No. 4 op. 56, Piano Concertos No. 2 op. 19 & No. 3 op. 37, Piano Concerto No. 5 op. 73 "Emperor», Liszt, Six Transcendental Studies after Paganini, Sonata in B Minor. Saint-Saens, Piano Concerto No. 5 in F op. 103 & Ravel, Piano Concertos in G Major & D Major for Left Hand .Ludwig van Beethoven, Piano Sonata No. 15 "Pastoral" & Johannes Brahms, Eight Capricci and Intermezzi op. 76 .Sergei Rachmaninov, Variations on a Theme of Corelli op. 42, Moments musicaux op. 16, Variations on a Theme of Corelli op. 42, Moments musicaux op. 16.
Ludwig Van Beethoven, The Complete Piano Sonatas, Volume 1, No. 7 op. 10/3, No. 21 op. 53 «Waldstein», No. 25 op. 79 , The Complete Piano Sonatas, Volume 2, No. 23 op. 57 «Appassionata», No. 28 op. 101, No. 31 op. 110.
Robert Schumann, Fantasienstücke (Fantasy pieces) op. 12, Johannes Brahms, Three Intermezzi op. 117, Variations on a Theme of Handel op. 24, Variations on a Theme of Paganini op. 35.
Sergei Prokofiev, Piano Sonate No. 7 & Bela Bartok, Six Roumanien Dances - Suite op. 14 - Six Bulgarian Dances - Allegro Barbaro .

    

Pierre Boulez, Piano Sonata No. 2 & Anton Webern, Variations op. 27
Alban Berg Piano Sonata op. 1 with chamber music of Schoenberg and Webern 1975
Maurice Ravel, Gaspard de la Nuit - Miroirs - La Valse
Maurice Ravel: Serenade grotesque, Gaspard de la Nuit  Igor Stravinsky: The Five Fingers, A Waltz for Children, Three Scenes of Petrouchka, 1976. Sergei Prokofiev, Piano Sonata No. 2 - Frédéric Chopin, Two Mazurkas - Alexander Scriabin, Piano Sonata No. 10, 1977. İlhan Mimaroğlu (1926), Sessions, Castiglioni - Cangianti, Bouccourechliev - Archipel IV, Brouwer - Sonata «Pian e Forte», 1978. Hector Berlioz, Symphony Fantastique op. 114, Piano version by Franz Liszt, 1979 . Sergei Rachmaninov, Prelude in C sharp minor - Nikolai Miaskovsky, Piano Sonatas No. 2 and No. 3 - Alexander Scriabin, Five Preludes op. 74, 1980 .Gustav Mahler, Piano Quartet - César Franck, Piano Quintet, 1982 . Ludwig van Beethoven, Piano Sonata No. 8 "Pathétique", Piano Sonata No. 29 "Hammerklavier", 1986 . Ludwig van Beethoven / Franz Liszt, Complete Symphonies, piano version by Liszt, 1986.
Beethoven / Liszt, Symphonies No. 6 and No. 9, piano transcriptions 1990 Beethoven / Liszt, Symphonies No. 4 and No. 5, piano transcriptions by Liszt, 1990, Beethoven / Liszt, Symphonies No. 3, piano transcription by Liszt, 1990 . Beethoven / Liszt, Symphony No. 9, 4th Movement with complete symphony in original version, Beethoven / Liszt, Symphony No. 6, 1st Movement with some other works for orchestra .Franz Schubert, 13 Songs, piano version by Franz Liszt. Richard Wagner, 7 Opéra pièces, piano version by Franz Liszt.

η γαλλική έκδοση του αυτοβιογραφικού βιβλίου

Τα τελευταία χρόνια η τουρκάλα πιανίστρια ασχολείται παράλληλα με τη συναυλιακή της εργασία και με την αρχειοθέτηση των πολλών εκατοντάδων ηχογραφήσεων της σε ραδιοφωνικούς σταθμούς και τηλεοπτικές εκπομπές. Έχει ιδρύσει μια εταιρία με τα αρχικά ΙΒΑ η οποία συνεργάζεται με την Naxos και άλλες εταιρείες για την διανομή. Λέει σχετικά: Το να έχεις την ελευθερία να πάρεις την απόφαση ποιο είδος ρεπερτορίου θα ηχογραφήσεις, είναι το πιο ενισχυτικό συναίσθημα για έναν καλλιτέχνη. Η διανομή σε όλο τον κόσμο της εταιρίας ΙΒΑ (Αρχείο Ι. Biret) είναι απλούστατα η υλοποίηση μιας επιθυμίας κι ενός ονείρου μου.
 

Με τον μέντορά της Β. Κεμπφ στο Positano της Ιταλίας το 1982

Η Biret συνεχίζει με την ίδια θετική διάθεση να παίζει μουσική και να προσφέρει συμβουλές στους νέους. Αγαπά ιδιαίτερα την συμμετοχή της σε παγκόσμιας εμβέλειας διαγωνισμούς πιάνου, θεωρώντας ότι έχει έναν επιπλέον λόγο, την εμπειρία από την ίδια τη διαδρομή της, να συμμετέχει και να συμβουλεύει νέα παιδιά, έτοιμα να αφιερωθούν στην σταδιοδρομία τους. Να υπογραμμίσουμε ότι η μεγάλη μουσικός διακρίνεται από μια σπάνια επικοινωνιακή γλυκύτητα και ένα ζεστό, μόνιμο, καλοπροαίρετο χαμόγελο, πράγμα όχι πολύ σύνηθες στα μέλη των επιτροπών…
Την ακούσαμε πρόσφατα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και δεν ήταν η πρώτη φορά που μας έδωσε αυτή την ευτυχία, να παίξει για μας. Περιέγραψε με τα πιο φιλικά αισθήματα την παραμονή της στην Αθήνα και υποσχέθηκε να ξανάρθει. Ίσως για την παρουσίαση του βιβλίου της στα Ελληνικά, ίσως για μια άλλη καλλιτεχνική δραστηριότητα.

   

---

Στο αμερικανικό περιοδικό Clavier το 1999 η Μπιρέτ έδωσε μια συνέντευξη με θέματα που αφορούν την ειδικότητά της, τις συνθέσεις ρεπερτορίου, τον τρόπο μελέτης και την προσέγγιση ενός έργου. Σας μεταφέρω μερικά σημεία, που διαγράφουν μια σκεπτόμενη και αφιερωμένη προσωπικότητα του πιάνου με στυλιστικές ελευθερίες και σεβασμό στην συνολική αισθητική και τεχνική προσέγγιση του οργάνου:

Με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται η καλύτερη τεχνική προσέγγιση ενός έργου;
Ο καλύτερος τρόπος να αναπτυχθεί ο τεχνικός έλεγχος ενός κομματιού είναι να αρχίσει πολύ αργά η μελέτη, κρατώντας τα δάχτυλα κοντά στο πληκτρολόγιο. Να είμαστε αυστηροί με το χρόνο και το ρυθμό από την αρχή, σκόπιμα, και να παίζουμε εξ ολοκλήρου χωρίς πεντάλ. Παίξτε όλο το έργο μέσω αυτού του τρόπου, λεγκάτο με την υποδεικνυόμενη ή υπονοούμενη δυναμική. Όταν το πεντάλ προστεθεί, αργότερα,  θα είναι ευκολότερο να αποδώσετε όλες τις παραμέτρους. Ακούστε αναλυτικά τα προβλήματα από το παίξιμο σας και καθορίστε τα. Αργότερα μπορείτε να χαλαρώσετε, ή να προσθέσετε το rubato. Ζητώ από τους σπουδαστές  να φανταστούν και να σημειώσουν τους δαχτυλισμούς πριν παίξουν, αυτό είναι άσκηση για τη μυϊκή μνήμη. Πρέπει να επιλέξουμε ποιους δαχτυλισμούς θα χρησιμοποιήσουμε, για να εξασφαλιστεί η ομαλότητα στην κίνηση των χεριών. Ο όγκος και η άρθρωση θα διευκρινίσουν και θα αναδείξουν τη διαφορά μεταξύ της μελωδίας και της συνοδείας. Ο πιανίστας πρέπει να αποδίδει με πολλή σαφήνεια τις διαφορές, ακόμη και στις πιο μικρές αλλαγές δυναμικής. Έχω τη συνήθεια να δείχνω στο σπουδαστή πώς εκφράζουμε το χαρακτήρα κάθε μελωδικής γραμμής. Τους παρουσιάζω πώς θα αισθανθώ την ένταση μέσα σε ένα κομμάτι και τους τρόπους να εκφραστεί το συναίσθημά μου, έτσι η μουσική θα ρέει και θα μας οδηγεί προς τα εμπρός. Ένας πιανίστας πρέπει να έχει κάτι να πει σε κάθε κομμάτι, είναι αυτό που η δική μας ερμηνεία προσκομίζει.

Προτού μελετήσετε ή ερμηνεύσετε ένα έργο, τείνετε στο να ακούσετε προηγούμενες ερμηνείες σας; Μπαίνετε στον πειρασμό να επηρεαστείτε από άλλους πιανίστες; Σε αυτή την περίπτωση, από οποιονδήποτε μεγάλο ερμηνευτή;
Μπορεί να ισχύουν και τα δύο. Κάποτε ανακαλύπτω ότι μια απόδοση μου με ευχαριστεί και θέλω να ξαναπαίξω έτσι. Συχνά, το αναλύω αρχικά και μελετώ μετά, έπειτα ακούω πολλές ερμηνείες που μπορώ να πιαστώ από εκεί... Στον Brahms θαύμαζα πάντα τις μεγάλες γραμμές και τις ευγενείς ιδέες στην ερμηνεία του Wilhelm Backhaus. Κατά τη γνώμη μου η ερμηνεία του 2ου κοντσέρτου δεν θα ξεπεραστεί ποτέ σε ομορφιά. Το παίξιμο του Αrthur Rubinstein με αγγίζει με την τέλεια ισορροπία λυρισμού - κλασικισμού. Ο δάσκαλός μου, ο Wilhelm Kempff είχε ένα πιο ρομαντικό όραμα για τον Brahms και ήταν συνολικά ενάντια σε μια βαριά σύλληψη της μουσικής του. Όσο περισσότερο μαθαίνω, περισσότερο ανακαλύπτω πόσο σωστός ειδικά για το 1ο κοντσέρτο του Μπραμς ήταν ο Κεμπφ που υποστήριζε ότι υπήρχε στη μουσική αυτή μια πλούσια σουμανιανή επιρροή. Πρόσφατα ανακάλυψα την ομορφότερη ερμηνεία του Intermezzo op.117 αρ.2 παιγμένη από τον Ignace Tiegermann. Αυτό είναι, για μένα, μια σχεδόν ιδανική απόδοση αυτού του κομματιού.

Έχετε ηχογραφήσει μέχρι τώρα πάνω από δέκα δίσκους της μουσικής για πιάνο του Brahms. Τι θα ορίζατε ως τις κύριες δυσχέρειες, τα εμπόδια στη μελέτη και την ερμηνεία της μουσικής του;
Πρέπει να είσαι προσεκτικός για να μη γίνει βαρύς επειδή οι φαρδιές συνηχήσεις είναι εύκολο να υπερτονιστούν. Η υγιής σύσταση του ηχητικού αποτελέσματος εξαρτάται από το να μην είναι ποτέ παχύ. Η πολυφωνία πρέπει να είναι όσο το δυνατόν διαφανέστερη. Μια καλή ισορροπία πρέπει να επιτευχθεί μεταξύ του ήπιου ρομαντισμού της περιόδου sturm und drang της ζωής του, της νέο-κλασσικής περιόδου των μεσαίων ετών και των αξιοθαύμαστων τελευταίων του χρόνων. Επίσης, μια καλή γνώση όλων των έργων του είναι απαραίτητη για τη σωστή κατανόηση και τη προσέγγιση  της σύνθετης προσωπικότητας του. Για παράδειγμα, ένα κομμάτι μουσικής δωματίου ή ένα μέρος μιας συμφωνίας μπορεί να οδηγήσει κάποιον στο να καταλάβει καλύτερα το έργο που παίζει και στο να υιοθετήσει μια γραμμή ερμηνείας σε μια σελίδα πιάνου που τον προβληματίζει. Καταρχήν πρέπει να προσέξουμε να μην ηχεί ποτέ ξηρά ή ακαδημαϊκά η μουσική του Μπραμς. Συγχρόνως πρέπει να ξέρουμε ότι υπάρχει σε αυτήν ο συνδυασμός ενός πραγματικά βαθέως ρομαντισμού που περιλαμβάνεται μέσα σε ένα πλαίσιο που είναι συχνά πολύ κλασσικό στο πνεύμα – έτσι ιδωμένος ο  Brahms είναι πολύ κοντά στον Σοπέν,  που έχει επίσης μια βαθειά κλασσική αρχή, αν και οι φόρμες του δεν είναι πραγματικά «κλασσικές». Οι δύο συνθέτες συνδυάζουν τη μεγάλη σταθερότητα με μια πολύ ενδοσκοπική προσωπικότητα. Με πολύ λίγες εξαιρέσεις, στον  Brahms είναι πολύ σπάνιο βεβαίως να μπορείτε να παίξετε με την ίδια ελευθερία όσο μπορείτε στη μουσική του Schumann, παραδείγματος χάριν, που είναι ένας πραγματικά ρομαντικός συνθέτης.

Πιστεύετε ότι ο Chopin δεν είναι για μεγάλες αίθουσες. Η μουσική του κατά τη γνώμη σας είναι καταλληλότερη για μικρότερες σάλες. Μπορείτε να το εξηγήσετε;
Σήμερα ένας καλλιτέχνης είναι συχνά υποχρεωμένος να παίξει Chopin στις μεγάλες αίθουσες που χωράνε 2000, 3000 ανθρώπους. Κατά την άποψή μου είναι δύσκολο να φτάσει να γεννηθεί μια οικειότητα μεταξύ του ακροατηρίου και του ίδιου του μουσικού σε μια τέτοια μεγάλη αίθουσα. Μερικά κομμάτια λειτουργούν καλά ακόμη και στις μεγάλες αίθουσες, αλλά οι σονάτες όχι, η φαντασία οι αυτοσχεδιασμοί και άλλα έργα του, όχι πάντα. Ο  Chopin έγραψε τη μουσική του έχοντας στο μυαλό του ένα ακροατήριο 200, 300 ανθρώπων. Σύνθεσε λαμβάνοντας υπόψη μια ορισμένη αποδοχή ακροατηρίου. Εντούτοις, στις μεγάλες αίθουσες με ένα ακροατήριο 3000 ανθρώπων, ένας καλλιτέχνης επιδιώκει ασυναίσθητα έναν μεγαλύτερο ήχο από αυτόν που αρχικά είχε δουλέψει. Αλλά στο δυνατότερο υπάρχει ουσιαστικός κίνδυνος να εξασθενίσει το «μπελκάντο» που ασκεί τη μεγάλη έλξη στη μουσική του Σοπέν.

Το αυτί σας όχι μόνο μιμείται αλλά δημιουργεί επίσης.
Ναι. Αυτοσχεδίαζα ανέκαθεν πολύ, αλλά αυτοσχεδίαζα επίσης στο ύφος των συνθετών που άκουγα. Ήταν δεύτερη φύση σε μένα. Για παράδειγμα να σας πω ότι είχα ακούσει τη συμφωνία του Franck όταν ήμουν ακόμα πολύ μικρή. Δεν ξέρω ακριβώς τι μου συνέβαινε, αλλά καταλάβαινα ορισμένα πράγματα για τη διαμόρφωση της σύνθεσης και ήμουν σε θέση να παίζω στο ύφος του Franck ή του Schumann, ή του Beethoven. Αλλά, η Νάντια Boulanger ήταν πολύ αυστηρή. Θέλησα να προσθέσω τέτοια έργα στο ρεπερτόριό μου, αλλά έλεγε, θα παίξετε Scarlatti, Μozart,  Bach δεν γεννάται θέμα άλλων. Αυτό με ενοχλούσε κάπως. Είχα μια φυσική περιέργεια αλλά στο ωδείο, δεν κάναμε πολλά διαφορετικά κομμάτια. Περιστασιακά, θα περνούσαμε τρεις ή τέσσερις εβδομάδες σε μια σύνθεση. Με τη Νάντια Boulanger, μερικές φορές  ξοδεύαμε το μάθημα  σε δύο μέτρα. Όταν είσαι δέκα ή ένδεκα ετών, δεν καταλαβαίνεις αρκετά την ανάγκη για… τέτοια πράγματα! Αλλά, έμαθα πολλά με τον τρόπο αυτό. Ήταν εξαιρετικά χρήσιμο, αν και θεωρώ ότι κάποιος δεν πρέπει ποτέ να χάνει τη θέα των ευρύτερων γραμμών. Και έτσι η Νάντια Boulanger είναι το πρόσωπο που έβαλε τα ηνία σε μένα και με κράτησε μακριά από τις ευκολίες, από το να κάνω όσα σε ελάχιστο χρόνο μπορούσα να είχα κάνει χωρίς κόπο.

Στο σπίτι του Σοπέν, μπροστά στο πιάνο του, στη Βαρσοβία

δείτε και ακούστε:

http://www.youtube.com/watch?v=tCSy2N94s1o&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=V7c7DdNVNn4&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=q7oFNfrH10w&feature=related

Έφη Αγραφιώτη
effie@tar.gr
Ιούνιος 2009
Επιμέλεια σελίδας: Κώστας Γρηγορέας