[μουσικές αναφορές] ΝΙΚΙΤΑ ΜΑΓΚΑΛΟΦ: Σκόρπιες αναμνήσεις
(της Έφης Αγραφιώτη)

Οι Σιγκέτι και Μαγκάλοφ παίζουν:
Μozart Σονάτα σε μι ελάσσονα (α' μέρος)

(για να σταματήσει η μουσική που ακούγεται αυτόματα, πατήστε το STOP του media player)

ΝΙΚΙΤΑ ΜΑΓΚΑΛΟΦ
(28 Φεβρουαρίου 1912- 26 Δεκεμβρίου 1992)
Σκόρπιες αναμνήσεις

Η αναφορά στη συνεργασία Μαγκάλοφ-Γκενσέρ που υπογράφει ο Δημήτρης Κυπραίος ανέσυρε αναμνήσεις και στη συνέχεια αισθάνθηκα την επιθυμία να απομονώσω την σπουδαία (για την πιανιστική ιστορία) περίπτωση του Νικίτα Μαγκάλοφ, να τη φωτίσω με.. ζουμ, από τη δική μου πλευρά και να της δώσω λίγο ακόμη χώρο – τιμής ένεκεν. Οι παρακάτω γραμμές γράφτηκαν με μια ανάσα και χωρίς άλλη φιλοδοξία από το να ζωγραφίσω με χρώματα που άλλοτε ταιριάζουν μεταξύ τους κι άλλοτε όχι, σ’ έναν πραγματικά προικισμένο, ελκυστικό, τυχερό άνθρωπο που .
Για 30 τουλάχιστον χρόνια είχε τη φήμη ενός ζεστού, επικοινωνιακού αριστοκράτη δασκάλου, που δεν «μαρτυρούσε» βέβαια εύκολα τα μυστικά, αλλά διηγιόταν πολλά από εκείνα που του έμαθαν οι δικοί του δάσκαλοι (όταν δεν ήταν… σκληρός μαζί τους) και τα εμφύτευε στους νέους, για να διατηρηθεί η οδός της γνώσης ανοιχτή, καθώς έλεγε. Από το 1949 ήταν καθηγητής στο περίφημο Ωδείο της Γενεύης, διάδοχος στην τάξη του φίλου του πιανίστα από τη Ρουμανία Ντίνου Λιπάττι. Από την τάξη του Μαγκάλοφ πέρασαν μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας πιανιστικής  οικογένειας. Πολλοί ακόμα μελέτησαν ιδιωτικά μαζί του, φτάνοντας στο σπίτι του στο Μοντρέ, ψηλά, στο Κλαρένς, όπου ζούσε από το 1956 που πήρε ελβετική υπηκοότητα. Θυμάμαι στο σπίτι του να αποκαλεί την σύζυγό του Ιρένε με το ελληνικό όνομα Ειρήνη, για να τιμήσει εμένα, μια ελληνίδα. Κάνοντας μου μάλιστα σχετική και δικαιολογημένη με τους επικοινωνιακούς όρους επίδειξη γνώσεων περί την ελληνική γλώσσα, μου εξέφρασε το θαυμασμό του για το συμβολισμό των ελληνικών ονομάτων, προσδιορίζοντας ως πρώτο σε σημαντικότητα το “Αριστομένης”, που δίνει την πιο δύσκολη ευχή σε αυτόν που το φέρει: να παραμείνει σε όλο το βίο του Άριστος!! Και το Νικήτας όμως δεν είναι λιγότερο δύσκολη ευχή… συμπλήρωσε.

   μάθημα, στο Ωδείο Γενεύης

Ακόμα περισσότεροι νέοι μουσικοί έχουν ακούσει το Νικίτα Μαγκάλοφ στα πολλά σεμινάρια και τα καλοκαιρινά μαθήματα που έδινε για δεκαετίες, σε πολλές μουσικές γεωγραφικές κουκκίδες της Ευρώπης, Ταορμίνα, Κόμο, Σάλτσμπουργκ, Παρίσι, Σιένα κλπ. Ένα ανέκδοτο που κυκλοφορούσε καθώς θυμάμαι είναι ότι σε αυτά περισσότερο μιλούσε παρά άκουγε…

Ιδιόγραφο συστατικό γράμμα του 1972

Ήταν βαθύτατα μορφωμένος μουσικός, σε θέματα ιστορικά, αισθητικά, γνώριζε εντυπωσιακές λεπτομέρειες για συνθέτες, χειρόγραφα, συνθήκες γραφής έργων, είχε την τύχη να γνωρίσει την ψυχοσύνθεση πολλών συγχρόνων συνθετών, επομένως να προσεγγίσει πιο άμεσα και αυθεντικά την ερμηνευτική τους επιθυμία, επίσης ήταν σοβαρός “τεχνίτης” του πιάνου, πίστευε πολύ στην τεχνική ολοκλήρωση κάθε μουσικού, συνιστούσε σε όλους πολλά γενικά και ειδικά για την περίπτωση τους τεχνικά βιβλία και τα υποστήριζε με πάθος! Σε βοηθάει, έλεγε, να φτάσεις γρήγορα να ξεχάσεις την ύπαρξη του μηχανήματος και την βιολογική σου επίσης υπόσταση για να παράγεις μουσική, με άλλα λόγια να μπεις στην ουσιαστική φάση της προσέγγισης ενός έργου. Χωρίς τεχνική θα είσαι πάντα μαθητευόμενος μάγος κι αυτό στην καλύτερη περίπτωση..
Το πεντάλ με τον τρόπο που οι νέοι μουσικοί το χρησιμοποιούσαν τον θύμωνε, ενίοτε γινόταν πικρόχολος και μάλλον κακός. Ο συνδυασμός τυχαίου τρόπου συνεργασίας πλήκτρων-δακτύλων και ποδιών-πεντάλ ήταν μουσικός θάνατος, όπως έλεγε. Εγώ δεν είμαι δάσκαλος τόνιζε. Αγαπώ να μιλάω με νέους και να συμβουλεύω επειδή έχω μεγάλο απόθεμα πείρας. Πάρτε πείρα και κάντε την ό,τι θεωρείτε σωστότερο. Δεν είναι όμως σοβαρό θέμα συζήτησης ποιος είναι καλύτερος ανάμεσά μας και ποιος χειρότερος. Όλοι κάνουμε απλώς κάτι σίγουρα καλό…Μόνον ένας βλάξ μπορεί να υπερηφανεύεται ότι είναι καλύτερος από τους άλλους, έλεγε, υπερασπίζοντας την μετριοφροσύνη του και ρίχνοντας βέλη κατά του Αρθούρου Ρουμπινστάιν που δεν… φημιζόταν για την  ίδια αρετή. Το σπίτι μου είναι γεμάτο από νέους μουσικούς που τους γνωρίζω καλά, τους συναναστρέφομαι μιλώντας ασταμάτητα μαζί τους και εγώ ζω με αυτό το άρωμα φρεσκάδας, μου κάνει καλό, με ωριμάζει. Σας μαθαίνω πώς να τραγουδάτε με τα δάχτυλα και αυτό με συγκινεί πολύ…

   1976 Κάννες

Ο Νικίτα Μαγκάλοφ (Μαγκαλασβίλλι είναι το επίσημο όνομα της οικογένειας, η καταγωγή τους από τη Γεωργία) αγαπούσε να γνωρίζει ανθρώπους κι αυτό το δικαιολογούσε αναφέροντας ότι  στην πατρίδα του, την Αγία Πετρούπολη, το σπίτι του ήταν μουσικό.. κέντρο. Ο μαθητής του Λιστ Αλέξανδρος Σιλότι για παράδειγμα, ξάδελφος του Ραχμάνινοφ,  ήταν στενός φίλος της μητέρας του, που κι αυτή ήταν εξαιρετική πιανίστρια. Ο Σιλότι όμως ήταν δάσκαλος του Ραχμάνινοφ και του Προκόφιεφ, έτσι λοιπόν άνοιγε ο κύκλος.. Από την άλλη πλευρά άνοιγε ο κύκλος και από την οικογένεια του εξαδέλφου του Αλέξανδρου Σκριάμπιν, που τόσο ιδανικά ερμήνευσε την μουσική του!
Το 1918 η οικογένεια αναγκάστηκε να μεταναστεύσει (μέσω Φινλανδίας) στη Γαλλία όπου ο Νικίτα έγινε μαθητής του Ισιντόρ Φιλίπ στο Παρίσι και φίλος του Μωρίς Ραβέλ και δεκάδων ακόμα συνθετών, ποιητών, ηθοποιών, για τους οποίους του άρεσε να διηγείται τις αναμνήσεις του. Εκεί γνώρισε τον μετέπειτα πεθερό του, τον θαυμάσιο βιολονίστα Γιόζεφ Ζιγκέτι, που τον ονόμαζε μάλιστα ουσιαστικό του δάσκαλο, βάζοντας έτσι σε δεύτερη θέση τον Φιλίπ.
Ο Σοπέν και ο Λιστ που ηχογράφησε ο Μαγκάλοφ επαινέθηκαν πολύ. Ο ίδιος μιλούσε κυρίως για την επιτυχία του στα έργα του Σκριάμπιν και του Ραβέλ. Του άρεσε πάντως και ο τελευταίος δίσκος του με Βάλς συνθετών – πιανιστών όπως οι Μοσκόφσκι, Λεβίτσκι, Γκοντόφσκι. Η αλήθεια είναι βέβαια ότι ο Μαγκάλοφ δεν αγαπούσε τους δίσκους και τα στούντιο ηχογραφήσεων. Λάτρευε τις αίθουσες συναυλιών. Κάποτε μας είπε: αν με ρωτήσει ο διάβολος «τι να σου πάρω και τι να σου αφήσω» θα του πω ακόμα κι αν πάρεις το πολυτιμότερο που είναι το κοινό μιας συναυλίας, άσε μου σε παρακαλώ την αίθουσα!

Ήταν περίπου εβδομήντα ετών όταν δήλωσε έτοιμος να ξαναπαίξει, σαν να είναι πρώτη φορά, έργα μουσικής ποιητικής. Εννοούσε προφανώς τα κοντσέρτα του Ραχμάνινοφ που τότε ξαναέπαιξε με την Φιλαρμονική του Βερολίνου και την Ορχήστρα της Φιλαδέλφειας. Διατηρούσε αξιοζήλευτη φυσική κατάσταση και τέλεια μνήμη, δίψα για το καλύτερο, νεύρο, χαμόγελο, άποψη! Ξανάρχιζε, πιο ώριμος καθώς έλεγε να ερευνά την ποίηση της κάθε αρμονίας, να τραγουδάει και να προσφέρει στον ακροατή συγκίνηση. Επιστρέφοντας από την Αμερική δήλωσε ότι τώρα θέλει το χρόνο του για να μελετήσει «νέα έργα». Τον ρώτησαν, τι είναι επιτέλους αυτό που δεν έχετε μελετήσει; πιστεύοντας ότι μιλάει για το γνωστό ρομαντικό ή κλασικό ρεπερτόριο, επομένως για νέα στην προσέγγιση πλην όμως παλιάς γραφής μουσικά κείμενα. Αυτός μιλούσε για νέα μουσική, ατονική κυρίως!
Μια μέρα μετά τα Χριστούγεννα του 1992 μια φίλη από τη Γενεύη μου ανακοίνωνε τηλεφωνικά ότι ο Μαγκάλοφ έφυγε για πάντα, μη μπορώντας να αντισταθεί άλλο στον σκληρό επίμονο αντίπαλο των τελευταίων ετών, τον καρκίνο.