Η «ΜΟΥΣΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ» ΠΗΓΑΙΝΕΙ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ - Σκέψεις πριν από μία συναυλία (του Παν. Θεοδοσίου)

Η «ΜΟΥΣΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ» ΠΗΓΑΙΝΕΙ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ
Σκέψεις πριν από μία συναυλία

          Αυτήν την Κυριακή 23 Νοεμβρίου στις 12:00, στα πλαίσια της νεοσύστατης τηλεοπτικής εκπομπής της ΝΕΡΙΤ «Μουσική Γεωγραφία» που επιμελείται και παρουσιάζει ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Συμφωνικής Ορχήστρας της ΝΕΡΙΤ  Νίκος Ξανθούλης θα έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε είτε από τους δέκτες μας, είτε ζωντανά στο στούντιο “C” του Γ’ Προγράμματος απ’ όπου θα γίνει η αναμετάδοση, μια ξεχωριστή συναυλία με θέμα τη Ρώσικη μουσική - ή καλύτερα τη Σοβιετική καθώς οι δύο συνθέτες που πρωταγωνιστούν σ’ αυτήν έζησαν και δημιούργησαν τον καιρό της αντίστοιχης πολιτικής περιόδου.
Ο Shostakovich και o Prokofiev είναι οι πρωταγωνιστές και όχημα στο ταξίδι αυτό τα έργα τους: 2^ο  κονσέρτο για πιάνο και το χορογραφικό έργο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» αντίστοιχα.
          Η πιανίστα Έφη Αγραφιώτη – διατηρώντας μια ξεχωριστή αγάπη για το έργο του συνθέτη και με «εξειδικευμένη» θα λέγαμε ερμηνευτική τεχνική επάνω στα έργα του - θα ερμηνεύσει το κονσέρτο του Shostakovich. Η νεοσύστατη Συμφωνική Ορχήστρα της ΝΕΡΙΤ – που επίσης έχει δώσει ως τώρα λαμπρά παραδείγματα παρουσίας στο χώρο – θα την συνοδέψει, ερμηνεύοντας κατόπιν και το άλλο έργο, οδηγούμενη από την μπαγκέτα του διαπρεπούς στο εξωτερικό αρχιμουσικού Ερρίκου Φρεζή.

          Ας σημειωθεί ότι η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΝΕΡΙΤ υπό τη διεύθυνση γνωστών μαέστρων, προσφέρει κάθε Κυριακή μαθήματα «Μουσικής Γεωγραφίας», μέσα από συναυλίες οι οποίες θα πραγματοποιούνται στο studio C του Ραδιομεγάρου της Αγ. Παρασκευής και θα μεταδίδονται απευθείας από την τηλεόραση της ΝΕΡΙΤ.
Η εκπομπή είναι κάθε φορά αφιερωμένη σε αντιπροσωπευτικούς συνθέτες μιας χώρας. Η «Μουσική Γεωγραφία» δεν είναι μια απλή σειρά συναυλιών ή τηλεοπτικών εκπομπών, αλλά μια ζωντανή παρουσίαση, με ευρηματικό τρόπο, των σημαντικότερων έργων της συμφωνικής μουσικής και απευθύνεται τόσο σε εκείνους που γνωρίζουν τα μυστικά της τέχνης των ήχων, όσο και σε αυτούς που θέλουν να τα ανακαλύψουν.
          Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Και οι δύο συνθέτες του προγράμματος έδρασαν επί Σοβιετικής περιόδου. Ο  Shostakovich κάτω από την προστασία, αλλά και συχνά την απειλητική σκιά του καθεστώτος  - χωρίς όμως καμία επίσημα δηλωμένη αντίθεση του προς αυτό - , ο Prokofiev, ο μεγάλος απών της επανάστασης του ’17 - αλλά και ο μεγάλος συνθέτης που επέστρεψε την δεκαετία του ‘30 με τη θέληση του.
Τα έργα που τους εκπροσωπούν στο πρόγραμμα της 23^ης Νοεμβρίου αντλούν το προγραμματικό σενάριο τους από εξωμουσικές πηγές. Το πρώτο από μια προσωπική αυτοβιογραφική ιδέα του συνθέτη, το δεύτερο από το περίφημο τραγικό έργο του Shakespeare «Ρωμαίος και Ιουλιέτα».

 
Η οικογένεια Shostakovich

Σχετικά με το κονσέρτο του Shostakovich παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον κάποια βιογραφικά στοιχεία για την οικογένεια του συνθέτη καθώς και το πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκε το έργο. Σε βιογραφίες του συνθέτη διαβάζουμε ότι η μητέρα του, η Sofia Kakoulina, παιδαγωγός και πιανίστρια, ήταν ελληνικής καταγωγής. Οι πρόγονοι της εγκαταστάθηκαν τον 14ο αιώνα στη Ρωσία από την Ελλάδα μαζί με μια ομάδα μοναχών που είχαν αναλάβει να επιβλέψουν τη μετάφραση ιερών βιβλίων από τα ελληνικά στα ρωσικά. Η ομάδα αυτή των Ελλήνων έπεσε σε δυσμένεια το 1525 επειδή επέκρινε τη διαφθορά που επικρατούσε στη ρωσική εκκλησία. Ο τσάρος τους εξόρισε στη Σιβηρία ως «κακούς συμβούλους», εξ ου και το επίθετο Kakoulin, που μεταφράζεται στα ελληνικά «κακόβουλος».

  
Prokofiev, Stravinsky, Ansermet και Suvchinsky στις 23 Αυγούστου 1929 

 Έγραψε το δεύτερο κονσέρτο το 1957, όταν είχε μόλις πεθάνει η μητέρα του γιου του, (του μετέπειτα διευθυντή ορχήστρας Maxim Shostakovich), η πρώτη του σύζυγος, η Nina Varzar. Έχει περάσει ήδη τη παθιασμένη εμμονή του με την μεγαλοφυΐα του Prokofiev και έχει ήδη εκφραστεί με θαυμασμό για την μουσική του Stravinsky ενώ η δική του γραφή γίνεται λιγότερο συμφωνική και περισσότερο θεατρική. Ο γιος του μαρτυρά για το δεύτερο κονσέρτο πως βασίζεται σε ένα σενάριο που βασίζεται σε μικρές καθημερινές αλήθειες:

  
Ο Maxim Shostakovich με τον νεαρό Dmitri

"Ήταν πριν κάποια χρόνια ένας πιτσιρικάς που μεγάλωνε σε ένα σπίτι ήρεμα, παίζοντας και ακούγοντας μουσική. Οι γονείς του τον είχαν πείσει να ακούει πολύ μουσική αλλά δεν αγαπούσε να μελετάει όσο θα έπρεπε, πιάνο. Η μητέρα του που ήταν σπουδαία πιανίστρια του έπαιζε αποσπάσματα από εντυπωσιακές συνθέσεις για πιάνο και του εξηγούσε πώς γράφεται ένα κονσέρτο. Επίσης του δίδασκε ο πατέρας του πώς συνθέτουμε, τις φόρμες, τις μετατροπίες, τα ηχοχρώματα. Πώς με τις νότες μπορούμε ακόμα και να περιγράψουμε ένα παιχνίδι με τα στρατιωτάκια μας... Ο μικρός έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον για την φούγκα, το έβρισκε πολύ διασκεδαστικό αυτό το παιχνίδι. Του άρεσε να παίζει κρυφτούλι και να εμφανίζεται ξαφνικά, να μιμείται όσα κάνει ο άλλος και μετά, εκεί που δεν το περιμένεις να ξεφεύγει από μια θέση και να εμφανίζεται σε μια άλλη! Πήγαινε στο πιάνο και μετέτρεπε απλές μελωδίες από παιδιά τραγούδια σε μεγάλη, για την ηλικία του , σοβαρή μουσική. Οι γονείς γελούσαν συχνά με όσα σκάρωνε και τον βοηθούσαν να το πάει ακόμα πιο πέρα...

                     
Shostakovich, πατέρας, γιος

Στο δεύτερο μέρος ο πατέρας μόνος προσπαθεί να ξεπεράσει τη μοναξιά που του φέρνουν οι μνήμες  έχοντας πια απομακρυνθεί χρονικά από την πανέμορφη φάση της παιδικής ηλικίας του Maxim. Θυμάται στιγμές και νιώθει την ανάγκη με κάθε τρόπο να τις μοιραστεί αλλά με ποιον; Οι σκηνές πνίγονται στον καπνό από τα τσιγάρα που γεμίζουν το δωμάτιο. Και τώρα τι; Μοιάζει να αναρωτιέται. Ανθίσταται κάποιες στιγμές, προσπαθεί να σηκωθεί και να περπατήσει στην πραγματικότητα του σήμερα αλλά ξαναπηγαίνει πίσω και χάνεται στην παρηγοριά του μαξιλαριού του…
Αίφνης σηκώνεται και κάτι τον ενεργοποιεί. Το τρίτο μέρος ξεκινά.
Μα η κατάσταση που πλημμύρισε με συναισθήματα την ψυχή μου, αυτή που μέχρι εδώ περιγράφω έχει και χιούμορ, γιατί να μη γράψω κάτι στο πεντάγραμμο για την χαρούμενη αθωότητα του μικρού παιδιού που από μωρό γίνεται ένας μικρός και δραστήριος μουσικός μας συνάδελφος!

Maxim Shostakovich

Λοιπόν που λέτε, ο Hanon δεν άρεσε καθόλου στο γιο μου. Δεν έβρισκε καμιά μουσικότητα σε αυτές τις ασκήσεις, ούτε έβλεπε στα δάχτυλά του το αποτέλεσμα της άσκησης, μέχρι που ανακάλυψε τις μετατροπίες. Καθόταν λίγο στο πιάνο γιατί ανυπομονούσε να σηκωθεί για να χορεύει και να τραγουδάει, αλλά λίγο πριν πεταχτεί όρθιος, έπαιζε και μερικές ακατανόητες σκάλες με χρωματισμούς ιδιάζοντες και οπλισμούς αρκετά ανορθόδοξους με τη λογική της παλιάς αρμονίας..

Ο Shostakovich μαζί με τα παιδιά του Maxim και Galina το 1946

Όταν με τον καιρό είδε ότι παίζοντας ασκήσεις γίνεσαι δεξιοτέχνης και μπορείς να παίζεις κι εσύ σαν τον List, ενθουσιάστηκε. Κι όταν κατάλαβε πόσο πιο πολύ δεξιοτέχνης γίνεσαι όταν μελετήσεις και τους συνθέτες που ξεπερνούν την εποχή του ρομαντισμού, τότε δεν τον σήκωνες από το πιάνο. Αυτοσχεδίαζε, συνέδεε θέματα διαφορετικά και με πρώτη ματιά αταίριαστα, θυμόταν με χαμόγελο τις ασκήσεις του Hanon του βασανιστή, τις ενσωμάτωνε μόνος του στα κείμενα που έπαιζε δίνοντας αξία στο απλούστατο. Όλα κατέληγαν στη διαπίστωση τη μια και μόνη: η μουσική είναι μια αγέραστη, μάλλον μια αθάνατη δύναμη επικοινωνίας της φύσης με τον άνθρωπο…"

Ο Maxim Shostakovich με τον Dmitri και τον  Dmitri junior

 Ο Sergei Prokofiev έγραψε το μπαλέτο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» επάνω στο ομώνυμο δραματικό, και νεανικό, έργο του William Shakespeare το 1935, ενώ αργότερα δημιούργησε τρείς ορχηστρικές σουίτες, μια από τις οποίες συμπεριλαμβάνονται στο πρόγραμμα που θα ακούσουμε.
Το θέμα γνωστό σε όλους: Δυο νεαροί κατατρεγμένοι εραστές που ο θάνατός τους τελικά συμβιβάζει τις διενέξεις μεταξύ των φεουδαρχικών οικογενειών τους. Μεταξύ των πιο δημοφιλών έργων του Σαίξπηρ στη διάρκεια της ζωής του και, μαζί με τον Άμλετ, είναι ένα από τα πιο συχνά παρουσιαζόμενα έργα του. 

Prokofiev και Shostakovich

 Με φόντο την αναγεννησιακή Βερόνα της Ιταλίας , αυτό το ωραίο παραμύθι των δύο γνωστών οικογενειών, των Μοντέγων και των Καπουλέτων και των άτυχων παιδιών τους, που ζούσαν σε μόνιμη εμπόλεμη κατάσταση, πέρασε στα χρονικά της αγγλικής φιλολογίας χάρη στη θρυλική τραγωδία του μεγάλου συγγραφέα, αλλά και την μεγάλη μουσική του Sergei Prokofiev πολύ αργότερα...
Το έργο γενικότερα ανήκει στην νεοκλασική περίοδο του συνθέτη κατά την οποία ο δημιουργός έχει μάλλον αφήσει στην άκρη τους νεωτερισμούς και την τραχύτητα του νεανικού επαναστατικού του ύφους. Παρ’ όλα αυτά η εισαγωγή της Γ’ πράξης και η μουσική που συνοδεύει τη σκηνή της μάχης μεταξύ των δύο οικογενειών έχουν μείνει σίγουρα ανάμεσα στις σπουδαιότερες σελίδες του παγκόσμιου ρεπερτορίου.

Ραντεβού, λοιπόν, την Κυριακή 23 Νοεμβρίου στις 12:00 το μεσημέρι είτε στους τηλεοπτικούς δέκτες μας είτε στο studio “C” της ΝΕΡΙΤ για να απολαύσουμε ζωντανά για να παρακολουθήσουμε τη ροή του ήχου σ’ αυτό το ρώσικο – ή σοβιετικό, αν θέλετε – δίπτυχο προγραμματικής μουσικής.

Παναγιώτης Θεοδοσίου
panagiotis.theodossiou@gmail.com
http://www.ptheodosiou.gr/
Νοέμβριος 2014

Τεχνική Επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας