"μουσικο-παιδαγωγικές γνώμες"
Για την εκπαίδευση
Καθώς η συζήτηση για το παρόν και το μέλλον της Μουσικής Εκπαίδευσης είναι πάντα επίκαιρη, τα προβλήματα χρονίζουν και φως για την επίλυσή τους δεν βλέπουμε, και με αφορμή (μεταξύ άλλων) την σοβαρή έρευνα και τις εξίσου σοβαρές ανησυχίες της Όλγας Καλογρηάδου, όπως διατυπώθηκαν στην αρθρογραφία της (στη στήλη TaR-TaR-uga) για τα τεκταινόμενα στην Ευρώπη, επιτρέψτε μου να προσθέσω και τις δικές μου πληροφορίες και απόψεις στη συζήτηση.
Το θέμα είναι πρωτίστως ΠΟΛΙΤΙΚΟ και σχεδόν καθόλου εκπαιδευτικό ή παιδαγωγικό. Παράδοξη άποψη; Δυστυχώς είναι η αλήθεια - και εξηγούμαι:
1) Η Πολιτεία, ανεξαρτήτως κυβερνώντος κόμματος, δεν έχει καμία απολύτως πολιτική και κανένα ενδιαφέρον για την παιδεία ή τον πολιτισμό. Αυτό αποδεικνύεται από την χαμηλότατη και με πτωτικές μάλιστα τάσεις χρηματοδότησή τους, από την αυξανόμενη παράδοσή τους στους "νόμους της αγοράς" με προφανείς συνέπειες και από την σπασμωδικότητα ή την αδράνεια των αντιδράσεών της στις εξελίξεις. Ας αναφέρω ως παραδείγματα κατ' αντιδιαστολή: από τη μία πλευρά, χαμός για το Νόμο-Πλαίσιο των ΑΕΙ που δεν τολμάει καν να θίξει την ουσία (καθηγητικό κατεστημένο και συμφέροντα, φοιτητική οκνηρία και προνόμια, γενική υποβάθμιση διδακτικών μεθόδων και έρευνας, προσχηματική χρήση του ασύλου από όλους τους εμπλεκόμενους). Από την άλλη πλευρά, πλήρης αδράνεια και στάση αδικαιολόγητης αναμονής εν όψει της υποχρεωτικής, βάσει του Ευρωπαϊκού δικαίου, αναγνώρισης των πτυχίων των συμβεβλημένων με ξένα ιδιωτικά ΑΕΙ Κολεγίων, ΙΕΚ, Κέντρων Ελευθέρων Σπουδών κ.ο.κ. που χρόνια τώρα λειτουργούν με άδεια του Υπουργείου Εμπορίου χωρίς καμία συμμετοχή του Υπουργείου Παιδείας. Όταν αποφασίσει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εις βάρος μας, τα πρόστιμα θα είναι τσουχτερά (δεν θα τα πληρώνουν όμως οι "αρμόδιοι", αλλά όλοι εμείς) και φυσικά θα είναι πολύ αργά για να επιβληθεί τάξη και ισονομία.
Η αναλογία με τα Ωδεία είναι προφανής, αφού κι αυτά λειτουργούν με άδεια των Υπουργείων Εμπορίου και Πολιτισμού και δεν ανήκουν σε καμία βαθμίδα της Εκπαίδευσης. Ο νόμος που από το 1997 ορίζει την ένταξή τους στην Ανώτερη βαθμίδα είναι ανενεργός, εξαιτίας όχι μόνο της κρατικής αδράνειας, αλλά και της στάσης των μεγάλων Ωδείων που εμπόδισαν τις εξελίξεις για να μη θιγούν τα συμφέροντά τους - και τώρα που "κλαίγονται" στο Υπ. Παιδείας ότι οι απόφοιτοί τους δε θα βρίσκουν δουλειά αφού τους διώχνουν σταδιακά από τη Μέση Εκπαίδευση, πήραν την …κομψότατη απάντηση "ας πάνε στα μπουζούκια". Στο μεταξύ, υπάρχει ΙΕΚ που (με σοφό υπολογισμό των επερχόμενων εξελίξεων) πρόσφατα ίδρυσε "Ακαδημία Τεχνών". Πώς θα εξασφαλίσει το Κράτος τον …έλεγχο (θου Κύριε) και κατ' επέκταση την εγκυρότητα και το αντίκρισμα στην αγορά εργασίας των πτυχίων των μη κρατικών ΑΕΙ των οποίων "καίγεται" να επιτραπεί η ίδρυση; Τι θα γίνει με την κωλυσιεργία του ΔΟΑΤΑΠ που χρόνια τώρα, απ' τον καιρό του ΔΙΚΑΤΣΑ, απορρίπτει μουσικά πτυχία αν δεν υπάρχει η αντίστοιχη σπουδή στην Ελλάδα, ακόμα κι αν προέρχονται από Ακαδημίες πολύ ανώτερες των όποιων Ελληνικών σπουδών; (θα πείτε, εδώ ακόμα κι απ' το Harvard να έρθεις, πρέπει να πας να υποβάλεις αίτηση!). Θα γίνουν ποτέ πράξη τα παχιά λόγια για την διά βίου εκπαίδευση ή, όπως όλα δείχνουν, το θέμα των μουσικών έχει ήδη …τακτοποιηθεί; (όπως και "το Κυπριακό έχει λυθεί" κατά τον μακαρίτη πια Ετσεβίτ).
2) Η Καλλιτεχνική Εκπαίδευση και ο Πολιτισμός εν γένει εξυπηρετούν πολιτικούς, δημάρχους, αλλά δυστυχώς και καλλιτέχνες ως άλλοθι για την πολιτική τους βιτρίνα και ποτέ δεν έτυχαν σοβαρής μέριμνας για τις υποδομές τους. Η νομοθεσία που ορίζει τα προγράμματα σπουδών των Ωδείων είναι …50 ετών και το προσωπικό τους είναι στην μόνιμη ομηρία της μερικής και δήθεν προσωρινής απασχόλησης, ενώ αξιολογείται με εντελώς αυθαίρετα κριτήρια. Τα Μουσικά Σχολεία που ιδρύθηκαν εδώ και 18 χρόνια δεν διαθέτουν ακόμη (πλην των θεωρητικών και του πιάνου) αναλυτικό πρόγραμμα, διδακτέα ύλη και μουσικά βιβλία, ενώ το προσωπικό τους προσλαμβάνεται με μεταβλητά κριτήρια και εσχάτως με μόνο κριτήριο το τυπικό, δηλαδή Πτυχίο ΑΕΙ (το οποίο θεωρείται de facto επαρκές με διάφορα γελοία αποτελέσματα που δεν είναι της στιγμής να αναλύσω). Το ίδιο ισχύει ακόμη και για τα Πανεπιστήμια, που κι αυτά ιδρύθηκαν χωρίς σχεδιασμό: στην Αθήνα π.χ. μεγάλο ποσοστό των καθηγητών δεν είναι μουσικοί αλλά άλλων ειδικοτήτων πτυχιούχοι ΑΕΙ με διδακτορικό σε μουσικό θέμα! Πώς γίνεται αυτό; Παράδειγμα: πτυχίο Φυσικής, διδακτορικό στην ακουστική, να ο καθηγητής μουσικού πανεπιστημίου με μηδέν σχέση με το αντικείμενο και την εμπειρία της εκμάθησής του! Όσο για τις ειδικεύσεις των οργάνων που ήδη σε κάποια ΑΕΙ δίδονται και διαφημίζονται, είναι νομικά ανυπόστατες, αφού δεν προβλέπεται με νόμο πρόγραμμα σπουδών, εισαγωγικών ή απολυτηρίων εξετάσεων, άρα δεν πιστοποιείται και η διδακτική επάρκεια από την προσθήκη της "ειδίκευσης" στα μαθήματα του πτυχίου. Το επιχείρημα ότι είναι Πανεπιστημιακό μάθημα και άρα εξ ορισμού κατοχυρωμένο αποτελεί στρουθοκαμηλισμό και συντεχνιακή θέση, ακριβώς όπως και τα "πτυχία" των μη ανεγνωρισμένων οργάνων των (αναγνωρισμένων κατά τα άλλα) Ωδείων. Οι παλαιότεροι κιθαριστές, με προ του 1987 τίτλους, γνωρίζουν άριστα τι εννοώ…
3) Η θέση των Πανεπιστημίων και ειδικά του Ιονίου, αλλά και του Μακεδονίας (Επιστήμης και Τέχνης, τι ωραίος ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός, πώς λέμε Ειρήνης και Φιλίας;!) είναι να προσπαθούν να αναγορευθούν δια της πλαγίας σε Μουσικές Ακαδημίες: Αντί να ιδρυθεί εξαρχής ένα Τριτοβάθμιο ίδρυμα με πλήρεις Ακαδημαϊκές ΚΑΙ Εργαστηριακές υποδομές (δηλ. διδασκαλία όλων των μουσικών ειδικεύσεων) και υψηλού επιπέδου προδιαγραφές (κυρίως παιδαγωγικές, όχι μόνο κτιριακές και επιχειρηματικές - οικονομικές), βάζουμε τσούκου -τσούκου πιάνο, ε και λίγο βιολί, μετά κιθάρα, ανεβάζουμε λίγο- λίγο το επίπεδο, από του χρόνου θα κάνουμε κι αυτό, από του αντίχρονου και τ' άλλο και το ζητούμενο δεν είναι να γίνουνε σωστά, αλλά να τα κάνουμε πρώτοι - και βλέποντας! Θα δεχόμουν, έστω και απρόθυμα, ότι στην Ελλάδα της αδιάφορης Πολιτείας δεν γίνεται κι αλλιώς, και καλύτερα έτσι από το καθόλου, αν όλα αυτά δεν συνοδεύονταν από μία κατάπτυστη απαξίωση συνολικά του Ωδειακού χώρου από τον οποίο όλοι, μηδέ του (Προέδρου του Ιονίου) Ξανθουδάκη εξαιρουμένου, προέρχονται, και ένα απίστευτο παρασκήνιο που σχετίζεται με επιτροπές, Παιδαγωγικά Ινστιτούτα, βαθμολογήσεις (όχι πάντοτε αθώες) Πανελληνίων εξετάσεων και κυριολεκτικά δεν συμμαζεύεται, με το οποίο άνθρωποι και ιδρύματα προσπαθούν να εξασφαλίζουν εις εαυτούς και αλλήλους πολιτική επιρροή και πρωτοκαθεδρία στο χώρο.
4) Έτσι εξηγείται και η θρασύτατη, αλαζονική και φανατισμένη στάση των Συλλόγων Αποφοίτων Μουσικών Τμημάτων ΑΕΙ που, με μόνο κίνητρο να εξασφαλίσουν για τα μέλη τους τις θέσεις εργασίας στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, δε διστάζουν να υποβιβάζουν τους δασκάλους τους στα Ωδεία (όπου φυσικά έμαθαν μουσική), αλλά και στα Πανεπιστήμια (όπου επίσης σε μεγάλο ποσοστό από αποφοίτους Ωδείων διδάχτηκαν!) και να μη τους θεωρούν συναδέλφους τους άξιους ούτε καν να διαγωνιστούν στη διαδικασία του ΑΣΕΠ για να διεκδικήσουν θέσεις στα Σχολεία! Αποκαλούν τα πτυχία των Ωδείων όχι μόνο αδιαβάθμητα (που είναι αλήθεια, αλλά αυτό δεν αναιρεί την ουσία της αποστολής τους), αλλά άχρηστα, αγορασμένα και δεν ξέρω τι άλλο, ενώ ταυτόχρονα οι ίδιοι επισείουν τα δικά τους, αξιώνοντας να ληφθούν υπόψη κατά την πρόσληψή τους στις εξειδικευμένες θέσεις από τις οποίες θέλουν ν' αποκλείσουν όλους τους άλλους…
ΓΙΑ ΤΑ ΩΔΕΙΑ
Για να μη παρεξηγηθώ από όσους δεν με γνωρίζουν, είμαι ο τελευταίος που θα υπερασπιστεί τα Ωδεία για το επίπεδό τους και την προσφορά τους! Τα έβαλα μαζί τους σε χρόνο και με τρόπο (δημόσια) που λίγοι ως τότε (αλλά και έκτοτε) ετόλμησαν. Θα ήθελα να δω όμως τα ΑΕΙ που εκ των πραγμάτων βρίσκονται σε θέση ισχύος να αναλάβουν πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση της αναβάθμισής τους και της σύνδεσής τους με τα ίδια (τα ΑΕΙ) και όχι της απαξίωσής τους: Εκατό Μουσικές Ακαδημίες να ιδρυθούν, ο κορμός της μουσικής παιδείας πάντα θα είναι το Ωδείο, ας το καταλάβουν αυτό!! Τόσο τους τυφλώνει το συμφέρον τους ή είναι ανίκανοι να δουν την πραγματικότητα; Το Ωδείο είναι που θα βρίσκεται σε κάθε γειτονιά και πόλη, το Ωδείο είναι που θα πάρει τα παιδιά μας από το Νηπιαγωγείο και θα τα φτάσει ως το Λύκειο, το Ωδείο είναι που θα τα φέρει σε επαφή με τη μουσική για να γίνουν άνθρωποι με αγωγή και ακροατές με αντίσταση στη σαβούρα όταν μεγαλώσουν! Ακόμα κι αν πάψει κάποτε να δίνει τίτλους σπουδών και είναι απλώς επαφή για τους ερασιτέχνες και προπαρασκευή για την Ακαδημία των Επαγγελματιών, παντού και σε όλο τον κόσμο όπου υπάρχει διδασκαλία μουσικής, το Ωδείο είναι ο πυρήνας, πώς να το πω;;!! Ξυπνάτε, επιτέλους, που ένα πτυχίο πανεπιστημίου αντί να σας δώσει, σας έχει αφαιρέσει το ήθος και την επιστημοσύνη που όλοι χρειαζόμαστε για να δούμε ολόκληρη την εικόνα!
ΠΕΡΙ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
Δεν παραγνωρίζω καθόλου τη σημασία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, αφού και το Δημοτικό Σχολείο έχει τεράστιο και καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της κοινωνικής μας συμπεριφοράς - αλλά στην Ελλάδα και αυτό έχει καταντήσει ανταγωνισμός επιδόσεων! Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά από αγώνα και προσπάθειες των μουσικών επιστημόνων το Υπουργείο Παιδείας έκανε επιτέλους δεκτό για να εφαρμοστεί από φέτος, υποτίθεται, στις πρώτες τάξεις, ένα διαθεματικό πρόγραμμα που συνίσταται (πολύ σχηματικά το λέω) στη χρησιμοποίηση της μουσικής ως άξονα και εργαλείου για την εκπαιδευτική διαδικασία σε όλα σχεδόν τα γνωστικά αντικείμενα. Χωρίς όμως τις κατάλληλες αίθουσες, το εποπτικό υλικό και την επιμόρφωση των μουσικών ΚΑΙ των δασκάλων, είναι καταδικασμένο σε αποτυχία. Και δυστυχώς, όλοι βολεύονται με αυτές τις δήθεν μεταρρυθμίσεις που ουσιαστικά σαμποτάρονται εξαρχής με σκοπιμότητα ώστε να απορριφθούν τελικά μετ' επαίνων και να επιστρέψουμε στα ίδια.
ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΕΙΔΟΣ…
Τα μεγαλύτερα προβλήματα της Παιδείας στην Ελλάδα είναι αφενός η απουσία στόχων και προγραμματισμού, με την έννοια του "τι είδους ανθρώπους θέλουμε να βγάλουμε" από τα κάθε είδους και βαθμίδας εκπαιδευτικά ιδρύματα και αφετέρου, η φτώχεια του εκπαιδευτικού προσωπικού, με την έννοια όχι απλά της επάρκειας γνώσεων, αλλά και της συναίσθησης αποστολής την οποία δυστυχώς λίγοι διαθέτουν. Στη μουσική κατά μείζονα λόγο, καθώς μια εγγενής αδυναμία του όποιου "συστήματος" είναι η φιλοδοξία του να εκπαιδεύσει όλους και όχι μόνο τους ιδιαίτερα ικανούς, χρειάζεται συναίσθηση ότι κατά κανόνα εκπαιδεύουμε ακροατήριο και όχι μελλοντικούς συναδέλφους - και όμως το Υπ. Παιδείας θεωρεί τα Μουσικά Λύκεια ως Επαγγελματικά, αντιμετώπιση που και εκτός πραγματικότητας είναι και εν αμφιβόλω θέτει έτσι κι αλλιώς το μέλλον τους. Αλλά τι πειράζει; Το ζητούμενο είναι να γίνει οικονομία, γι' αυτό άλλωστε η Μουσική Εκπαίδευση, ως ακριβή υπόθεση, είναι τόσα χρόνια εγκαταλελειμμένη στα ιδιωτικά χέρια. Το Κράτος έχει άλλες προτεραιότητες…
ΠΟΛΥΠΛΟΚΟ ΜΕΛΛΟΝ
Η θέση και υλοποίηση συγκεκριμένων στόχων προϋποθέτει όχι απλά ένα δομημένο και δυναμικό (αξιολογούμενο και βελτιούμενο) εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά κυρίως μια κοινωνία με απαιτήσεις. Υπάρχει περίπτωση στην σημερινή Ελλάδα του διαλυμένου κοινωνικού ιστού με την τεράστια ανοχή στην παραβατικότητα και την εκμετάλλευση, του απαξιωμένου συνδικαλισμού που έχει αποθεώσει τη συναλλαγή και το διαδρομισμό, του διεφθαρμένου, υποκριτικού και διαρκώς ψευδομένου πολιτικού συστήματος (μόλις προ μηνός ο Υφυπουργός Παιδείας αράδιασε ανερυθρίαστα ένα σωρό ψέματα μέσα στη Βουλή σε επερώτηση για τα Μουσικά Σχολεία αλλά δεν είχε λέξη να πει για την μετεκλογικώς εξαγγελθείσα και μηδέποτε συνελθούσα Διυπουργική Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού…), του σκανδαλοθηρικού και αμόρφωτου δημοσιογραφικού χώρου και του Μεσαιωνικού καπιταλισμού όπου οι υψηλές τηλεθεάσεις πλουτίζουν (και επιβάλλουν σε όλους μας) τον/την κάθε καλλίπυγο ανύπαρκτο, ενώ οι πραγματικοί καλλιτέχνες αγωνίζονται για την επιβίωση, υπάρχει περίπτωση σ' αυτή τη μουδιασμένη, απολιτική, ανάγωγη, απροσανατόλιστη κοινωνία, να περιμένουμε κάτι; Ούτε μία στο εκατομμύριο!
Όταν ολοκληρωθεί ο ενιαίος Ευρωπαϊκός Χώρος Ανώτατης Εκπαίδευσης, η Ελλάδα ως συνήθως θα είναι απ' έξω. Οι κατοχυρωμένες σχολές ΤΕΙ / ΑΕΙ θα είναι μέσα εξ ορισμού, οι άλλοι στον Καιάδα. Κάποιοι θα ψάχνουν τρόπους να ενταχθούν όπως-όπως εκ των υστέρων, οι περισσότεροι όμως που συνειδητά ή ασυνείδητα γνωρίζουν ότι η Ελλάδα δεν ανήκει στην Ευρώπη (πέρα από τα ανοιχτά σύνορα της αγοράς) και ότι το προϊόν τους απευθύνεται ούτως ή άλλως μόνο στο εγχώριο αγοραστικό κοινό, θα συνεχίσουν όπως και σήμερα, με την ανοχή της Πολιτείας που απαξιώνει ν' ασχοληθεί. Μόνο όποιος έχει τα κεφάλαια και τις πολιτικές προσβάσεις θα μπορούσε να κάνει κάτι διαφορετικό και καλλιτέχνες δεν ξέρω τέτοιους. Αυτό που μπορούμε και οφείλουμε οι μουσικοί να κάνουμε για να κρατήσουμε τη φλογίτσα αναμμένη και κάποτε, χρόνια μετά το θάνατό μας, να έρθει, όπως πάντα μετά τον Μεσαίωνα μια Αναγέννηση, είναι, να είμαστε τουλάχιστον ενήμεροι, ενεργοί, σε εγρήγορση, να αντιστεκόμαστε και να μελετάμε (γιατί είναι πολιτική πράξη) και να κάνουμε την υπέρβαση: να συνεργαζόμαστε στην επεξεργασία ιδεών και προτάσεων που θα προάγουν τη δουλειά μας, ώστε να έχουμε ελπίδες για κάποια θέση στο διαγραφόμενο "πολύπλοκο μέλλον"…
Νίκος Παναγιωτίδης
panagiotidis@tar.gr
(Απρίλιος 2007)
