[μουσικογραφίες] ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΤΟΥ ΓΚΛΕΝ ΓΚΟΥΛΝΤ
(του Τάκη Ατσιδάκου)

Στο μυαλό του  Γκλεν Γκουλντ

Είναι πασίγνωστη η ταινία  «Στο μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς». (Being John Malkovich, ο πρωτότυπος τίτλος στα αγγλικά). Εμείς τώρα καλούμαστε να γίνουμε …Γκλεν Γκουλντ.

Και εξηγούμαι: Πώς θα σας φαινόταν να ακούσετε τον Γκλεν Γκουλντ, 25 χρόνια μετά τον θάνατο του, να παίζει τις Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ σαν να είναι νέα ηχογράφηση; Και επίσης να ακούμε πως ακριβώς τις ακούει ο ίδιος, με τα δικά του αυτιά, όταν κάθεται και παίζει στο πιάνο του; Να γίνουμε δηλαδή Γκλεν Γκουλντ!

Δεν πρόκειται βέβαια για μεταφυσικό φαινόμενο par excellence. Δεν είναι κάποια συγκλονιστική ανακάλυψη του Λιακόπουλου. Όλα έχουν την απλή, πεζή εξήγηση τους. Μια εξήγηση που μας καλύπτει πλήρως ως προς τις τεχνικές παραμέτρους του θέματος. Για τις καλλιτεχνικές και τις ηθικές (καλλιτεχνικά ηθικές εννοώ), υπάρχουν κάποια εύλογα ερωτήματα.

Το ιστορικό εγχείρημα μιας αναγέννησης, η του ξανακερδισμένου χρόνου.

Η πολυεθνική δισκογραφική εταιρία SONY-BMG, κυκλοφόρησε ένα δίσκο cd, σε φόρμα  μάλιστα super audio (sacd), με την πρώτη και περίφημη (για κάποιους κακόφημη) ηχογράφηση του έργου του Μπαχ «Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ», από τον Γκλεν Γκουλντ. Ο Γκουλντ ηχογράφησε το έργο δύο φορές, το 1955 και το 1981 λίγο πριν τον πρόωρο θάνατο του. Η ηχογράφηση του 1955 υπήρξε μια από τις ιστορικότερες  του γραμμοφώνου. Τάραξε τα νερά όσο λίγες. Υπήρξε το δισκογραφικό ντεμπούτο του Γκουλντ σε μια μεγάλη εταιρία, την Columbia τότε, αργότερα CBS. Ηχογραφήθηκε στην Ν.Υόρκη, έτυχε ευρείας αποδοχής διαχρονικά από τους περισσότερους κριτικούς, έχει και αρκετούς φανατικούς πολέμιους, και δεν αποσύρθηκε ποτέ από την κυκλοφορία, σε διάφορες βέβαια  μορφές και φόρμες. 

 

 
Το πρωτότυπο εξώφυλλο της ηχογράφησης του 1955.

 

Εδώ τώρα έρχεται η high-tech αμερικανική εταιρία Zenph Studios και εφαρμόζει τα εξής: Παίρνει την ταινία της ηχογράφησης του 1955, την επεξεργάζεται με προηγμένα συστήματα υπολογιστών, έτσι ώστε να εξαλειφθεί το φύσημά της και επίσης καθαρίζει τους θορύβους που προέρχονται από τον Γκουλντ. (Είναι γνωστό, το ακούμε όλοι, ότι ο Γκουλντ όταν έπαιζε, συνήθιζε να «τραγουδά», να μουγκρίζει θα λέγαμε σωστότερα). Στην συνεχεία με ένα ιδιαιτέρα εξελιγμένο πρόγραμμα τροφοδοτεί ένα concert grand Yamaha πιάνο, που έχει κουρδιστεί και ρυθμιστεί από τον τεχνικό που χρησιμοποιούσε ο Γκουλντ.

Το πρόγραμμα διαβαθμίζει εκατοντάδες επίπεδα πίεσης των πλήκτρων κλπ. Έτσι έχουμε μια «ακριβή» προσομοίωση του παιξίματος του πιανίστα σε σύγχρονο hi-fi ήχο. Μία δεύτερη εκδοχή που υπάρχει στο δίσκο, συνίσταται στο να μπορούμε να ακούσουμε ό,τι ακριβώς άκουγε ο πιανίστας από τη θέση που βρισκόταν όταν έπαιζε. Αυτό επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση ενός ομοιώματος  κεφαλής ακριβώς στην θέση του πιανίστα και δυο μικροφώνων στα αυτιά. (Πάντως δεν διευκρινίζεται αν το ομοίωμα του κεφαλιού είχε την μορφή του Γκουλντ). Για να ακούσουμε το αποτέλεσμα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ακουστικά, αλλιώς το πιάνο θα ακούγεται χωρίς εστιασμό. Στο δίσκο που αναφέρω αυτό το εγχείρημα είναι στα tracks 34-64. Η τεχνική αυτή είναι γνωστή από παλαιότερα και ονομάζεται binaural.

 

Ο κλώνος της εγγραφής του 1955, το 2007

ακούστε: αποσπάσματα του δίσκου στο TaR-radio.com

 

Η ετυμηγορία.

Το 2006 στο στούντιο «Γκλεν Γκουλντ» στον Καναδά, 300 περίπου προσκεκλημένοι της Zenph, παραγωγοί και τεχνικοί που γνώριζαν και είχαν δουλέψει μαζί του, δισκοκριτικοί, εκδότες μουσικών περιοδικών και περιοδικών hi-fi κλπ., συγκεντρώθηκαν  και άκουσαν την πρώτη παρουσίαση του εγχειρήματος. Οι εντυπώσεις και τα σχόλια εγκωμιαστικά. Με την κυκλοφορία του sacd  της Sony-ΒMG, έχουν την ευκαιρία  όλοι να ακούσουν και να κρίνουν το αποτέλεσμα.

Οι κριτικές από έγκυρα πλέον μουσικά περιοδικά είναι στην πλειονότητα τους πολύ καλές. Ξεκίνησα την ακρόαση αυτού του δίσκου με απορία, με κάποια προκατάληψη και με πολύ ενδιαφέρον. Γνωρίζω την εκτέλεση του Γκουλντ πολύ καλά, (πρώτα την δεύτερη του 1981 από δίσκο βινυλίου και μετά σε cd εκείνη του 1955 σε διαφορετικές επεξεργασίες).

Το αποτέλεσμα με εξέπληξε. Θετικά. Μπορώ να πω ότι με συνεπήρε. Ο ήχος του πιάνου εξαιρετικός. Γλυκός, γεμάτος, ξύλινος και όχι γυάλινος όπως πολύ συχνά ακούγονται οι ηχογραφήσεις πιάνου. Και …ζωντανός! Από ένα πεθαμένο πιανίστα!!! Από ένα ρομπότ κατ’ ουσίαν. Και εδώ είναι που προκύπτουν μεγάλα ζητήματα καλλιτεχνικής ηθικής.

Ερωτήματα.

Τα ερωτήματα είναι κατά κάποιο τρόπο παρόμοια με αυτά που εγείρονται με τις κλωνοποιήσεις και τα πειράματα της γενετικής. Γιατί και εδώ, περίπτωση κλωνοποίησης έχουμε. Οι παραλλαγές Γκόλντμπεργκ -η ηχογράφηση τους για την ακρίβεια- στο ρόλο της …Ντόλλυ!

Κατά πόσο έχουμε το δικαίωμα να παρεμβαίνουμε τόσο δραστικά σε ένα έργο τέχνης (ας δεχθούμε την ηχογράφηση μουσικής σαν τέτοιο), ειδικά όταν ο δημιουργός είναι απών; Η παρέμβαση εκτελεστών μουσικής σε ηχογραφήματά τους, είναι πολύ διαδεδομένη και αποδεκτή. Ο κάθε πιανίστας, κιθαρίστας ή μαέστρος, προσπαθεί μέσω της κονσόλας να πετύχει ό,τι θεωρεί αυτός ηχητικό ιδεώδες. Όμως έχει ο ίδιος την εποπτεία του εγχειρήματος, ή -εν πάση περιπτώσει- ο παραγωγός του, σε συνεννόηση μαζί του.

Εδώ η παρέμβαση είναι δραματική. Αν δικαιώνεται από το αποτέλεσμα ας το κρίνει ο καθένας. Πιστεύω ότι δεν αντικαθιστά την πρωτότυπη ηχογράφηση, απλώς λειτουργεί συμπληρωματικά, ικανοποιώντας και αυτούς που εύχονταν να μπορούσαν να ακούσουν μεγάλους καλλιτέχνες του παρελθόντος με τον ποιοτικότερο ήχο. Πριν λίγα χρόνια άλλωστε, κυκλοφόρησαν δυο cd με τον μεγάλο Caruso με ηχογραφήσεις του από της αρχές του περασμένου αιώνα. Η ορχηστρική συνοδεία τώρα ήταν ηχογράφηση της Ορχήστρας της Ραδιοφωνίας της Βιέννης, το 2000 και το αποτέλεσμα ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον.

 

Η Zenph Studios έχει ανακοινώσει ότι επόμενες κυκλοφορίες θα είναι ηχογραφήσεις του πιανίστα Alfred Cortot με έργα Σοπέν, από το 1926, καθώς και ηχογραφήσεις του Art Tatum.

Για όλο το κοινό που αγωνιά να διευκρινίσω πάντως ότι ηχογραφήσεις του Segovia, Llobet, Barrios κλπ.κλπ. δεν θα κυκλοφορήσουν. Φήμες λένε ότι υπάρχουν διαφωνίες για το τι κιθάρα θα χρησιμοποιηθεί. Φανταστείτε να βάλουν Yamaha (τι ιεροσυλία…). Και το software δεν θα βγάζει άκρη με την τοποθέτηση των χεριών, τα νύχια, το απογιάντο, το τιράντο και δεν συμμαζεύεται…

Ας εναποθέσουμε τις ελπίδες μας στο μέλλον και στις μεταφυσικές ανακαλύψεις από τις Πύλες του …Ανεξήγητου.

Ατσιδάκος Τάκης