Τηλεόραση και Κλασική Μουσική.
Η αντιμετώπιση της μουσικής από την τηλεόραση την εποχή της «Ζούγκλας».
Τέχνες και Γράμματα στην τηλεόραση του σήμερα:
Ο πολιτισμός στην τηλεόραση ή τηλεοπτικός πολιτισμός;
Είναι συχνό το φαινόμενο να κατηγορούν πολλοί την τηλεόραση για ευτέλεια, κακογουστιά, έλλειψη ποιότητας και ενδιαφέροντος για την τέχνη. Μα, πού ζουν και δεν βλέπουν τον «πολιτισμό» που παράγει και προάγει η ιδία η τηλεόραση, τον «πολιτισμό» της σύγχρονης εποχής, τον Τηλεοπτικό Πολιτισμό;
Δεν βλέπουν την εξαιρετικής ποιότητας μουσική της Eurovision, την οποία στηρίζει ολόθερμα η κρατική και «ποιοτική» τηλεόραση; Τα εκπαιδευτικά τηλεπαιχνίδια; Τα παιγνίδια και τις εκπομπές ικανότητας, εξυπνάδας, ταλέντου, κοινωνικών συζητήσεων και προβληματισμού, που κατακλύζουν τις-τώρα πια όχι μικρές-οθόνες μας; ( Έχουμε γεμίσει όλοι 50αρες πλάσμα τώρα, για να βλέπουμε χορταστικά τον …Μάκη).
Όμως, όπως συμβαίνει με όλα τα πράγματα στη ζωή, το φαινόμενο δεν είναι μονοδιάστατο και αυτενεργούμενο. Το μέσο, στη συγκεκριμένη περίπτωση η τηλεόραση, δεν είναι το απόλυτο κακό. Είναι η χρήση η οποία γίνεται, που το καθιστά ένα μεγάλο πρόβλημα για την κοινωνία και τις πιο ευαίσθητες δομές της, αυτές της διαπαιδαγώγησης και της πνευματικής καλλιέργειας.
Και βέβαια η ρήση ότι «το μέσο είναι το μήνυμα», περιγράφει πολύ γλαφυρά την σύλληψη διαφόρων εγκεφάλων, για χρήση του μέσου προς την καθοδήγηση και την πλύση εγκεφάλου των μαζών.
Μόλις πριν από έναν μήνα, γίναμε και πάλι μάρτυρες ενός πολύ χαρακτηριστικού παραδείγματος: της αντιμετώπισης και της χρήσης της κλασικής μουσικής από την τηλεόραση: Με αφορμή το πένθος για τον θάνατο του αρχιεπίσκοπου Χριστόδουλου, η κρατική τηλεόραση μετέδωσε πολλά προγράμματα κλασικής μουσικής. Είναι ένα φαινόμενο που επαναλαμβάνεται σε παρόμοιες περιπτώσεις πένθους καθώς και την Μεγάλη Εβδομάδα. Έτσι έχει περάσει στην αντίληψη του κόσμου το βαρύ και πένθιμο αυτής της μουσικής σε όλη την γκάμα της, πράγμα το οποίο δεν είναι καθόλου αληθές.
Δεν ήσαν πάντα έτσι τα πράγματα όμως. Ας δούμε πως αντιμετωπιζόταν η κλασική μουσική πριν από 60 χρόνια, στην τηλεόραση και λίγο πιο πριν στο ραδιόφωνο των ΗΠΑ.
Περίπτωση Τοσκανίνι.
Ήταν 70 χρονών ήδη ο Αρτούρο Τοσκανίνι, το 1937, όταν ο ραδιοφωνικός κολοσσός NBC (National Broadcast Company), δημιούργησε μια μεγάλη συμφωνική ορχήστρα 100 μουσικών, την NBC Symphony, και η οποία έδινε συναυλίες που μεταδίδονταν κάθε Σάββατο από το Studio 8H του NBC ή το Carnegie Hall.
Oι μεταδόσεις ήταν πανεθνικές, από ανατολική μέχρι δυτική ακτή των ΗΠΑ, και κυριολεκτικά καθήλωναν πάνω από 10 εκατομμύρια ακροατές. Οι αναφορές και οι κριτικές σε εφημερίδες και περιοδικά (The NY Times, Time, Life, Fortune, Cosmopolitan κλπ), συνεχείς και εκστατικές. Το κοινό αυτών των μεταδόσεων, σύμφωνα με μετρήσεις που γινόντουσαν, ήταν τόσο μεγάλο και ποικίλο ηλικιακά και κοινωνικά, που όπως χαρακτηριστικά ανέφερε το περιοδικό Fortune ήταν “mass audience” (ευρύ κοινό, μαζικό κοινό). Μέσα από αυτές τις ζωντανές ραδιοφωνικές μεταδόσεις, ένα ευρύτατο κοινό μυήθηκε στα σπουδαία έργα του Μπετόβεν, του Μπραμς, του Βάγκνερ κα., μα και άκουσε για πρώτη φορά την Συμφωνία αρ.7 «του Λένιγκραντ» του Σοστακόβιτς, ενώ ακόμα οι ηρωικοί κάτοικοι αυτής της πόλης αντιστέκονταν στους Γερμανούς.
Τον Μάρτιο του 1948 αρχίζουν και οι τηλεοπτικές μεταδόσεις. Από τότε και για 4 χρόνια, μέχρι το τελευταίο του τηλεοπτικό κονσέρτο τον Μάρτιο του 1952, το αμερικανικό κοινό θα μπορεί και να βλέπει τον μάγο των ήχων να διευθύνει τα μεγάλα αριστουργήματα. (Πρώτο κονσέρτο 20-3-1948 με έργα Βάγκνερ, δεύτερο 3-4-1948 Ενάτη συμφωνία Μπετόβεν).
Και το ανταγωνιστικό όμως κανάλι CBS είχε μεταδόσεις με τον Όρμαντυ και την ορχήστρα της Φιλαδέλφειας, και μεταδόσεις από την Μετροπόλιταν όπερα υπήρχαν, και βέβαια μην ξεχνάμε και το magnum opus των mass media για την κλασική μουσική: την ταινία του Ντίσνευ «Φαντασία» με μαέστρο τον Στοκόφσκυ. Ένα έργο που γαλούχησε και συγκίνησε πολλές γενιές από το 1938 που πρωτοπαίχθηκε.
Ο ταλαντούχος mr. Music (κατά Κάραγιαν!) Λέοναρντ Μπέρνσταϊν.
Στο πρόσωπο του Μπέρνσταϊν οι Αμερικανοί βρήκαν τον ήρωα της (τότε) νέας εποχής. Ταλαντούχος, ευφυής, ευπαρουσίαστος, επικοινωνιακός. Και ήταν και δικός τους. Μέχρι τότε είχαν θαυμάσει και αγαπήσει Ιταλούς (Τοσκανίνι), Ούγγρους (Ράινερ, Όρμαντυ, Σελλ), Ρώσους (Κουσεβίνσκυ), Έλληνες (Μητρόπουλος) κλπ. Τώρα ένας Αμερικάνος, εβραϊκής καταγωγής, είναι στα ηνία της μεγαλύτερης ορχήστρας τους, της φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης, και αναλαμβάνει να εκπαιδεύσει το ευρύ τηλεοπτικό κοινό στα μυστικά και την μαγεία της κλασικής μουσικής.
Στις 14 Νοεμβρίου του 1954, Κυριακή 5μ.μ, μεταδίδεται από το CBS η πρώτη από τις εκπομπές του ΜπέρνσταΪν στα πλαίσια του πολιτιστικού προγράμματος Omnibus. Το θέμα εκείνης της πρώτης εκπομπής ήταν η 5η συμφωνία του Μπετόβεν. Οι εκπομπές συνεχίστηκαν με θέματα όπως Τζαζ και αυτοσχεδιασμός, Μπραμς 1η συμφωνία κλπ. Τις κυριακάτικες αυτές μεταδόσεις και μάλιστα σε ζώνη υψηλής τηλεθέασης, παρακολουθούσαν πάνω από 16 εκατομμύρια τηλεθεατές.
Καθ’ όλη την δεκαετία του 1960 ο ΜπέρνσταΪν παρουσίαζε μέσα από την σειρά Young people’s concerts, εκπαιδευτικά μουσικά προγράμματα με θέματα όπως Τι είναι η μελωδία, Η λαϊκή μουσική στην αίθουσα συναυλιών, Το λατινοαμερικανικό πνεύμα, Τι σημαίνει η μουσική κα.
Βλέπουμε λοιπόν, μέσα από αυτά τα χαρακτηριστικά παραδείγματα, το πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί η τηλεόραση για εκπαίδευση και καλλιέργεια όλων, αλλά κυρίως των νέων ανθρώπων. Το ότι αυτή η χρήση του μέσου έγινε από μια χώρα μητρόπολη του καπιταλισμού και κατόπιν εγκαταλείφθηκε παντελώς, δείχνει ξεκάθαρα ότι οι εξουσιαστές αντιλήφθηκαν τις δυνατότητες του μέσου τόσο για ψυχική ανάταση και δημιουργία πολιτισμένων και ενημερωμένων πολιτών, όσο και την δύναμη του για αποχαύνωση και πειθαναγκασμό των μαζών.
Και φυσικά διάλεξαν το δεύτερο.
Ατσιδάκος Τάκης
atsidakos@tar.gr
(Απρίλιος 2008)
