ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΔΟΥΜΠΑΣ: Μια ζωή προσφοράς στον πολιτισμό.
(της Έφης Αγραφιώτη)
(μουσικές αναφορές)

O ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΔΟΥΜΠΑΣ
(24 Ιουλίου 1830 - Βιέννη, 23 Μαρτίου 1900 - Βουδαπέστη)

Το όνομά του είναι για τους Βιεννέζους (και όχι μόνον) συνώνυμο της προσφοράς στον πολιτισμό, χάρη στην τεράστιας σπουδαιότητας οικονομική συνδρομή του στην κατασκευή της χρυσοποίκιλτης αίθουσας Musikverein, μεταξύ πολλών άλλων.
Ο γιος του έμπορου Στέργιου Δούμπα  από το Γράμμο και της λαρισαίας από καταγωγή Μαρίας Κούρτη ανατράφηκε με το ιδεώδες της προσφοράς στα γράμματα και τις τέχνες. Άριστος μαθητής πρώτα και ταλαντούχο εμπορικό πνεύμα στη συνέχεια, από πολύ νέος ανεξαρτοποιήθηκε ξεκινώντας τη μεγάλη του επιχειρηματική δράση από την αγορά ενός υφαντουργείου βαμβακιού. Παράλληλα θέλησε να τολμήσει και σε χρηματιστηριακού τύπου δραστηριότητες που είχαν ως αποτέλεσμα τον πολλαπλασσιασμό του πλούτου της οικογενείας του.

Ο Nikolaus Dumba ασχολήθηκε και με την πολιτική: εκλέχτηκε στην Κάτω Βουλή, διετέλεσε μέλος της Αναλογικής Αυστρο-Ουγγρικής Αντιπροσωπείας το 1874 και αργότερα διορίστηκε ισόβιος γερουσιαστής στην Άνω Βουλή ενώ για μεγάλο διάστημα διετέλεσε μυστικοσύμβουλος του αυτοκράτορα. Ήταν εισηγητής του προϋπολογισμού των εξωτερικών υποθέσεων της Αυτοκρατορίας. Ίδρυσε τη Λαϊκή Τράπεζας Βιέννης. Σε όλη τη ζωή του πρόσφερε οικονομική στήριξη σε σχολεία στους τόπους των προγόνων του, Μπλάτσι, Κοζάνη, Σέρρες, υπήρξε «ιδεολόγος μαικήνας Τεχνών». Συνεισέφερε στην ανέγερση του αυστριακού Κοινοβουλίου, του βιεννέζικου Πανεπιστημίου, της Ακαδημίας Τεχνών, του δημαρχείου της Βιέννης, του περίφημου Καθεδρικού του Αγίου Στεφάνου της Βιέννης  και βέβαια του  Μεγάρου Μουσικής της Βιέννης, της πασίγνωστης Musikverein.

Για την ιστορία ας προσθέσουμε ότι το «Σωματείο Μουζικφεράϊν» ιδρύθηκε το 1812 από εγκρίτους πολίτες της Βιέννης. Ο Μπετόβεν έγινε ήδη μέλος το 1814 ενώ επίτιμο μέλος ήταν και ο αυτοκράτορας της Αυστρο-Ουγγαρίας, ο οποίος μάλιστα το έθεσε υπό την αιγίδα του. Το Μέγαρο Μουσικής όμως ανηγέρθη το 1870, με σχέδια του πολύ γνωστού ανά την Ευρώπη Δανού αρχιτέκτονα Θεοφίλου φον Χάνσεν και προσωπική φροντίδα του Αντιπροέδρου της Μουσικφεράϊν Νικολάου Δούμπα, ο οποίος είναι ο σχεδόν απόλυτος χορηγός του.

Ο Νικόλαος Δούμπας στεκόταν κοντά στη μουσική και με άλλους τρόπους: ήταν μέλος του Συλλόγου Ανδρικής Χορωδίας της Βιέννης (Wiener Maennergesang-Verein) από το 1852, πρόεδρός του από το 1865. Συνέθεσε κάποια λίγα κομμάτια, είχα την τύχη να παίξω και να ηχογραφήσω στο Τρίτο Πρόγραμμα κάποια βαλς (που ελπίζω να βρίσκονται στο αρχείο της κρατικής μας ραδιοτηλεόρασης, αν και δεν έχω αισιοδοξία περισσή), αλλά και πολλοί βιεννέζοι συνθέτες συνέθεσαν κομμάτια προς τιμήν του ή με την προτροπή του.

Ο Δούμπας υπήρξε προσωπικός φίλος του Ριχάρδου Βάγκνερ, του Γιοχάνες Μπραμς και του Γιόχαν Στράους. Το παλάτι της οικογένειας Δούμπα, που βρισκόταν στη Ρίνγκστράσσε της Βιέννης, ήταν τόπος συνάντησης του καλλιτεχνικού και πνευματικού κόσμου της αυτοκρατορικής πρωτεύουσας της Αυστροουγγαρίας.

Στην εξοχική κατοικία του στις όχθες του Δούναβη ο Στράους συνέθεσε και πρωτοπαρουσίασε το κοσμαγάπητο βαλς του Δουνάβεως.
Είναι πλέον σίγουρο ότι ο Δούμπας επηρέασε και χρηματοδότησε τις προσπάθειες να εκτιμηθεί και να μελετηθεί η μουσική του Φραντζ Σούμπερτ. Ο διευθυντής της Μουσικής βιβλιοθήκης της Βιέννης δήλωσε πριν μερικά χρόνια ότι χωρίς τον Δούμπα ο Σούμπερτ θα ήταν για τους νεότερους ένας άγνωστος συνθέτης.


H εξοχική κατοικία των Δούμπα

Εκδήλωση τιμής των βιεννέζων στο πρόσωπό του αποτελεί και το γεγονός ότι πέντε μέρες μετά το θάνατό του ο Δήμος αποφάσισε να μετονομάσει σε Dumbastrasse τον μεγάλο κεντρικό δρόμο μπροστά από τη Musikferein εις εκτίμηση των μεγάλων του προσφορών προς την πόλη.

Ο Νικόλαος Δούμπας ήταν συλλέκτης χειρογράφων του Σούμπερτ και του Μπραμς, φίλος  και προστάτης  μεγάλων καλλιτεχνών της Βιέννης, όπως των νέων τότε ζωγράφων Γκούσταβ Κλιμτ και Χανς Μάκαρτ, του οποίου τις σπουδές κοντά στον Τιτσιάνο είχε προηγουμένως χρηματοδοτήσει.


Γκούσταβ Κλιμτ: η ζωοφόρος του Λ. βαν Μπετόβεν,1902

Ο καθηγητής Ιωάννης Τζαφέττας και η Elvira Konecny (γνωστή για τα παλαιότερα πολλά άρθρα της και την έρευνα γύρω από το έργο του Δούμπα)  συνέγραψαν βιβλίο με θέμα τη ζωή και τη δραστηριόοτητα του μεγάλου ευεργέτη, με τίτλο "Νικόλαος Δούμπας: 100 χρόνια από τον θάνατο του μαικήνα των τεχνών και εθνικού ευεργέτη της Αυστρίας και της Ελλάδος" (Ιανός, Θεσσαλονίκη 2002). Στο βιβλίο βασίστηκε το ντοκυμαντέρ του σκηνοθέτη Φώτη Κωνσταντινίδη "Νικόλαος Δούμπας, μαικήνας των τεχνών". Το σύνολο των συλλεκτικών έργων που κατείχε και πρόσφερε στη Βιέννη περιγράφεται αναλυτικά σε βιβλίο που εξέδωσαν το 1997 οι βιεννέζοι με χρηματοδότηση του Δήμου τους, για να τιμήσουν τη μνήμη του επιφανούς μεγάλου έλληνα.

Τιμήθηκε με τον σταυρό των Ιπποτών (Rittercreuz) από τον Αυτοκράτορα ενώ όπως και ο πατέρας του και ο αδερφός του, απέρριψε και αυτός την πρόταση απονομής τίτλου ευγενείας διακρινόμενος έτσι για τις φιλελεύθερες πεποιθήσεις του. Η οδός με το όνομά του που βρίσκεται μπροστά ακριβώς από την Musikverein δεν μπορεί παρά να παραμένει η μεγαλύτερη απόδοση τιμής και σεβασμού!!

Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε ότι ο Νικόλας Δούμπας αγωνίστηκε για την προαγωγή των ελληνικών συμφερόντων στη Μακεδονία. Το 1888 σε μια από τις επισκέψεις του  στην Αθήνα πρόσφερε τα χρήματα για να γίνουν οι τοιχογραφίες το προστώο του Πανεπιστημίου.

Χανς Μάκαρτ, Η Νύμφη και ο Τροβαδούρος

Θλίβομαι κάθε φορά που έστω και χωρίς να το θέλω, συγκρίνω την παλιά μπουρζουαζία, την άρχουσα οικονομική τάξη του τότε με τη νέα, κι ένας λόγος είναι η συνειδητοποίηση της ποιοτικής τους εικόνας…

Ο Δούμπας απεβίωσε στη Βουδαπέστη από καρδιακό επεισόδιο και η εξόδιος ακολουθία ψάλθηκε στον Ναό της Αγίας Τριάδας στη Βιέννη, σύμφωνα με την επιθυμία του. Στο κοιμητήριο τραγουδήθηκαν χορωδιακά του Σούμπερτ. Την κηδεία παρακολούθησαν χιλιάδες κόσμου. Ενταφιάστηκε στο τμήμα 32a μουσουργών του Τσεντράλ Φρίντχοφ. Ο τάφος του στο κεντρικό νεκροταφείο της Βιέννης γειτονεύει στα αριστερά του με τους τάφους των μεγάλων μουσουργών, παλαιότερων και νεώτερων, Μότσαρτ, Μπραμς, Τζέρνυ, Μπρύλλ, Γκλουκ, Κάλμαν, Παμπστ, Πρέσλερ, Στράους, Μπετόβεν. Με τη διαθήκη του κληροδότησε στη βιβλιοθήκη της Βιέννης την συλλογή βιβλίων και μουσικών έργων που διέθετε.

Η Αυστριακή πόλη Τάτεντορφ, όπου είχε την έδρα των επιχειρήσεών του και ευεργέτησε με πολλούς τρόπους, τον έχει ανακηρύξει ευεργέτη και του έχει αφιερώσει μνημείο σε κεντρική πλατεία, έχει δώσει το όνομά του σε πλατεία, δρόμο και πάρκο.

Μια από τις ελάχιστες ιστορικές φωτογραφίες: ο Ν. Δούμπας στο γραφείο του

Η οικογένεια των Δούμπα που ξεκίνησε πάμφτωχη τρεις γενιές πίσω από τον Νικόλαο, ανέδειξε εθνικούς ευεργέτες. Ο παππούς Μιχάλης Δούμπας ήταν χρυσοχόος απ' το Μπλάτσι. Ο πατέρας του Νικόλαου, ο Στέργιος (1794-1870) ξεκίνησε από υπάλληλος στη Βιέννη (1817), έγινε έμπορος βαμβακιού και υφασμάτων, δημιούργησε τον  εύρωστο Οίκο Δούμπα, έναν απ' τους καλύτερους της Βιέννης. Διετέλεσε για είκοσι πέντε χρόνια πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Βιέννης και στήριξε οικονομικά το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο και το Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Τα παιδιά του, ο Μιχάλης και ο Νίκος, απόχτησαν αυστριακή υπηκοότητα αλλά δεν απέταξαν την ελληνικότητά τους. Ο γιος του Μιχάλη Δούμπα,  ο Κωνσταντίνος, κατείχε τον τίτλο του βαρόνου, διετέλεσε πρεσβευτής της Αυστροουγγαρίας στην Ουάσιγκτον (στις αρχές Α' παγκόσμιου πολέμου) και πέθανε το 1946.

Στις Σέρρες ο Νικόλαος Δούμπας και η γυναίκα του χρηματοδότησαν την Ίδρυση και λειτουργία του Δουμπείου Νηπιαγωγείου, την ανέγερση  κτιρίου Αλληλοδιδακτικής σχολής (1835),  τη στέγαση του πρώτου Παρθεναγωγείου (1853). Κληροδότησε επίσης 30.000 φράγκα στο Νοσοκομείο Σερρών το1900. Τις ευεργεσίες συνέχισε ο γιος του Θεόδωρος Δούμπας.  Όσα αναφέρουμε εδώ είναι ελάχιστα εκ του συνολικού μεγέθους προσφοράς της οικογένειας αυτής.

Έφη Αγραφιώτη
effie.tar@gmail.com
(Ιούνιος 2010)

Επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας