ΝΙΚΟΣ ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ - συνέντευξη στην Τίνα Βαρουχάκη

ΝΙΚΟΣ ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ

 

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Στην Τίνα Βαρουχάκη

Το «Μαγικό Βιολί» έχει «μαγέψει» όχι μόνο το ανήλικο, αλλά και το ενήλικο κοινό που έσπευσε  στο ανακαινισμένο νεοκλασικό κτίριο  του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά  για να δει την «παιδική» μουσικοθεατρική παράστασή, η οποία  πρωτοπαρουσιάστηκε από την Εθνική Λυρική Σκηνή το 2011 σε λιμπρέτο της Μαριβίτας Γραμματικάκη  και μουσική του συνθέτη Νίκου Ξανθούλη. Συνθέτη με διδακτορικό στη Φούγγα, πτυχίο σύνθεσης με διάκριση και ένα ευρύ φάσμα συνθέσεων από μουσική για αρχαία τραγωδία, σύγχρονο θέατρο, μουσική δωματίου, συμφωνική και βέβαια πολλές παιδικές παραστάσεις. Αλλά μόνο συνθέτη; Ο Νίκος Ξανθούλης είτε ως σολίστ τρομπέτας (υπήρξε κορυφαίος Α΄της ορχήστρας της ΕΛΣ) είτε ως μεταφραστής αρχαίων μουσικοθεωρητικών συγγραμμάτων, είτε ως συστηματικός μελετητής της αρχαίας ελληνικής λύρας και της σάλπιγγας, (με την μελέτη των οποίων ασχολείται καθημερινά ερευνώντας τις δυνατότητες και τρόπους αξιοποίησης αυτών των οργάνων) είτε ως επισκέπτης καθηγητής που δίνει διαλέξεις για την αρχαία ελληνική μουσική (είναι ο πρώτος ερευνητής με ειδικότητα πλην της αρχαιολογίας που του απονεμήθηκε η διάκριση Kress Lectureship από το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ για το ακαδημαϊκό έτος 2012-13 και  έδωσε διαλέξεις σε 15 πόλεις των ΗΠΑ και Καναδά), είτε ως διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, είτε ως καλλιτεχνικός Διευθυντής του Δημοτικού Ωδείου Πειραιά, είτε ως καθηγητής τρομπέτας στο Ωδείο Αθηνών, είτε ως μέλος του ΔΣ της νεοσύστατης ΝΕΡΙΤ (με αρμοδιότητες αναφορικά με τα μουσικά σύνολα της πρώην ΕΡΤ και τη ραδιοφωνία) είτε με οποιαδήποτε άλλη ιδιότητα, ο ίδιος οριοθετεί την επαγγελματική του ταυτότητα με τη συνισταμένη όλων των παραπάνω ενασχολήσεων: τη μουσική. «Δεν αισθάνθηκα ποτέ τίποτε περισσότερο  από μουσικός. Όταν με ρωτούν τι δουλειά κάνω, λέω μουσικός. Δεν λέω  τίποτε άλλο» ομολογεί επιβεβαιώνοντας την άποψη ότι οι πραγματικά αξιόλογοι άνθρωποι είναι «σεμνοί».   
Μου μίλησε για πολλά και όταν τελειώσαμε τη συζήτησή μας συνειδητοποίησα ότι  είχαμε μιλήσει  ελάχιστα για το «Μαγικό Βιολί». Αυτό ήταν η αφορμή για τη συνέντευξη και η συζήτηση που ακολούθησε ήταν εξίσου... μαγευτική.

ΥΓ. Τελευταίες παραστάσεις: 11 και 12 Ιανουαρίου!  

«...Όλη αυτή η προσέγγιση που έκανα μέσα από τη φιλοσοφία, την ιστορία, τη μουσική, την τέχνη γενικότερα, έχει διαποτίσει τον εαυτό μου.(...) Έχοντας στα χέρια μου μια αρχαία ελληνική λύρα ανακατασκευασμένη με επτά χορδές σκέφτηκα κάτι πάρα πολύ απλό: πώς θα ήταν αν κάποιος ασχολείτο με το όργανο σαν να είναι ένα οποιοδήποτε άλλο όργανο; Και πράγματι είναι μια αποκάλυψη όλο αυτό το πράγμα!» «...Ένα παιδικό έργο είναι σαν τον «Αστερίξ»: μπορεί να απευθυνθεί σε όλα τα επίπεδα της αντίληψης, άρα πρέπει να έχει πολλά επίπεδα κατανόησης»   (...) «...Αυτό που οφείλει να κάνει το Κράτος είναι να δώσει  εκπαίδευση, ψυχαγωγία. Να άγει την ψυχή των ανθρώπων. Αν δεν το κάνει αυτό, δεν έχει λόγο ύπαρξης η δημόσια ραδιοτηλεόραση»

Τ.Β. Ως συνθέτης  έχετε ασχοληθεί με διαφορετικά είδη: μουσική δωματίου, συμφωνική, μουσική για αρχαία τραγωδία (πχ Ευμενίδες με την Α.Συνοδινού το 2004 στο Φεστιβάλ Επιδαύρου), μουσική για θέατρο και  ασφαλώς για παιδικές παραστάσεις όπως «το μαγικό βιολί» που πρωτοπαρουσιάστηκε το 2011 και φέτος ανέβηκε  στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά. Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι ιδιαιτερότητες έχει η μουσική σύνθεση που απευθύνεται σε παιδιά;

Ν.Ξ. Όταν απευθυνόμαστε σε παιδιά,  πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε   όχι απλώς ως έλλογα όντα, αλλά με την ίδια σοβαρότητα που απευθυνόμαστε στους μεγάλους ανθρώπους. Ένα κριτήριο που έχω για την παραγωγή «παιδικών» παραστάσεων είναι ότι οφείλουμε ως συνθέτες να φροντίσουμε  να  περάσουν καλά τόσο τα παιδιά, όσο και αυτοί που τα συνοδεύουν.
Όταν ήμουν 19 χρονών η πρώτη μου  επαγγελματική δουλειά ήταν σε μια  παραγωγή της Αλίκης Βουγιουκλάκη, το «Άννυ». Συμμετείχαν ο  Γιώργος Μιχαλακόπουλος, η  Μάρθα Βούρτση,  ο Τάσος Πεζιρκιανίδης, η Μάρα Θρασυβουλίδου και μια ορχήστρα 12-13 ατόμων υπό τη Δ/νση του αείμνηστου  Μιχάλη  Ροζάκη. Εντυπωσιάστηκα για το πώς το αντιλαμβάνονταν τόσο τα παιδιά, όσο και οι μεγάλοι. Έτσι λοιπόν κατά τη γνώμη μου, ένα παιδικό έργο είναι σαν τον «Αστερίξ»: μπορεί να απευθυνθεί σε όλα τα επίπεδα της αντίληψης, άρα πρέπει να έχει πολλά επίπεδα κατανόησης.

Τ.Β. Την περίοδο 2009 – 12 με την ιδιότητά σας ως υπεύθυνου εκπαιδευτικών προγραμμάτων στην ΕΛΣ είχατε σχεδιάσει και παρουσιάσει σε σχολεία εκπαιδευτικά προγράμματα όπως τον κύκλο «από τη λύρα στη Λυρική» που  ήταν σχεδιασμένο για τρεις διαφορετικές ηλικιακές ομάδες.  Ποια ήταν τα προσδοκώμενα εκπαιδευτικά αποτελέσματα και κατά πόσον επετεύχθησαν;

Ν.Ξ. Καταρχάς όλη η ελληνική κοινωνία έχει διαποτιστεί από το κλασικό ιδεώδες. Ξεκινώντας από την ίδρυση του Ελληνικού  Κράτους, το κλασικό ιδεώδες γίνεται το πρότυπο για τον επαναπροσδιορισμό της εννοίας της ελληνικότητας. Αυτό το πράγμα βέβαια έχει πάρει πολύ μεγάλες διαστάσεις - πολλές φορές διαστάσεις που δεν αντιστοιχούν στις  πράξεις μας. Είμαι κι εγώ  πραγματικά διαποτισμένος από αυτό το ιδεώδες και έχω κάνει ό,τι μπορώ να το προσεγγίσω με διαφόρους τρόπους μέσα από την έρευνα στην αρχαία ελληνική μουσική. Έχω δουλέψει πάρα πολύ πάνω σε αυτόν τον τομέα. Όλη αυτή η προσέγγιση που έκανα μέσα από τη φιλοσοφία, την ιστορία, τη μουσική, την τέχνη γενικότερα, έχει διαποτίσει τον εαυτό μου, έχει φθάσει μέχρι το μεδούλι μου. Υπάρχει όμως κάτι που θα πρέπει να ξεκαθαριστεί:  δεν σημαίνει πως ως Έλλην έχω περισσότερα δικαιώματα πχ από έναν Εγγλέζο. Είμαι δηλαδή της άποψης ότι ο Beethoven ανήκει σε μένα τόσο, όσο ανήκει και σε έναν Γερμανό. Το ίδιο και ο Πλάτωνας ανήκει τόσο σε μένα, όσο και σε έναν Εγγλέζο,  σ΄ έναν Αμερικάνο και σ΄ έναν Γερμανό. Η προσπάθειά μου να προσεγγίσω τα παιδιά στα σχολεία ως προς την όπερα, δεν ήταν τίποτε άλλο παρά το γνωστό στους μουσικούς κύκλους γεγονός της προσπάθειας αναβίωσης της αρχαίας Ελληνικής τραγωδίας μέσα από την Camerata Fiorentina γύρω στα 1600 που ουσιαστικά δεν είναι αναβίωση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας ή … μπορεί και να είναι!  Ποιός μπορεί να μας πει πώς ήταν μια αρχαία ελληνική τραγωδία και εάν έμοιαζε με τη σημερινή όπερα;  Κανένας δεν μπορεί να μας πει το ένα ή το αντίθετό του. Εγώ λοιπόν δραττόμενος της ευκαιρίας του να προσεγγίσω τα παιδιά μέσα από  αυτό το κλασικό ιδεώδες που έχει διαπεράσει την κουλτούρα μας (από την γ΄δημοτικού με τη μυθολογία, μέχρι το τέλος του λυκείου, αλλά και στο Πανεπιστήμιο), προσπάθησα να καταδείξω αυτό το γεγονός και να τους πω με λίγα λόγια:  «παιδιά, δική μας υπόθεση είναι και η όπερα. Δεν απέχει πολύ από την αρχαία  ελληνική τραγωδία».

Τ.Β. Έχετε παρουσιάσει με το συγκρότημά σας «Χρυσέα Φόρμιγξ» πρωτότυπα μουσικά αποσπασμένα κομμάτια (γνωστά και ως σπαράγματα) της αρχαίας ελληνικής μουσικής σε πολλά πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπως το Berklee College της Βοστόνης.  Επίσης τον Ιούνιο του 2008 παρουσιάσατε στο πανεπιστήμιο του Σαλέρνο στην Ιταλία μελέτη πάνω στην αρχαία ελληνική σάλπιγγα, αλλά και κονσέρτο μετά από ειδική παραγγελία του Παν/μιου. Στο πλαίσιο της μελέτης σας γύρω από την αρχαία ελληνική μουσική,  ο εκδοτικός οίκος «Δαίδαλος» εξέδωσε το 2004  μεταφράσεις σας αρχαίων μουσικο-θεωρητικών συγγραμμάτων, που συνιστούν τη μελέτη  για την αρχαιοελληνική μουσική θεωρία με τίτλο:  «Τέχνη Μουσικής».
Τι σας γοητεύει στη μελέτη της  αρχαίας ελληνικής μουσικής; 

Ν.Ξ. Υπάρχουν δυο διαστάσεις. Η μια  έχει να κάνει με την αυστηρά επιστημονική προσέγγιση.  Με ενδιαφέρει πολύ να μάθω τι είναι αυτό που λέμε «επιστήμη των ήχων στην αρχαία Ελλάδα», αλλά και τι ήταν η τέχνη της μουσικής στην αρχαία Ελλάδα. Είναι τόσο όμορφα τα κλασικά αγάλματα, η αρχιτεκτονική, η φιλοσοφία, η ιστορία, όλη αυτή η αρχαία ελληνική κουλτούρα...Και η μουσική λοιπόν δεν θα ήταν εξίσου όμορφη; Yπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση: Η προσωπική αναζήτηση. Δηλαδή όταν έχω να κάνω με τους τρόπους: τον μιξολύδιο, τον λύδιο, τον φρύγιο, τον δώριο - αν μπορούμε να πούμε ότι έχουμε καταλάβει καλά το πώς λειτουργούσαν στην αρχαιότητα (γιατί με σιγουριά δεν μπορούμε να το πούμε). Όμως, μπορούμε να υποθέσουμε και να πειραματιστούμε. Έχοντας στα χέρια μου μια αρχαία ελληνική λύρα ανακατασκευασμένη με επτά χορδές σκέφτηκα κάτι πάρα πολύ απλό: πώς θα ήταν αν κάποιος ασχολείτο με το όργανο σαν να είναι ένα οποιοδήποτε άλλο όργανο; Αν αφιέρωνε χρόνο καθημερινό και με τα χρόνια πού θα έφθανε; Και πράγματι είναι μια αποκάλυψη όλο αυτό το πράγμα! Είναι η αποκάλυψη ενός ολόκληρου κόσμου με πάρα πολύ ενδιαφέρον! Μου λύνει πολλά θέματα προσωπικής αναζήτησης στη σύνθεση και στην προσέγγιση των συναισθημάτων μέσα από τους τρόπους. Κάνω μια πολύ μεγάλη προσπάθεια, μια μεγάλη πορεία, δεν ξέρω που πάει. Αλλά έτσι  είναι η έρευνα. Η δική μου προσωπική έρευνα  έχει να κάνει με την καθημερινή  μελέτη της αρχαίας λύρας.  Το ίδιο έκανα και για την αρχαία ελληνική σάλπιγγα.

Τ.Β. Πόσα χρόνια ασχολείστε;

Ν.Ξ. Με τη λύρα τέσσερα χρόνια περίπου. Με την αρχαία ελληνική σάλπιγγα  περισσότερα. Μάλιστα πήγα και στο μουσείο της Βοστώνης όπου έπαιξα με το αντίγραφο της αρχαίας ελληνικής σάλπιγγας του 3^ου ή 2^ου αι. π.Χ..

Τ.Β. Έχετε δει την λύρα σαν ένα όργανο  που θα μπορούσε να ενταχθεί σε σύνολα σύγχρονης μουσικής;  

Ν.Ξ. Θα έλεγα μάλλον σαν ένα όργανο συνοδείας πρώτα απ΄όλα, γιατί αυτό το ρόλο κυρίως έπαιζε. Ο λόγος στην αρχαία ελληνική μουσική  είναι περισσότερο από καθοριστικός. Όχι πως δεν υπάρχει η απόλυτη μουσική και στην αρχαία Ελλάδα, αλλά φαίνεται ότι  «ο λόγος έχει τον κύριο λόγο». Είναι βαρύνουσας σημασίας. Και ο μουσικός θέλει να ερμηνεύσει αυτόν τον λόγο και στο βάθος του και στην προσωδία του. Αυτή λοιπόν είναι μια μαγευτική αναζήτηση! Γι΄αυτό και με έχει γοητεύσει όλη αυτή η ιστορία που λέγεται προσέγγιση της αρχαίας ελληνικής μουσικής. Δηλαδή είναι δυο κομμάτια:  το ένα είναι η έρευνα της ίδιας της αρχαίας ελληνικής μουσικής και η άλλη η έρευνα αυτών των στοιχείων που μπορώ να αντλήσω μέσα από ένα όργανο το οποίο βγάζει συγκεκριμένους ήχους και να παίξεις με συγκεκριμένες τεχνικές. Τι μπορώ να τους κάνω αυτούς τους ήχους; θέλει ώρες ατέλειωτες. Θέλει δουλειά πάνω σε αυτό το όργανο. Να ψάξεις!  Να ανακαλύψεις! Με αυτές τις επτά χορδές μπορώ να παίξω τρεισήμισι οκτάβες και με κατάλληλο χειρισμό του πλήκτρου μπορεί κανείς να φτιάξει μια ομοιογένεια ανάμεσα στις αρμονικές και τις ανοικτές χορδές και να ακουστεί αρκετά ομοιογενής ο ήχος σε όλη αυτή την έκταση. Επίσης μπορεί κανείς  χρησιμοποιώντας το αριστερό του χέρι να σωπαίνει τις χορδές και να παράγει ακόρντα. Κάτι που με επηρέασε καθοριστικά στην προσπάθεια σύνθεσης με επτά χορδές, (άρα επτά τρόπους, επομένως σαν να έχω μόνο τα άσπρα πλήκτρα του πιάνου), ήταν η πρώτη φούγκα από τα 24 πρελούδια και φούγκες του Shostakovich στην οποία ο μουσικός δεν ακουμπά καθόλου τα μαύρα πλήκτρα.

Τ.Β. Έχετε κάποιες άλλες ιδέες για πιθανούς τρόπους αξιοποίησης της αρχαίας ελληνικής λύρας;   

Ν.Ξ. Απ΄οτι βλέπω από τις αγγειογραφίες συνήθως παίζουν μόνοι τους και τραγουδούν. Σε ορισμένες περιπτώσεις συνοδεύουν κάποια κρουστά ή  ένας αυλός -  δεν θα έλεγα ότι εντάσσονται σε ένα σύνολο.  Βέβαια αυτό δεν μας εμποδίζει να το εντάξουμε σήμερα και αυτό έκανα με τη μουσική που έχω γράψει για τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες ή τη μεταγραφή έργων μου για κουιντέτο εγχόρδων και λύρα. Πρακτικά είναι αυτό που λένε εμπειρική αρχαιολογία. Στην Αμερική συχνά με παρουσίαζαν ως αρχαιολόγο! Και τους έλεγα: «μην το κάνετε αυτό, δεν είμαι αρχαιολόγος, δεν έχω σπουδάσει αρχαιολογία. Και μου απαντούσαν  οι αρχαιολόγοι: «κάνεις λάθος, αυτό είναι εμπειρική αρχαιολογία!»
Και κάτι ακόμα….
Μέσα σε όλο αυτό τον καταιγισμό προβλημάτων το να πάρεις ένα όργανο κάποιες της  μέρας σου και να περάσεις σε μια άλλη διάσταση μέσα από τις νότες του είναι μια πολύ μεγάλη «ψυχοθεραπεία».

Τ.Β. Το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο των Ηνωμένων Πολιτειών σας απένειμε την τιμητική διάκριση Kress Lectureship για το 2012-13 και διδάξατε σε κορυφαία Πανεπιστήμια των ΗΠΑ και Καναδά, σε 15 πόλεις. Θα θέλατε να μας μιλήσετε γι΄αυτή την εμπειρία;

Δεν έχει ξαναδώσει το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο σε ερευνητές πλην αρχαιολόγων αυτό τo Kress Lectureship. Ήταν πραγματικά μια εξαιρετική εμπειρία. Ξεκίνησα από τη Χονολουλού, στη Χαβάη. Στη μέση του Ειρηνικού Ωκεανού βρίσκεται ένας ελληνιστής ο Robert Littman, ένας αμερικανοεβραίος, καταπληκτικός κλασικιστής, ο οποίος έχει μεταφράσει στα αγγλικά όλο το θηβαϊκό κύκλο. Είναι  ένας πάρα πολύ ενδιαφέρων άνθρωπος. Επίσης με είχε καλέσει ο John Hale  στο Louisville του  Kentucky,  ο  John Camp  ο μεγάλος αρχαιολόγος που είναι διευθυντής των ανασκαφών στην αρχαία αγορά της Αθήνας. Έπαιξα στην Ακρόπολη του Nashville κάτω από την "ανακατασκευή" του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς. Αλλά και στο Berklee College of Music όπου κατά ένα περίεργο τρόπο μου ζήτησαν να κάνω ένα σεμινάριο σύνθεσης και παρουσίασα όλη αυτή τη δουλειά της προσέγγισης της σύνθεσης της μελοποίησης των χωρικών των αρχαίων τραγωδιών μέσα από μια επτάχορδη λύρα και πραγματικά ενθουσιάστηκαν. Το  Berklee College είναι ένα καταπληκτικό σχολείο στη Βοστώνη.
Ήταν τόσο το ενδιαφέρον των ανθρώπων στην Αμερική, που πραγματικά δεν το περίμενα. Το να βρίσκεσαι σε έναν ακαδημαϊκό κύκλο που ασχολείται με τις κλασικές σπουδές,  δεν είναι παράξενο να έχουν ενδιαφέρον για την αρχαία ελληνική μουσική. Αλλά το να βρίσκεσαι σε ένα αεροπλάνο και να  σε ρωτάνε διάφοροι άνθρωποι «τι όργανο είναι αυτό; Κάτι μου θυμίζει» και να απαντώ ότι είναι αρχαία ελληνική λύρα και να ξέρουν τι είναι η αρχαία ελληνική λύρα ε, αυτό με εντυπωσίαζε! Οποιοδήποτε άνθρωπος που με ρωτούσε είχε αγάπη για τη μουσική. Τι περίεργο δεν με έχουν ρωτήσει ποτέ στην Ελλάδα τι είναι αυτό το όργανo; Κανένας, πουθενά, ποτέ! 

Τ.Β. Έχετε επισημάνει επανειλημμένως με ιδιαίτερη έμφαση την ανάγκη να συσταθεί και στη χώρα μας Ακαδημία μουσικής. Νομίζετε ότι έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για την επίτευξη αυτού του στόχου;

Ν.Ξ. Είμαι πολύ απαισιόδοξος σε αυτό το θέμα. Το 1956 ο δάσκαλός μου Τάσος Κυπραίος πήγε στην Ακαδημία της Βιέννης να πάρει το πτυχίο του τρομπονιού, γιατί γινόταν κουβέντα ότι θα ιδρυθεί  ακαδημία μουσικής στην Ελλάδα για να μπορεί να διδάξει. Έχουν περάσει πάνω από 50 χρόνια και δεν έγινε τίποτε. Δεν νομίζω ότι οι πολιτικοί μας έχουν ως στόχο κάτι τέτοιο και ούτε καν τους περνάει από το μυαλό.  Είναι γενικότερο το πρόβλημα της υποτίμησης της μουσικής στην Ελλάδα. Όταν δεν το έχει ολόκληρη η κοινωνία ως ανάγκη, θα το έχουν οι πολιτικοί;

Τ.Β. Είστε στο ΔΣ της ΝΕΡΙΤ και διαχειρίζεστε την δυσεπίλυτη υπόθεση της ραδιοφωνίας και των μουσικών  συνόλων της πρώην ΕΡΤ.  Ποιοί ειναι οι στόχοι σας; 

Ν. Ξ. Έχει δημοσιευτεί ήδη και σε μια συνέντευξη του κ. Καρυτινού ότι θα συσταθούν  τα τρία μουσικά σύνολα. Προς το παρόν λίγο περιορισμένα, αλλά με στόχο να φθάσουμε τον αριθμό των 201 ατόμων μέχρι το 2017. Το οργανόγραμμα που φτιάξαμε μαζί με τον κ Καρυτινό είχε τρία μεγάλα μουσικά σύνολα: της τάξης των 95 ατόμων στη συμφωνική ορχήστρα, 40 ποικίλης μουσικής και άλλους 50 χορωδούς. Αν συνυπολογίσουμε  και  κάποιους διοικητικούς, συνολικά,  201 άτομα. Ο διακοσιοστός πρώτος, σχεδιάζουμε να είναι συνθέτης, διαφορετικός κάθε χρόνο, να προσλαμβάνεται για δώδεκα μήνες με σκοπό  να συνθέτει  για τα σύνολα. Αυτή θα ήταν μια πολιτιστική πολιτική. Είναι λίγο ιδανικό όλο αυτό, αλλά το οργανόγραμμα πλέον έχει εγκριθεί. Προς το παρόν τα σύνολα θα αποτελούνται από 110 άτομα: 70 η συμφωνική ορχήστρα, 10 ένα μικρό σύνολο ποικίλης μουσικής και άλλα 30 χορωδία.

Τ.Β. Αυτά  τα σύνολα πότε νομίζετε ότι θα συσταθούν;

Ν. Ξ. Πιστεύω μέχρι τον Απρίλιο. Για τη συμφωνική ορχήστρα θα προκηρυχθούν πολύ γρήγορα οι θέσεις, μέχρι το τέλος Ιανουαρίου ή αρχές Φεβρουαρίου θα έχουν προκηρυχθεί. Στο  επόμενο εξάμηνο διαμορφώνονται έτσι οι συνθήκες που  να προκηρυχθούν και οι υπόλοιπες θέσεις. Είναι πολύ σημαντικό να κρατηθούν οι θεσμοί και των τριών συνόλων, να είναι τρία  σύνολα -  έστω και μικρά. Ήδη, έχει προκηρυχθεί η θέση του συντονιστή των μουσικών συνόλων, δηλαδή του  Διοικητικού Διευθυντή. Ήταν πολύ σπουδαία και τα τρία μουσικά σύνολα της ΕΡΤ. Πιστεύω ότι θα γίνουν ακόμα καλύτερα. Και το προσπαθούμε πολύ σκληρά με τον κ. Καρυτινό. Κάνουμε μεγάλο αγώνα προς αυτή την κατεύθυνση. Τα σύνολα δεν μπορούν να είναι αυτό που ήταν μόνο, δηλαδή να δίνουν  κοντσέρτα και να κάνουν  ηχογραφήσεις. Πρέπει να ενταχθούν  μέσα στη ραδιοφωνία και την τηλεόραση. Πρέπει να αποδώσουν  καλλιτεχνικό και εκπαιδευτικό έργο.

Τ.Β.  Σε ό,τι αφορά τη ραδιοφωνία;

Το τρίτο πρόγραμμα ανοίγει μέχρι τις 20 Ιανουαρίου. Ήταν μια πρωτοβουλία του Προέδρου του εποπτικού συμβουλίου, του καθηγητού και προέδρου της Νομικής Σχολής Θοδωρή Φορτσάκη, ο οποίος πραγματικά το ενίσχυσε με κάθε τρόπο. Αλλά  και ο Διευθύνων Σύμβουλος, ο κ. Γιώργος Προκοπάκης, έκανε ό,τι μπορούσε για να  γίνει το συντομότερο δυνατόν. Θα ανασυσταθεί ουσιαστικά σχεδόν ως είχε το «τρίτο» πρόγραμμα. Αργότερα θα γίνουν και άλλα βήματα για τη βελτιστοποίησή του.

Η Δημόσια ραδιοτηλεόραση κατ΄εμέ (δεν είναι άποψη όλων) είναι ιδεολογία. Φυσικά βγαίνει σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον, αλλά αυτό που οφείλει να κάνει το Κράτος είναι να δώσει  εκπαίδευση, ψυχαγωγία. Να άγει την ψυχή των ανθρώπων. Αν δεν το κάνει αυτό, δεν έχει λόγο ύπαρξης η δημόσια ραδιοτηλεόραση. Να ξεχωρίσουμε την έννοια της διασκέδασης από το ρήμα διασκεδάννυμι (σκορπίζω) από την ψυχαγωγία, την αγωγή της ψυχής. 

Τ.Β. Γνωρίζουμε από συνεντεύξεις σας, ότι σας αρέσει «το ταξίδι προς την Ιθάκη» η προετοιμασία μέχρι τη συναυλία περισσότερο από τη συναυλία αυτή καθεαυτήν. Τι σας γοητεύει σε όλη τη διαδικασία της προετοιμασίας για μια συναυλία ή παράσταση; 

Ν.Ξ. Μου αρέσει η διαδικασία της συνεργασίας, όταν πέφτουν οι ιδέες στο τραπέζι, όταν μαλώνουμε μεταξύ μας και ψάχνουμε να βρούμε την καλύτερη δυαντή λύση που άλλοτε επικρατεί η δική σου άποψη, άλλοτε του άλλου και άλλοτε η συνισταμένη των δυο απόψεων. Όλη αυτή η ζύμωση που γίνεται μέχρι να φθάσει το έργο στο κοινό. Τη στιγμή που έχει φθάσει το έργο στο κοινό έχει τελειώσει, έχει  πάρει το δρόμο του.

Τ.Β. Αναφερόμενος στη  συγγραφέα του λιμπρέτου του έργου «το Μαγικό Βιολί» Μαριβίτα Γραμματικάκη  έχετε πει ότι  είναι ίσως ο πιο εξαιρετικός άνθρωπος που έχετε συναντήσει και  ότι έχει την ικανότητα να κάνει τους άλλους ανθρώπους να βγάζουν τον καλύτερό τους εαυτό. Ποια στοιχεία  συνθέτουν τον  «καλύτερο εαυτό» ενός στενού συνεργάτη σας;

Ν.Ξ.  Ο κάθε άνθρωπος έχει ορισμένα θετικά και κάποια αρνητικά. Δεν καθορίζονται εύκολα. Ο καθένας έχει τα δικά του. Το θέμα είναι να ανακαλύψουμε ποια είναι αυτά και να τα προβάλουμε. Ακόμη περισσότερο αυτό μπορεί κανείς να το δει μέσα στη συμφωνική ορχήστρα. Κάποτε είχε έρθει ο Οδυσσέας Δημητριάδης στην ορχήστρα της Λυρικής και ήθελε να κάνει μια παρατήρηση σε κάποιον μουσικό, ο οποίος έπαιζε ένα σόλο και δεν ήταν αρκετά καλό έτσι όπως το έπαιζε. Δεν  γύρισε να του πει: «δεν είναι καλό αυτό, φρόντισε να το διορθώσεις!». Του είπε: «τι ωραίο ήχο που έχεις παιδί μου!  Προσπάθησε να το κάνεις  πιο piano και να διορθώσεις λίγο τις νότες σου».  Αυτός ο τρόπος που τον προσέγγισε έκανε αυτό τον άνθρωπο την επόμενη φορά να παρουσιάσει τον καλύτερό του εαυτό. Έπαιξε καταπληκτικά το σόλο την επόμενη φορά! Ετσι βγαίνει ο καλύτερος εαυτός του κάθε ανθρώπου. Δεν είναι άραγε καλύτερο να του πείς: «έχεις κάνει τόσο ωραία πράγματα. Για να δούμε και αυτά που νομίζω πως δεν είναι τόσο καλά μήπως μπορείς να διορθώσεις». Αμέσως ο άνθρωπος έχει χαλαρώσει,αισθάνεται καλύτερα και δίνει ό,τι καλύτερο μπορεί.  

Τ.Β. Ποια είναι τα σχέδιά σας για το 2014;

Ν.Ξ.  Στις 23 Φεβρουαρίου είναι η πρεμιέρα της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή στη Μόσχα στο «Θέατρο του Φεγγαριού», που είναι το τρίτο μεγαλύτερο θέατρο  της Ρωσίας. Παίζουν και δυο Έλληνες:  o Ευκλείδης Κιουρτζίδης ένας μεγάλος ηθοποιός  Eλληνορωσοπόντιος και η Δώρα Γιαννίτση. Η «Αντιγόνη» παρουσιάζεται με ένα πολύ πρωτοποριακό τρόπο. Ήταν υπέροχη η συνεργασία και πολύ πρωτότυπη: να συνεννοήσαι με τον σκηνοθέτη μέσα από το skype, να σου διαβάζει το κείμενο και εσύ να προσπαθείς να φτιάξεις την υπόκρουση. Ήταν πραγματικά μια εξαιρετική εμπειρία, γιατί έπρεπε κάποια από τα χωρικά να τα κάνω στα Ρώσικα. Και εδώ είναι το ζήτημα το πώς χρησιμοποιείς όλη τη γνώση της προσέγγισης της προσωδίας και του συναισθήματος που αποπνέει το κείμενο σε μια άλλη γλώσσα που πρέπει να την κατανοήσεις και να γράψεις τη μουσική πάνω σε αυτή. Και ας μην ειναι δική σου η γλώσσα. Η συνεργασία έχει πάει πάρα πολύ καλά. Ήδη έχω στείλει τη μουσική, είμαι έτοιμος. Στη Μόσχα θα κάνω και κάποιες διαλέξεις αναφορικά με την αρχαία Ελληνική μουσική.

Τ.Β. Θα έχουμε την ευκαιρία να το δούμε και στην Αθήνα αυτό;

Ν.Ξ.  Υπάρχει περίπτωση να έρθει εδώ το καλοκαιρι για περιοδεία με υπέρτιτλους. Αυτό που είναι πολύ πρωτοποριακό είναι ότι δεν υπάρχει χορός. Ο χορός αντικαθίσταται από δυο ανθρώπους σύγχρονους. Επειδή τις περισσότερες φορές αυτά που λέει ο χορός έχουν να κάνουν με αιώνιες αλήθειες. Μπορεί να τα πει οποιοσδήποτε άνθρωπος είτε  παλιός είτε σύγχρονος. Τα επεισόδια γίνονται κανονικά σαν να είναι η «Αντιγόνη» στο αρχαίο θέατρο. Ο χορός, όμως, εκφράζει τις απόψεις σαν να ειναι ένας σύγχρονος άνθρωπος. 
 Επίσης έγραψα ένα έργο για τους Canadian Brass λέγεται «Olives from Kalamata». Είναι ένας καλαματιανός χορός γραμμένο ειδικά για αυτό το σπουδαίο συγκρότημα χάλκινων οργάνων που για εμάς του χάλκινους είναι ένας «μύθος». Στην νέα γενιά των μουσικών αυτού του καταπληκτικού συνόλου υμμετέχει και ένας Έλληνας, ο τρομπονίστας Αχχιλέας Λιαρμακόπουλος, ο οποίος ξεκίνησε από την Ελλάδα και αυτή τη στιγμή ειναι από τους μεγαλύτερους τρομπονίστες στον κόσμο.
Το άλλο που κάνω είναι ότι γράφω 24 Πρελούδια και Φούγκες για πιάνο. Πιστεύω ότι κάποιος συνθέτης οφείλει καθημερινά να γράφει κάτι. Ειναι σαν τον μουσικό, που πρέπει κάθε μέρα να μελετάει. Ο Διονύσης  Μαλλούχος έχει ήδη παίξει κάποια από αυτά. Όταν τα ολοκληρώσω, θα τα παρουσιάσω.
Το μόνο που χαίρομαι είναι ότι δουλεύω σε καθημερινή βάση πάνω στη μουσική. Δεν αισθάνθηκα ποτέ τίποτε περισσότερο  από μουσικός. Όταν με ρωτούν τι δουλειά κάνω, λέω μουσικός. Δεν χρειάζεται να πεις ούτε συνθέτης, ούτε  τίποτε άλλο. Ως μουσικός δουλεύω, προσπαθώ να το υπηρετήσω όσο μπορώ καλύτερα. Δύσκολη δουλειά…..

Τίνα Βαρουχάκη
varouchaki@gmail.com 
Ιανουάριος  2014

Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας