ΝΙΝΑ ΜΑΚΑΡΟΒΑ
(1908 – 1976)
Η ρωσίδα Nina Vladimirovna Makarova αν και θεωρήθηκε από τα μαθητικά της χρόνια ως ένα τεράστιο ταλέντο στη σύνθεση και την διεύθυνση ορχήστρας, δέχτηκε από τα είκοσι πέντε της να μοιραστεί τη μουσική τέχνη και να συν-δημιουργήσει στο πλευρό του συζύγου της Aram Khachaturian, βοηθώντας τον στην σύνθεση, προσφέροντας του υπηρεσίες κριτή και συμβούλου και οδηγώντας τον πιο πέρα, όπως ο ίδιος ομολογούσε. Παράλληλα ασχολήθηκε δυναμικά με την διδασκαλία και την ανάλυση των έργων του. Μαζί με τον Χατσατουριάν συνέθεσαν κάποια κομμάτια, όπως αυτά που ακούστηκαν σε θεατρικές παραστάσεις (της Margarita Aliger, A Tale of Truth, πρώτη παρουσίαση : 1947, Mόσχα, Central Theater of the Red Army, σκηνοθέτης: A. Okunchikov) και
Spring Stream του Chepurin ( πρώτη παρουσίαση: 18 Νοεμβρίου, 1953, Μόσχα, Central Theater of the Soviet Army).
1968, Νέα Υόρκη
Η Μακάροβα δεν άφησε πίσω την πιανιστική σταδιοδρομία, ευτυχώς, αφού μέσα από αυτήν οι φιλόμουσοι άκουσαν σε ολοκληρωμένη παρουσίαση τις συνθέσεις της και εμείς οι επόμενοι εκτιμούμε σήμερα τη μουσική της για το όργανο αυτό όπως επίσης και τη μουσική δωματίου που συνέθεσε. Δυστυχώς τα έργα είναι εγκλωβισμένα σε νομικούς λαβυρίνθους στη Μόσχα και δεν μπορεί κανείς καθόλου εύκολα να τα βρει στους εκδοτικούς οίκους της δύσης. Οι ρώσικες μουσικές εκδόσεις ( αναλόγως της εποχής γνωρίσαμε τον εκδοτικό τους οίκο ως Muzgiz, Muzika, Gosudarstvennoe Muzgizl’noe Izdatel’stvo) από το 2007 ανήγγειλαν την πρόθεσή τους να πωλούν από ιστοσελίδα τους στο διαδίκτυο τα δικά τους μουσικά βιβλία αλλά δεν υλοποιήθηκε το σχέδιο μέχρι στιγμής. Τέλος, το βιβλίο τριακοσίων τριάντα σελίδων για την ζωή και την δραστηριότητα της Μακάροβα σε όλα τα επίπεδα, που έγραψε στα ρωσικά η Aleksandra Vasilevicha Sveshnikova με τίτλο Stati, vospominaniia και κυκλοφορεί από το 1998 μπορεί να ικανοποιήσει μόνον τους καλούς γνώστες της ρωσικής γλώσσας, αφού δεν είναι μεταφρασμένο.
Κάτι που η Μακάροβα κατάφερε να γευτεί και την αφορούσε εντελώς προσωπικά, ήταν η στιγμή που διηύθυνε τη Συμφωνία της στη Μόσχα στις 12 Ιουνίου 1947, μετά από αγώνα δεκαετή. Υπάρχει το ντοκουμέντο, αλλά κατοικεί στα θησαυροφυλάκια της δισκογραφικής σοβιετικής εταιρίας Melodiya. Η συμφωνία ξαναπαίχτηκε και ηχογραφήθηκε ευτυχώς. Αυτή η νεώτερη ηχογράφηση ακούγεται και στο video του youtube που παραθέτουμε πιο κάτω.
Η Συμφωνία της σε ρε ελάσσονα γράφτηκε το 1938 και έκανε πρεμιέρα στη Μεγάλη Αίθουσα του Ωδείου της Μόσχας με την ορχήστρα του Ωδείου Τσαϊκόφσκι με διευθυντή ορχήστρας τον Β. Λ. Kubatsky. Πρόκειται για έργο βασισμένο στην τεχνική της ρώσικης σχολής σύνθεσης, με θεματικά ψήγματα παρμένα από δημοτικά τραγούδια αλλά όχι εξ αντιγραφής. Η ίδια πίστευε στην ανάγκη δημιουργικής επενέργειας του συνθέτη πάνω στη μελωδία ενός τοπικού ή εθνικού τραγουδιού.
Θα σημειώσω λίγα στοιχεία που αφορούν στο πρώτο μέρος, Allegro Moderato. Θυμίζει τη μουσική του Μιασκόφσκι, του βασικού της δασκάλου. Η συνθέτρια δίνει το πρώτα θέμα στο φλάουτο. Το δεύτερο θέμα, το οποίο ακούγεται επίσης από το φλάουτο, έχει τη μορφή ενός λαϊκού τραγουδιού. Ένα τρίτο θέμα, τρυφερό, σαν νανούρισμα, παρουσιάζεται από το όμποε και κλαρινέτο. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης αφήνει μια δραματική υπερβολή να ολοκληρωθεί. Στην coda ο ήχος μας μεταφέρει σε μια λειτουργία. Ακούστε το έργο σε νέα ηχογράφηση εδώ:
Ένα από τα όργανα που αγαπούσε ιδιαίτερα η Μακάροβα ήταν η άρπα. Δεν είναι τυχαίο που οι αρπιστές έχουν στο ρεπερτόριό τους τις συνθέσεις της. Nefertitis procession και Waltz. Τα ακούτε εδώ:
Το ψευδώνυμο της Μακάροβα ήταν "Gayane" και με αυτό την ανεγνώριζε ο κόσμος.
To όνομα παραπέμπει άμεσα στον τίτλο της μουσικής μπαλέτου του Χατσατουριάν, έργο γραμμένο πάνω στην αρχική του σύνθεση με τίτλο Ευτυχία, επίσης μουσική μπαλέτου, που πρωτοπαίχτηκε στο Ερεβάν το 1939. Ο κεντρικός χαρακτήρας είναι μια νεαρή γυναίκα, η Gayane, που εργάζεται σε ένα κολχόζ σε ορεινή περιοχή κοντά στα εθνικά σύνορα. Πιθανότατα το ψευδώνυμο της κυρίας Χατσατουριάν να βάφτισε το έργο που είναι πασίγνωστο και πολύ αγαπητό, έχει ακουστεί κι αυτό, αν και το όνομα Gayane είναι γνωστό αρμένικο θηλυκό όνομα.
Νίνα Μακάροβα-Αράμ Χατσατουριάν, 1942
Οι συνθέσεις της Νίνα Μακάροβα έμειναν στη σκιά εκείνων του συζύγου της. Ανάμεσά τους πολλά κομμάτια για πιάνο. Οι καλύτερα προβαλλόμενες αν και σπάνια παιζόμενες συνθέσεις της, είναι: Two melodies for oboe and piano, Piano sonatina, Violin sonata, Two melodies for violin and piano, Symphony in d minor, 6 etudes for piano, Cantata for molotov, Song cycles, Childrens song, Vocalization and Memory (cello), Courage (opera), Zoja (opera) , Nefertitis procession και Waltz for harp. Πολλά ακόμα έργα, παιδαγωγικά, δεξιοτεχνικά, μουσική δωματίου, τραγούδια, σωπαίνουν περιμένοντας την πολυπόθητη ευτυχή συγκυρία…
Η Μακάροβα άρχισε να συνθέτει μαθήτρια ακόμα. Oι πιο ώριμες συνθέσεις της γεννήθηκαν στα πολύ δημιουργικά γι αυτήν χρόνια των μεταπτυχιακών σπουδών της με καθηγητή και μέντορα τον Νικόλα Μιασκόφσκι. Σημαντική επιρροή άσκησαν επάνω της οι εξαιρετικοί συνεργάτες της, οι ερμηνευτές κυρίως, στη δεκαετία 1925-1935. Συνέχισε να συνθέτει μέχρι το τέλος, που επήλθε δύο χρόνια πριν από το θάνατο του συζύγου της.
Στην πορεία της ζωής της όλα άλλαξαν πολλές φορές ροή, αλλά η ίδια παρέμεινε ένας βαθιά και ουσιαστικά σκεπτόμενος άνθρωπος, που μελετούσε συνεχώς, όχι μόνο μουσική, που τα δεκάδες ταξίδια εκτός Σοβιετικής Ένωσης την δίδασκαν άλλους τρόπους να παίζεις και να γράφεις μουσική εξ ίσου σημαντικούς με τον ρώσικο αλλά εκτός του οικείου χώρου έμαθε κι αυτή , όπως συμβαίνει με τους κατοικούντες εκτός της πατρίδας τους, να αξιολογεί αυστηρά και όχι μόνον τους συντοπίτες της.
Η Νίνα Μακάροβα ως πιανίστα έπαιξε συχνά σε συναυλίες τα δικά της έργα. Έχει εμφανιστεί σε χώρες όπως η Αργεντινή, η Αίγυπτος, η Ελβετία, η Κούβα, η Αυστρία, η Βραζιλία, η Γαλλία, η Ιταλία, και η Ελλάδα.
Μια ακόμα γυναίκα στη σκιά, θελκτική, ενδιαφέρουσα, άγνωστη. Προτείνω να μελετήσουμε και να παίξουμε τη μουσική της όσο κι αν αυτό δεν είναι τόσο απλό και απαιτεί πρωτίστως αναζήτηση του υλικού.
Νίνα Μακάροβα, Ερνεστ Χέμινγουεϊ και Αραμ Χατσατουριάν στην Κούβα το 1960
Έφη Αγραφιώτη
Effie.tar@gmail.com
Ιούλιος 2017
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)
