NUEVO FLAMENCO: Κριτική αναδρομή στην μετεξέλιξη μιας ιδιαίτερης λαικής τέχνης, μεταπολεμικά (του Στάθη Γαλάτη)

NUEVO FLAMENCO:
Κριτική αναδρομή στην μετεξέλιξη μιας ιδιαίτερης λαικής τέχνης, μεταπολεμικά

To δι-εθνικό πρόσωπο του φλαμένκο.
(Το συγκρότημα Aire Flamenco de Sevilla, ήδη με διεθνή καριέρα, με δύο αξιόλογους έλληνες καλλιτέχνες στο δυναμικό του: την Αργυρώ στο χορό και τον Σωκράτη Μαστροδήμο στην κιθάρα -σε μια μπροσούρα της Pena flamenca de Londres).

Αν και στην ουσία του αμφίσημος και εννοιολογικά συζητήσιμος, ο όρος Nuevo flamenco επινοήθηκε κύρια για να χαρακτηρίσει την τρομερή εξάπλωση της τέχνης διεθνώς μεταπολεμικά-τις αναταράξεις ενός κύματος που ακόμη και τώρα διατηρεί την δυναμική του!
Ισως για να επιβραβεύσει αυτή την ραγδαία αύξηση της δημοτικότητας του φλαμένκο -όπως σήμερα το γνωρίζουμε-η UNESCO ανακήρυξε τον περασμένο Νοέμβρη την λαική αυτή μορφή τέχνης ως μια έκφραση πολιτιστικής κληρονομιάς που επιβάλλεται να διατηρηθεί! Παράλληλα, γεγονότα όπως η ανακήρυξη του μεγάλου κιθαριστή και δημιουργού Paco de Lucia ως επίτιμου διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο Berklee της Βοστώνης, δεν μπορεί να περνούν απαρατήρητα!
Ανάφερα το όνομα του Paco de Lucia όχι τυχαία, αλλά γιατί θεωρώ-προσωπική άποψη-ότι η τεράστια συνεισφορά του στα κιθαριστικά δρώμενα του φλαμένκο ήταν τόσο πρωτοποριακή αλλά και μουσικά ανατρεπτική, που ουσιαστικά με αυτόν ξεκίνησε και ο Nuevo sonido flamenco, δηλαδή ο νέος ήχος του φλαμένκο!, που αργότερα καθιερώθηκε σαν Nuevo flamenco και όπου στο γκρουπ άρχισαν να συνυπάρχουν τα κρουστά, το ούτι, το μαντολίνο, το βιολί, κ.λ.π.
Δίκαια μπορεί να αναρωτηθείτε γιατί αυτή η τεράστια δημοτικότητα να αποκτηθεί μέσω της κιθάρας και όχι, λόγου χάριν μέσω του χορού η του τραγουδιού φλαμένκο. Η απάντηση είναι ότι η τεράστια δημότικότητα αλλά και η διεθνοποίηση του απέραντου μουσικού πλούτου της κλασικής κιθάρας μεταπολεμικά, στάθηκε η αφορμή ώστε πολλοί νέοι κιθαριστές να ακούσουν και να «ανακαλύψουν» το ιδιαίτερο ηχόχρωμα, το δύσκολο compas και τις περίπλοκες τεχνικές της κιθάρας φλαμένκο.
Κι’εκεί, πάνω στο ψάξιμο του νέου αυτού ήχου (δεκαετία του ’60), τολμώ να πω ότι οι κιθαριστές όλου του κόσμου καθηλώθηκαν με τη μουσική έμπνευση, το στυλ και την δεξιοτεχνία του μοναδικού, ιδιοφυούς Paco de Lucia. Οπως είναι φυσικό τον μιμούνται, προσπαθούν να τον ξεπεράσουν, η απλά, τον αντιγράφουν.
Θα πρέπει οπωσδήποτε να σημειώσουμε παράλληλα και την αντίστοιχα μεγάλη εξάπλωση και δημοτικότητα του χορού φλαμένκο διεθνώς. Σε κάθε χώρα πια υπάρχουν σχολές χορού που περιλαμβάνουν στο πρόγραμμά τους και τον χορό φλαμένκο! Από τα βασικά (βήματα, στάσεις, ρυθμό, κ.λ.π.), μέχρι τις προχωρημένες καλλιτεχνικά χορογραφίες.
Για να έλθουμε και στην πρωταρχική, πανάρχαια έκφραση της τέχνης, το τραγούδι φλαμένκο, εδώ θα παρατηρήσουμε ότι είναι αυτό που παρέμεινε σχεδόν αναλλοίωτο σαν φόρμα στην παραδοσιακή μορφή του μέχρι τώρα. Αυτό είναι και λογικό γιατί δεν είναι εύκολα προσβάσιμο σε κάποιον μη ισπανό που δεν «νοιώθει» το βαθύτερο νόημα της λειτουργίας του. Γι’αυτό και διατήρησε, κατά το μάλλον ή ήττον, αναλλοίωτη την δομή του ήχου του και της ιδιαιτερότητάς του.
Ας δούμε όμως τους παράγοντες και τις συνιστώσες που, πέρα από την δημοτικότητα της κιθάρας και του χορού οδήγησαν σ’αυτή την έντονη διεθνοποίηση του Nuevo flamenco.:

Α. H δημιουργία και οι δραστηριότητες των περίφημων Penas flamencαs. (σ.σ. – προφέρεται: Πένιας). Ενα είδος τοπικών συλλόγων, συνήθως σε επίπεδο κωμόπολης ή πόλης, αρχικά στην Ισπανία, και στη συνέχεια σ’όλο τον κόσμο-από το Περού μέχρι την …Ιαπωνία. Οι σύλλογοι αυτοί λειτουργούν με συνδρομές μελών και οργανώνουν εκδηλώσεις-παραστάσεις φλαμένκο, προσφέροντας παράλληλα στο κοινό δυνατότητες μπουφέ η φαγητού σε χώρους δικούς τους η σε άλλους θεατρικούς χώρους με τιμές γενικά χαμηλές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Pena flamenca de Londres, μια από τις πιο οργανωμένες και σε υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο διεθνώς σε λειτουργία. Εχοντας την καθοδήγηση, οργάνωση και καλλιτεχνική διεύθυνση ανθρώπων που είναι βαθείς γνώστες της τέχνης του φλαμένκο όπως η Vera King (Πρόεδρος)-πολύ γνωστή δημοσιογράφος και συγγραφέας- ο Clive Crawford, ο Steve Carr, Alan Haig κ.α. με επίτιμο πρόεδρο μάλιστα τον γνωστό μας και μόνιμο κάτοικο Λονδίνου κιθαριστή Paco Pena, η Pena flamenca de Londres έχει να επιδείξει ένα πολύ σημαντικό έργο μέχρι τώρα. Σας παραθέτω ένα πολύ κατατοπιστικό κείμενο σχετικό με την ίδρυση και τον τρόπο λειτουργίας της, στο ενημερωτικό διμηνιαίο φυλλάδιο με τίτλο Flamenco news:
«... Η Pena Flamenca de Londres είναι το σημείο συνάντησης για όλους όσους ενδιαφέρονται για το φλαμένκο-χορευτές, τραγουδιστές, κιθαριστές, aficionados και όλους τους άλλους επισκέπτες μας. Ακολουθεί την παράδοση μιας τυπικά Ισπανικής pena, παρέχοντας καλό φλαμένκο σε μια λογική τιμή και σε φιλική ατμόσφαιρα.... Παραστάσεις με επαγγελματίες καλλιτέχνες αλλά και βραδυές κλειστών συγκεντρώσεων (juergas), όπου οι συμμετέχοντες ενθαρρύνονται να συμμετάσχουν στα δρώμενα...
Και όλα αυτά με μια συνδρομή μέλους ετήσια περίπου 20 ευρώ, με την οποία εξασφαλίζεται μειωμένη τιμή εισιτηρίου-5 ευρώ-στις εκδηλώσεις/ παραστάσεις της Pena, και ανάλογη πρόσβαση στο snack-bar της αίθουσας...»

Μια από τις live παραστάσεις στην Pena του Λονδίνου.

Αν όλα αυτά φαντάζουν λίγο ονειρικά για τις συνθήκες που επικρατούν στην χώρα μας, επιτρέψτε μου να σας αφηγηθώ την περίεργη ιστορία της μοναδικής Αθηναϊκής Pena Flamenca που, ενώ ξεκίνησε με πολύ καλές προοπτικές, τέλειωσε άδοξα μερικά χρόνια αργότερα.

Μια πονεμένη ιστορία με κάποια πικρή γεύση

Ηταν στην περίοδο 1986-87, όταν έκανα μια σειρά από ραδιοφωνικές εκπομπές με τίτλο «Στη μαγεία του φλαμένκο-η ψυχή της ψυχής της Ανδαλουσίας». Οι εβδομαδιαίες εκπομπές αυτές είχαν ξεκινήσει με πρωτοβουλία του Νότη Μαυρουδή, υπεύθυνου τότε στο Δεύτερο πρόγραμμα ραδιοφωνίας της ΕΡΤ και κρατούσαν μισή ώρα μέχρι τα μεσάνυχτα. Θυμάμαι ότι χρησιμοποιούσα σπάνιο υλικό από παλιά βινύλια του 1950-55, ως 1960-65. (Westminster anthology, Medio siglo del cante Flamenco, Gran antologia de la guitarra flamenca, κ.λ.π.)
Μερικούς μήνες αργότερα, ανάμεσα στα διάφορα τηλεφωνήματα που έπαιρνα κατά καιρούς, άλλα κριτικά και άλλα επαινετικά, ένας από τους ακροατές επέμενε να με γνωρίσει. Ηταν, μπορώ να πω μάλιστα, αρκετά πιεστικός.
Με τα πολλά, τον κάλεσα στο σπίτι μου... Ήταν ένας νέος, φανατικός λάτρης του φλαμένκο, που εργαζόταν οδηγώντας το ταξί ενός συγγενή του, λέγοντάς μου ότι κάθε Παρασκευή βράδυ, την ημέρα της εκπομπής δηλαδή, ακινητοποιούσε το ταξί του για να την ακούει ανενόχλητος! Ίσως τίποτε περίεργο ως εδώ, θα πείτε...
Κι όμως, στην πορεία της γνωριμίας μας, ανακάλυπτα ότι ο εν λόγω νέος δεν ήταν απλά ακόμα ένας φανατικός aficionado, αλλά παράλληλα, ένας ταλαντούχος κιθαριστής του φλαμένκο, και μάλιστα μαθητής του Mario Escudero, του μεγάλου παρτενέρ τού Sabicas! Είχε βρεθεί στη Σεβίλλη έχοντας συγκεντρώσει όλες τις οικονομίες του για να μάθει κιθάρα φλαμένκο! Με έναν νέο ισπανό δάσκαλο στην αρχή, ο οποίος βλέποντας το ταλέντο του, τον συνέστησε στον Escudero! Προειδοποιώντας τον όμως ότι ο ηλικιωμένος πια δάσκαλος δεν ήταν καθόλου σίγουρο ότι θα τον δεχόταν σαν μαθητή! (Ίσως θα ‘πρεπε να τονίσω εδώ το πόσο ανιαρό πράγμα θεωρούν οι ποιοτικοί κιθαριστές του φλαμένκο να διδάξουν τα μυστικά της τέχνης τους στον κάθε Νίκο, Γιώργο ή στον Tom, Dick και Harry, όπως ειρωνικά συνηθίζουν να λένε οι αμερικανοί). Έλα όμως που ο Escudero γοητεύτηκε τόσο πολύ από τον νεαρό Έλληνα μαθητή του, που δέχτηκε να του διδάξει δωρεάν όσο διάστημα θα έμενε αυτός στην Σεβίλλη! Έκτοτε, για να κλείσουμε την παρένθεση, βρισκόμασταν οι δυό μας συχνά παίζοντας κιθάρα, απολαμβάνοντας τη χαρά του αυτοσχεδιασμού ή κάποιου αυθόρμητου ντουέτου... Εγώ θαύμαζα την εντυπωσιακή τεχνική του στο δεξί χέρι, κι’εκείνος το μεγάλο μου-σχετικά-ρεπερτόριο σε φαλσέτες και μελωδικές παραλλαγές. Ηταν μια όμορφη και μάλλον δημιουργική καλλιτεχνικά σχέση, όσο αυτή κράτησε. Αρκετό καιρό αργότερα μάθαινα ότι είχε παντρευτεί και είχε στη διάθεσή του ένα σεβαστό ποσό χρημάτων αλλά και εξ ίσου φιλόδοξους στόχους, όπως, π.χ. την ίδρυση κάποιας μορφής σωματείου που θα παρείχε μαθήματα φλαμένκο στην κιθάρα και τον χορό, αλλά παράλληλα θα διοργάνωνε στον χώρο του live παραστάσεις με συμμετοχή διαφόρων καλλιτεχνικών σχημάτων. Κάτι δηλαδή που θα θύμιζε την λειτουργία μιας Pena Flamenca!
Μετά από πολλές συζητήσεις, διαφωνίες, προτάσεις κ.λ.π., ανάμεσα στους απανταχού έλληνες aficionados, το εγχείρημα άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά.
Νοικιάστηκε ένας ιδανικός ως χώρος και διάταξη παλιό νεοκλασικό κτίριο στο Κουκάκι, με εσωτερική αυλή και δωμάτια στο ισόγειο. Στον όροφο ήταν η αίθουσα των εκδηλώσεων, μουσικών και όχι μόνο, ο χώρος του μπάρ, χώρος για εκθέσεις κ.ο.κ.
Ονομάστηκε « Καφωδείο», με μια κάπως …χατζιδακική παρήχηση.
Το « Καφωδείο» λοιπόν, άρχισε να λειτουργεί ως χώρος διδαχής κιθάρας αλλά και χώρος συνάντησης φίλων της μουσικής γενικότερα. Πολύ καλή αρχή θα μου πείτε. Η συνέχεια, όμως, ήταν διαφορετική!
Λίγο ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους δασκάλους της κιθάρας φλαμένκο, ο περιορισμένος αριθμός aficionados που θα πρόσφεραν οικονομική ή άλλη βοήθεια, λίγο η κακή οργάνωση, κάτι ρεσιτάλ και συναυλίες που δεν πέτυχαν, είχαν τελικά σαν αποτέλεσμα η Pena flamencα της Αθήνας, το « Καφωδείο» της Αθήνας, να σταματήσει να λειτουργεί μερικά χρόνια αργότερα.
Αποδείχτηκε ξανά ότι στην ελληνική πραγματικότητα και τις καλές προσπάθειες που μπορεί να συμβούν σ αυτήν, όταν υπάρχει μια αδυναμία για ορθές συλλογικές αποφάσεις ή όταν τα «εγώ» υπερισχύουν του «κοινού στόχου», το αποτέλεσμα απλά εξανεμίζεται…
Τους επόμενους μήνες τα ίχνη του καλού μου φίλου χάθηκαν ξαφνικά, ώσπου έμαθα ότι είχε ανοίξει κατάστημα πώλησης μουσικών οργάνων-σε συνεργασία με μια γνωστή φίρμα Ανδαλουσιάνων κιθαροκατασκευαστών-με την προοπτική να διοχετεύει στην αγορά επίλεκτα έγχορδα εισαγωγής από την Ισπανία. Όπως μάλιστα διαπίστωσα κι εγώ όταν τον επισκέφτηκα, ορισμένες από τις κιθάρες του ήσαν πραγματικά εξαιρετικές. Αλλά,τελικά, η κακή διαχείρηση κ.λ.π. μερικά χρόνια μετά, τον ανάγκασαν να κλείσει το μαγαζί και να φύγει όπως λέμε «νύχτα»...

Ανασυρμένη από τα.. βάθη του αρχείου μου, η « ιδιόρρυθμη», αν και καλόγουστη αυτή ενημερωτική μπροσούρα της ελληνικής προσπάθειας για μια Αθηναική Pena Flamenca, η οποία, ατυχώς, είχε ένα μάλλον άδοξο τέλος.

Β. Η μεγάλη μετάβαση.

Η μετάβαση και μεγιστοποίηση τού χώρου τελετουργίας τού φλαμένκο, από το κρυφό «μυστικό» παράνομο δωματιάκι τής Φρανκικής περιόδου ή της παλιάς αποθήκης και μιας κλειστής αυλής, από την πίσω αίθουσα μιας μικρής ταβέρνας κι ενός αχυρώνα (όπου με άκρα μυστικότητα ιερουργούσαν μεγάλοι καλλιτέχνες, οι οποίοι αυτοπυρπολούνταν συγκλονισμένοι από ένα τραγούδι jondo), εκεί οι κιθαριστές έπαιζαν «ματώνοντας» την καρδιά τους και οι χορευτές χόρευαν μόνο με τα χέρια και τον κορμό του σώματος σχεδόν χωρίς βήματα, πολλές φορές με μυστηριακή κατάνυξη, η μετάβαση λοιπόν στην μεγάλη αίθουσα συναυλίας ή του θεάτρου, όπου οι καλλιτέχνες είχαν να αντιμετωπίσουν ένα μεγάλο αριθμό θεατών, πολλοί από τους οποίους ήσαν αμύητοι στην τέχνη, αποτέλεσε ένα μεγάλο βήμα για την προσέλκυση του μεγάλου κοινού.
Ήταν πέρα για πέρα λογικό το γεγονός ότι για να γοητευθούν αυτοί οι θεατές, έπρεπε να τονιστούν περισότερο τα «εύκολα» στοιχεία-η κιθαριστική δεξιοτεχνία, το εντυπωσιακό zapateado π.χ. στον χορό, ακόμα και ένας αισθησιασμός σε μια κάποια rhumba, guajira, zambra, κ.ο.κ.
Και εδώ όμως θεωρώ και πάλι υπεύθυνο για την αποτελεσματικότητα αυτής της μετάβασης τον Paco de Lucia, διότι κατάφερε να αναδείξει σωστά τα καλλιτεχνικά στοιχεία του φλαμένκο στην μεγάλη σκηνή, μαζί με τους σημαντικούς μουσικούς της ομάδας του, πετυχαίνοντας το απίστευτο: να συμμετέχουν οι θεατές στην περιδίνηση του ρυθμού, στο χορό και την κιθάρα αρχικά, «εκπαιδεύοντάς τους» παράλληλα να αρχίσουν να εκτιμούν και το τραγούδι φλαμένκο.
Για να πεισθείτε γι’αυτό δεν έχετε παρά να παρακολουθήσετε τις αντιδράσεις των θεατών σε μια live συναυλία ενός αξιόλογου γκρουπ, όπως π.χ. των Ojos de brujo. (Για το γκρουπ αυτό, που το θεωρώ ίσως το αξιολογώτερο του Nuevo (μετα) flamenco, θα μιλήσουμε διεξοδικότερα). Κυριολεκτικά σεληνιάζονται και θέλουν όλοι να χορέψουν ή να κρατούν το ρυθμό με palmas! Μια σωστή ατμόσφαιρα φιέστας.

Ισως το πιο καινοτόμο, αισθητικά και καλλιτεχνικά αξιόλογο γκρουπ του Nuevo flamenco: οι Ojos de Brujo, σε ένα live μαζί με τον Pepe Habichuela και την Βelen Μaya στο χορό.

Γ. Ο ρόλος των μουσικών σκηνών του «εμπορικού» φλαμένκο και των θιάσων περιοδείας.

Με την αρχή της μεταπολεμικής περιόδου αλλά και της φρανκικής μονοκρατορίας, τα σημαντικά γεγονότα που σημάδεψαν την εξέλιξη του Φλαμένκο ήταν τα εξής δύο:
1) Ένα ιδιότυπο «μεταναστευτικό» κύμα πολλών καλλιτεχνών από την Ιβηρική προς τις Η.Π.Α. Είτε μεμονωμένα είτε σαν όμιλοι φλαμένκο οι ισπανοί καλλιτέχνες, άλλοι για βιοποριστικούς λόγους και άλλοι γυρεύοντας ένα ασφαλές μέρος διαμονής λόγω φυσικά των πολιτικών τους πιστεύω, μετέφεραν στην χώρα του αμερικάνικου ονείρου και της μεγάλης αγοράς την άποψη ενός Φλαμένκο ποιοτικού μεν, αλλά «ευρείας κατανάλωσης», ενός δηλαδή μάλλον εμπορικού προϊόντος.
Κιθαριστές σαν τον Sabicas, τον Mario Escudero, τον Vicente Gomez, (διάσημο από την εμφάνισή του στην χολλυγουντιανή ταινία «Αίμα και άμμος» με Ava Gardner και Tyron Power), τον Juan Serrano, που μέχρι τώρα διδάσκει σε πανεπιστημιακή έδρα, την μεγάλη Carmen Amaya και την Lola Flores στο χορό, τα γκρουπ του Jose Greco και του Rafael de Cordoba, (οι παλιότεροι ίσως θυμούνται την παρουσία και τον σημαντικό ρόλο του Jose Greco στην επίσης χολλυγουντιανή ταινία «Το πλοίο των τρελλών»), την λατρεία των, Νοτιοαμερικάνων κυρίως, για την ιέρεια του τραγουδιού Rocio Jurado, που, σημειωτέον, τραγούδησε και στον Λευκό Οίκο, καλεσμένη από το προεδρικό ζεύγος Reagan, ήταν ορισμένα από τα ονόματα των «ξενητεμένων» καλλιτεχνών.
Αντίστοιχες καταστάσεις συνέβαιναν όμως και στις χώρες της Ευρώπης με συμμετοχές στο ευρωπαικό σινεμά, όπως αυτή του διακεκριμένου χορευτή Antonio στην ταινία « Νύχτα Γάμου», με την κλασική Ludmilla Tcherina και το αξέχαστο soundtrack του Μίκη Θεοδωράκη με το πασίγνωστο «Αν θυμηθείς τ’ονειρό μου».
Την τεράστια εμπορική επιτυχία των μελό ταινιών της τραγουδίστριας Sarita Montiel,κ.λ.π.
2) Τα κάθε λογής καλλιτεχνικά γκρούπ που με τις περιοδείες τους προωθούσαν ένα είδος «εμπορικού», αν και κατά κανόνα καλόγουστου θεάματος. Τέτοια ήταν το μπαλέτο του Jose Greco, του Rafael de Cordoba, του Antonio Gades, του Manitas de Plata (μια συνένωση δύο τσιγγάνικων οικογενειών που ζούσαν στην Arles, στην Γαλλία, των Jose Reyes και Toni Ballardo-από τα πολυάριθμα μέλη των οποίων προήλθαν αργότερα οι αξιόλογοι Gipsy Kings!).

Ενα σπάνιο βίντεο με τους προγόνους των Gipsy Kings να εμπνέουν τις δημιουργικές στιγμές του Salvador Dali!

Αρκετά από αυτά τα γκρουπ έφθαναν και στην χώρα μας-κυρίως στην Αθήνα και Θεσαλονίκη-χάρις στο περίφημο καλλιτεχνικό γραφείο του Θόδωρου Κρίτα.
Θυμάμαι τις πετυχημένες παραστάσεις του Rafael de Cordoba-ενός δίμετρου Ανδαλουσιάνου με μια θωριά που θα ζήλευε και ένας Αδωνις-και τις Αθηναίες κυρίες να τον ερωτεύονται ομαδικά.
Θυμάμαι επίσης εκείνες τις όμορφες καλοκαιριάτικες βραδυές με το συγκρότημα του μέγιστου χορευτή και χορογράφου Antonio Gades στο τότε υπαίθριο θέατρο του Μάνου Κατράκη να ιερουργεί μέσα στο «κρητικό» σκηνικό του «Πατούχα» και τον μεγάλο μας ηθοποιό και θιασάρχη να παρακολουθεί με το σοβαρό του βλέμμα συνεπαρμένος! (Ηταν εκείνη η όμορφη Αθήνα του 1960).

Φωτο. 3. Το tiento του Antonio Gades μαζί με την επίσης αξιόλογη Cristina Hoyos, που ξεκινούσε την διεθνή καριέρα της σαν prima στο γκρουπ του Antonio.

Φωτο.4. Η Farruca του Rafael de Cordoba. O εντυπωσιακός Κορντοβέζος χορευτής και χορογράφος είχε επίσης επιμεληθεί τις χορογραφίες της όπερας Carmen του Bizet για την μεταφορά της στον κινηματογράφο.

3) Η πολύχρονη συμβολή των διαφόρων μουσικών σκηνών που πρόσφεραν φλαμένκο ποιότητας, έστω και με ένα «τουριστικό» χρώμα.
Από την δεκαετία του 1950 ακόμα, άρχισαν να λειτουργούν επίσημα οι περίφημες μουσικές σκηνές τού φλαμένκο. Οι περισότερες από αυτές υπήρχαν στην πρωτεύουσα, την Μαδρίτη και μάλιστα στην περιοχή της παλιάς πόλης, αλλά και σε πολλές ακόμα πόλεις στην Ανδαλουσία.
Οι χώροι αυτοί, που θύμιζαν τις μεγάλες μπουάτ της εποχής, προσέφεραν tablao, δηλαδή φλαμένκο σκηνής σε παραστάσεις χωρίς ενίσχυση του ήχου, χορταστικά προγράμματα όπου συνήθως άρχιζε ένα νεανικό γκρουπ γεμάτο ρυθμό και την γνωστή φλόγα του φλαμένκο και στη συνέχεια το γκρουπ με τους πιο σημαντικούς-γνωστούς καλλιτέχνες για πιο σοβαρές και πιο jondo στιγμές.
Λειτουργούσαν περίπου σαν τις γνωστές ελληνικές μπουάτ της εποχής, με καλό φαγητό σε ορισμένες απ’αυτές.
Οι πιο γνωστές ήταν το Corral de la moreria, η Zambra, κ.α. στην Μαδρίτη, το Patio Sevillano στην Σεβίλλη, κ.λ.π.
Το Corral de la moreria, ζηλεύοντας ίσως την δόξα των Εσπερίδων του Γιάννη Αργύρη στην Αθήνα, λειτουργεί ακόμα-περίπου 60 χρόνια συνεχώς!
Η επιτυχία του έγκειται στην έξυπνη διεύθυνση του ιδιοκτήτη Manuel del Rey, ο οποίος ποτέ δεν έκανε έκπτωση στην αξία και την αισθητική των προγραμμάτων που προσέφερε. Δεκάδες ονόματα μεγάλων καλλιτεχνών του χορού, του τραγουδιού και της κιθάρας παρήλασαν από το πάλκο του Corral, όπως ο Serranito, ο Manolo Sanlucar, o Camaron de la Isla, o Farruco, η Rosita Duran, κ.α.
Ιδιαίτερης μνείας νομίζω ότι χρήζει η αναφορά του ονόματος της μεγάλης χορεύτριας Blanca del Rey, συζύγου του ιδιοκτήτη του Corral, η οποία ιερουργούσε στο πάλκο αυτής της μουσικής σκηνής από την ίδρυσή της μέχρι την οριστική απόσυρσή της από τον χορό μόλις πρόπερσι! Όταν πρωτοεπισκέφτηκα το Corral de la Moreria τον Απρίλη του1976, είχα την τύχη να την απολαύσω στο δεύτερο μέρος, όπου μέσα σε ατμόσφαιρα μυσταγωγίας, χόρεψε ένα Taranto τυλιγμένη σ’ένα μακρύ μαύρο σάλι, με την μοναδική λιτή συνοδεία στην κιθάρα από τον Curro de Jerez.
Η όλη εκείνη χορογραφία όπως την θυμάμαι ακόμη και τώρα, πέρα από το βάθος και την τελετουργία της κίνησης, μου είχε ξαφνικά αποκαλύψει το πώς το «φως» της ανθρώπινης υπόστασης συνδιαλέγεται με το «μαύρο» του θανάτου και τελικά, υπερισχύει!
Ετσι, σαν αναγνώριση αυτής της αποκαλυπτικής «θείας» λειτουργίας, είχα δώσει στην καινούρια μου τότε κιθάρα, αγορασμένη λίγες μέρες πριν--- μια flamenca Sobrinos de Esteso— τ’όνομά της: Blanquita.

Flamenco show—Corral de la Moreria.

Για να σχηματίσετε μια εικόνα για τον χώρο, αλλά και την τέχνη της Blanca del Rey.

Κλείνοντας την παράγραφο, συμπερασματικά, θα πρέπει να πούμε ότι οι μουσικές σκηνές αυτές, διατηρώντας την παραδοσιακή καλλιτεχνική τους αξία, κατάφεραν να προσδώσουν και μια εμπορική διάσταση στο προιόν τους, συμβάλλοντας έτσι αποφασιστικά στην πορεία εξέλιξης προς το Nuevo flamenco.
O σύγχρονος κινηματογράφος δεν συνέβαλε ανάλογα στην εξάπλωση ή και την δημοτικότητα του φλαμένκο.
Αν εξαιρέσει κανείς τον Αγγλο σκηνοθέτη Mike Figgis, από τους κύριους εκπροσώπους του avant-garde βρεττανικού σινεμά και φανατικού λάτρη του φλαμένκο που εντυπωσίασε με το ντοκυμανταίρ του Andalucian women, δεν υπήρχε ανάλογη προσπάθεια από άλλο μη Ισπανό σκηνοθέτη.
Εδώ, όμως, υπεισέρχεται το μεγάλο όνομα του Carlos Saura, του διάσημου ισπανού σκηνοθέτη και γνώστη του φλαμένκο, που εδώ και μια εικοσαετία τουλάχιστον χαρίζει μια ιδιαίτερη αισθητική στην τέχνη αυτή μέσα από τις οπτικές γωνίες, τα χρώματα, και την κίνηση της κάμεράς του.
Οι ταινίες του «Ματωμένος Γάμος» , «Κάρμεν» της δεκαετίας του 90, αλλά και τα ντοκυμανταιρίστικα «Φλαμένκο» και «Φλαμένκο- φλαμένκο» το 2010, έκαναν ευρύτατα γνωστούς έναν μικρό γαλαξία καλλιτεχνών-παλαιών και νέων-με κοινό χαρακτηριστικό τους τη γνώση και τη διάθεση να υπηρετήσουν σωστά την οικουμενική πλέον τέχνη του Φλαμένκο.

Η τελική εκτίμησή μου είναι ότι το Nuevo Flamenco, ως καλλιτεχνικό τσουνάμι που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970 με πολλές αντηχήσεις, έχει πολλά ακόμα να δώσει, αρκεί να συνεχίσει να «ακουμπάει» σωστά και δημιουργικά στην αστείρευτη Ιβηρική παράδοση.

Από το Flamenco-Flamenco, του Carlos Saura, με την Alegria της Sara Baras