Οι γενίτσαροι, ο Donizetti Pasha
και η πρώτη Συμφωνική Ορχήστρα της Τουρκίας
Μεγαλώσαμε ακούγοντας φρικτές ιστορίες για το παιδομάζωμα των Τούρκων και την μεταστροφή των χριστιανόπαιδων σε φανατικούς Γενίτσαρους. Η αλήθεια είναι πως οι γενίτσαροι απο πειθήνια εκτελεστικά όργανα και πιστοί του εκάστοτε Σουλτάνου κατέληξαν να ανεβάζουν και να κατεβάζουν τον Σουλτάνο. Όπως οι Πραιτοριανοί στην Ρώμη, έτσι και αυτοί εκμεταλλευόμενοι την κλειστή εσωτερική λειτουργία του πειθαρχημένου στρατιωτικού σώματος και τον χαλαρό κεντρικό έλεγχο κατέληξαν σταδιακά να αποτελούν κίνδυνο για την κρατική Οθωμανική εξουσία.
Έτσι ο σουλτάνος Μαχμούτ ο Β αποφάσισε να τους εξοντώσει στις 15 Ιουνίου του 1826, οπόταν και διατάχθηκε ο ολοκληρωτικός διωγμός τους, ο αποκαλούμενος “Βακάι Χαριγιέ” (Vakay-i-Hayriye). Οι Γενίσαροι εναντιωνόντουσαν στην αλλαγή της οργάνωσης του στρατού σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, την οποία είχε σχεδιάσει ο σουλτάνος.
Επεχείρησαν λοιπόν για μια ακόμη φορά να επιβάλουν τη θέλησή τους. Όμως ο Μεχμέτ ο β’ ήταν προετοιμασμένος. Έχοντας συγκεντρώσει πιστά σ΄αυτόν στρατεύματα με κανόνια, συνέτριψε του στασιαστές διατάζοντας του σπαχήδες του, δηλαδή το ιππικό, να τους σκοτώσουν όλους. Οι σπαχήδες αν και σε αχρηστία, αφού το καθοριστικό όπλο ήταν το πυροβολικό, εντούτοις βρήκαν ευκαιρία να επανέλθουν στο προσκήνιο αγκαλιάζοντας το νέο όπλο. Ελάχιστοι γενίτσαροι γλύτωσαν.
Μην ξεχνάτε ότι το 1826 η Οθωμανική αυτοκρατορία βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή. Μόλις το 1822 έχει καταπνιγεί η εξέγερση του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, οι εξεγερμένοι Έλληνες έχουν πετύχει σημαντικές νίκες αλλά η πτώση του Μεσολογγίου και επέμβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο δημιουργούν βάσιμες ελπίδες πώς η ελληνική ανταρσία θα είναι σε λίγο ανάμνηση. Σημαντικό ρόλο στην ευνοϊκή τροπή για τους Τουρκους έπαιξε το γεγονός ότι υιοθέτησαν ευρωπαϊκά συστήματα οργάνωσης του στρατού. Ο Αιγυπτιακός στρατός δεν είχε καμία σχέση με τον υπόλοιπο τουρκικό στρατό. Είχε αυστηρή οργάνωση και πολεμούσε βάσει σχεδίου με ευρωπαϊκή πολεμική τεχνογνωσία. Όλη η βασιλεία του Μαχμούτ Β΄σημαδεύτηκε απο τις μεταρυθμιστικές προσπάθειες που πήραν την ονομασία Τανζιμάτ. Η εισαγωγή ευρωπαϊκών ιδεών σε κάθε επίπεδο ήταν εμφανής, αρκεί να υπηρετούσε την ενίσχυση της κεντρικής εξουσίας του Σουλτάνου .
Τέτοιες σημαντικές αλλαγές, ιδίως όταν συμβαίνουν σε αυτοκρατορίες, ζητούν την εκφρασή τους και στο επίπεδο της κουλτούρας και της Τέχνης. Η Ορχήστρα των γενιτσάρων, η Μεχτέρ ή Wehter (βλ προηγούμενο άρθρο), έπαψε να υπάρχει λόγω της διάλυσης του σώματος. Η ιδέα της όμως είχε μείνει. Μόνο που τώρα η μουσική παιζόταν με σκοπό την τέρψη και όχι τον εκφοβισμό του εχθρού. Η (ψυχολογική) σημασία του εκκωφαντικού θορύβου που έκανε η ορχήστρα Μεχτέρ των γενιτσάρων υποχωρούσε έτσι κι αλλιώς μπροστά συμβολική σημασία μιας ορχήστρας που θα έπαιζε ευρωπαϊκή μουσική. Έτσι και έγινε.
Η μετατροπή της ορχήστρας Μεχτέρ σε στρατιωτική ορχήστρα πολυφωνικής μουσικής επισφραγίζεται με την μετάκληση από την Αυστρουγγρική αυλή του Guiseppe Donizetti προκειμένου να την αναλάβει. Ο αδελφός του Γκαετάνο, φλαουτίστας ο ίδιος και έμπιστος αξιωματικός του Ναπολέοντα διαδέχτηκε τον Γάλλο Mangnel ο οποίος όμως απέτυχε.
Η Ορχήστρα μετονομάζεται σε Μιζίκα- Ι- Χουμαγιούν, δηλαδή Βασιλική μπάντα και επανδρώνεται απο άνδρες της Αυτοκρατορικής Σχολής του Παλατιού, όπου και έπαιζε αποκλειστικά. Το 1833 στο βιβλίο του με τίτλο «Σημειώσεις απο τα ταξίδια μου στην Τουρκία και Ελλάδα» ο Adolphus Slade, Βρετανός Ναύαρχος και μετέπειτα διοικητής του Τουρκικού στόλου γράφει πώς “υπήρχε Τουρκική στρατιωτική μπάντα η οποία έπαιζε με εξαιρετικό μπρίο εισαγωγές του Ροσσίνι”. Άλλωστε ο Ναύαρχος Slade βοήθησε τον Giusepe Donizetti να φέρουν τα αναγκαία όργανα απο την Ευρώπη. Η επιτυχία του Donizetti φάνηκε απο το γεγονός ότι μέσα σε 6 μήνες απο την αφιξή του στην Κωνσταντινούπολή το Σεπτέμβριο του 1827, έπαιξε με την ορχήστρα μπροστά στο Σουλτάνο. Η ορχήστρα λειτούργησε με τη μορφή αυτή μέχρι την βασιλεία του τελευταίου Σουλτάνου Vahdettin, λίγο πριν την επικράτηση του Κεμάλ Ατατούρκ.
Ο Donizetti είχε και συνθετικό έργο. Συνέθεσε το Mahmudiye March προς τιμη του Μαχμουτ του Β’ και μετά το θάνατό του συνέθεσε το Mecidiye March το 1847 για τον γυιό του Σουλτάνο Αβδουλμεσίτ Abdülmecid, που ανέβηκε στο θρόνο το 1839.
Ο Donizetti πήρε το τίτλο του Πασά. Όταν πέθανε το 1856 κηδεύτηκε με μεγάλες τιμές
Ο Franz Liszt συνέθεσε μία παράφραση του Mecidiye March και την παρουσίασε στον Σουλτάνο κατά τη διάκεια της ενός μηνός παραμονής του στην Κωνσταντινούπολη το 1847, όπου και έδωσε πολλές συναυλίες.
Με την εγκαθίδρυση του σύγχρονου Τουρκικού κράτους απο τον Κεμάλ Ατατούρκ η Ορχήστρα Μιζίκα Ι Χουμαγιούν, δηλαδή η Ορχήστρα του παλατιού, υιοθετείται απο την Τουρκική Δημοκρατία, μετακομίζει στην Άγκυρα και γίνεται η πρώτη επίσημη κρατική ορχήστρα. Σε στενή σχέση με την ορχήστρα ιδρύεται και το πρώτο Σχολείο Μουσικοδιδασκάλων το 1924, το οποίο αργότερα έγινε η πρώτη Μουσική Ακαδημία της Άγκυρας. Οι απόφοιτοί της στέλνονται στην Ευρώπη για περαιτέρω σπουδές και το 1934 με την επιστροφή αρκετών ιδρύεται η Σύγχρονη Τουρκική Σχολή Σύνθεσης. Η πρώτη ομάδα συνθετών αποτελείται απο τους
Το 1932 η Ορχήστρα ονομάστηκε ”Riyaseti Cumhur Orkestrasi”, δηλαδή Ορχήστρα της Δημοκρατίας, ενώ διαχωρίζεται η μπάντα από την Συμφωνική Ορχήστρα. Το 1957 μετονομάζεται σε Προεδρική Συμφωνική Ορχήστρα. Έκτοτε έχει συνεχή παρουσία με λαμπρές συνεργασίες και εκτελέσεις.
Για μία ακόμη φορά οι συγκρίσεις πληγώνουν. Μόλις πριν ένα χρόνο επιχειρήθηκε να θεσπιστούν Κυριακάτικες συναυλίες στο κήπο του δικού μας Προεδρικού Μεγάρου αλλά η γνωστή κακοδαιμονία ακύρωσε την εξαγγελία. (βλ. αρθρο μου στο capitalblogs.gr http://maecenas.capitalblogs.gr/showArticle.asp?id=24532&blid=404) Tο μόνο προεδρικό σχήμα που εξακολουθούμε και έχουμε είναι η Προεδρική φρουρά.
Τι απέγινε η ορχήστρα Μεχτέρ; Το 1952 το Τουρκικό Πολεμικό Μουσείο στην Κωνσταντινούπολη την αναδιοργάνωσε. Η αναφορά στο Οθωμανικό παρελθόν δεν απειλεί πλέον. Ίσα ίσα που πρέπει να τονιστεί η συνέχεια του Τουρκικού έθνους. Η ορχήστρα με αληθινά ενδύματα γενιτσάρων βγαίνει στο προαύλειο του Μουσείου (για τουριστικούς λόγους και εορταστικούς) κατά τις εθνικές αργίες καθώς και τις ημέρες ιστορικής σημασίας. Στο φουαγέ του Πολεμικού Μουσείου, στο σαλόνι, μπορούν οι τουρίστες να δούν ένα τηλεοπτικό θέαμα των Mehter πού προβάλλεται σε μεγάλη οθόνη και να μελετήσει την γενιτσαρική ενδυμασία των διάφορων αιώνων καθώς και να ακούσει τη μελωδία του πολεμικού αυτού εμβατηρίου (του ιδίου πού ακούστηκε μετά την άλωση της Πόλης, όταν οι γενίτσαροι παρήλασαν με τον Μεχμέτ τον Β’ προς την Αγία Σοφία).
Και για την ενημέρωσή σας, σας δίνω και την ηλεκτρονική διεύθυνση του Τουρκικού Ιδρύματος Πολιτισμού. Τα σχόλια περιττεύουν: http://www.turkishmusicportal.org/index.php?lang2=en&lang2=en
Γιώργος Λιγνός (Μαικήνας)
Ιανουάριος 2012
georgealignos@yahoo.gr
Blog: Έν χορδαίς καί οργάνοις
http://lignostar.wordpress.com/
