Οπτικές ακροάσεις…
Δανείζομαι τον τίτλο από την στήλη της φίλης Ελένης Σκάρκου από το ΠΟΛΥΤΟΝΟν. Ήταν ένας τίτλος που αισιόδοξα κοίταζε προς το μέλλον. Το CD είχε μεν εγκαθιδρυθεί ως το κυρίαρχο μουσικό μέσο αλλά παράλληλα υπήρχε μία ολοένα αυξανόμενη παραγωγή από dvd μουσικής. Είναι κάτι που αποτυπώνεται στα πρώτα μας τεύχη, οπού πολύ συχνά παρουσιάζονται dvd αφιερώματα σε συνθέτες, από εμφανίσεις ορχηστρών και από όπερες. Όταν το περιοδικό ξεκινάει το 2004, είναι μία άλλη εποχή, καθώς You Tube και Facebook δεν υπάρχουν ακόμα! Το πρώτο ξεκινά το 2006 και το δεύτερο ένα χρόνο νωρίτερα το 2005.
Κάτι με οδηγεί να σκεφτώ τον λόγο που οι παρουσιάσεις των dvd σταδιακά λιγοστεύουν και χάνονται. Σημείο των καιρών, καθώς άλλα μέσα υποκαθιστούν την ισχυρότατη πλέον διασύνδεση ήχου και εικόνας. Είναι κάτι που - πρέπει να ειπωθεί και αυτό - πολλοί συνάδελφοι θεωρούν αρνητική εξέλιξη.
Το τί είναι «θετικό» και τί «αρνητικό» είναι πάντα μία ατέρμων φορτισμένη συζήτηση και εδώ δεν είναι ο κατάλληλος χώρος για να γίνει... Το γεγονός είναι πως η διασύνδεση ήχου και εικόνας, όπως σήμερα την καταλαβαίνουμε, υπάρχει από εδώ και πολύ καιρό, ενώ η ροή των εξελίξεων μοιάζει να την ενισχύει. Είναι λοιπόν καλύτερο να εξετάσουμε το τί σημαίνει και που οδηγεί.
Ποια είναι αυτά τα νέα μέσα; Πώς επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο ακούμε μουσική; Τί μπορεί να σημαίνουν για όλους εμάς, εκτελεστές ή συνθέτες, που ψάχνουμε τρόπους για να διαδώσουμε τη δουλειά μας;
Ένας υποθετικός διάλογος
Χ. Πώς πήγε προχθές η συναυλία; Ξέρεις, ήθελα να έρθω αλλά…
Κ. Λ. Ναι ξέρω. Ήταν και η απεργία στο Μετρό, πάλι καλά που αρκετοί τα κατάφεραν. Κρίμα όμως γιατί όλοι έπαιξαν πολύ καλά. Επίσης τα κομμάτια ήταν καλά, όπως πάντα συμβαίνει όταν διαλέγουν οι μουσικοί και όχι κάποιος άλλος… Ειδικά το δικό μου κομμάτι δεν περίμενα να το ακούσω έτσι!
Χ. Τι ακριβώς ήταν;
Κ. Λ. Ένα σόλο bayan.
X. Bayan; τί είναι αυτό;
Κ. Λ. Ένα είδος ακορντεόν με κουμπιά και από τις δύο πλευρές.
Χ. Α. Δηλαδή σόλο όργανο… Και σε τί στυλ;
Κ. Λ. … Brazileiro
Τί μουσική γράφεις;
Για μένα η ερώτηση αυτή πάντοτε οδηγούσε σε μία ασαφή συζήτηση με αρκετές δυσκολίες. Φαντάζομαι πως αρκετοί συνάδελφοι έχουν την ίδια γνώμη. Πόσο καταλαβαίνει από μουσική αυτός που ρωτάει και πόσο πράγματι ενδιαφέρεται να μάθει, είναι κάτι που συνήθως δεν ξέρεις. Επομένως πώς απαντάς; Οι διάφορες περιγραφές τις πιο πολλές φορές μπερδεύουν περισσότερο τα πράγματα. Αν για παράδειγμα πεις ότι γράφεις τραγούδια, είναι πολύ πιθανό να χρειαστεί να εξηγήσεις «όχι σαν αυτά που παίζει η Τηλεόραση». Όμως ακόμα και αν πει κανείς ότι είναι «κοντά στο ρεύμα του ελληνικού τραγουδιού» τι καταλαβαίνει όποιος ακούει την απάντηση αυτή;
Χ. Δηλαδή σαν το Χατζιδάκι;
Κ. Λ. Ίσως κάπως έτσι αλλά όχι ακριβώς…
Κάποιος φίλος που άκουσε το Brazileiro, το βρήκε «λιτό» και «δωρικό». Σε κάποιον άλλο χρειάστηκε να εξηγήσω που βρίσκεται ο latin ρυθμός. Ένας τρίτος μου είπε πως κατάλαβε πραγματικά το κομμάτι μετά την τρίτη ακρόαση. Αν τέτοιες συζητήσεις γίνονται πάνω στο υπαρκτό άκουσμα του κομματιού, εύκολα καταλαβαίνουμε το μάταιο μίας κουβέντα που γίνεται σε «ηχητικό κενό». Κάτι ανάλογο με το να προσπαθεί κανείς να περιγράψει σε έναν εκ γενετής τυφλό τι είναι το κόκκινο χρώμα.
Γιατί όμως να υπάρχει αυτή η δυσκολία;
Γιατί ανάμεσα στις λέξεις και τον ήχο υπάρχει (και θα υπάρχει πάντα), μία τεράστια γκρίζα περιοχή. Συνήθως αυτό δεν γίνεται αντιληπτό γιατί οι περιγραφές και οι συζητήσεις γύρω από τη μουσική αφορούν ήδη γνωστά είδη, κομμάτια και καλλιτέχνες. Όταν μιλάμε για τον «ηρωικό» Beethoven, τη θρησκευτικότητα του Bach, ή τη μέθεξη που δημιούργησε η μουσική του Θεοδωράκη στο Καλλιμάρμαρο, μπορούμε να συνεννοηθούμε εύκολα επειδή ήδη ξέρουμε τον ήχο. Όσο λιγότερο γνωστή είναι μία μουσική, τόσο λιγότερο έδαφος υπάρχει για να ακουμπήσουν κάπου οι λέξεις και να κάνουν νόημα.
Ας πάμε τώρα σε κάτι που υποθέτω πως ακούγεται περισσότερο «οικείο»:
Ένα τραγούδι είναι σε δύο τέταρτα, σε σχετικά μεσαίο τέμπο και κάπως ρυθμικό. Μπορεί κανείς να πει πως έχει κάτι τους «εξευγενισμένους» χασάπικους, του νεότερου ελληνικού τραγουδιού. Όμως η γενική περιγραφή «σαν τον Χατζιδάκι» του φίλου μας του Χ. μπορεί να χωρέσει πουθενά; Κάποιοι θα πούνε ναι και άλλοι όχι…
Στο επόμενο τραγούδι (μετά την εισαγωγή φυσικά!), ο ρυθμός από την αρχή ως το τέλος είναι αργός Ζεϊμπέκικος.
Είναι όμως τόσο λίγο τονισμένος που πολύ γνωστός και καλός συνάδελφος, στην πρώτη ακρόαση το παρατήρησε μόνο όταν του το επεσήμανα εγώ. («Α, ναι! Τώρα που το λες…) Ο ρυθμός αυτός λειτουργεί ως «πλάτη» σε όλα όσα συμβαίνουν από πάνω: τρεις φωνές που κινούνται αντιστικτικά και τέσσερα διαφορετικά όργανα που κινούνται για διαλέγονται μέσα σε ένα περιβάλλον modal αρμονίας.
Εξηγεί κάτι αυτή η περιγραφή ή μήπως είναι καλύτερα να ακούσουμε τί σημαίνει;
Νέα μέσα: Δυνατότητες και περιορισμοί
Το Brazileiro, που ήταν και η πρώτη μου ανάρτηση στο You Tube, με έβαλε χωρίς να το καταλάβω σε ένα νέο χώρο. Θέλοντας να πω ένα έμπρακτο «ευχαριστώ» στον Παναγιώτη Ανδέογλου που έπαιξε το κομμάτι σε μία συναυλία της ΕΕΜ και έχοντας το οπτικό υλικό από δύο διαφορετικές κάμερες, είπα να προχωρήσω. Αυτό που μου εξήγησε αμέσως ο φίλος Αντώνης Μελισσουργός, που μου έδωσε την τεχνική βοήθεια, ήταν πως μία μοναχική ανάρτηση στο You Tube είναι δώρο άδωρο. Πρέπει να υπάρχουν αρκετές αναρτήσεις ώστε η μία υποστηρίζει την άλλη. Την άποψη αυτή επιβεβαίωσε ο φίλος και συνάδελφος Χάρης Κανάκης, χρήστης του μέσου εδώ και οκτώ χρόνια, με περίπου 40 αναρτήσεις και με πάνω από 28.000 «θεάσεις».
Η ανάρτηση του Brazileiro έγινε πριν τέσσερις μήνες. Τις δυνατότητες άρχισα να καταλαβαίνω λίγο καιρό μετά όταν οι θεάσεις ξεπέρασαν τις 180, αριθμό διπλάσιο ή τριπλάσιο από τους 60 ή 70 ακροατές που είχαν έρθει στη συναυλία. Την ώρα που το άρθρο αυτό ανεβαίνει στο TaR, τα views έχουν ξεπεράσει τα 660. Το μεγαλύτερο ποσοστό προέρχεται από την Ελλάδα, όμως υπάρχουν ακροάσεις από την Ολλανδία και το Βέλγιο ως τις ΗΠΑ και τον Καναδά. Ποια live συναυλία (σαν αυτές που εμείς μπορούμε να κάνουμε), μπορεί να πετύχει κάτι ανάλογο;
Πριν λίγο καιρό αναρτήθηκε στο Face Book μία συναυλία της Κρατικής με έργα Handel. Την ώρα που την παρακολουθούσα είχε ήδη πάνω από 1200 επισκέψεις που είχαν γίνει λίγο πριν και συνέχιζαν καθώς άκουγα. Λίγες ώρες αργότερα όμως που θέλησα να ξανακούσω, στάθηκε αδύνατο καθώς η ανάρτηση είχε χαθεί προς τα κάτω, στο βάθος του Timeline.
Βασικό αρνητικό των νέων μέσων είναι η κυριαρχία του εφήμερου. Το ίδιο πάντως θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί για τα «παραδοσιακά» μέσα του ραδιοφώνου ή της Τηλεόρασης. Μία εκπομπή μεταδίδεται και είτε είσαι εκεί να την ακούσεις ή δεν είσαι.
Είναι μεγάλο πλεονέκτημα ότι στο You Tube και το Sound Cloud αυτό δεν ισχύει. Το κομμάτι βρίσκεται πάντα εκεί. Όμως εδώ υπάρχει το «όριο του ενάμιση λεπτού». Εξηγώ: αναλύοντας τις θεάσεις βλέπουμε ότι ένας πολύ μεγάλος αριθμός ακούει το κομμάτι για πολύ λίγο και μάλιστα μερικές φορές όχι κατ’ ανάγκη από την αρχή! (Ναι, η τεχνολογία μας δίνει όλα αυτά τα στοιχεία και πολλά ακόμα…) Ο συνάδελφος Αντώνης Ανέστης που έχει αναρτήσει όχι τρίλεπτα τραγούδια αλλά κομμάτια διάρκειας οκτώ ή δέκα λεπτών, μου το επιβεβαίωσε.
Αν αυτό ισχύει θα είχε ενδιαφέρον να δούμε τα στοιχεία ακρόασης μεγάλων σε διάρκεια κομματιών του παραδοσιακού ρεπερτορίου! Δυστυχώς αυτά τα στοιχεία είναι προσβάσημα μόνο στους διαχειριστές του κάθε ιστότοπου…
Εκτός από το εφήμερο ο χώρος του «ψηφιακού χωριού» τείνει να ευνοεί το σύντομο και το «χτυπητό». (Αψευδής μάρτυρας αυτού το Tweeter…) Πράγμα που σημαίνει ότι σύντομης διάρκειας κομμάτια, με εύληπτο μουσικό υλικό και με εικόνα γρήγορη και ζωντανή, έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να λειτουργήσουν.
Με βάση την παραπάνω παραδοχή είναι προφανές ότι το κάθε μέρος ενός έργου πρέπει να είναι χωριστή ανάρτηση: τρία μέρη πρέπει γίνονται τρεις αναρτήσεις. Η επανασύνδεση των μερών ενός έργου μπορεί να γίνει μόνο με το Playlist μία εφαρμογή που μπορεί να βγάλει δίπλα σε ένα κομμάτι που ακούγεται τα υπόλοιπα που σχετίζονται μαζί του.
Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο ακροατής-θεατής θα ακολουθήσει τις προθέσεις μας και θα πατήσει τα Enter με τη σωστή σειρά!
Η προσθήκη της εικόνας
Το Brazileiro ήταν ένα σχετικά εύκολο μοντάζ πάνω στο υλικό μίας μαγνητοσκοπημένης συναυλίας από δύο κάμερες. Στο επόμενο video αυτό άλλαξε άρδην. Είχαμε να διαχειριστούμε την ηχογράφηση ενός τραγουδιού σε αγγλικά που προέρχεται από ένα κύκλο: A Baker’s Dozen of Greek Folksongs.
Οπτικό υλικό ανύπαρκτο! Μία φωτογραφία όλη κι’ όλη, από το πρόγραμμα της πρεμιέρας στο South Bank του Λονδίνου. Φωτογραφίες των συντελεστών στο διαδίκτυο, μηδέν! Είτε δεν υπήρχαν καθόλου, είτε ήταν πάρα πολύ κακές.
Η ιδέα να αναρτήσουμε τον ολόκληρο τον κύκλο με μία - δύο εικόνες, όπως το εξώφυλλο του CD, απορρίφθηκε αμέσως. Κανείς δεν πρόκειται καθίσει μπροστά σε μία στατική οθόνη για να ακούσει μουσική. Αν αυτό γινότανε τότε τα κυρίαρχα μέσα δεν θα ήταν το you Tube και to Vimeo αλλά το Sound Cloud. Έπρεπε να φτιάξουμε - ας μην φοβόμαστε τη λέξη - video clip.
Σχολιάζοντας την ανάρτηση του Easter ένας καλός φίλος κινηματογραφιστής, είπε πως αν και ακολουθεί «τη πιο απλοϊκή μέθοδο», με τις εικόνες να παρακολουθούν αρκετά πιστά τα λόγια του τραγουδιού, εν τούτοις λειτουργεί πολύ καλά. Νομίζω ότι ο λόγος που αυτό συμβαίνει βρίσκεται κατ’ αρχήν στην αφήγησή του θέματος από τους στίχους που είναι έντονα περιγραφική. Κυρίως όμως οφείλεται στη μουσική που με το ρυθμό της και τις γρήγορες εναλλαγές θεμάτων, επιτρέπει την γρήγορη εναλλαγή των εικόνων.
Είναι κάτι που δεν μπορεί να γίνεται πάντα και εδώ μας ταίριαξε μάλλον συμπτωματικά. Το γεγονός είναι πως κανείς πάντα πρέπει να ξεκινά από τη μουσική. Ο ήχος, η ατμόσφαιρα, η εναλλαγή των θεμάτων και οι διάρκειες, καθορίζουν τα «οπτικά όρια» μέσα στα οποία μπορεί κανείς να κινηθεί.
Κάπως έτσι και χωρίς να το καταλάβουμε μπήκαμε στα βαθιά και αρχίσαμε να ανακαλύπτουμε τις δυνατότητες και τους περιορισμούς, πρώτα του Movie Maker και τώρα πια του power Director. Το επόμενο video που αναρτήσαμε ήταν το Night, που κλείνει τον κύκλο του Baker’s και στο οποίο αναφερθήκαμε και πιο πάνω:
Εδώ για πρώτη φορά προσθέσαμε ένα «πρόλογο» πριν το τραγούδι, παίρνοντας περίπου 35 δευτερόλεπτα από την Εισαγωγή του κύκλου. Η μουσική ακούγεται την ώρα που ένα animated graphic παρουσιάζει τον γενικό τίτλο: A B-A-K-E-R-S D-O-Z-E-N O-F G-R-E-E-K F-O-L-K-S-O-N-G-S. Το ίδιο animation παρουσιάζεται ξανά και στην κανονική ανάρτηση της Εισαγωγής που ανοίγει το έργο.
Η ύπαρξη εισαγωγικού υλικού πριν ένα τραγούδι είναι κάτι πολύ συνηθισμένο στις αναρτήσεις του You Tube. Με μία ή δύο εξαιρέσεις, σε όλα τα video που έχουμε ανεβάσει η μουσική δεν αρχίζει αμέσως. Ακόμα και στο «απλό» Brazileiro, το ρόλο αυτό παίζει η είσοδος του εκτελεστή και το χειροκρότημα του κοινού.
Δημιουργώντας διασυνδέσεις και συνειρμούς
Στην περίπτωση ενός τραγουδιού τα λόγια μπορεί ως ένα σημείο να οδηγήσουν την εικόνα επιβάλλοντας τελικά και μία θεματολογία. Στο Black & White του Ν. Καββαδία, ο πρώτος στίχος, «Του Άλμπορ το φανάρι πότε θα φανεί», γίνεται αφορμή για να ακολουθήσει μία σειρά από εικόνες φάρων και από κύματα που μεγαλόπρεπα σκάνε πάνω στα βράχια τους. Ακολουθώντας το ρυθμό της μουσικής, οι εναλλαγές των εικόνων είναι αργές και σχετικά λίγες.
Η δημιουργία μίας «παράλληλης αφήγησης» είναι κάτι που μπορεί να βοηθήσει πάρα πολύ στην πρόσληψη ενός κομματιού, κυρίως όταν πρόκειται μόνο για μουσική. «Ο Χασάπικος του Τραμ» για πιάνο, είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα πως οι εικόνες και η αλληλουχία τους, μπορούν να ενισχύσουν την ενυπάρχουσα ατμόσφαιρα της μουσικής δημιουργώντας τους σωστούς εξω-μουσικούς συνειρμούς. Εδώ «πρωταγωνιστής» της εικόνας είναι η Αθήνα των περασμένων δεκαετιών.
Αυτό που ποτέ δεν πρέπει να συμβεί είναι οι εικόνες να υποσκελίσουν την μουσική! Στο σημείο αυτό οφείλω να πω ότι έχω ακούσει και κάποιες αντιρρήσεις ως προς το επιτυχές ή όχι κάποιων επιλογών στις δεκαπέντε αυτές αναρτήσεις. Ξαναβλέποντας τα video κάποιες τις βρίσκω λογικές, Υπάρχουν πράγματα που μας ξέφυγαν… Με άλλες δε συμφωνώ καθόλου! Όμως κάτι τέτοιο δεν είναι πάντα η τέχνη; Η ουσία είναι ότι, χάρη στο συγκεκριμένο μέσο το υλικό αυτό, είτε παλιό είτε καινούργιο, απέκτησε μία νέα ζωή. Τώρα βρίσκεται εκεί έξω και ο καθένας μπορεί να το ακούσει, όποτε και όσες φορές θέλει, σχηματίζοντας τη δική του γνώμη, με το δικό του τρόπο στο δικό του χρόνο, χωρίς διαμεσολάβηση.
Κωνσταντίνος Α. Λυγνός
Ιούνιος 2017
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)
