[παλαιά μουσική] ΤΑ 80 ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ GUSTAV LEONHARDT
(του Βασίλη Τιγγιρίδη)

Ο μουσικός που, παράλληλα με τον Νikolaus Harnoncourt, υπήρξε από τους πρωτεργάτες της κίνησης για την ιστορικά τεκμηριωμένη ερμηνεία της παλαιάς μουσικής (Historically Informed Performance). Μιας κίνησης που ξεπρόβαλε αυθόρμητα στην κεντροδυτική Ευρώπη κατα το β’ μισό του 20^ου αιώνα, ίσως ως απάντηση, τόσο στις υπερρομαντικές ερμηνείες αλλά και στον αντίποδά τους, τις στεγνές και τετράγωνες ερμηνείες που ξεπήδησαν ως ακραία αντίδραση στις πρώτες. Συνοπτικά η προσπάθεια των εν λόγω μουσικών ήταν και είναι να αποδοθεί η παλαιά μουσική όσο πιό κοντά στην (εν πολλοίς εικαζόμενη) επιθυμία του συνθέτη. Η καταφυγή στην συνεχή μελέτη των πηγών, η ανάλυσή τους και ο μετασχηματισμός αυτής της μουσικολογικής εργασίας σε δημιουργική πράξη προέκυψε πηγαία, ως ένας επιπλέον στόχος του Gustav Leonhardt.

Ο Gustav-Maria Leonhardt γεννήθηκε στο Graveland της Ολλανδίας στις 30 Μαίου του 1928 μέσα σε μία ιδιαίτερα μουσικόφιλη οικογένεια. Ξεκίνησε την μουσική του ενασχόληση πρώτα με το πιάνο και κατόπιν με το βιολοντσέλλο. Η μεγάλη όμως αποκάλυψη γι’αυτόν ήταν, όταν κατά την διάρκεια του πολέμου μέσα στο ίδιο του το σπίτι ηρθε γιά πρώτη φορά στα δεκαπέντε του χρόνια σε επαφή με το τσέμπαλο που είχαν αγοράσει οι γονείς του. Μετα τον πόλεμο και αφού τελείωσε το σχολείο που είχε διακόψει λόγω του πολέμου, πήγε στην Βασιλεία της Ελβετίας, όπου από το 1947 ως το 1950 σπούδασε τσέμπαλο με τον Eduard Műller στην Schola Cantorum. Το 1950 έδωσε το εναρκτήριο ρεσιτάλ του στην Βιέννη όπου σπούδαζε μουσικολογία και εκει γνώρισε και τον Nikolaus Harnoncourt. Η σημαντικότατη αυτή φιλία και συνεργασία θα έφερνε στo εγγύς μέλλον τον σχηματισμό του Leonhardt Baroque Ensemle, όπου συμμετείχαν μεταξύ άλλων η βιολονίστρια και  συζυγός του Marie Leonhardt και ο εξαίρετος κόντρα-τενόρος Alfred Deller. Θα έφερνε όμως στο φως και την ηχογράφηση όλων των Εκκλησιαστικών από τις Καντάτες του J.S.Bach. Ένα εγχείρημα που ο Leonhardt και ο Harnoncourt έφεραν εις περας σε διάστημα  19 ετών.

Στην Βιέννη ο Leonhardt πέρασε κατα τα λεγόμενά του, ατέλειωτα δωδεκάωρα επι ένα χρόνο, ανατρέχοντας στις μουσικές πηγές, αντιγράφοντας απ’ αυτές χιλιάδες χειρογράφων που ακόμα έχει στην κατοχή του.

 To 1967 συμμετείχε στην γερμανική  ταινία «Ημερολόγιο της Άννας Μαγδαληνής Μπαχ», όπου υποδύεται τον ίδιο τον Μπαχ. Ο σκηνοθέτης Jean-Marie Staub ήθελε πραγματικούς μουσικούς γιά τους ρόλους και τον επέλεξε αφού άκουσε ηχογραφήσεις της εποχής. Ο ίδιος λέει για το γεγονός: «Αποφάσισα να συμμετάσχω στην ταινία όταν είδα από το σενάριο οτι το επίπεδο της μουσικολογικής έρευνας ηταν πολύ ψηλό. Το μόνο που είχα να κάνω ήταν ό,τι συνήθως, δηλαδή να παίζω τσέμπαλο, όργανο και να διευθύνω. Το μεγάλο επίτευγμα του Staub ήταν η συνειδητοποίηση οτι η μουσική έπρεπε να είναι τo κεντρικό στοιχείο της ταινίας. Η μουσική ηχογραφήθηκε ταυτόχρονα με το γύρισμα της ταινίας, κάτι μοναδικό νομίζω στην ιστορία του κινηματογράφου, αλλά πού δημιούργησε και πολλές επιπλοκές.»

Στην Ελλάδα ο Gustav Leonhardt έχει εμφανιστεί μία και μόνη δυστυχώς φορά, στο «διπλό» ρεσιτάλ τσέμπαλου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στις 22 και 23 Φεβρουαρίου 1997. Τόσο εκεί όσο και σε δύο άλλα ρεσιτάλ τσέμπαλου και όργανου που είχα την τύχη να παρακολουθήσω, αισθάνθηκα την καθηλωτική συγκίνηση που μεταδίδει στο ακροατήριό του, συνδυάζοντας την εκπληκτική του τεχνική με τους ερμηνευτικούς του στόχους σε άψογη ισορροπία.

Ο Gustav Leonhardt έχει συνεργαστεί με πολλά σπουδαία ονόματα του χώρου, όπως ο Alfred Deller, ο Nikolaus Harnoncourt, η οικογένιεα Kuijken, ο Franz Brüggen, o Anner Bylsma κ.ά.

Πεποίθησή του είναι ότι η μουσική συνεργασία είναι προτιμότερο να ξεπηδά από μία προϋπάρχουσα ταύτιση προθέσεων και ιδεών παρά από άπειρες πρόβες και ατελείωτη δουλειά.

Θα παραθέσω μερικές ακόμα προκλητικές δηλώσεις του Leonhardt. Θεωρεί την διεύθυνση ως πολύ πιό εύκολη υπόθεση από την εκτέλεση ενός μουσικού οργάνου και γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο την αντιμετωπίζει ως δευτερεύσουσα απασχόληση.

Δεν διστάζει να εκδηλώσει την υποτίμηση του για την  μουσική του Haendel την οποία βρίσκει «ενοχλητική», παράλληλα με τον υπέρτατο φυσικά θαυμασμό του για την μουσική του Bach αλλά και των Couperin, του Forqueray, του Sweelinck, του Frescobaldi, του Monteverdi και άλλων.

Η ενασχόλησή του με την διδασκαλία ήταν μικρή αλλά πολύ καρποφόρα. Ton Koopman, Bob van Asperen, Alan Curtis, Skip Sempé, Pierre Hantaϊ, Christophe Rousset ειναι μερικοί από τους εξαιρετικούς μαθητές του. «Ειναι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους και ως χαρακτήρες και ως προς το πώς χρησιμοποίησαν αυτά που τους δίδαξα. Ποτέ δεν ήθελα κλώνους του εαυτού μου», δήλωσε κάποτε γι’αυτούς.