Ο ΠΑΜΠΛΟ ΚΑΖΑΛΣ ΚΙ ΕΜΕΙΣ
Ο Πάμπλο Καζάλς είναι ο μουσικός που επιβεβαίωσε τη ρήση του Πλάτωνα «Η μουσική δίνει ψυχή στις καρδιές και φτερά στη σκέψη».
Η δύναμη της μουσικής του Καζάλς και η προσωπικότητα του δεν διαχωρίζονται. Ο Ε. Ιστόμιν σημειώνει ότι ο Καζάλς μας θυμίζει «τη σημασία που έχουν η μουσική, το χρώμα και η ποικιλία, το αίσθημα, η θέρμη, η συμμετοχή... οι υπέρτατες ανθρώπινες αξίες και το νόημα». Για τον καταλανικής καταγωγής βιολοντσελίστα, μαέστρο και συνθέτη η μουσική είναι δύναμη που ανυψώνει την ανθρωπότητα και επιβεβαιώνει την ανθρώπινη ομορφιά. Πίστευε ότι οι καλλιτέχνες πρέπει να αγωνίζονται για τη δικαιοσύνη και την ελευθερία. Ο ίδιος έπαψε να παίζει δημόσια εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο τη διαμαρτυρία του στο καθεστώς του δικτάτορα Φράνκο και στον Ισπανικό Εμφύλιο. Εναντιώθηκε στους Ναζί, αρνήθηκε να επισκεφτεί τη Γερμανία του Χίτλερ και δεν δέχτηκε τον τιμητικό τίτλο του Διδάκτορα από τα πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ επειδή η Βρετανία δεν συνέβαλε να εκδιωχθεί ο Φράνκο από την Ισπανία.
Το κείμενο από το οπισθόφυλλο του βιβλίου του Robert Baldock για τον Πάμπλο Καζάλς (Ορίολος, 1997) φανερώνει την έμπρακτη προσφορά του στον συνάνθρωπο, στην πατρίδα του και στις ανθρώπινες αξίες.
«Μία από τις πιο ανεξίτηλες και οδυνηρές εικόνες του ισπανικού εμφυλίου πολέμου ήταν εκείνη των προσφύγων, που εγκατέλειπαν μαζικά τη χώρα για να περάσουν τα σύνορα των Πυρηναίων και να βρεθούν σε γαλλικό έδαφος, μέσα στις πρώτες, κρύες και μαύρες εβδομάδες του 1939. (. . .) Φεύγοντας από τη Βαρκελώνη, ο Καζάλς πήγε κατευθείαν στο Πραντ. Λίγες μέρες αφότου άνοιξαν τα σύνορα, επισκέφτηκε αρκετούς από τους καταυλισμούς των προσφύγων και είδε με φρίκη τις συνθήκες που επικρατούσαν εκεί. (. . .) Ο Καζάλς ήξερε αμέσως ότι έπρεπε να βοηθήσει. (. . .) Καθώς άρχισαν να φτάνουν οι πρώτες δωρεές σε τρόφιμα, ρούχα και χρήματα, ο Καζάλς μίσθωσε ένα φορτηγό και έναν οδηγό και άρχισε να διανέμει τις προμήθειες στους πρόσφυγες των στρατοπέδων. Για τα επόμενα δέκα χρόνια, πρωταρχική μέριμνα του Καζάλς θα είναι η ανακούφιση του πόνου των εξόριστων συμπατριωτών του. Η μουσική έπρεπε να περάσει σε δεύτερη μοίρα. «Αν κάτι έκανα σωστό στη ζωή μου», είπε πολλά χρόνια αργότερα, «ήταν αυτό εδώ».
Στοιχεία από τις παραπάνω αναφορές αποτυπώνονται στο ντοκιμαντέρ παραγωγής του BBC TV με θέμα τη ζωή και το έργο του Pau Casals που μπορείτε να παρακολουθήσετε στη διεύθυνση:
Παρόλο που σήμερα είναι άλλη εποχή με διαφορετικούς πολιτικούς και κοινωνικούς συσχετισμούς, υφέρπουν παρόμοιες καταστάσεις και με χειρότερες πιθανόν συνέπειες λόγω της ψευδεπίγραφης ευημερίας μας. Της ευημερίας που σμίλεψε το φαίνεσθαι της εικόνας και της εντύπωσης, του συμφέροντος και της αδιαφορίας, της υπεροψίας και της υποκρισίας. Ένα φαίνεσθαι που αποστρέφεται τον πόνο, την φτώχεια, τις δυσκολίες, τις θυσίες, την πίστη, τις αξίες, τις ιδέες, τους αγώνες, την αλήθεια. Πόσο μεγάλη ανάγκη έχει ένας τέτοιος κόσμος από βαθιά και ουσιώδη συναισθήματα, από πηγαίο πνεύμα αυτοθυσίας και ανδρείας, από ανθρωπιστικές, πολιτιστικές και πολιτικές πράξεις με αποτύπωμα, όπως του Καζάλς;
Άραγε θα δεχόταν ο Καζάλς, σήμερα υπό τις παρούσες συνθήκες, να μπει σε καθεστώς αναστολής ή τηλεκπαίδευσης ή σε διαδικτυακές μουσικές συμμετοχές; Ή μήπως θα επέλεγε να εναποθέσει το τσέλο του σιωπηλό πάνω σε μια εθνική μουσική σκηνή θέτοντας διλήμματα δημοκρατίας και διεκδικώντας το δικαίωμα στην εργασία, την τέχνη και τον πολιτισμό; Η δεύτερη υπόθεση φαίνεται να ταιριάζει πιο πολύ με τη στάση ζωής αυτού του ανθρώπου που πίστευε ότι οι καλλιτέχνες πρέπει να αγωνίζονται για τη δικαιοσύνη και την ελευθερία. Πιθανόν η σκέψη των διαδικτυακών μαθημάτων ή του επιδόματος για έναν Καζάλς φαντάζει σε ορισμένους ειρωνεία. Η ειρωνεία όμως δεν είναι ούτε λεκτική ούτε συνδέεται με το συγκεκριμένο πρόσωπο όπως καταλαβαίνετε. Η ειρωνεία είναι τραγική και σε αυτή τη θέση βρισκόμαστε σήμερα εμείς οι ίδιοι που αγνοούμε τις πραγματικές διαστάσεις των γεγονότων και τις συνέπειες που έχουν οι δισταγμοί και οι φόβοι μας τόσο στους εαυτούς μας όσο και στην τέχνη και τον πολιτισμό μας. Πράγματι, ελάχιστοι μουσικοί και καλλιτέχνες στις ημέρες μας μπορούν να συγκριθούν με την προσωπικότητα του Καζάλς. Όμως όλοι μαζί ενωμένοι εμείς οι αόρατοι για την πολιτεία μουσικοί με μοναδικά όπλα τα μουσικά μας όργανα μπορούμε να προσπαθήσουμε να δικαιώσουμε την αγωνιστική δύναμη της μουσικής στην οποία πίστευε ο Καζάλς.
Την ίδια στιγμή που τα περιοριστικά μέτρα προφύλαξης εξασφαλίζουν σε εμάς τους μουσικούς και σε άλλους εργαζόμενους εκπαιδευτικούς την δεσμευτική, αφύσικη και νεκρή πολυτέλεια να δουλεύουμε από το σπίτι ή ακόμα χειρότερα να λαμβάνουμε επιδόματα όχι επειδή είμαστε ανήμποροι ή ασθενείς, αλλά γιατί η ίδια η πολιτεία μας στερεί το δικαίωμα εργασίας (για την προστασία μας)· την ίδια ακριβώς στιγμή όλη η εργατική τάξη στοιβάζεται στα λεωφορεία για να δουλέψει στα εργοστάσια, στις βιομηχανίες, στις λαϊκές, στους δρόμους, στην οικοδομή και σε όσα επαγγέλματα συνδέονται με τις καθημερινές ανάγκες μιας κοινωνίας, για να παρέχει σε εμάς αυτήν την ψυχρή πολυτέλεια που εξουδετερώνει τη ζωντανή μάθηση, τη σύμπραξη, τη σχέση. Τι είναι πιο επικίνδυνο ο ιός ή μια προσβεβλημένη κοινωνία από στερήσεις που προκαλεί ο τρόπος αντιμετώπισης του ιού; Ποιον προστατεύει τελικά η πολιτεία; Τον εργάτη που εκτίθεται καθημερινά σε ανθυγιεινές συνθήκες επικίνδυνες για τον ίδιο και την οικογένεια του ή τον εργαζόμενο της μεσαίας τάξης με κοινωνικό και εκπαιδευτικό προσανατολισμό που λόγω των περιοριστικών μέτρων υπονομεύεται το ίδιο το αντικείμενο της εργασίας του; Είναι παράλογο να μην εργάζονται όσοι διδάσκουν ατομικά μαθήματα και ο/η εργάτης/τρια της παραγωγής να είναι στο απυρόβλητο της προστασίας. Οι μουσικοί δεν είμαστε τεχνοκράτες ούτε εταιρικοί υπάλληλοι που μπορούν να παρέχουν υπηρεσίες εξ αποστάσεως. Δεχτήκαμε την εκπαίδευση από απόσταση για να κρατήσουμε το μισθό μας, δεχτήκαμε να μπούμε σε αναστολή εργασίας για να μην χάσουμε το επίδομα, χωρίς όμως να μπορούμε να προβλέψουμε ότι μαζί με τα θεμελιώδη δικαιώματα που χάνουμε διακυβεύεται η επαγγελματική μας ικανότητα και ελευθερία, ότι φθίνουν επικίνδυνα η παιδαγωγική που προάγει η φυσική παρουσία και οι διδακτικές μέθοδοι που βασίζονται στην προσωπική σχέση δασκάλου-μαθητή[1]. Βεβαίως, όλα αυτά ούτε τα γνωρίζαμε ούτε τα φανταζόμαστε όταν εφαρμόστηκαν τα περιοριστικά μέτρα στο πρώτο απαγορευτικό. Στη δεύτερη όμως φάση του, αυτή που διανύουμε τώρα, είχαμε αποκτήσει και γνώση κι εμπειρία. Η επόμενη πως θα μας βρει άραγε; Συμβιβασμένους για άλλη μια φορά με τους κανόνες και τις υποδείξεις που τηρήσαμε στις προηγούμενες φάσεις και συνυπεύθυνους για τον μαρασμό του κλάδου μας; Ή μάχιμους υπερασπιστές του διδακτικού δικαιώματος στις αίθουσες διδασκαλίας;
Οφείλουμε να δεχθούμε ότι τα συστήματα εξ αποστάσεως διδασκαλίας και μάθησης απαιτούν εκπαίδευση και τεχνολογίες που παρέχονται στη χώρα μας μόνο στα μεταπτυχιακά προγράμματα του ΕΑΠ (το μόνο Πανεπιστήμιο στην Ελλάδα με αποκλειστική μέθοδο παροχής σπουδών εξ αποστάσεως εκπαίδευσης). Επομένως, πως είναι δυνατόν ολόκληρος ο εκπαιδευτικός κλάδος ιδιαίτερα της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας που απευθύνεται σε ανήλικες και πόσο μάλλον ο δικός μας της μουσικής εκπαίδευσης (με γνωστικό αντικείμενο τον ήχο που παράγει ο ίδιος ο άνθρωπος) να εφαρμόζει ανεκπαίδευτος χωρίς ψηφιακές μεθόδους και συστήματα την εξ αποστάσεως εκπαίδευση; Οι περισσότεροι από εμάς καταβάλουμε υπεράνθρωπες προσπάθειες για να προσφέρουμε ένα ποιοτικό διαδικτυακό μάθημα, αγωνιζόμαστε να βρούμε λέξεις για απτικά και ακουστικά ερεθίσματα που μεταδίδονται με ένα άγγιγμα κι ένα ηχητικό παράδειγμα, πασχίζουμε για την αυτονόητη ταυτόχρονη αίσθηση ήχου και εικόνας που προσφέρει το ζωντανό μάθημα, βγαίνουμε εξουθενωμένοι από κάθε συνειδητή άσκηση διδακτικής επικοινωνίας.
Ιδιαίτερα σε αυτή την περίοδο απαγόρευσης της φυσικής επικοινωνίας, εγκλεισμού και απομόνωσης η βαθύτερη και ενδόμυχη επαφή με τη μουσική, που παρέχεται μόνο μέσω της δια ζώσης εκπαίδευσης, είναι υψίστης σημασίας. Ιδιαίτερα όταν απειλείται η σωματική υγεία, η πνευματική και ψυχική αναζωογόνηση είναι ανάγκη ζωτική. Η αξίας της μουσικής και της εκμάθησή της είναι έκφανση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και συμμετοχής στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας. Εντούτοις, οι κρατικοί μας θεσμοί απαξιώνουν τη μουσική διδασκαλία. Η πολιτεία μας δεν είχε ποτέ το ενδιαφέρον ή την ευαισθησία να αφουγκραστεί τη σημασία του διδακτικού έργου που παράγουμε στα μουσικά εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρα μας. Εν καιρώ περιοριστικών μέτρων απέδειξε για άλλη μια φορά ότι δεν μπορεί να διαχωρίσει το ατομικό μάθημα μουσικής από τον καλλωπισμό μαλλιών, μια και η λειτουργία των κομμωτηρίων παρατάθηκε σε σχέση με αυτή των Ωδείων που η αναστολή τους εφαρμόστηκε πριν καν κλείσει η πρωτοβάθμια εκπαίδευση!!!
Αγαπητοί συνάδελφοι, δυστυχώς αυτή είναι η εικόνα που έχει η πολιτεία μας για την μουσική εκπαίδευση. Μας έχει δείξει απροκάλυπτα, τόσο με το θέμα της αναγνώρισης των μουσικών σπουδών μας, όσο και με την κατοχύρωση των επαγγελματικών μας δικαιωμάτων, ότι δεν υπάρχουμε. Φρονώ ότι έφτασε η ώρα ή να συνειδητοποιήσουμε και να θρηνήσουμε την εξαθλίωση μας ή να αγωνιστούμε για να κάνουμε ορατή στους τυφλούς την αξία της τέχνης που υπηρετούμε. Ο Καζάλς απέδειξε ότι όταν η ελευθερία πηγάζει από το πνεύμα η δύναμη της δεν έχει όρια. Εμείς θα το προσπαθήσουμε ή θα πεθάνουμε από φόβο;
Διονυσία Μπλαζάκη
(2ο Απαγορευτικό 2020-21)
Διδάκτωρ του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών κι εργαζόμενη για 35 συναπτά έτη στην ωδειακή εκπαίδευση.
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)
[1] Η υποφαινόμενη έχει ολοκληρωμένες σπουδές με την μέθοδο της Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης και Διδασκαλίας του ΕΑΠ, πτυχίο στο Πρόγραμμα «Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό», Πιστοποιητικό Δια Βίου Εκπαίδευσης στην «Εκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων», καθώς και διδακτική εμπειρία στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα των «Κέντρων Εκπαίδευσης Ενηλίκων».
