PANCHO HARALANOV - VLADIGEROV: Ο σημαντικότερος, παγκόσμιου κύρους συνθέτης της Βουλγαρίας
(της Έφης Αγραφιώτη)
[μουσικά πορτραίτα]

κάντε κλικ στο εικονίδιο-μεγάφωνο, για να ακούτε μουσική σχετική με το άρθρο από το TaR-radio.com!

Pancho Haralanov - Vladigerov  
13 Μαρτίου 1899- 8 Σεπτεμβρίου 1978
Ο σημαντικότερος, παγκόσμιου κύρους συνθέτης της Βουλγαρίας

Η Ακαδημία Βλαντιγκέροφ της Σόφιας είναι η πιο άμεση και γνωστότερη αναφορά στην προσωπικότητα του συνθέτη και μεγάλου παιδαγωγού από του Σούμεν της Βόρειας Βουλγαρίας, πόλη γειτονική της Βάρνας. Στους πιανίστες αναγνώστες ίσως είναι γνωστός και ο Διαγωνισμός πιάνου του Σούμεν, που φέρει το όνομά του. Σε κάθε περίπτωση ο άνθρωπος αυτός έκανε πολλά για τη μουσική ζωή της πατρίδας του σε διαδοχικές εποχές, άλλοτε δύσκολες κι άλλοτε καλύτερες και πιο φιλικές στη δημιουργική του ιδεολογία. 

Ένα παραδοσιακό τραγούδι - χειρόγραφο 

Ο Βλαντιγκέροφ κατάφερε να συνδυάσει επιτυχώς τους ιδιωματισμούς της βουλγαρικής λαϊκής μουσικής και της παράδοσης  με τη μουσική αισθητική, έτσι όπως διαχρονικά εξελίχτηκε στη δυτική ευρωπαϊκή τέχνη. Ήταν κεντρικό, δυναμικό στέλεχος της αποκαλούμενης “δεύτερης γενεάς” των βούλγαρων μουσουργών, ιδρυτικό μέλος του βουλγαρικού συλλόγου σύγχρονης μουσικής (1933), που αργότερα μετονομάστηκε σε Ένωση Βούλγαρων Συνθετών. Ήταν επίσης σεβαστός παιδαγωγός, ιδεολόγος της εκπαίδευσης και σημαντικός πιανίστας με καριέρα που ξεπέρασε τα 35 χρόνια.  
Σπουδαστές του υπήρξαν σχεδόν όλοι οι βούλγαροι συνθέτες της επόμενης από αυτόν γενεάς, του Αλέξανδρου Ράϊτσεφ πρωτεύοντος. Στην τάξη πιάνου, φοίτησαν πολλοί σολίστες, ανάμεσα σε αυτούς ο πιο διάσημος είναι ο βούλγαρος-γάλλος- εβραίος και εντέλει αμερικανός Αλέξις Βάϊζεμπεργκ, παιδί θαύμα της εποχής του, που σταδιοδρόμησε από πολύ μικρή ηλικία, στον οποίο ο Βλαντιγκέροφ φαίνεται να έδειχνε μεγάλη και ιδιαίτερη αγάπη.

     

Ρωσοεβραίος στην καταγωγή, ανηψιός από μητέρα του ποιητή Μπόρις Πάστερνακ (πολυσυζητημένου όπως θυμούνται οι παλαιότεροι για το Νόμπελ Λογοτεχνίας του έτους 1958), ο συνθέτης ασχολήθηκε με τη μουσική από πολύ νωρίς. Γεννήθηκε στη Ζυρίχη, στο περιβάλλον των Πάστερνακ, όπου η μητέρα του αισθανόταν ότι με μεγαλύτερη σιγουριά θα έφερνε στον κόσμο τα δίδυμά της και γι αυτό λίγο πριν γεννήσει προτίμησε να φύγει από τη Βουλγαρία. Παρέμειναν όλοι μαζί στο σπίτι του πατέρα της (μαθηματικού, συνθέτη και βιολονίστα) για μερικούς μήνες, εν συνεχεία επέστρεψαν, τα δίδυμα έζησαν επομένως την παιδική ηλικία τους στη Βουλγαρία, στο πανέμορφο Σούμεν. Μαζί τους ταξίδεψε και μια ελβετή παιδαγωγός που εκπαίδευε τα δυο αγόρια για πέντε χρόνια.  
Η σχέση με τη μουσική ήταν βαθιά ριζωμένη στην οικογένεια της μητέρας τους, εξ άλλου και η γιαγιά τους υπήρξε πιανίστρια. Η Ελίζα Πάστερνακ - Βλαντιγκέροβα βρέθηκε στη Βάρνα ως γιατρός αλλά γνώρισε εκεί και παντρεύτηκε το δικηγόρο Βλαντιγκέροφ (αφού βαφτίστηκε προηγουμένως χριστιανή) και παρέμεινε πλέον στη Βουλγαρία. Οι Βλαντιγκέροφ είχαν μάλιστα αγοράσει το ομορφότερο σπίτι στην όμορφη καταπράσινη πόλη του Σούμεν. Δυστυχώς για εκείνη πολύ νωρίς χήρεψε (1906), όταν ακόμα τα παιδιά της ήταν πολύ μικρά. Κατάφερε ευτυχώς να βρει δουλειά ως γιατρός στη Σόφια και έτσι τρία χρόνια αργότερα μετακόμισαν εκεί όπου και οι επερχόμενες όποιες σπουδές των παιδιών θα ήταν ευκολότερες. Η μητέρα τους είχε τη μουσική παιδεία που χρειαζόταν για να διαγνώσει νωρίς το ταλέντο των γιων της και ακολούθως κατάφερε με τις απαιτούμενες προσπάθειες να τους εξασφαλίσει μια υποτροφία για σπουδές στο εξωτερικό. Έτσι ταξίδεψαν στη Γερμανία, φοίτησαν και οι δύο γιοι της στην τότε περίφημη Staatliche Akademische Hochschule für Musik στο Βερολίνο. Ο Πάντσο είχε ήδη συνθέσει αρκετά κομμάτια για τα οποία μέχρι τότε είχε σύμβουλο και δάσκαλο τον παππού Πάστερνακ. 

     
Λιούμπεν, Ελίζα, Πάντσο  

Ο Λιούμπεν σταδιοδρόμησε ακολούθως ως βιολονίστας ενώ ο Πάντσο κέρδισε δύο φορές το μεγάλο βραβείο Mendelssohn  της Ακαδημίας (το 1918 και το 1920) καταπλήσσοντας τους πάντες με την παράλληλη δυναμική του παρουσία στη σύνθεση και το πιάνο. Το 1932, μετά από πολλές παλίνδρομες σκέψεις και πολύ δισταγμό, ο συνθέτης αποφάσισε να επιστρέψει στη Σόφια, όπου διορίστηκε ως καθηγητής στο πιάνο, τη μουσική δωματίου και τη σύνθεση στην Κρατική Ακαδημία της Μουσικής, η οποία πήρε τιμής ένεκεν το όνομά του το 1995.

Shumen, η γενέτειρα πόλη των 100.000 κατοίκων σήμερα

Ο Vladigerov κέρδισε ιδιαίτερη φήμη στην Ευρώπη κατά τη δεκαετία του '20 ως πολλά υποσχόμενος νέος συνθέτης, όταν δημοσιεύθηκαν κάποια από τα κομμάτια που είχε ήδη συνθέσει στην Universal ed. στη Βιέννη και ηχογραφήθηκαν σε LPs από τη γερμανική Deutsche Grammophon πριν καν παιχτούν καλά – καλά σε αίθουσες συναυλιών στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Ως πιανίστας είχε επίσης την τύχη να παίζει συνθέσεις του στο κοινό, τις φορές που περιόδευσε στις ευρωπαϊκές μεγάλες πόλεις. Από το 1936 μέχρι το 1942 ήταν εκπρόσωπος της Βουλγαρίας στο μόνιμο συμβούλιο για τη διεθνή συνεργασία των συνθετών, που είχε τότε ιδρύσει ο Ρίχαρντ Στράους. Αυτός ο συνασπισμός μουσικών δημιουργών από είκοσι περίπου κράτη είχε σαν στόχο να προβάλλει στους πολίτες όλης της γης το όραμα της σύγχρονης μουσικής δημιουργίας και να πείσει για την ανάγκη να αποδίδονται πνευματικά δικαιώματα στους συνθέτες για τα έργα τους τα οποία παίζονται. 
Το 1969 του απονεμήθηκε το Βραβείο Herder από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης, με το οποίο επί σειρά ετών διατήρησε πνευματικού χαρακτήρα συνεργασία. Δεν ήταν ο μόνος τίτλος τιμής που του απονεμήθηκε, αλλά αυτός φαίνεται να τον έκανε ιδιαίτερα ευτυχισμένο.

 1920, Βερολίνο   καρικατούρα με τον συνθέτη στο podium

Η βουλγαρική δισκογραφική εταιρία  Balkanton έδωσε λίγο αργότερα στην κυκλοφορία μια έκδοση της μουσικής του για το θέατρο και των συμφωνιών του σε μια σειρά είκοσι περίπου δίσκων, δυστυχώς όμως σήμερα ελάχιστα έργα βρίσκουμε μεταγραμμένα σε δίσκους ακτίνας. Τη μουσική του Vladigerov ερμήνευσαν μεταξύ άλλων μεγάλες προσωπικότητες όπως ο Νταβίντ Οϊστραχ και ο Εμίλ Γκίλελς. Στους ένθερμους θαυμαστές του ανήκαν ο Αράμ Χατσατουριάν, ο Ρίχαρντ Στράους, ο Μπέλα Μπάρτοκ και ο Ντμίτρι Σοστάκοβιτς. Η αλληλογραφία τους εκτίθεται στο σπίτι – μουσείο της Σόφιας. Υπάρχουν επίσης στοιχεία που μαρτυρούν τις επαφές του αλλά και την εκτίμηση στο πρόσωπό του από μέρους των Μπρούνο Βάλτερ, Άρτουρ Νικις,  Καρλ Μπαιμ, Φριτζ Ράινερ, Άλμπερτ Αϊνσταιν, Σέργιο Ραχμάνινοφ και Σέργιο Προκόφιεφ. 

 
Οικία Βλαντιγκέροφ στη  Σόφια, νυν Μουσείο (αριστερά).   Το ησυχαστήριο και το γραφείο (δεξιά).
Το σπίτι του Vladigerov στη Σόφια (αριθ. 10, οδός Yakubitsa, ΤΚ 1164) έχουν ιδρύσει οι απόγονοι του συνθέτη ένα ενδιαφέρον μουσείο. Ο μονάκριβος γιος του Αλέξανδρος (1933-1993) που το ονειρεύτηκε και τώρα τα εγγόνια του συνθέτη, οι Πάντσο, Αλέξανδρος και Κωνσταντίνος, μουσικοί όλοι, ασχολήθηκαν και ασχολούνται σοβαρά με την αξιοποίηση, οργάνωση και προβολή του έργου του συνθέτη. Το Υπουργείο Πολιτισμού της Βουλγαρίας, που θα έπρεπε ίσως να κρατά πιο ψηλά τα τελευταία χρόνια τη σημαία της μουσικής κουλτούρας και να μη μιμείται δυτικές παρακμιακές τακτικές, ευτυχώς ανέλαβε να εποπτεύει το Μουσείο Βραντιγκέροφ.  
Στο Μουσείο πολλές φορές κάθε χρόνο φιλοξενούνται σεμινάρια, εκθέσεις, συνέδρια, παρουσιάσεις βιβλίων και δίσκων, μουσικές εκδηλώσεις και άλλες παράλληλες δραστηριότητες. Ο κύριος στόχος καθώς και του «αδελφού ιδρύματος» Βλαντιγκέροφ είναι –όπως ορίζεται- να συντηρήσει, να προστατεύσει και να διαδώσει την απτή αλλά και την άυλη πνευματική κληρονομιά  του Pancho Vladigerov.

Πάντσο  και Λιούμπεν, τα δυο αχώριστα αδέλφια, γεροντάκια πια, στη Σόφια

Εμβληματική θεωρείται η σύνθεση (ίσως η περισσότερο παιγμένη) του Vladigerov με τίτλο Ραψωδία του Βαρδάρη, βουλγαρική ραψωδία. Αρχικά γράφτηκε για βιολί και πιάνο, αργότερα ενορχηστρώθηκε και μεταγράφτηκε για αρκετούς ακόμα συνδυασμούς οργάνων. Κατά γενική ομολογία απετέλεσε μια φλογερή πατριωτική του μουσική εργασία. Εδώ μπορείτε να αναζητήσετε την παρτιτούρα του έργου: 
http://www.scribd.com/doc/13727052/PVladigerov-Vardar-Rhapsody-Op16-Full-score

   
μουσική βραδιά με έργα για βιολί και πιάνο, των αδελφών Βλαντιγκέροφ 
 
Γνωρίζοντας πόσο δύσκολο είναι να βρει ο ενδιαφερόμενος πρακτική ανταπόκριση στην αναζήτηση της εργογραφίας, σας μεταφέρω εδώ κατευθυντήριες πληροφορίες για τα έργα του Βλαντιγκέροφ που έχουν εκδοθεί:

Universal Edition, Βιέννη (www.uemusic.at)

Six Lyric Songs After Dora Gabe’s Lyrics for High Voice and Piano, op. 5, Ballad Madcap after Pencho Slaveykov’s lyrics, op. 5 
Concerto for Piano and Orchestra № 1 in A Minor, op. 6, Two Improvisations for Violin and Piano, op. 7: Poem and In Folk Tune (piano and vocal score) 
Symphonic Legend, op. 8, Ten Impressions for Piano, op. 9 
Four Pieces for Piano, op. 10, Scandinavian Suite, op. 13 (musical score) 
Burlesque, for violin and piano, op. 14, Three Pieces for Piano, op. 15 
Rhapsody Vardar, op. 16, for violin and piano

diploma της Ακαδημίας Τεχνών του Βερολίνου

Rhapsody Vardar, op. 16, for orchestra (musical score) 
Two Bulgarian Paraphrases for Violin and Piano, op. 18: Horo and Rachenitsa (piano and vocal score) 
Five Songs for High Voice and Piano from the music to Klabund‘s play The Circle of Chalk, op. 19 
Two Pieces for Violin and Piano, op. 20: Romance and Oriental from the incidental music to Juarez and Maximilian (piano and vocal score) 
Romance from op. 20, author’s transcription for light music orchestra 
Song from Bulgarian Suite, op. 21, for violin and piano (piano and vocal score)

αυτόγραφο του Χ. φον Κάραγιαν με τον οποίο τον συνέδεε βαθιά, παλιά φιλία

March and Song from Bulgarian Suite, op. 21, for symphony orchestra (musical score) 
Seven Symphonic Bulgarian Dances, op. 23 (musical score) 
Classic and Romantic, a cycle of piano pieces, op. 24, Piano miniatures Shumen, op. 29 (piano score) 
Foxtrot for Piano.

Publisher Music, Sofia

Sonata for Violin and Piano, op. 12, Concert Shimmy for violin and piano, op. 17 
Piano Concerto № 2, op. 22 / two pianos, Three Dances for Violin and Piano, op. 23 
Song and Humoresque for piano from op. 29 
Episodes for Piano (Prelude, Nostalgia, Rachenitsa, Improvisation and Toccata), op. 36 
Aquarelles for Piano (Short Prelude, Melancholy, Dance, Pastoral, Rachenitsa and Rhythmic Movement), op. 37 
Six Exotic Preludes for Piano, op. 17 
Concerto for Piano and Orchestra № 3, op. 31 /for two pianos/, musical score and vocal score (if there is interest in performance)

Eπιστολή του Μπέλα Μπάρτοκ προς τον Βλαντιγκέροφ (1935)

Hora Staccato, op. 38, for symphony orchestra (musical score and vocal score ) and for violin and piano (piano score) 
Pictures for Piano (Arabesque, Tale and Balkan Dance), op. 46. A Tale for violin and piano 
Piano Concerto № 4, op. 48 / two pianos  
Three Concert Pieces for Piano (Arioso, Capriccio and Asian  Dance), op. 57 
Concerto for Piano and Orchestra № 5 /for two pianos/ 
Novelettes for Piano (Invention, A Sorrowful Tale, Village Dance, Nocturne and Perpetuum Mobile), op. 59 
Violin Concerto № 2, op. 61, Waltz from Symphony “May”, op. 44, for violin and piano 
Pieces for Violin, volume ІІІ, Pieces for Violin, volume ІV.

με  τον Εκτορα στην εξοχή. Ο συνθέτης λάτρευε τα ζώα.

Edition Elm, Sofia (www.editionelm.org)

Three Short Pieces for Piano, op. 64: Nostalgia, Capriccio and Prelude, 1972 
Four Pieces for Piano, op. 65: Prelude, Etude, Aria and Rachenitsa, 1973 
Five Silhouettes for Piano, op. 66: Interlude, Solitude, Reminiscence, Dance, Poetry and Jolly Dance, 1974 
Five Poetic Pictures for Piano, op. 68: Invention, Sadness, Grotesque, Song and Play, 1976 
Four Frescoes for Piano, op. 69: For Beginning, Flirtatious Dance, Ancient Song and Dance Humoresque, 1977 
Three Bagatelles for Piano, op. 70: Sadness, Short Ballade and Humoresque, 1978. 

Antes Edition, Baden

Sonatina Concertante, op. 28, Episodes for Piano, op. 36, Waltz from Symphony “May”, op. 34 
Three Pieces for Piano, op. 53

Ελκα και Πάντσο Βλαντιγκέροφ

Δείτε και ακούστε:

http://www.youtube.com/watch?v=QZ6nbpVOgP8&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=rRnZsm_isMY

http://www.youtube.com/watch?v=OsXHQj_zFsM&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=dWmvipV2Sjc&eurl=http://terradelrimorso.wordpress.com/2009/07/07/maestro-pancho-vladigeroff-bulgarian-rhapsody-vardar/&feature=player_embedded 

     

ΥΓ. Οφείλω να αναφέρω ότι το κείμενο αυτό συνοδεύεται από μουσική (και πολλά έργα) που προσεκόμισε κατά καλή μου τύχη πολύ πρόσφατα από τη Σόφια ο Δημήτρης Κυπραίος και τον ευχαριστώ. Το γεγονός ότι πολύ δύσκολα πλησιάζει κανείς τον μεγάλο αυτό σύγχρονο μουσουργό από το έργο του, αφενός είναι δυσάρεστο σαν διαπίστωση και με βάζει σε σκέψεις, ομολογώ, αφετέρου με κάνει σήμερα να χαίρομαι για… την τύχη μου !

Έφη Αγραφιώτη
effie.tar@gmail.com
(Σεπτέμβριος 2009)
Επιμέλεια σελίδας: Κώστας Γρηγορέας