H  ΠΕΜΠΤΗ  ΕΠΟΧΗ  ΤΗΣ  ΚΙΘΑΡΑΣ  ΦΛΑΜΕΝΚΟ
RAFAEL RIQUENI

O κιθαριστής που ανάδειξε ξανά την μαγεία της συνοδείας του Cante. To έργο ενός ιδιαίτερου, πολυεπίπεδου καλλιτέχνη.

Ο Rafael Riqueni στο εξώφυλλο του πρώτου του δίσκου με τίτλο “ Juego de Ninos”, 1986.

Στις αρχές της δεκαετίας του’80, στον πολύ ευυπόληπτο μουσικό διαγωνισμό της Bienal del Gilardillo de Oro de  Sevilla, στον τομέα της κιθάρας φλαμένκο, με κριτική επιτροπή έναν Manolo Sanlucar και έναν Serranito,  ξεχώριζαν ήδη τα ταλέντα της τότε νέας  γενιάς: Manolo Franco, Jose Antonio Rodriguez, Gerardo Nunez και Rafael Riqueni. Για τους ταλαντούχους αυτούς κιθαριστές οι δρόμοι είχαν πλέον ανοίξει. Εμφανίσεις στην τηλεόραση, δισκογραφία, περιοδείες, συμμετοχή σε κινηματογραφικές  ταινίες κ.λ.π. Κι αν κανείς προσθέσει και το όνομα του εξαίρετου  Vicente Amigo με τον οποίο ασχοληθήκαμε στην προηγούμενη δημοσίευση, έχει τότε κανείς ένα δυναμικό “ πεντάπλευρο” από την ελίτ των  κιθαριστών του φλαμένκο μετά την Τέταρτη εποχή που έκλεινε με τον μεγάλο Paco de Lucia.
Ο Rafael  Riqueni κατά πολλούς θεωρείται ένας από τους πληρέστερους κιθαριστές φλαμένκο της γενιάς του στην Ισπανία τόσο για την ποιότητα της ερμηνείας του όσο και για την συνθετική του δημιουργική ικανότητα.
Αυτές ακριβώς οι ικανότητες ήταν που επέδειξε σε ηλικία μόλις δέκα πέντε ετών όταν απέσπασε το πρώτο βραβείο στον εθνικό διαγωνισμό κιθάρας στην Cordoba.

O Riqueni, αν και έκανε πολλές επιτυχείς εμφανίσεις σαν κιθαριστής κονσέρτου δεν παρέλειψε ποτέ να συμμετέχει σε διάφορα συμβάντα φλαμένκο και σαν κιθαριστής συνοδείας στο τραγούδι, δηλαδή σ’ ένα πιο παραδοσιακό, αλλά εξ ίσου απαιτητικό ρόλο για την κιθάρα φλαμένκο. Εκεί ο κιθαριστής, πέρα από το “ δέσιμο” με τον τραγουδιστή και την ικανότητα να παρακολουθεί όλες τις φωνητικές, θυμικές και τεχνικές ιδιορρυθμίες του βοηθώντας τον σε μια σωστή κατάληξη, ή υποστηρίζοντας έναν δικό του δισταγμό, θα πρέπει να γνωρίζει τόσο καλά τον στίχο, την αρμονία και τον ρυθμό του τραγουδιού, ώστε να μπορεί να το τραγουδήσει και ο ίδιος εξ ίσου σωστά ανά πάσα στιγμή.
Σε πολλές περιπτώσεις, κυρίως κλειστών συγκεντρώσεων, (juergas στα ισπανικά), ένας έμπειρος accompanante, με την γνώση, την διαίσθηση αλλά και την χημεία του με τον εκάστοτε cantaor, είναι σε θέση να  αναβαθμίσει ή και να υποστηρίξει,  αν αυτό χρειασθεί, την εκφορά του ζητούμενου και δυσεύρετου σ’ αυτές τις περιπτώσεις δαιμονικού οίστρου, (στα ισπανικά duende).
Mέχρι ακόμη και την δεκαετία του ΄70, δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις όπου, σε σοβαρές juergas, όπου οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν ήσαν διακεκριμένοι, αλλά και οι aficionados που θα πλήρωναν τα σχετικά έξοδα (φαγητό, κρασί, αμοιβές καλλιτεχνών, ποσοστό του “ μαγαζιού”) είχαν ανάλογες απαιτήσεις και η βραδιά δεν κύλαγε και τόσο καλά, ο κιθαριστής να αναλάβει να “ ανεβάσει” την απόδοση του τραγουδιστή με τον δικό του τρόπο!

Ο Rafael Riqueni,  χωρίς ενδεχομένως να φθάνει σε τέτοια επίπεδα, από όσα τουλάχιστο γνωρίζουμε, αποτελεί έναν αξιόπιστο συνοδό, γνώστη του ρυθμού, έτοιμου να προβάλει ένα δύσκολο tercio, π.χ. ή να υποστηρίξει έναν δισταγμό του τραγουδιστή.
 Συνοδεύοντας την Carmen Linares στο Mujeres en el flamenco, παραμένει διακριτικά σε δεύτερο ηχητικό επίπεδο χωρίς περιττές ηχοχρωματικές διακυμάνσεις σεβόμενος την έμφυτη ικανότητα αυτής της σημαντικής τραγουδίστριας να αφεθεί στον δικό της τρόπο έκφρασης.
Συνοδεύοντας όμως τις εκρηκτικές στιγμές του Enrique Morente, χαρίζει ένα πιο δραματικό δεύτερο ηχητικό επίπεδο στην συναισθηματική κλιμάκωση των tercio  jondo του μεγάλου δασκάλου.
Η αξιέπαινη προσπάθειά του για την προβολή και την επανεκτίμηση αυτής της ιδιαίτερης τέχνης του συνοδεύειν το τραγούδι, παραμελημένης μέχρι το ’60, αλλά αποδεκτής πάντα από μια μικρή μερίδα επαϊόντων θα λέγαμε, φαίνεται και από τις συνεργασίες του αξιόλογου αυτού καλλιτέχνη. Τις κυριότερες από αυτές, μέσα από έναν κυριολεκτικά ατελείωτο αριθμό, σας τις παρουσιάζουμε πιο κάτω:

 - Morente flamenco. Με τον μεγάλο δάσκαλο και μέντορά του Enrique Morente, σε μια από τις πολλές συνεργασίες τους.

- Carmen Linares en antologia (La mujer en el cante). Συνοδεύοντας την μεγάλη κυρία των διαφωνικών Tarantas o  Riqueni αναδεικνύει την καταλυτική παρέμβαση του κιθαριστή στην τελετουργία της juerga.

- Entre dos puertos. Εξ ίσου αποτελεσματικός συνοδεύοντας μια από τις πολλά υποσχόμενες νέες τραγουδίστριες της copla, την Nina Pastori.

- Cultura jonda. Quince anos de flamenco. Με την αισθησιακή La Susi.

“.. Είναι πολύ σημαντικό για έναν κιθαριστή κονσέρτου να γνωρίζει τα μυστικά του τραγουδιού, γιατί η γνώση αυτή χαρίζει σταθερότητα στο παίξιμό του..”

Ο Rafael Riqueni συνεργάστηκε επίσης με καλλιτέχνες όπως ο Mario Maya, η οικογένεια Montoya, ο Naranjito de Triana, o Romero San Juan, κ.α. Ο Riqueni έχει ένα εκτεταμένο ρεπερτόριο ως κιθαριστής κονσέρτου αλλά και ως συνθέτης.

Μια επιλεγμένη δισκογραφία.

- Ο δίσκος του Flamenco (1987) ήταν ουσιαστικά μια εγγραφή ενός live χωρίς κανένα ειδικό εφφέ ή την συνδρομή των δυνατοτήτων ενός studio εγγραφής. Εδώ ο Riqueni δίνει πραγματικά μαθήματα σόλο παιξίματος, συνοδείας και αυτοσχεδιασμού-σύνθεσης για την κιθάρα φλαμένκο.

- Juego de ninos (1986). Ουσιαστικά το πρώτο του βινύλιο γραμμένο σε studio της Μαδρίτης. Αντιπροσωπευτικό και πολλά υποσχόμενο δείγμα ικανότητας του Riqueni τόσο στην σύνθεση όσο και σ’ αυτό το ντελικάτο στυλ παιξίματος που τον χαρακτηρίζει. Ξεχωρίζουν οι συνθέσεις Juego de ninos, Monte pirolo και Soniquete. Θα ήταν άδικο να μην αναφερθούν τα ονόματα των σπουδαίων μουσικών που τον πλαισιώνουν, όπως ο Raimundo Amador και ο Carles Benavent στο μπάσο, ο Juan Pizarro στην ηλεκτρική κιθάρα, ο Juan και Antonio Carmona στις ‘palmas’, κ.α.

- Mi tiempo (1990). Μια υπέροχη συλλογική δουλειά όπου ο δημιουργός αλλά και κιθαριστής Rafael Riqueni παρουσιάζει ένα σχεδόν τέλειο αισθητικά και  ακουστικά μουσικό σύνολο. Ισως ό,τι καλύτερο έχω ακούσει σαν απόδοση μπάντας φλαμένκο! Σαν συνθέσεις ξεχωρίζω την buleria του φινάλε με τίτλο Aguita clara ( έξοχα δυναμική), αλλά και την υποβλητική Serrana/siguiriya με τίτλο Cabales . Εδώ ο Riqueni με τις μουσικές του φράσεις αναδεικνύει δημιουργικά τις παραδοσιακές φαλσέτες.
Οπου κι αν το πετύχετε αγοράστε το!

- Αlcazar de cristal (2006). Remastered. Θα μπορούσα να σημειώσω ότι ο δίσκος αυτός αποτελεί μια κορύφωση των μεγάλων δυνατοτήτων του Rafael Riqueni σαν concertista de guitarra, τόσο ως συνθέτη αλλά και ως σολίστα.
Επειδή για διάφορους λόγους ο σημαντικός αυτός καλλιτέχνης δεν επεδίωξε να έχει μια μεγάλη αριθμητικά δισκογραφία -προς τιμήν του- αλλά μια ποιοτικά επιλεγμένη και, αντίστοιχα, πολύ καλά επιμελημένη, ο “ Κρυστάλλινος πύργος” αποτελεί ένα must για όλους τους κονσερτίστες κιθάρας του κόσμου, κλασικής και φλαμένκο.
Εδώ το λεπταίσθητο παίξιμο και ο κρυστάλλινος ήχος του εναλλάσσονται αρμονικά χαρίζοντας, μπορώ να πω, ιδιαίτερες ακουστικά και αισθητικά συγκινήσεις, γεγονότα που δεν είναι και τόσο συχνά στον χώρο του φλαμένκο.
Στο Vivencias, ένα μελαγχολικό Taranto, o Riqueni σε παίρνει από το χέρι και με την βοήθεια αυτού του καθαρού ήχου που μόνο μια παραδοσιακή κιθάρα φλαμένκο, ίσως μια Gerundino, ή μια Conde μπορεί να έχει, σε ταξιδεύει σε συνηχήσεις ονειρικές, “αγγελικές”, όπως ίσως έλεγε και ο Lorca.
Στο Calle Fabie, μια σπουδή με υπέροχα αρπίσματα, η συνθετική του ικανότητα καταφέρνει να μεταδώσει ένα άρωμα φρεσκάδας στη μελωδική γραμμή.
Θα ξεχώριζα επίσης την Rebelde, (buleria), αλλά και την alegria που έντονα θύμιζε την μαεστρία ενός Pepe Martinez αλλά πιο βελτιωμένη μελωδικά.
Με λίγα λόγια ένας δίσκος που θα σας κάνει να τον ακούτε ξανά και ξανά.

Κλείνοντας, σαν ένα μικρό δείγμα σωστής συνοδείας στο τραγούδι, απολαύστε σε βίντεο την μεγάλη Carmen Linares σε ένα υποβλητικό Tarantas με την συνοδεία στην κιθάρα του Rafael Riqueni, σκηνοθετημένη υπέροχα από τον Carlos Saura.

Στάθης Γαλάτης
galatielen@ath.forthnet.gr (νέο mail)
(Μάης 2010)
Επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας