ΠΕΡΙ ΑΡΙΣΤΕΡΟΧΕΙΡΩΝ (του Ανδρέα Καρακατσάνη) [καλλιτεχνιατρικά]

Περί αριστερόχειρων

Επειδή πολύ συχνά γίνεται λόγος για το αν και κατά πόσο είναι σκόπιμο ένας αριστερόχειρας να προσεγγίζει την εκμάθηση της κιθάρας από την δική του “οπτική γωνία” (δηλαδή κρατώντας την κιθάρα ανάποδα), σκοπός αυτού του άρθρου είναι να παραθέσει περιληπτικά και όσο πιο απλά γίνεται κάποια στοιχεία που αφορούν τόσο την έννοια του επικρατούντος εγκεφαλικού ημισφαιρίου όσο και την περιγραφή της λειτουργίας της πυραμιδικής οδού, του νευρωνικού κυκλώματος δηλαδή εκείνου που ρυθμίζει τις εκούσιες κινήσεις. Ας επιτραπεί το συγκεκριμένο άρθρο να μην πάρει θέση ως προς το τι είναι παιδαγωγικά ενδεδειγμένο καθ’ ότι αυτό είναι παραπέρα από τις γνώσεις και ενδεχομένως την “αρμοδιότητα” του γράφοντος.

Τα εγκεφαλικά ημισφαίρια (δεξί και αριστερό) είναι ευδιάκριτοι ανατομικά σχηματισμοί του κεντρικού νευρικού συστήματος καθ’ ένα από τα οποία χωρίζεται από εμπρός προς τα πίσω σε τέσσερις λοβούς: το μετωπιαίο, το βρεγματικό, τον κροταφικό και τον ινιακό, σε καθ’ έναν από τους οποίους υπάρχουν κέντρα υπεύθυνα για διάφορες λειτουργίες τόσο κινητικές όσο και αισθητικές. Σε κάθε άνθρωπο ένα εκ των δύο είναι το επικρατές ημισφαίριο, αυτό δηλαδή το οποίο “λειτουργεί περισσότερο” από το άλλο. Επειδή όμως παρατηρείται το φαινόμενο του χιασμού των νευρικών ινών που ξεκινούν ή που καταλήγουν στο φλοιό των εγκεφαλικών ημισφαιρίων (δηλαδή οι νευρικές ίνες που νευρώνουν το δεξί ημιμόριο του σώματος ξεκινούν ή καταλήγουν στο αριστερό ημισφαίριο ως επί το πλείστον και αντιστρόφως) ευνόητο γίνεται ότι το επικρατές ημισφαίριο σ’ έναν δεξιόχειρα είναι το αριστερό ενώ σ’ έναν αριστερόχειρα το δεξί. Είναι προφανές επίσης και θα πρέπει να τονιστεί ότι οι λοβοί των ημισφαιρίων έχουν μία πολύπλοκη και ενδιαφέρουσα λειτουργία, η οποία όμως αφορά κυρίως στις νοητικές λειτουργίες. Αυτές είναι και οι λειτουργίες οι οποίες διαφέρουν ανάλογα με το ημισφαίριο ανά λοβό και επομένως θα μπορούσε να ειπωθεί σχηματικά και τελείως απλουστευτικά ότι ανάλογα με το επικρατές ημισφαίριο οι αντίστοιχες λειτουργίες είναι πιο ανεπτυγμένες. Περιληπτικά, το ένα από αυτά (συνήθως το δεξί) παίζει μεγαλύτερο ρόλο στις οπτικό-χωρικές διαδικασίες όπως επίσης  στην αντίληψη, στην εμπειρία, στην έκφραση συναισθημάτων – συγκινήσεων και στην μη λεκτική κατανόηση. Οι διεργασίες του ημισφαιρίου αυτού χαρακτηρίζονται ως συνθετικές ή ολιστικές. Το άλλο ημισφαίριο (συνήθως το αριστερό) παίζει μεγαλύτερο ρόλο στη γλωσσική και γενικότερα στις χρονοβόρες και εστερημένες συγκινησιακών επενδύσεων διεργασίες οργάνωσης της χρονικής αλληλουχίας των ερεθισμάτων. Οι διεργασίες του ημισφαιρίου αυτού χαρακτηρίζονται ως λογικο-αναλυτικές. Πρέπει να σημειωθεί ότι η λειτουργία της πυραμιδικής οδού αφορά αδιακρίτως και στα δύο ημισφαίρια και επομένως το ποιο ημισφαίριο είναι το επικρατές δεν επηρεάζει τη λειτουργία αυτή.

Παρακάτω θα παρατεθούν κάποιες βασικές αρχές που αφορούν στην οργάνωση του κεντρικού νευρικού συστήματος προκειμένου να εξηγηθεί η λειτουργία της κινητικότητας. Αρχικά πρέπει να γίνει για σχηματικούς και πρακτικούς λόγους ένας διαχωρισμός της κινητικότητας σε εκούσια, αυτοματική ή αυτοματοποιημένη και συνεργητική, έχοντας πάντα κατά νου ότι στην πράξη αυτοί οι συντελεστές της κάθε κίνησης είναι στενά συνδεδεμένοι και δεν διαχωρίζονται. Απλώς κάθε κινητική λειτουργία χαρακτηρίζεται από το στοιχείο που επικρατεί. Έτσι, η “κατά παραγγελία” έκταση του βραχίονα έχει σαφώς εκούσιο χαρακτήρα, η βάδιση ή η οδήγηση έχουν αυτοματικό χαρακτήρα ενώ κάποια ακροβατική ή χορευτική κίνηση προφανώς έχει το συνεργητικό στοιχείο. Εν προκειμένω, δηλαδή στην εκμάθηση της κιθάρας υπάρχουν και οι τρεις συντελεστές που προαναφέρθηκαν ο καθένας δε παίζει ένα συγκεκριμένο ρόλο σε κάθε στάδιο της διαδικασίας εκμάθησης. Έτσι, η εκούσια κινητικότητα που ελέγχεται μέσω της πυραμιδικής οδού παίζει κυρίαρχο ρόλο κατά τη διαδικασία της συνειδητής εκμάθησης πχ. όταν κανείς μαθαίνει ένα καινούριο κομμάτι και συνειδητά οδηγεί τα δάκτυλά του στις χορδές και την ταστιέρα ενώ η αυτοματοποίηση των κινήσεων αυτών καθώς και η εξασφάλιση της ομαλής διαδοχής τους ελέγχεται από άλλους σχηματισμούς όπως η παρεγκεφαλίδα. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι στην πράξη αυτά είναι γεγονότα κατ’ ουσίαν ταυτόχρονα και ότι η ουσία κάθε μιας από αυτές τις παραμέτρους γίνεται αντιληπτή στην απουσία της φυσιολογικής λειτουργίας, δηλαδή στη νόσο. Είναι τέλος σημαντικό να τονιστεί ότι η εκμάθηση οποιουδήποτε μουσικού οργάνου είναι κατά μια έννοια έξω από τις “προτεραιότητες” του εγκεφάλου ως εκ τούτου ο εγκέφαλος είναι tabula rasa (λευκός πίνακας) στην διαδικασία αυτή και άρα οι διάφορου τύπου προδιαθέσεις όπως το ποιο ημισφαίριο είναι το επικρατές δεν επηρεάζουν τη δεξιότητα της αμιγούς κίνησης. Ενδεχόμενες διαφοροποιήσεις προκύπτουν από το γεγονός ότι η μουσική είναι άμεσα συνδεδεμένη με λειτουργίες όπως η αντίληψη, η σκέψη, το συναίσθημα, και εν γένει η προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου.

KURT COBAIN

Το συμπέρασμα που προκύπτει από την παράθεση των ανωτέρω στοιχείων είναι ότι το επικρατές ημισφαίριο, δηλαδή το αν κάποιος είναι αριστερόχειρας ή δεξιόχειρας δεν επηρεάζει αυτή καθαυτή την κινητική λειτουργία και επομένως δεν συντρέχει προφανής λόγος για τον οποίον θα πρέπει δεξιόχειρες και αριστερόχειρες να κρατούν την κιθάρα διαφορετικά. Η περαιτέρω επιλογή είναι καθαρά θέμα παιδαγωγικής ή προσωπικής απόφασης.

Ανδρέας Καρακατσάνης
Κιθαριστής - Ιατρός

Βιβλιογραφία :

1. Δημήτρης Βασιλόπουλος – ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑ  Επιτομή Θεωρίας και Πράξης
   (Ιατρικές εκδόσεις Πασχαλίδης, Αθήνα 2003)
2. Γ.Ν. Χριστοδούλου – ΔΕΠ Ψυχιατρικής Κλινικής Ιατρικής Σχολής     Πανεπιστημίου Αθηνών – ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ  (Αθήνα 1999)
3. GUYTON & HALL – TEXTBOOK OF MEDICAL PHYSIOLOGY
   W.B.SAUNDERS Company   Philadelphia 1996  (9^th edition)
4. ADAMS – ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑ 
   (Ιατρικές εκδόσεις Πασχαλίδης,  Αθήνα 2003)