ΠΟΛΛΕΣ, ΠΑΡΑ ΠΟΛΛΕΣ ΚΙΘΑΡΕΣ…
Όλο και περισσότερο το θέαμα (ή ακρόαμα;) της σύστασης- συνάθροισης ορχηστρών με πολλές κλασικές κιθάρες, πυκνώνει και απλώνεται στο μάρκετινγκ του κλασικού αυτού νυκτού οργάνου των έξη χορδών…
Ένα τέτοιο θέμα-θέαμα, θαρρείς και έγινε «της μοδός», απασχολεί τόσο τον μουσικό μικρόκοσμο των κιθαριστών, όσο και τον παράπλευρο κόσμο των τόσων εξαρτώμενων συναισθηματικά από τους συμμετέχοντες, γονείς, συγγενείς, φίλους, κοινού, λόγω της ποσότητας των «σολίστ», οι οποίοι, με κύριο άξονα τον αριθμητικό όγκο τους, κατάφεραν να προκαλέσουν την προσοχή ενός κόσμου που συχνάζει σε μουσικά υπερθεάματα…
Ηρώδειο, ζωντανές μεταδόσεις από το Τρίτο πρόγραμμα, το πάλαι ποτέ θέατρο του Λυκαβητού, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς πρόσφατα, αλλά και στα πολύ πυκνά ελληνικά και διεθνή Φεστιβάλ, τα οποία φιλοξένησαν κυρίως μια πολυπληθή Ορχήστρα της μιας κιθάρας που πολλαπλασιάζεται σε απίστευτο αριθμό, ανάλογα με το γεωγραφικό σημείο, σε πολλαπλάσια εκδοχή. Απ’ ότι αντιλήφθηκα, σε κάθε πόλη, καλούνται τοπικοί κιθαριστές να πλαισιώσουν την ορχήστρα, ώστε να προστεθούν και να ενταχθούν στο σύνολο.
Προβληματισμοί…
Τι θα παίξει μια τόσο μεγάλη κιθαριστική ορχήστρα; Ειδικό ρεπερτόριο δεν υπάρχει όπως είναι φυσικό. Οι διευθύνοντες ένα τέτοιο πείραμα θα πρέπει οι ίδιοι να επινοήσουν και να γράψουν, σύμφωνα με αυτό που μπορεί να αποδοθεί από το ομογενοποιημένο πλήθος κιθαρών, και να ενταχθεί στο θέαμα που λογικά προκαλεί... Απλώς θα επαναλάβουν την ήδη υπάρχουσα παρτιτούρα για να διευρυνθεί, να πολλαπλασιαστεί ο ίδιος ήχος και- επαναλαμβάνω-να διογκωθεί το θέαμα! Θα πρέπει-κατά τη γνώμη μου-να σκύψουμε πάνω από το θέμα αυτό, όπως όταν βρισκόμαστε σε ένα καινούργιο πολιτιστικό προϊόν και νιώθουμε την ανάγκη να μας προβληματίσει η προέλευση μιας τέτοιας «ορχηστρικής» σκέψης, η προοπτική της, αλλά και η ωφελιμότητά της, τόσο στην πορεία και εξέλιξη της κλασικής κιθάρας, όσο και στην μουσικολογική πραγματικότητα όπου κινείται αυτό το… ομογενοποιημένο όργανο.
Προ-ιστορία
Θα ήταν ωφέλιμο να γνωρίζουμε το παρελθόν της δημιουργίας αποκλειστικά κιθαριστικής ορχήστρας, η οποία ξεκίνησε από μια ρηξικέλευθη ιδέα του αείμνηστου Δασκάλου Δημήτρη Φάμπα (22/12/1921-3/5/1996), ο οποίος στη δεκαετία, προς τα μέσα του 1980, δοκιμάζοντας να μεταλαμπαδεύσει ένα πνεύμα-κλίμα-γνώση μουσικής δωματίου στους μαθητές του, αφού δεν ήταν τότε διαδεδομένη η σύμπραξη της κιθάρας με άλλα όργανα μουσικής δωματίου.
Η κιθαριστική ορχήστα του Δημήτρη Φάμπα
Τους συγκέντρωσε (15-20 κιθαριστές) σε ομάδα, μοιράζοντας κιθαριστικές εναρμονίσεις για να εξασκηθούν ως… ορχήστρα σε συντονισμούς αρμονικούς και ρυθμολογικούς. Δεν ήταν κακή ιδέα. Όσοι (μαθητές) δούλεψαν σοβαρά σε αυτή την άσκηση, δεν βγήκαν ζημιωμένοι… Ο Δάσκαλος δεν συνέχισε για μεγάλο διάστημα αυτό το ορχηστρικό πείραμα. Λίγο οι πολλές υποχρεώσεις του, λίγο τα πολλά μαθήματα, αργότερα ο κλονισμός της υγείας του, δεν υπήρξε καμία εξέλιξη πάνω σε έναν τέτοιον πειραματισμό… Και ο χρόνος κύλησε. Και θαρρείς ο δρόμος μιας τέτοιας κιθαριστικής «περίπτωσης» τελείωσε εκεί.
Μάρω Ραζή και Βαγγέλης Μπουντούνης
Μπουντούνης
Την «ιδέα Φάμπα» την ξανασυναντάμε σχετικά πρόσφατα από τον παλιό (δεκαετία του 1970) μαθητή του, ξεχωριστό σολίστα την εποχή που έδινε ρεσιτάλ, εκπαιδευτικό, συνθέτη κιθάρας, Βαγγέλη Μπουντούνη. Ο τελευταίος πήρε το νήμα Φάμπα λοιπόν και το 1993 (τουλάχιστο μια δεκαετία αργότερα από τον Δάσκαλο), δημιουργεί και παρουσιάζει μια ορχήστρα από εκατό (!!!) κιθάρες, η οποία το 2004 εμφανίζεται στο Ηρώδειο, αποτελούμενη από μαθητές του, αλλά και μαθητές των μαθητών του (γένος δηλαδή…).
Πήρε το μάτι μου κάτι περί «πρώτη φορά στα χρονικά της κιθάρας στην Ελλάδα» και-ομολογώ-πολύ παραξενεύτηκα, καθ’ ότι η μνήμη ακόμα λειτουργεί σχετικά με τις παλαιώτερες δράσεις του Φάμπα… Προς τι αυτή η μάχη για «αποκλειστικότητα» τής ιδέας;
Συγχρόνως, η δισκογραφική πρόταση του Μπουντούνη με την ηχογράφηση αυτού του μουσικού υλικού, έφτασε στη δισκογραφική Εταιρία «Eros music» (στην ετικέτα Corifeo τού οποίου ήμουν τότε διευθυντής) και κυκλοφόρησε στην αγορά.
"100 Κιθάρες στο Ηρώδειο" (παραγωγή Νότης Μαυρουδής)
Ήταν τότε ένα ξάφνιασμα το οποίο όφειλε να έχει συνέχεια για να υπογραμμίσει την εξέλιξη ώστε να μην περιοριστεί ως απλή ρηξικέλευθη ιδέα στον κόσμο που αποτείνεται. Θα περίμενα δηλαδή μια περισσότερη μουσική, μελωδικές φωνές, περισσότερες ομαδοποιήσεις οργάνων, κάτι τέλως πάντων που θα βελτίωνε το ομοιογενές μπέρδεμα και το αρμονικό ανακάτεμα και την οργάνωση αυτού του κιθαριστικού… στρατεύματος! Ο δρόμος μιας τέτοιας ορχηστρικής κιθαριστικής περίπτωσης έμελε να συνεχιστεί, μεγαλώνοντας σιγά-σιγά το σχήμα, έως και διπλασιάζοντας τα μέλη της ορχήστρας (έγιναν από 100, 200!!!), εντυπωσιάζοντας τον σύγχρονο ακροατή μιας τέτοιας ποσοτικής επίδειξης! Ίσως είναι λογικό.
Υπάρχει και συνέχεια: Στην πληθώρα τόσων κιθαρών, προστέθηκαν ένα cello και ένα βιολί με τους ταλαντούχους γόνους τού επικεφαλής Μπουντούνη και της Μάρως Ραζή. Τους ενεργούς Κωνσταντίνο και Λυδία, αντίστοιχα, αλλά και σοπράνο για να υπάρχουν και τραγούδια.
Κωνσταντίνος και Λυδία Μπουντούνη (String Demons)
Φεστιβάλ και αγορά προϊόντων
Τα τελευταία χρόνια, η Ελληνική κιθαριστική ορχήστρα τού Μπουντούνη, πρωτοστατεί σε συχνές φεστιβαλικές υπερπαραγωγές προσκαλώντας στις τάξεις της μαθητευόμενους ή και προχωρημένους σπουδαστές κιθάρας, μαζί με άλλους μαθητές από διαφορετικές πόλεις. Δηλαδή μιας διευρυμένης γεωγραφικής προέλευσης, σε στιλ πανστρατιάς! Φαίνεται σαν να έχει ήδη γίνει σεβαστό το σύνθημα: «όσο περισσότεροι, τόσο καλύτερα». Οι πολλαπλές δράσεις αυτής τής Ορχήστρας σε δημόσιες εμφανίσεις φανερώνουν «ζήτηση». Είναι ένας… νόμος τής αγοράς τής κατανάλωσης, ακόμα και στα πολιτιστικά προϊόντα, το οποίο σημαίνει πως για να διακριθείς στην αγορά πολιτιστικών προϊόντων, το προϊόν σου θα πρέπει να διέπεται από διακριτά-ξεχωριστά στοιχεία, ακόμα και πέρα από την καλλιτεχνική του αξία… Ήδη η κιθαριστική ποσότητα, τα 100-200 όργανα, σε μια σημερινή αγορά, είναι ένα καλοστημένο και λαμπερό προϊόν! Μέσα σε μια αγορά η οποία προκαλεί το ενδιαφέρον ευρύτερου κοινού, όχι αποκλειστικά «μουσικού κοινού»…
Σε μια Ελλάδα η οποία διαθέτει πια, στην εποχή μας, ίσως τα περισσότερα κιθαριστικά Φεστιβάλ, Σεμινάρια, της Ευρώπης, τηρουμένων των όρων της πληθυσμιακής διαφοράς των άλλων χωρών. Πλήθος από τέτοιους φεστιβαλικούς θεσμούς, σε πόλεις και νησιά, ενταγμένα μέσα σ’ αυτά συναυλίες και ρεσιτάλ κιθάρας. Εκεί δεν θα μπορούσε να λείψει το εντυπωσιακότερο: Οι 100 ή 200 «Κιθαριστές» του Βαγγέλη Μπουντούνη. Πρέπει να παρατηρήσω πάντως, πως αυτός ο θρίαμβος δεν ανήκει στο καθ’ εαυτό όργανο Κιθάρα, αλλά στον ίδιο τον Μπουντούνη, τον εμπνευστή τής πιο ποσοτικής-αριθμητικά κιθαριστικής Ορχήστρας, ίσως σε ευρωπαϊκό επίπεδο...
Ενδοσκόπηση
Όμως, αυτό ακριβώς είναι και ένα σημείο το οποίο με έβαλε σε διαδικασία να μπω στον πειρασμό για βαθύτερη… ενδοσκόπηση μιας τέτοιας «ειδικής» ορχήστρας, η οποία βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο ζενίθ τής κιθαριστικής κινητικότητας και δράσης…
Άραγε να πιστέψουμε πως υπάρχει «άνθηση» της κιθάρας; Παρ’ όλα αυτά τα θριαμβευτικά για το όργανο της κιθάρας, να πω πως στα κατά τόπους ρεσιτάλ νέων ή και παλαιότερων κιθαριστών-σολίστ, οι αίθουσες εξακολουθούν να παραμένουν με λιγοστό ακροατήριο, υπογραμμίζοντας την φθίνουσα προσέλευση του κοινού. Ιδιαίτερα οι μαθητικές συναυλίες πραγματοποιούνται σε άδεια καθίσματα, προκαλώντας την ομαδική… κατάθλιψη διδασκόντων και ωδειαρχών…
Ας επιστρέψουμε όμως στην περίπτωση τής Ελληνικής Κιθαριστικής Ορχήστρας με ιδρυτή τον Μπουντούνη.
Όπως σε κάθε πράγμα, υπάρχουν, κατά τη γνώμη μου, τα θετικά και τα αρνητικά τής περίπτωσης και θα ‘θελα να εκθέσω τις σκέψεις μου και προς τον φίλτατό μου Βαγγέλη Μπουντούνη, ο οποίος είναι ο μετά Φάμπα θεμελιωτής της ποσοτικής κιθαριστικής άποψης.
Ελληνικό Κιθαριστικό Σύνολο
Ασφαλώς δεν είναι δυνατόν να παραβλέψω τον Στέλιο Μούστο, ο οποίος το 1998 ίδρυσε το μελετημένο και άρτιο «Ελληνικό Κιθαριστικό Σύνολο» με κορμό μόνο εννέα κιθαριστές, με ειδική γραφή και κλασικά-προκλασικά έργα. Τους δεκαπέντε κιθαριστές στο σύνολο «Κίθαρις» του Ιάκωβου Κολανιάν, καθώς και άλλες σποραδικές αντίστοιχες προσπάθειες (Χριστοδήμου-Πετρίδης) όχι όμως με την τόση αριθμητική υπερβολή των 100, ή των 200... Ορχηστρικά σύνολα του ιδίου οργάνου, τα οποία στέκονται περισσότερο στο θέμα του εντυπωσιασμού αλλά έως καθόλου τής απαραίτητης μουσικότητας η οποία θα πρέπει να πρυτανεύει στα ακροάματα-θεάματα…
Κίθαρις
Μια τέτοια ογκώδης κιθαριστική υπερομάδα, ίσως συσπειρώνει ένα δυναμικό που εκπέμπει προβολή, παροτρύνοντας και άλλους νέους να αφιερωθούν στη μάθηση του οργάνου. Ας μην το θεωρήσουμε αμελητέο. Είμαι κι εγώ τής άποψης πως η κλασική κιθάρα πρέπει να ανοίξει τα φτερά της, να ανανεώσει το ρεπερτόριό της, να αφήσει τα ρεύματα της εποχής να την παρασύρουν σε μουσικές κατακτήσεις, δίχως να χάνει όμως την μουσική της υπόσταση… Όμως, μία τόσο εντυπωσιακή αριθμητική παραγωγή βλέπουμε πως εντυπωσιάζει το ευρύτερο κοινό, παρ’ όλο που η βαθύτερη μουσική αναζήτηση δεν βρίσκει πρόσφορο «έδαφος» για καλύτερη, βαθύτερη, ολοκληρωμένη μουσική έκφραση, όταν κάποιος βρίσκεται μπροστά σε αυτό το ηχητικό χάος…
Σκόρπιες σκέψεις
-Με απασχολεί η σκέψη πως, σε ένα νυκτό όργανο όπως η κιθάρα, μια νότα είναι πάντα ένα μόνο σημείο, που άλλοτε διαρκεί, άλλοτε είναι μόνο μια στιγμή. Ένα τακ. Όσο περισσότεροι «παίκτες» υπάρχουν στην ομάδα, τόσο περισσότερο θα δυσκολευτούν να καταφέρουν τον συντονισμό αυτού του σημείου, τακ.
-Εάν σκεφτεί κανείς πως μέσα στο σύνολο συνυπάρχουν παιδιά της Κατωτέρας, της Μέσης, δίχως εμπειρία, δίχως τις δυνατότητες απόλυτης ρυθμολογικής αντίληψης, μαθητές από διάφορες σχολές, με διαφορετικά τεχνικά-μουσικά χαρακτηριστικά, σαν ένα σώμα που τα μέλη του (χέρια, πόδια, αφτιά, μάτια κλπ) είναι από άλλα διαφορετικά σώματα, θα κατανοήσει πως ο συντονισμός τού τακ, είναι εν τη γενέσει του, χαμένη υπόθεση…
-Ασφαλώς και η συγκέντρωση (συνάθροιση) τόσων παιδιών-σπουδαστών για να παίξουν μουσική, χαρίζει σε όλους της ομάδας στιγμές χαράς και κοινής ευθύνης, ανεξαρτήτως μουσικού αποτελέσματος…
-Τα όργανα, (η ποιότητά τους, η δυναμική τους, οι χορδές τους) δεν είναι δυνατόν να ισορροπούν μεταξύ τους, γιατί-απλούστατα- είναι πολύ διαφορετικής κατασκευής και άνισα μεταξύ τους.
-Πάντα το κλειδί τού συντονισμού και της ερμηνείας είναι οι πρόβες. Εκεί όλα παίρνουν τις σωστές διαστάσεις τους, με στόχο να υπάρξει ο συντονισμός και η Μουσική! Όμως, το ερώτημα που γεννάται είναι: πώς είναι δυνατόν να πραγματοποιούνται πρόβες και συναντήσεις 100-200 ανθρώπων; Πώς θα μπορούσαν να συγχρονιστούν έστω οι ομάδες, που, ενδεχομένως, να προβάρουν μόνες τους; Πού θα βρεθεί εύκολα ένας τέτοιος χώρος ;
-Ο αυτονόητος κίνδυνος είναι υπαρκτός. Μια αντικειμενικά παροπλισμένη μουσική ακρόαση, ένα τόσο πολυάριθμο σύνολο κιθαριστικών οργάνων, δίχως τη δυνατότητα συντονισμού, δεν είναι δυνατόν να ικανοποιήσει ένα μέσο ακροατήριο μουσικόφιλων, που θα αναζητήσουν βαθύτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά.
-Η εικόνα τού πολυπληθούς ακροατηρίου, που γεμίζει τους μεγάλους χώρους του Ηρωδείου και του Μεγάρου ή όπου αλλού, δεν μπορεί να αποτελείται από το γνωστό δείγμα των φιλόμουσων που η κιθάρα ως όργανο έχει ανάγκη να «συναντήσει», ώστε να αναπτύξει τις τεχνικές και μουσικολογικές κατακτήσεις των τελευταίων χρόνων. Είναι αυτονόητο πως σε αυτές τις περιπτώσεις μιας παρουσίας 100-200 κιθαριστών, ο χώρος θα πλημμυρίσει από στενά ή μακρινά συγγενικά και φιλικά πρόσωπα. Η εντυπωσιακή εικόνα των 100-200 ψυχών με τις κιθάρες τους, είναι ικανή να γίνει ο «κράχτης» ώστε να προσελκύσει τον κόσμο στη γοητεία, που απορρέει από αυτό το θέαμα…
-Η ηχητική κάλυψη του κιθαριστικού πληθυσμού, δεν είναι δυνατόν να καλυφθεί επιτυχώς. Πόσα μικρόφωνα θα χρειαστούν και πού θα τοποθετηθούν για να πετύχουν τις ισορροπίες των ομάδων, ώστε να ακουστούν οι διαφορετικές μελωδικές γραμμές, οι απαραίτητοι συνδυασμοί της βασικής τετραφωνίας ή άλλες λεπτομέρειες, αν υπάρχουν τέτοιες;
-Το κούρδισμα. Η κιθάρα, από κατασκευής, εξακολουθεί να είναι το πιο δύσκολο όργανο στον συντονισμό του κουρδίσματός της. Στην καλύτερη περίπτωση, ο μόνος τρόπος για να πετύχεις μια ισορροπία στο κούρδισμα, είναι ο συγκερασμός. Στην περίπτωσή μας, δεν μπορούν να υπάρξουν 100- 200 ικανά όργανα για να πετύχουν κούρδισμα ικανό να ικανοποιήσει τον ακροατή. Μην ξεχνάμε το σύνηθες. Στις περιπτώσεις των νέων παιδιών- μαθητών, οι κιθάρες είναι της τάξης των 200-500 ευρώ με προβληματικές ταστιέρες, κλειδιά, ξύλα, κόλες, βερνίκια κλπ. Τέτοια όργανα είναι πάντα προβληματικά στο κούρδισμά τους. Δεν μπορούν να αποτελέσουν καλό «σύμμαχο» για ένα ισόρροπο καλό άκουσμα. Οι περισσότερες ταστιέρες είναι πρόχειρες και δεν αφήνουν τις χορδές να διατηρήσουν την τονικότητά τους.
Μουσικοί προβληματισμοί
Είμαι θιασώτης και επίμονος ακροατής τής μουσικής δωματίου. Εραστής της μορφής κουαρτέτων, κουϊντέτων κλπ. Θεωρώ πως η ουσία της γραφής και της αρμονικής πλοκής μπορεί κάλλιστα να γίνει αριστοτεχνικά με τη μορφή μικρής ομάδας οργάνων. Η ορχηστρική γραφή για μεγάλα μουσικά σύνολα δημιούργησε σημαντικότατα έργα, δίχως όμως να λείπουν κάποια με φλυαρία λόγω του όγκου των οργάνων. Τουλάχιστον όμως, σε αυτά, υπάρχει η ευελιξία των ηχοχρωμάτων των διαφόρων οργάνων (με διαφορετικές χροιές, ηχητικές περιοχές, συνδυασμούς πολυποίκιλους). Εδώ τώρα, το ίδιο όργανο πολλαπλασιασμένο σε αψυχολόγητο αριθμό, καθιστά τον επί κεφαλής έρμαιο ενός πλήθους το οποίο τον οδηγεί σε χαοτική μουσική υπολειτουργία…
Η αποστολή λοιπόν, για να πετύχει μια εναρμόνιση 100-200 κιθαρών, είναι ιδιαιτέρως δύσκολη έως ακατόρθωτη για έναν και μοναδικό λόγο: το ίδιο το όργανο! Η κιθάρα. Ένα όργανο, που, παρ’ όλη την κατασκευαστική εξέλιξή του με σύγχρονα υλικά, υστερεί σε δυναμική, σε βάθος και μουσική οντότητα. Μένει να δούμε με ποιο τρόπο η προσπάθεια Μπουντούνη θα βρει το δρόμο μιας βαθιάς μουσικής υπόστασης. Η ραδιοφωνική ακρόαση της τελευταίας παράστασης (στις 27/4/2016), στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, ήταν ασυντόνιστη δίχως να ακούγεται, ούτε κατά διάνοια, η πολυπρόσωπη ορχήστρα. Τα μικρόφωνα επέτρεπαν να ακουστούν μόνο οι μπροστινές κιθάρες. Ως φαίνεται, η «ηχητική μελέτη» ήταν ανύπαρκτη (τα γνωστά προβλήματα προετοιμασίας τής ΕΡΤ). Και αυτό ήταν αναπότρεπτο, για τους λόγους που υποστήριξα παραπάνω.
Οι 100-200 κιθαριστές, βρίσκονται σε έναν μονόδρομο. Έχω τη γνώμη πως δεν θα μπορέσουν να ξεπεράσουν τα όρια που έχει ένα όργανο, το οποίο είναι «καταδικασμένο» να περπατήσει στην δημιουργική και μαγευτική μοναχικότητά του, μακριά από φαμφάρες και παρελάσεις ανούσιες. Και για να… παίξω με τον μεγάλο συνθέτη ο οποίος φέρεται να είπε το: «Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από μια κιθάρα, εκτός ίσως από δύο», θα έλεγα να μην αυξήσουμε το νούμερο περισσότερο.
Δεν αντέχει…
Νότης Μαυρουδής
Μάϊος 2016
http://mavroudistar.wordpress.com/
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)
Διαβάστε επίσης:
«ΚΑΚΟ ΧΩΡΙΟ ΤΑ ΛΙΓΑ ΣΠΙΤΙΑ» - Με αφορμή άρθρο του Ν. Μαυρουδή (του Περουλή Σακελλαρίδη)