ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΜΑΤΈΥ
Με αφορμή μια βόλτα στο Μαρούσι
και μια συναυλία στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Γνώρισα την Πολυξένη Ματέυ πριν πάρα πολλά χρόνια. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα υπέροχα μάτια της, το τεράστιο χαμόγελό της, δεν φεύγει από το νου μου η εικόνα της να διηγείται σαν ποταμός τις αναμνήσεις της από τον Νίκο Σκαλκώτα κι ούτε θα υποτιμήσω την γαλαντόμο προσφορά της προς εμένα μιας φωτοτυπίας της “Τράτας” του, αυτής της συγκλονιστικής μουσικής σελίδας από το έργο Η Θάλασσα, σε χειρόγραφη μορφή για πιάνο.
Το Μαρούσι εμπλέκεται εδώ, γιατί απλούστατα περνούσα έξω από τη σχολή Ματέυ και μια βροχή αναμνήσεων με κυρίευσε. Οι αντιξοότητες κορίτσι μου είναι μεγάλο δώρο… θα σε μαθαίνουν να... μαθαίνεις. Κοίτα να φροντίζεις και να τρέφεις σωστά τα όνειρά σου και τη φωνή του μυαλού κάνε την τραγούδι. Να θυμάσαι τι είπε ο Φρόυντ: Το όνειρο σε αφήνει, όταν το αφήνεις. Νομίζω ότι το κατάφερα να μάθω να μαθαίνω σεβαστή κυρία Πολυξένη… πόσο σωστή συμβουλή μου δώσατε!
Αμέτρητα είναι τα παιδιά που πέρασαν από τη σχολή της, στα εβδομήντα χρόνια λειτουργίας. Η κυρία Πολυξένη αγάπησε τα παιδιά, στήριξε σε αυτά όλα τα όνειρα της περί της αισθητικής αγωγής, εφάρμοσε κανόνες με τρόπο μοναδικά επιτυχημένο, αφιέρωσε τη ζωή της στην αισθητική αγωγή τους, που θα έπρεπε να δίνεται _ αντιγράφω από το ημερολόγιο μου - «σαν τροφή τίμια με υλικά καθαρά». Να δώσουμε κίνηση στα παιδιά, να τα μάθουμε ότι ο ρυθμός είναι στο λόγο, στο παιχνίδι, στο τραγούδι, παντού και πάντα». «Να υποκαταστήσουμε το χώρο του κρύου, προβληματικού μπετονένιου σπιτιού των σύγχρονων πόλεων - κλουβιών κάνοντας το μεγάλωμά τους όμορφη εμπειρία. Να τα πείσουμε να μάθουν μουσική, να ακούν και να κινούνται μαζί της. Αυτό είναι η αγωγή που χρειάζονται για να μεγαλώσουν και να νιώθουν τη δημιουργία σαν χαρά, γιατί αυτό είναι: χαρά! άλλο που δεν το ξέρουν οι πολλοί γιατί δυστυχώς δεν τη δοκίμασαν αυτή τη ζω και δεν μπορούν να νιώσουν σαν χαρταετοί μιαν ανοιξιάτικη μέρα».
Γεννήθηκε το 1902 στο σπίτι της οικογένειας Όθωνος Ρουσόπουλου στην πλατεία Κουμουνδούρου και πρωτοείδε με ηλεκτρικό ρεύμα στα δεκατέσσερα της χρόνια. Αυτόν τον κήπο που μοσχομύριζαν μανταρινιές όμως δεν τον ξεχνάει ποτέ κι ας της δώσουν τα Ηλύσια Πεδία για να της τον πάρουν από το μυαλό της, αυτό δεν γίνεται… Προσθέτει και τα πανέμορφα μωσαϊκά του σπιτιού της, στα δώρα της ζωής. Η Πολυξένη Ματέυ μου διηγήθηκε σε μια από τις τρεις φορές που ειδωθήκαμε, εικόνες που ανατρέχουν στις ελευθερίες τους στο σπίτι τους. Μοιάζει απίθανο αλλά είναι αλήθεια ότι μαζί με τη μητέρα τους, φεμινίστρια της εποχής οι νεαρές όμορφες κόρες πήγαιναν και για μπάνιο, στις Τζιτζιφιές.
Στα έξι της χρόνια ξεκινά μαθήματα πιάνου στο Ωδείο Αθηνών με πρώτη δασκάλα τη Λεονόρα Λεκατσά, πολύ συντηρητική γυναίκα. Το μάθημα αρ.1 είχε θέμα του το φθογγόσημον… Αργότερα μεταγράφεται στην τάξη του σπουδαίου και διάσημου καθηγητή πιάνου Βόλντεμαρ Φρήμαν, που ήταν δάσκαλος της Ρένας Κυριακού, του Χαράλαμπου Κρητικού, της Tζίνας Μπαχάουερ και δεκάδων ακόμα.
Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης ήταν ο άνθρωπος που καθόρισε τη στροφή της, αργότερα, στη δημοτική γλώσσα και στην «αληθινή πρόοδο». Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση μου χάρισε έναν φίλο για όλη τη ζωή μου. Διέγνωσα στα 17 μου ότι οι οικείοι μου ήταν προγονόπληκτοι, υπερασπιστές μιας απατηλής ιδέας που δεν οδηγεί κάπου αλλά δεν το έβλεπαν αυτό...
Ο πατέρας Όθων Ρουσόπουλος έζησε μέχρι το Μάη του '22. Η δυναμική και εφυής μητέρα αποφάσισε αμέσως να πάει με τις κόρες στη Λειψία όπου αυτή είχε μεγαλώσει. Δεν θα ξεχάσω που μου είπε: φαντάζεσαι να παίζαμε Σκαλκώτα στην Εκκλησία του Αγίου Θωμά; Ο Μπαχ θα σηκωνόταν από το Όργανο και θα υποκλινόταν με σεβασμό στον δικό μας μουσηγέτη.
Η Λειψία είναι καθοριστική στιγμή στη ζωή της, όχι μόνον γιατί ολοκληρώνει το 1925 αριστεύουσα τις σπουδές της στο πιάνο αλλά και γιατί εκεί γνωρίζει τον σύζυγό της, απόγονο ελληνικής οικογένειας της Ρουμανίας Georg Alexander Mathey-Ματθαίου-, γνωστό, διακεκριμένο ζωγράφο, γραφίστα, καθηγητή στην Ακαδημία Γραφικών Τεχνών της Λειψίας. Τρία χρόνια αργότερα αποφασίζουν να μετακινηθούν στο Βερολίνο που ήταν γνωστό για την καλλιτεχνική του ζωή. Η Πολυξένη Ματέυ έπαιξε αρκετές φορές σε συναυλίες στη Γερμανία. Παρουσίασε μάλιστα το 1930 την άνοιξη σε πρώτη εκτέλεση το Κοντσέρτο για πιάνο, βιολί και ορχήστρα του Σκαλκώτα, το χειρόγραφο του οποίου της χάρισε ο συνθέτης και αγαπημένος της φίλος της. Το έργο όμως που γράφτηκε λίγους μήνες πριν παιχτεί, κάηκε στους βομβαρδισμούς του Βερολίνου στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ματέυ δεν ξεπέρρασε ποτέ τον πόνο από την απώλεια αυτή μιας πνευματικής δημιουργίας που της εμπιστεύτηκε αυτός ο άγιος άνθρωπος. Αντίγραφό του εθεωρείτο ότι δεν υπάρχει. Κι όμως. Πρόσφατα βρέθηκε ένα μέρος του μουσικού κειμένου και ενορχηστρώθηκε από τον Γιάννη Σαμπροβαλάκη εξαιρετικά! Στο Μέγαρο Μουσικής δόθηκε η συναυλία με τίτλο Νίκος Σκαλκώτας: Δύο χαμένα χειρόγραφα στο μουσικό Βερολίνο του 1930, (13 Φεβρουαρίου 2018), όπου η ορχήστρα Φιλαρμόνια (Σολίστ οι Βασίλης Βαρβαρέσος, πιάνο , Γιώργος Δεμερτζής, βιολί. Διευθυντής ορχήστρας: Βύρων Φιδετζής) έπαιξε τα δυο χαμένα έργα, τη Σουίτα για βιολί και το Κοντσέρτο για πιάνο και βιολί, που ανακαλύφθηκαν στην Αμερική από τον Γιάννη Τσελίκα και αποκτήθηκαν από τη Μουσική Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής.
Είμαι βέβαιη ότι η Ματέυ θα ήταν ευτυχής με την εξέλιξη αυτή.
Συζητώντας για την επιζητούμενη και βεβαίως αναγκαία επαφή των σπουδαστών των ωδείων με τη μουσική πράξη θυμάμαι να μου διηγείται ότι παρακολουθώντας πρόβα στο ωδείο της Λειψίας όπου ο Φουρτβέγκλερ ετοίμαζε συναυλία με τον Πετρούσκα έκανε ένα δυναμικό καυγά με τον απέραντα ευγενικό συμμαθητή της Αντίοχο Ευαγγελάτο. Αυτός προσπαθούσε μάταια να την πείσει ότι είναι ασύλληπτα ενδιαφέρουσα αυτή η μουσική του Στραβίνσκι. Ήμουν μια κακή (ή μάλλον άσχετη για κριτική) περίπτωση που σαν όλους τους αδαείς, νόμιζα ότι έχω δικαίωμα να εκφράζω τη γνώμη μου γιατί δεν… μπορεί να κάνω λάθος…
Τον Δεκέμβριο του 1930 το κοινό της Αθήνας την ακούει για πρώτη φορά. Ήρθε στην Αθήνα για να παίξει το Κοντσέρτο αρ 2 του Λιστ. Ένιωσε τόσο κοντά στην πατρίδα της εκείνες τις ημέρες και συνειδητοποίησε ότι δεν είχε μέχρι τότε εκτιμήσει το τι ήταν η Ελλάδα γι αυτήν. Δεν άργησε βέβαια να πληγωθεί και να προβληματιστεί για το αν είχε κάνει καλά να επιστρέψει, αλλά ο σύζυγος της στάθηκε λογικός σύμβουλος. Ευτυχώς η εξαδέλφη της Κούλα Πράτσικα την βοήθησε σημαντικά να ξανασταθεί στα πόδια της ερχόμενη πίσω στην Ελλάδα. Στη σχολή της εργάστηκε για λίγα χρόνια η Ματέυ. Ήταν δύσκολα χρόνια γι αυτήν. Τότε είδε καθαρά την ανάγκη μιας κουλτούρας που να αγγίζει τον νέο Έλληνα και να επιδρά στην αγωγή που δίνει συνήθως στα παιδιά το ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα. Με ενδιέφερε πάντα η διδασκαλία του αυτοσχεδιασμού και της αυτενέργειας. Σκέψου πόσο τεράστιο ρόλο έχουν αυτές οι δύο εμπειρίες στη ζωή μας… απέραντο! Αλλά και πόσα πράγματα μπορούν να ενώσουν το σήμερα με την παράδοση ας αν μαθουμε τα παιδιά να αυτοσχεδιάζουν πάνω στους δικούς μας ρυθμούς κίνησης, το 5 και το 7 όγδοα, το 5 τέταρτα, το 3 όγδοα και την εκφραστικές άρσεις.
Κούλα Πράτσικα και Πολυξένη Ματέυ
Σαν από μηχανής θεός ήρθε η γνωριμία με τον Καρλ Ορφ το 1935. Αυτός επέμενε ότι παιδεία αισθητική χωρίς τα μικρά παιδάκια, από έξι μέχρι δέκα το πολύ ετών στον βασικό κορμό, δεν υπάρχει. Ήταν πράγματι η εποχή που οι επιστήμονες ανεδείκνυαν μορφές εκπαίδευσης που έμοιαζαν τότε πολύ πρωτοποριακές..Μουσική, κίνηση, λόγος! αλλά και στην ελληνική αρχαία θεατρική τέχνη έτσι δεν ήταν; Ο ρυθμός δεν ήταν παιδί της γλώσσας μας;
Επιστρέφοντας στην Αθήνα η Πολυξένη Ματέυ ιδρύει τη Σχολή Ματέυ που συνεχίζει μέχρι τώρα να λειτουργεί, επικεντρώνοντας το πρόγραμμα εκπαίδευσης στις ασκήσεις δεκτικότητας των μικρών παιδιών. Στη Σχολή της εργάστηκαν και στις εκδηλώσεις της Σχολής συνεργάστηκαν σπουδαίοι και εμπνευσμένοι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, ας αναφέρω τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, τον Γιάννη Μόραλη, τον Νίκο Σκαλκώτα, τον Αργύρη Κουνάδη, τον Κώστα Κυδωνιάτη, τον Γιάννη Μέτση που σε αυτόν χρωστώ τη γνωριμία με την Πολυξένη Ματέυ. Ο γάμος της έδωσε την ευτυχία ενός γιού, του Αλέξανδρου αλλά ο σύζυγός της αργότερα προτίμησε να κάνει τον τρίτο κατά σειράν γάμο του, το 1945 στη Γερμανία.
Στις 26 Σεπτεμβρίου 1999, η δυναμική και τόσο σημαντική αυτή γυναίκα έσβησε στα 97 της χρόνια. Μέχρι τα 95 της έγραφε άρθρα, εξέφραζε ιδέες και προκαλούσε να επιχειρηθούν παιδαγωγικές κινήσεις ουσίας.
Έζησε μια ζωή πλούσια χάρη στη φαντασία που τα παιδιά της πλούτιζαν διαρκώς. Η μουσική και η ποίηση τη συντρόφευαν πιστά. Θυμόταν σελίδες από τον Όμηρο και τον Σίλερ, έκανε ελκυστική απαγγελία στίχων του Γκαίτε, 2-3 χρόνια πριν μας χαιρετήσει.
Έφη Αγραφιώτη
Effie.tar@gmail.com
Μάρτιος 2018
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)