ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ ΒΙΕΝΟΥΑ!
(του Τάκη Ατσιδάκου)
[μουσικογραφίες]

[μουσικογραφίες]
Πρωτοχρονιά  Βιενουά

Η αξία της παράδοσης  ή μια ανιαρή ελιτίστικη εκδήλωση;
Η νοσταλγία παλαιών «καλών» εποχών ή η αντίδραση σε οτιδήποτε καινούργιο;
Ευθυμία και γιορταστική διάθεση ή ολοκληρωτικό μάρκετινγκ;

 Σε ένα κόσμο που αλλάζει με πρωτόγνωρους ρυθμούς, όσο ποτέ άλλοτε στην ιστορία της ανθρωπότητας, ένα καλλιτεχνικό, μουσικό γεγονός παραμένει αθεράπευτα απαράλλακτο: Η πρωτοχρονιάτικη συναυλία της Φιλαρμονικής ορχήστρας της Βιέννης που γίνεται στην χρυσοποίκιλτη αίθουσα των Φίλων της Μουσικής( όχι αυτή που έχουμε και εδώ στα δικά μας Μέγαρα Μουσικής), στην Βιέννη.
Μια συναυλία που γνωρίσαμε μέσα από τις μεταδόσεις της κρατικής τηλεόρασης τα τελευταία 25 χρόνια ανελλιπώς. Καθοδηγητής μας σε αυτές τις μεταδόσεις ο Αλέξης  Κωστάλας, που με το ζεστό τίμπρο τής φωνής του μας επαναλαμβάνει κάθε πρωτοχρονιά τις ίδιες πληροφορίες, τα ίδια σχόλια, τις ίδιες ευχές. Μα όλοι τα ίδια δεν επαναλαμβάνουμε κάθε γιορταστική περίοδο; Είναι μέσα στην παράδοση και αυτό…

 Ξεγνοιασιά και ευθυμία σε σκοτεινές εποχές.
Ο θεσμός της συναυλίας αυτής, της πρωτοχρονιάτικης, ξεκίνησε όχι πρωτοχρονιά αλλά την παραμονή στις 31 Δεκεμβρίου του 1939. Επαναλήφθηκε ακριβώς έναν χρόνο και μια μέρα αργότερα την 1^η Ιανουαρίου του 1941. Οπτική και ακουστική και λογική «παραίσθηση». Λες μετά από 2 χρόνια 1939-1941 αλλά είναι μόλις ένας ο χρόνος. Και τι χρόνος! Οι μηχανισμοί του αφανισμού εκατομμυρίων ανθρώπων έχουν μπει μπροστά. Πέντε χρόνια από τα σκοτεινότερα της ιστορίας έρχονται, με δεκάδες εκατομμύρια νεκρούς, ισοπεδωμένες πόλεις, πογκρόμ και μαζικές θανατώσεις εθνικών ομάδων, μοιράσματος εδαφών σαν λεία και δημιουργίας τερατωδών όπλων μαζικής και τελειωτικής καταστροφής.

Όμως στην κουκλίστικη Βιέννη, στην υπέροχη αίθουσα Musikverein, η χαρά και η ηρεμία της ζωής ξεχειλίζει: Gemutlichkeit κατά τους Μπίντερμαγιερ Βιεννέζους.
Τα έργα αυτών των συναυλιών όπως και όλων στη συνέχεια (με εξαιρέσεις που θα δούμε παρακάτω), είναι της δυναστείας των Στράους-πατρός και τέκνων. Βαλς και πόλκες και καντρίλιες και μαρς και οβερτούρες. Μαέστρος ο Κλέμενς Κράους, πολύ καλός μαέστρος αγαπητός σε κοινό και μουσικούς, και ιδανικός ερμηνευτής και του άλλου Στράους-του βαυαρού Ρίχαρντ.

Το πρόγραμμα της πρώτης συναυλίας ( 31-12-1939), που έμελλε να εξελιχτεί στην πρωτοχρονιάτικη συναυλία.

Έτσι την πρωτοχρονιά του 1945 παίζουν το «Τραινάκι της χαράς», χαρούμενη γρήγορη πόλκα του Γιόχαν Στράους. Ναι πράγματι τα τραίνα που διέσχιζαν την κεντρική Ευρώπη εκείνο τον καιρό ήταν όλο χαρά με εξωτικούς προορισμούς όπως Ρωσία, Ουκρανία, Άουσβιτς κλπ.
Ο Κλέμενς Κράους τίθεται υπό απαγόρευση με το τέλος του πολέμου (μαζί με άλλους όπως ο Φουρτβένγκλερ, ο Κάραγιαν, ο Μπεμ κα). Έτσι, οι συναυλίες του 1946 και 1947 διευθύνονται από τον Γιόζεφ Κριπς. Το 1948 επανέρχεται ο Κράους και διευθύνει τις πρωτοχρονιάτικες συναυλίες μέχρι τον θάνατο του, το 1954.

Από τα σπλάχνα της Βιεννέζικης ορχήστρας.
Τίθεται τότε το θέμα του ποιος θα είναι ο μαέστρος για αυτές τις εορταστικές συναυλίες. Είναι μια εποχή όπου το γεγονός είναι ακόμα τοπικό, απλό, καθόλου γκλάμορους και έτσι οι μεγάλοι μαέστροι δεν δείχνουν καμία θέρμη: Θεωρούν ακόμα τότε την μουσική αυτή κάπως ελαφρά και μη σοβαρή. Ο Μπεμ και ο Κάραγιαν είναι γεγονός έχουν να ασχοληθούν με πολύ σοβαρότερα πράγματα: Ο πρώτος έχει αναλάβει την όπερα της Βιέννης, που μόλις ξαναχτίστηκε και προσπαθεί να ορθοποδήσει και ο δεύτερος αναλαμβάνει την φιλαρμονική του Βερολίνου( όνειρο ζωής του) μετά τον θάνατο του Φούρτβενγκλερ.
Έτσι η λύση βρίσκεται στο πρόσωπο του Βίλλυ Μποσκόφσκυ, προεξάρχοντος στα πρώτα βιολιά της ορχήστρας. Είναι μια λύση ιδανική από όλες τις πλευρές: Η ορχήστρα τον γνωρίζει και τον θέλει, το κοινό της Βιέννης το ίδιο, είναι ικανός και ευαίσθητος μουσικός μέσα στην παράδοση αυτών των έργων. Ακόμα διευθύνει όπως και ο Στράους-πατέρας και υιός- με το βιολί ανά χείρας. Αυθεντική ερμηνεία εποχής πράγματι, πολύ πριν το κίνημα που σάρωσε πρώτα την μουσική μπαρόκ και συνεχίζει ακάθεκτο και σε κλασικούς, ρομαντικούς και σύγχρονους, τα τελευταία χρόνια.
Ο Boskovsky διευθύνει για 25 συνεχόμενες πρωτοχρονιές από το 1955 έως το 1979. Η συναυλία αυτής της τελευταίας χρονιάς κυκλοφορεί σε δίσκο βινυλίου τότε από την εταιρεία DECCA και είναι η πρώτη ψηφιακή ηχογράφηση που κυκλοφορεί στο εμπόριο για αυτή την μεγάλη εταιρεία. (Ψηφιακές ηχογραφήσεις είχαν κυκλοφορήσει από την ιαπωνική Denon από τις αρχές του ’70, αλλά η μεγάλη εμπορική ανάπτυξη άρχισε το 1980).

Ο Βίλλυ Μποσκόβσκυ διευθύνοντας με αυθεντικό στυλ Στράους:  το βιολί ανά χείρας

Το 1979 είναι η τελευταία φορά που ο Boskovsky διευθύνει την πρωτοχρονιάτικη συναυλία και παραιτείται για λόγους υγείας.

Ένα τελευταίο βήμα πριν το παγκόσμιο τηλεοπτικό γεγονός.
Από το 1980 μέχρι και την πρωτοχρονιά του 1986 μαέστρος της συναυλίας είναι ο Λόριν  Μααζέλ, που εκείνες τις χρονιές ήταν και διευθυντής της κρατικής όπερας της Βιέννης. Ο Αμερικανός μαέστρος, γεννημένος στη Γαλλία, έχει στενούς δεσμούς με την βιεννέζικη ορχήστρα. (Διηύθυνε ακόμα την πρωτοχρονιάτικη συναυλία και τις χρονιές 1994, 1996, 1999, 2005). Υπό την διεύθυνση του, η συναυλία αρχίζει να μεταδίδεται σε ολοένα και περισσότερες χώρες στον κόσμο, ζωντανά. Σιγά-σιγά αρχίζουν να παίζονται και κάποια έργα άλλων συνθετών, κυρίως στο πνεύμα των βιεννέζων Στράους όπως έργα των Λάννερ, Χέλμεσμπέργκερ αλλά και Μπερλιόζ, Ροσίνι, Μπραμς, Μότσαρτ, Βέμπερ. Όμως το 95% και πλέον των έργων παραμένουν οι Στράους.

Αστραφτερή-και επικερδέστατη-παγκόσμια βερσιόν.
Με τον Μααζέλ έγινε ήδη μια στροφή προς ένα γεγονός όχι τόσο τοπικά βιεννέζικο. Από το 1987 και μέχρι σήμερα οι μαέστροι αυτής της συναυλίας εναλλάσσονται και επιλέγονται μέσα από την δεξαμενή των πιο διάσημων αρχιμουσικών.
Το 1987 διευθύνει ο πιο διαπρεπής (εμπορικά αν όχι καλλιτεχνικά) και αναγνωρίσιμος από όλους τους μαέστρους του 20^ου αι. ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν.
Το 1989 και 1992, ένας μύθος και αγαπημένος του βιεννέζικου κοινού, ο Κάρλος Κλάιμπερ.  Το 1988 και 1991 ο Κλάουντιο Αμπάντο. Ακολουθούν 10 χρόνια με κυριαρχία εναλλάξ των 3Μ-Μααζέλ, Ζούμπιν Μέτα (1990, 1995, 1998, 2007), Ρικάρντο Μούτι (1993, 1997, 2000, 2004).
Υπάρχει ακόμα χώρος για το τρομερό παιδί (κάποτε) των ρηξικέλευθων ερμηνειών μπαρόκ μουσικής, τον Νικολάους Αρνοκούρ (2001, 2003).

Η πολυπολιτισμικότητα γίνεται πράξη με τον Ιάπωνα Σέιτζι Οζάουα να διευθύνει το 2002. Βλέπετε, η φιλαρμονική της Βιέννης δεν θέλει απωανατολίτες μουσικούς να παίζουν στις τάξης της, γιατί δεν ταιριάζουν τα πρόσωπα τους με τις πόλκες του Στράους, άλλα για αρχιμουσικούς δεν λένε όχι.
Το 2006 είναι η σειρά του Λετονού, αλλά μουσικού προϊόντος της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης, Μάρις Γιάνσονς, και το 2008 του «νεότατου» 83χρονου Ζωρζ Πρετρ (από άποψη μνήμης και αντοχής έβαλε κάτω πολλούς όντως νεότατους).
Η συναυλία αυτά τα τελευταία 20 χρόνια έχει πετύχει εξαιρετικά ρεκόρ: Μεταδίδεται ζωντάνια σε εκατοντάδες τηλεοπτικά δίκτυα, έχει τηλεθέαση 1δις. θεατών, πολλούς σπόνσορες (πρωτεύουν οι Ιάπωνες, ρίξτε μια ματιά στο κοινό στην επόμενη μετάδοση), διαφημίσεις, τεράστιες πωλήσεις δίσκων ήχου και εικόνας.

Παραφερνάλια.
Η πρωτοχρονιάτικη συναυλία της Βιέννης δεν παίζεται μόνον το πρωί της πρωτοχρονιάς. Προηγούνται δυο παραστάσεις τις προηγούμενες μέρες: Στις 31/12 παραμονή πρωτοχρονιάς το απόγευμα και την 30^η Δεκεμβρίου, μια συναυλία που παρακολουθούν οι ευέλπιδες της Αυστρίας, μια κίνηση ανταπόδοσης της ορχήστρας προς τον στρατό για το γεγονός ότι τα μέλη της ορχήστρας δεν στρατεύονται. Αυτό θα είδαν σαν πρότυπο και εδώ και έτσι δεν στρατεύονται οι διάφοροι φορείς της «τέχνης» στα «πολιτιστικά κέντρα» των εθνικών και παραλιακών οδών…
Τα εισιτήρια της συναυλίας όπως φαντάζεται κανείς είναι δυσεύρετα. Ακριβά δεν είναι, υπάρχουν και με 30 ευρώ ακόμα, όμως λόγω της μεγάλης ζήτησης δεν μπορεί, πρακτικά καθόλου, να τα προμηθευτεί καποιος. Όποιος πάντως ενδιαφέρεται στέλνει μια φόρμα συμμετοχής στο site της ορχήστρας, από την 3^η Ιανουαρίου μέχρι τέλος του μηνός και ακολουθεί κλήρωση.
Μια από της γνωστές εικόνες της συναυλίας είναι ο στολισμός της αίθουσας με υπέροχα λουλούδια. Αυτά είναι προσφορά των ανθοπωλών του Σαν Ρέμο και της Ριβιέρα, και μετά το τέλος της πρωτοχρονιάτικης συναυλίας καταλήγουν στα χέρια των πιο ικανών από το κοινό, αφού μόλις τελειώσει η συναυλία και η τηλεοπτική μετάδοση γίνεται «πλιάτσικο» από το κοινό. Έτσι γλυτώνουν και έναν όγκο εργασίας οι υπάλληλοι του Musikverein.
Και βέβαια το σασπένς είναι βασικό συστατικό του προγράμματος: Τι θα παίξουν άραγε για τέλος; Και ναι τι έκπληξη ο Γαλάζιος Δούναβης-με τις ευχές του μαέστρου για το νέο έτος-και το εμβατήριο Ραντέτσκι με την συνοδεία του κοινού. Πρωτοτυπία! Αλλά είπαμε παράδοση καμιά φορά σημαίνει και τελετουργικό. Μόνον το 2005 δεν παίχθηκε το εμβατήριο σαν έκφραση συμπαράστασης στο δράμα των πληγέντων από το τσουνάμι του Ινδικού που είχε χτυπήσει λίγες μέρες πριν.
Η προσήλωση στην παράδοση και την τυπολατρία είναι τέτοια που σε κάθε συναυλία παίρνουν μέρος πάντα ο ίδιος αριθμός μουσικών: 6 κοντραμπασίστες, 6 τσέλα, 8 βιόλες κοκ. Μόνον στη συναυλία υπό τον Κάραγιαν η ορχήστρα είχε την σύνθεση μιας πλήρους, ρομαντικής ορχήστρας με 8 κοντραμπάσα κλπ. Στην ίδια συναυλία ο Κάραγιαν επέβαλε και κάτι ακόμα πρωτόγνωρο και χωρίς επανάληψη ξανά από τότε: Τη συμμετοχή ενός σολίστ, στη συγκεκριμένη περίπτωση της σοπράνο Κάθλην Μπατλ που τραγούδησε το βαλς του Γιόχαν «Φωνές της Άνοιξης». Βλέπετε ο Κάραγιαν  ήταν sui generis και πετύχαινε ότι ήθελε.

 Για την περσινή πρωτοχρονιάτικη συναυλία επιλέχθηκε ο μαέστρος Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ. Ενδιαφέρουσα επιλογή. Ο Μπαρενμπόιμ τα τελευταία χρόνια έχει στενούς δεσμούς με την ορχήστρα, τόσο ως μαέστρος όσο και πιανίστας. Έτσι είχε ενδιαφέρον να ακούσουμε την προσέγγιση αυτού του εξαίρετου βαγκνεριστή στα έργα των Στράους.

Πρωτοχρονιά 2010.

Για την φετινή πρωτοχρονιάτικη συναυλία η ορχήστρα διάλεξε πάλι τον Ζωρζ Πρετρ. Μεγαλύτερος κατά 2 χρόνια από την προπέρσινη παρουσία του στο event, έχει άραγε να προσθέσει κάτι καινούργιο; Ή μήπως πρόκειται για κάποιο «τρελό επιστημονικό πείραμα», για το πόσο υπερήλικας  μπορεί να είναι ένας μαέστρος και να αντέξει την κούραση και την ένταση μιας τέτοιας συναυλίας.

Ο Ζωρζ Πρετρ σε πρόβα από την περασμένη πρωτοχρονιάτικη συναυλία του 2008.

Το μεσημέρι της 1^ης Ιανουαρίου 2010 λοιπόν, όσοι έχουν αντέξει από το τρελό γλέντι και το ξεφάντωμα του ρεβεγιόν, ας απολαύσουν την πρωτοχρονιάτικη συναυλία της φιλαρμονικής της Βιέννης σε ζωντανή μετάδοση από την ΕΤ και με την εμβληματική φωνή του Κωστάλα, να περιγράφει σαν άλλος Διακογιάνης το γεγονός, και ας υποδεχθούν το νέο έτος με την ευχή:
Prosit Neujahr!

Τάκης Ατσιδάκος
(Δεκέμβριος 2009)
Επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας