Romanza- Evangelos Assimakopoulos
(Celebrated pieces for classical guitar)
(Legend Classics, 2201659956, έκδοση: 2010 )
Περισσότερες πληροφορίες εδώ
Μια ρομαντική "Romanza"
(μια προσπάθεια προσέγγισης στο Ρομαντισμό )
Πάντα όταν αναφέρομαι σε έναν δίσκο, σπεύδω να υπογραμμίσω πως δεν σκέφτομαι ως κριτικός μουσικής αλλά ως ένας εραστής και γνώστης της κιθάρας. Έτσι απλά. Η πολύχρονη ενασχόλησή μου στο όργανο, μου επιτρέπει να συλλογιστώ και να καταγράψω σκέψεις και παραπέρα από το κλίμα και τη λογική μιας μουσικοκριτικής. Η Romanza του έμπειρου κιθαριστή είναι η νέα δουλειά του.
Ο τίτλος του νέου δίσκου του Βαγγέλη Ασημακόπουλου είναι ίσως η πιο οικεία λέξη που συνάδει με τον ήχο, τη φυσιογνωμία και την ιστορία της κιθάρας. Ένα όργανο που άρχισε να ξετυλίγει τα ηχητικά και ερμηνευτικά του χαρακτηριστικά ακριβώς μέσα στην περίοδο της ακμής του Ρομαντισμού. Ένας δίσκος που μας βάζει (για άλλη μια φορά) στη διαδικασία να ¨ανακαλύψουμε¨ τι είναι αυτό που διαφοροποιεί την κιθάρα από τα άλλα ¨όργανα της ¨ορχήστρας¨, που πολλές φορές αυτή η διαφοροποίηση (που δεν είναι ποιοτική) απομονώνει την κιθάρα από την κοινή λογική των άλλων οργάνων…
Για να κατασταλάξουμε ως ¨καλοί ακροατές¨ ενός τέτοιου μουσικού υλικού που εκφράζεται μέσω της κιθάρας, θα πρέπει να βρεθούμε μέσα στη λογική των αισθήσεων ενός παλαιότερου τρόπου ακρόασης και αποδοχής ρεπερτορίου που νομίζω πως ήταν αναγκαιότητα στην ιστορική διαδρομή του οργάνου κιθάρα.
Είναι δύσκολο να ορίσουμε τα χαρακτηριστικά του ρομαντισμού και να διατυπώσουμε λόγο σαφή περί της φυσιογνωμίας του.
Η Romanza είναι παράγωγο της λέξης ρομαντισμός, που ανδρώθηκε στην περίοδο εκείνη που δήλωσε (τότε) ανάγκη μιας αισθητικής ανατροπής, καθώς και αλλαγές ριζικές στους τρόπους (και στη μανιέρα) των ερμηνειών. Ο δρόμος ήταν να διαμορφωθούν σιγά- σιγά και οι συνθέσεις με άλλες αντιλήψεις γύρω από τον προορισμό των έργων και τη σύνδεσή τους με τους νέους δρόμους που οραματιζόταν η ανθρωπότητα…
Θα μπορούσαμε να δεχτούμε τη χρονική οριοθέτηση 1830-1900 για λόγους μιας μεταξύ μας συνεννόησης για να κατατάξουμε τις σχολές και τις προσωπικότητες που έδρασαν και πρόβαλαν έργο τέτοιο που να εμπεριέχει έναν πολιτισμό που ελευθερώνει τη φόρμα από εκείνο που υπήρχε πριν. Ο Μέντελσον, ο Σοπέν, ο Μπερλιόζ, ο Μπραμς, ο Λιστ, ο Βάγκνερ, μας απασχόλησαν καίρια για να αντιληφθούμε ένα περιεχόμενο και μια αντίληψη ερμηνευτική που έδειχναν όντως πως ένας άλλος τρόπος σύνθεσης και ερμηνείας είχε ανθήσει και έβαζε επί τάπητος το θέμα της ανάγκης ενός διαφορετικού τρόπου της μουσικής σύνθεσης και ερμηνείας.
 | κάντε κλικ στο εικονίδιο-μεγάφωνο, |
Κιθάρα
Έχω την εντύπωση πως η κιθάρα είναι το κατ’ εξοχήν όργανο του Ρομαντισμού. Δημιουργήθηκε (με τη σημερινή της μορφή) ακριβώς την περίοδο που οριοθετήθηκαν αυτές οι νέες (τότε) ανάγκες για μια διαφορετική ηχητική απελευθέρωση της μουσικής φράσης. Από τότε η κιθάρα κράτησε τα χαρακτηριστικά της . Ελεύθερη, άναρχη, υπερβολική, με το δικό της ¨μπαϊράκι¨, εντελώς προσωπική, υποκειμενική, δίχως κοινούς κανόνες, εσωστρεφής, και άλλους παγιωμένους πλέον ψυχισμούς που διαπέρασαν το dna του κιθαριστή και της σύγχρονης μουσικής ερμηνευτικής ιστορίας. Στο εσωτερικό του σημείωμα στο δίσκο ακτίνας, ο Ασημακόπουλος γράφει: ¨Με άλλα λόγια, ο Ρομαντισμός, ενώ απορρίπτει τους κανόνες της τάξης, της ηρεμίας, της αρμονίας, της ισορροπίας, της εξιδανίκευσης και της λογικής που χαρακτήριζαν τον Κλασικισμό και τον Νεοκλασικισμό ιδιαίτερα, δίνει έμφαση στην ατομικότητα, στον υποκειμενισμό, στο προσωπικό, το παράλογο, το εφευρετικό, το αυθόρμητο, το συναισθηματικό, το ονειροπόλο και το υπερφυσικό.¨
Προβληματισμοί
Μοιάζουν να είναι αρνητικά επίθετα όλα αυτά τα προαναφερόμενα, από μια ψύχραιμη λογική που -υποτίθεται- πως θα πρέπει να ισχύει στις μουσικές έννοιες, όμως ακριβώς αυτή η λογική ¨ντύνει¨ τα ερμηνευμένα έργα του Ρομαντισμού (και της Romanza). Να εξάγουμε το συμπέρασμα λοιπόν πως αυτή η απόλυτη μουσική ελευθερία είναι ένα ιστορικό λάθος; Όχι βέβαια! Είναι απλώς μια διαφορετική σκέψη, μια …συναισθηματική απελευθέρωση που συγκεντρώνει κομμάτια και θρύψαλα ψυχών που από τότε, από την εποχή που άρχιζε να εμφανίζεται το ¨σύμπτωμα¨, παρέμεινε κραταιά δύναμη, ιδιαίτερα σε όργανα που διαμορφώθηκαν ακριβώς στα σπλάχνα της εποχής του ρομαντισμού. Ένα τέτοιο όργανο, η κιθάρα, που είχε και το πλεονέκτημα (?) να συνδεθεί με το λαϊκό στοιχείο (βλέπε παραδοσιακή συνοδεία τραγουδιών, φλαμένκο, ανάπτυξη σε Ισπανία και Λατινική Αμερική, κα) ξεκίνησε να αναπτύσσει ρεπερτόριο πιο επιφανές με τους Λιόμπετ, Τάρρεγκα, Μπάρριος, Σαιντς ντε λα Μάθα, αρχίζει (από τότε) δειλά-δειλά ένα άνοιγμα με ρεσιτάλ με επί κεφαλής τον Σεγκόβια και τον Μπάρριος, παίζοντας τις πρώτες διασκευές Μπαχ, Μέντελσον, Αλμπένιθ και Γρανάδος, μια που το ρεπερτόριο δεν είχε συνθέτες υψηλού βεληνεκούς για να αντιπαρατεθεί με τη δημοφιλία του Μπετόβεν, του Σοπέν, του Τσαϊκόφκι κλπ.
Εμίλ Βυλερμόζ (Emile Vuillermoz, 23/5/1858-2/3/1960)
Έχουν ενδιαφέρον οι σκέψεις του Γάλλου μουσικολόγου Εμίλ Βυλερμόζ γύρω από το θέμα που μας απασχολεί, γι αυτό παραθέτω απόσπασμα από το βιβλίο του ¨Ιστορία της Μουσικής¨ (εκδ. Υποδομή, 1979) που με κάνει να αντιλαμβάνομαι περισσότερο μια πτυχή του ορισμού του Ρομαντισμού, που τόσο μας απασχολεί, για περισσότερη κατανόηση. Γράφει:
Δημιουργώντας το ¨συμφωνικό ποίημα¨ οι ρομαντικοί χειραφέτησαν τη μουσική από μια βαρύτατη δουλεία. Η έφεσή τους για τις συνυπάρξεις –συνθέσεις των τεχνών, η λαχτάρα τους να συνταιριάζουν αρμονικά τα οπτικά και ακουστικά τους βιώματα, τους στοχασμούς και τα συναισθήματά τους, τις ονειροπολήσεις και τα πάθη τους και η έγνοιά τους να επιβάλουν ένα ενιαίο ρυθμό στις εικόνες, στα χρώματα, στις σκιές, στους φωτισμούς και στους ήχους, τους ανάγκασαν ν’ αναζητήσουν στη μελωδία μια σύνταξη και μια ¨προσωδία¨ λιγότερο αυστηρές απ’ εκείνες των μεγαλυτέρων τους. Η βαθύτερη επικοινωνία τους με τη φύση, τους είχε κάμει να καταλάβουν ότι δίχως αυτή να παύει να σέβεται τους ευγενικότερους ρυθμούς της ζωής υπακούει σε αρχιτεκτονικές πειθαρχίες πολύ ευέλικτες. Ο άνεμος κι η θάλασσα χορεύουν ελεύθερα με τις αλυσίδες τους. Ένα φυτό δημιουργεί την ενότητα και την ισορροπία του με το ν’ αποδεσμεύεται από την έγνοια της συμμετρίας στη στενή της σημασία. Για ποιο λόγο η μουσική δεν θα ακολουθούσε το υπέροχο αυτό παράδειγμα αναπτύσσοντας τα φυλλώματά της αρμονικά αλλά ελεύθερα αντί να τα σκλαβώνει στο ανελέητο εκείνο κλάδεμα που τα καθηλώνει πάνω στις κιγκλίδες ενός δικτυωτού;¨
Το απόσπασμα αυτό του Βυλερμόζ, μας οδηγεί στο να κατανοήσουμε πως ο κύκλος του χρόνου έφερε την ανάγκη του Ρομαντισμού. Πάντα η ιστορία διδάσκει πως όταν ένας πνευματικός κύκλος κλείνει, ανοίγει ένας άλλος. Ο Ρομαντισμός νομίζω πως δεν διήρκεσε έως το 1900. Κατάφερε να επιζήσει ακόμα και στη δική μας εποχή, με άλλους τρόπους, μια που πάντα θα επιμένει ¨αναπτύσσοντας τα φυλλώματά της αρμονικά αλλά ελεύθερα¨ όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας.
Μικροί σχολιασμοί
Το θέμα του Ρομαντισμού μας απασχόλησε τόσο αφού πάντα έχει σημασία η αναφορά σ’ αυτή την περίοδο, στην επιρροή που εξασκεί σε κάποια όργανα, καθώς και στη διαχρονικότητά του.
Το άλμπουμ του Ασημακόπουλου είναι μια καλή Ωδή σ’ αυτό που εννοούμε Romanza. Από τη φύση του ο κιθαριστής, γαλουχημένος από τους παλαιούς ώριμους κιθαριστές και τον τρόπο παιξίματός τους, έφτιαξε προ πολλού μια βάση ιδεών που την υποστηρίζει χρόνια τώρα και αντέχει μέσα στο χρόνο, ακριβώς για το λόγο πως του δίνει αυτή την ελευθερία να χειρίζεται τις μουσικές φράσεις με αυτόν τον υποκειμενισμό που χαρακτηρίζει μια παλαιότερη (αλλά και διαχρονική) οπτική ματιά πάνω στα παλαιότερα επιλεγμένα έργα αυτού του άλμπουμ. Σε έργα μιας ολόκληρης ε π ο χ ή ς που έμελλε να είναι σπονδυλική στήλη στην ηθογραφία της κιθάρας.
Ο Ασημακόπουλος αποδεικνύει πως κατέχει αυτό το εργαλείο σκέψης αυτού του ρεπερτορίου που καθόρισε κατά μεγάλο μέρος την αντίληψη μιας ισπανοποιημένης Σεγκοβιακού τύπου αισθητικής, με (ασφαλώς) πιο εκσυγχρονισμένες αντιλήψεις. Αυτό θεωρώ πως είναι και το ¨μυστικό¨ ερμηνείας αυτού του συγκεκριμένου ρεπερτορίου. Με αυτή την έννοια, θεωρώ πως αυτές οι ερμηνείες είναι υπόδειγμα τεχνικής και ερμηνευτικής κιθαριστικής δεινότητας, σε μια εποχή που (νοιώθω) οι νεότερες γενιές κιθαριστών αναζητούν (και ορθώς) να ανατρέψουν τέτοιες λογικές ενός ¨παρωχημένου πλέον από τον χρόνο¨ όπως πολλοί υποστηρίζουν ερμηνευτικού προσανατολισμού.
Ο ερμηνευτής της Romanza αποκαλύπτεται και πάλι ένας μύστης του οργάνου. Πλήρης εμπειριών και ακουσμάτων, άρτιος δεξιοτέχνης από παλιά, μας ταξίδεψε στον κόσμο του ρομαντικού στοιχείου που ακόμα υπάρχει εν αφθονία στα ψυχικά αποθέματα του σημερινού κόσμου. Ενός ρομαντισμού που ακόμα και στην ελληνική γεωγραφία μπορεί και απελευθερώνει το πνεύμα και τις λογικές ώστε να κρατήσουν και να διατηρήσουν την σύγχρονη μουσική πνευματικότητα. Να την κάνουν μέσον και εργαλείο για μια πιο σύγχρονη ματιά στη μουσική ερμηνεία, γιατί έχουμε πει πολλές φορές πως όλα τα νέα, στα παλιά στηρίζονται. Ο ρομαντισμός, εάν θεωρείται και σήμερα παλαιά αντίληψη, θα είναι ακόμα και τώρα το πιο στέρεο θεμέλιο για να στηρίξει πιο σύγχρονα οικοδομήματα…
Οι ηχογραφήσεις αυτού του υλικού έγιναν σε διαφορετικές περιόδους και η επεξεργασία του, προσφάτως. Το αποτέλεσμα είναι ένα άριστο υλικό που μπορεί να χρησιμεύσει ως μπούσουλας για νεότερες ερμηνείες που θα πρέπει να αντλήσουν παραδείγματα από τις παντός είδους ελευθερίες της των φράσεων και της φόρμας.
Από τον δίσκο, αν πρέπει να ξεχωρίσω κάτι, θα έλεγα πως η Danza Espaρola και La Maja de Goya του Γρανάδος είναι στις δικές μου επιλογές. Από την άλλη μεριά, δεν μπόρεσα να αντιληφθώ τη λογική της ύπαρξης του Thιme variι του F. Sor (Mozart) μέσα σ’ αυτό το υλικό. Αυτές όμως είναι ασήμαντες λεπτομέρειες μπροστά στην προσωπικότητα των κομματιών και του ερμηνευτή.
Μακάρι τέτοιοι δίσκοι να μη σταματήσουν να βγαίνουν λόγω της φθίνουσας πορείας της δισκογραφικής μας διαδρομής, ιδιαίτερα στις εκδόσεις περί κλασσικής μουσικής…
Νότης Μαυρουδής
(14/6/2010)
![[Νέο Άλμπουμ] Νίκος Μπαρουτσάκης - A la Cubana (Του Δημήτρη Παππά)](content/data/multimedia/images/imagescache/e5f14e361dcf0ece4f0d9fea1e6b6a3d)
