Η ΣΚΑΛΑ ΤΟΥ ΜΙΛΑΝΟΥ
Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΟΠΕΡΑΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
«Είναι για εμένα το πρώτο θέατρο στον κόσμο [...] Όσον αφορά την αρχιτεκτονική, είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς κάτι μεγαλύτερο, πιο επίσημο και πιο καινούργιο»- Stendhlal, Roma, Napoli e Firenze, 26/09/1816
Η επιβλητική νεοκλασική ομορφιά της, το μεγαλείο της, η λαμπρότητά της και η ιστορία της, αναμφισβήτητα την κατατάσσουν στη λίστα με τα πιο διάσημα οπερατικά θέατρα στον κόσμο. Χτισμένη το 1778 η Σκάλα του Μιλάνου είναι γεμάτη ιστορικές στιγμές. Έχει χαρακτηρισθεί ως ο «ναός της οπερατικής τέχνης» , ενώ εκεί έχουν πραγματοποιήσει παραστάσεις κορυφαίοι καλλιτέχνες, ανάμεσά τους οι: Maria Callas, Luciano Pavarotti, Arturo Toscanini, Niccolò Paganini. Ποια είναι όμως η ιστορία που κρύβεται πίσω από το αριστουργηματικό αυτό κτίριο και πού οφείλεται η ονομασία του;
Η Σκάλα του Μιλάνου κατασκευάστηκε κατόπιν εντολής της Αυτοκράτειρας Μαρίας Θηρεσίας της Αυστρίας (1717-1780), με σκοπό να αντικαταστήσει το παλιό κτίριο όπερας στο Μιλάνο, ονόματι «Teatro Regio Ducale», το οποίο καταστράφηκε από πυρκαγιά στις 26 Φεβρουαρίου 1776, μετά από μία εορτή καρναβαλιού. Το όνομα του επιβλητικού αυτού κτιρίου οφείλεται στην Beatrice Regina della Scala (1331-1384), την τότε κυρία του Μιλάνου, η οποία έδωσε το όνομά της στην εκκλησία Santa Maria alla Scala. Στην ίδια ακριβώς θέση λοιπόν που βρισκόταν η εκκλησία, χτίστηκε 400 χρόνια μετά η περίφημη Σκάλα του Μιλάνου. Η οικοδόμησή της ανατέθηκε στον διάσημο νεοκλασικιστή αρχιτέκτονα Giuseppe Piermarini, ενώ το κόστος ανέλαβαν μέλη της αριστοκρατίας. Η κατασκευή της όπερας αναγγέλθηκε το 1776 και χρειάστηκαν 2 χρόνια για να ολοκληρωθεί. Για την κατασκευή της, ο Piermarini επηρεάστηκε από το Παλάτι της Καζέρτα (Regglia di Caserta), ένα από τα μεγαλύτερα ανάκτορα που αναγέρθηκαν στην Ευρώπη κατά τον 18ο αιώνα.
Giuseppe Piermarini
Σκάλα του Μιλάνου (18ος αιώνας)
Τα εγκαίνια της Σκάλας πραγματοποιήθηκαν στις 3 Αυγούστου 1778 ημέρα Δευτέρα, με την όπερα σε δύο πράξεις του Antonio Salieri «L'Europa riconosciuta» (Η αποκαλυφθείσα Ευρώπη) σε λιμπρέτο από τoν Mattia Verazi.
Αφίσα από την πρεμιέρα της όπερας (3/08/1778)
Τον 19ο αιώνα η ιταλική όπερα γνωρίζει μεγάλη ακμή, ενώ χαρακτηρίζεται από την παρουσία σπουδαίων συνθετών (Gaetano Donizetti, Vinzenzo Bellini). Το β'μισό του 19ου αιώνα κυριαρχεί ο Giuseppe Verdi, ο οποίος μάλιστα ξεκίνησε τη λαμπρή καριέρα του από την Σκάλα του Μιλάνου. Εκεί πραγματοποίησε το ντεμπούτο του το 1839 με την όπερα «Oberto, Conte di San Bonifacio», η οποία είχε μεγάλη επιτυχία. Το συνθετικό του μεγαλείο όμως αποκαλύφθηκε στις 9 Μαρτίου 1842 με την παρουσίαση της αριστουργηματικής όπερας «Nabucco». Η τεράστια επιτυχία του έργου συνέβαλε σημαντικά στην εδραίωση της φήμης του Verdi στην Ιταλία. Η σχέση αυτή του κορυφαίου συνθέτη με την Σκάλα μαρτυρείται και από τα πορτρέτα του καθώς και από το άγαλμα που υπάρχει στο διάσημο οπερατικό θέατρο.
Άγαλμα του G. Verdi στην Σκάλα του Μιλάνου
Πορτρέτο του G. Verdi (από τον A. Scalese)- Μουσείο της Σκάλας του Μιλάνου
Μετά την ενοποίηση του Ιταλικού κράτους (1870), πολλά μέλη της αστικής τάξης επιδίωκαν να εξασφαλίσουν μία θέση στο θέατρο, δηλώνοντας και επιβεβαιώνοντας με αυτόν τον τρόπο την θέση τους. Ως εκ τούτου, η Σκάλα με έναν τρόπο αντικατόπτριζε τις αλλαγές στην ιταλική κοινωνία. Λόγω όμως της ανάγκης εκσυγχρονισμού της χώρας και των εξόδων που προκλήθηκαν από τους πολέμους, το κράτος αποφάσισε να μειώσει το περιττό κόστος. Η ασταθής πολιτική κατάσταση σε συνδυασμό με την αντίληψη ότι τα θέατρα ήταν ιδρύματα, τα οποία χρηματοδοτήθηκαν από όλη την κοινότητα, αλλά όμως μπορούσαν να εισέλθουν σε αυτά μόνο τα μέλη της ανώτερης κοινωνικής τάξης οδήγησε στην ακύρωση της σεζόν 1897-1898, αφού το Δημοτικό Συμβούλιο του Μιλάνου αρνήθηκε την οικονομική υποστήριξη της Σκάλας. Μάλιστα είχε αναρτηθεί μία πινακίδα στην είσοδό της, η οποία έγραφε: «Kλειστό λόγω θανάτου του συναισθήματος της τέχνης, της αξιοπρέπειας του πολίτη και της κοινής λογικής». Ακολούθησαν και άλλες δυσκολίες. Αρχικά, ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918), οι οδυνηρές συνέπειες του οποίου οδήγησαν ξανά στο κλείσιμο του οπερατικού θεάτρου. Καταστροφική ήταν όμως και η νύχτα μεταξύ 15ης και 16ης Αυγούστου 1943 (κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου), όπου η Σκάλα του Μιλάνου βομβαρδίστηκε με αποτέλεσμα να καταρρεύσει η οροφή και να υποστεί πολλές σοβαρές ζημιές. Οι επισκευές ξεκίνησαν γρήγορα, όμως λόγω της βιασύνης και της δυσκολίας εύρεσης εξαρτημάτων με βάση τα πρωτότυπα, η ακουστική δεν ήταν άριστη.
Η Σκάλα του Μιλάνου άνοιξε ξανά τις πύλες της στις 11 Μαΐου 1946 με τον μεγάλο συνθέτη και μαέστρο Arturo Toscanini να διευθύνει την εναρκτήρια συναυλία. Η παρουσία του Toscanini ως καλλιτεχνικού διευθυντή της Σκάλας, ήταν λίαν σημαντική. Πραγματοποίησε ριζικές μεταρρυθμίσεις στο θέατρο εξελίσσοντάς το όχι μόνο σε οργανωτικό επίπεδο, αλλά έδωσε έμφαση και στην σχέση της Σκάλας με το κοινό της. Επιπροσθέτως, παρουσίαζε τακτικά έργα του Verdi και του Wagner διατηρώντας αυτή την μουσική κληρονομιά, ενώ επίσης διεύρυνε το ρεπερτόριο της ορχήστρας. Το 1965 πραγματοποιεί την πρώτη του εμφάνιση στην Σκάλα ένας από τους πιο σεβαστούς Ιταλούς μαέστρους του 20ου αιώνα, ο Claudio Abbado και επτά χρόνια μετά ανακηρύσσεται μαέστρος της ορχήστρας της Σκάλας του Μιλάνου. Η δεκαετία του 1970 αποτέλεσε επίσης μία σημαντική περίοδο για την Σκάλα. Τότε υπό τη διεύθυνση του Paolo Grassi (1972-1977) σηματοδοτήθηκε η μεγάλη παραγωγικότητα του θεάτρου (περίπου 300 παραστάσεις τον χρόνο). Το 1981 πραγματοποιεί το ντεμπούτο του στην Σκάλα του Μιλάνου ένας από τους κορυφαίους μαέστρους ο Riccardo Muti, ο οποίος από το 1986 έως το 2005 υπήρξε μουσικός διευθυντής της. Το 2007 ξεκίνησε μία στενή συνεργασία μεταξύ της Σκάλας και του θρυλικού πιανίστα και μαέστρου Daniel Barenboim.
Παρόλες τις κρίσεις και τις δυσκολίες που κλήθηκε να αντιμετωπίσει, η Σκάλα του Μιλάνου παραμένει ένα από τα πιο όμορφα και δημοφιλή οπερατικά θέατρα παγκοσμίως. Αντικρίζοντας κανείς την πρόσοψη του κτιρίου θα παρατηρήσει ότι είναι σχετικά απλή, σοβαρή, σε νεοκλασικό στυλ. Όταν όμως εισέλθει στο εσωτερικό του θα αισθανθεί την ιστορία να τον αγγίζει και να αναδύεται το άρωμα της επιβλητικότητας, της πολυτέλειας και της αλησμόνητης ομορφιάς. Τότε διαπιστώνει το μεγαλείο του κτιρίου αυτού. Μπαίνοντας ο επισκέπτης στην αίθουσα παρατηρεί ότι είναι στολισμένη με εντυπωσιακούς πολυελαίους, με προτομές επιφανών συνθετών, ενώ εντυπωσιακή είναι η σειρά από κίονες που βρίσκονται στην αίθουσα καθώς επίσης και οι χρυσές λεπτομέρειες στην κορυφή. Δεν μπορεί φυσικά να μην παρατηρήσει κανείς και το γυαλιστερό δάπεδο, που αποτελεί άλλη μία ένδειξη πολυτέλειας.
Φουαγιέ -Είσοδος της Σκάλας του Μιλάνου (Η φωτογραφία είναι από: www.museoscala.org)
Παντού κυριαρχεί το χρυσό, το κόκκινο και το βελούδο, όπως φυσικά και στην αίθουσα του θεάτρου, η οποία είναι αριστουργηματική, δημιουργώντας στον θεατή την αίσθηση ότι ζει μέσα σε ένα γλυκό παραμύθι με βασιλιάδες και πρίγκιπες. Η αρχιτεκτονική του χώρου είναι περίπλοκη και ιδιαίτερα προσεγμένη ενώ ο θεατής μπορεί να παρακολουθήσει αυτό που διαδραματίζεται στην σκηνή ανεμπόδιστα. Το θέατρο είναι σαν ημικύκλιο και τα θεωρεία είναι φαντασμαγορικά. Τα καθίσματα των θεατών είναι καλυμμένα με κόκκινο σατέν και δύνανται να φιλοξενήσουν 2030 άτομα. Μοναδικό αποτελεί το γεγονός ότι στο θέατρο υπάρχουν τα λεγόμενα «ιστορικά κουτιά». Πρόκειται για θέσεις πολυτελείας. Θέσεις στις οποίες κρύβεται μία αυθεντικότητα. Εκεί καθόντουσαν σημαντικές προσωπικότητες με σκοπό να απολαύσουν την παράσταση.
To εσωτερικό του «ιστορικού κουτιού» (Η φωτογραφία είναι από: www.museoscala.org)
Η οροφή εξίσου θαυμάσια στολισμένη με έναν εντυπωσιακό πολυέλαιο από κρύσταλλο Βοημίας, ο οποίος αποτελείται από 383 λάμπες (!) Η σκηνή είναι τεράστια δίνοντας έτσι ελευθερία κίνησης στους δημιουργούς. Το κινούμενο πάτωμα της σκηνής επίσης είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό, το οποίο αποδεικνύει την προσεγμένη δουλειά που κρύβεται πίσω από την εντυπωσιακή εικόνα, ενώ ακόμη παρέχει στους δημιουργούς την δυνατότητα να αφεθούν στην φαντασία τους και να την υλοποιήσουν. Μοναδικό είναι και το τεράστιο αμφιθέατρο, το οποίο είναι κατασκευασμένο από ξύλο και καλυμμένο με κόκκινο βελούδο, ώστε η αίθουσα αυτή να φημίζεται για την ακουστική της. Η αρχιτεκτονική της αντιπροσωπεύει την αίγλη, την αρχοντιά, την κομψότητα, αλλά και τον ρομαντισμό. Δικαιολογημένως λοιπόν το θέατρο συγκαταλέγεται στη λίστα με τις πιο λαμπρές αίθουσες παγκοσμίως.
Θέατρο-Σκάλα του Μιλάνου
Στην Σκάλα του Μιλάνου λειτουργεί επίσης και Μουσείο (The Museo Teatrale alla Scala), όπου ο επισκέπτης μπορεί να δει πορτρέτα και προτομές διάσημων καλλιτεχνών, οι οποίοι έχουν δώσει παραστάσεις στην Σκάλα, καθώς επίσης κοστούμια, σκηνικά, αφίσες από παλιές παραστάσεις, πίνακες, αντικείμενα καλλιτεχνών και παλιά μουσικά όργανα.
Μουσείο- Σκάλα του Μιλάνου
Η Σκάλα του Μιλάνου αποτελεί αναμφισβήτητα ένα από τα πιο εκθαμβωτικά, καλαίσθητα και μεγαλοπρεπή θέατρα στον κόσμο, κρύβοντας μία μεγάλη και σημαντική ιστορία πίσω από αυτή την λαμπρότητά της. Δεν είναι όμως απλά ένα θέατρο, αλλά είναι η μούσα των επιφανών συνθετών. Στην αγκαλιά της έχουν αφεθεί σπουδαίοι καλλιτέχνες, οι οποίοι διήνυσαν μία λαμπρή πορεία. Η επίσκεψη και η παρακολούθηση μίας παράστασης στην Σκάλα αποτελεί όνειρο ζωής για πολλούς λάτρεις της όπερας, της κλασικής μουσικής και εν γένει της τέχνης και της αρχιτεκτονικής. Με την πρώτη ευκαιρία πραγματοποιήστε μία επίσκεψη σε αυτό το εξαίσιο κτίριο και παρακολουθήστε μία από τις αριστουργηματικές παραστάσεις που φιλοξενεί. Φροντίστε μόνο να κλείσετε τα εισιτήρια αρκετούς μήνες νωρίτερα! Μέχρι όμως να καταφέρετε να πραγματοποιήσετε το όνειρο αυτό, μπορείτε να ταξιδέψετε έως την αριστοκρατική Σκάλα του Μιλάνου με οδηγό τις λέξεις αυτού του άρθρου και να την εξερευνήσετε μέσω της μικρής εικονικής περιήγησης που ακολουθεί.
https://artsandculture.google.com/partner/teatro-alla-scala
Γιώτα Ευταξία
(Ιανουάριος 2021)
gteftaxia@gmail.com
Μουσικός & Μουσικολόγος (ΕΚΠΑ)
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)
Βιβλιογραφία
Lanfossi, C. (2017). The Teatro alla Scala: The Illustrated History. Μιλάνο:Skira.
Διαδικτυακές πηγές
https://www.britannica.com
https://el.wikipedia.org
https://www.teatroallascala.org
https://artsandculture.google.com
https://www.classicfm.com
http://maspo.altervista.org/pierma.htm
