ΣΚΑΛΚΩΤΑΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΤΟΥ ΣΤΟ «ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ»; (του Κωνσταντίνου Λυγνού)

ΣΚΑΛΚΩΤΑΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΤΟΥ ΣΤΟ «ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ»;

Αφορμή για αυτό το σχόλιο μου δίνει ένα μουσικολογικό συνέδριο που θα γίνει τον Σεπτέμβριο στο Petrozavodsk της Ρωσίας και το οποίο ανακοινώνουμε προς «πάντα ενδιαφερόμενο» στο τεύχος του «ΠΟΛΥΤΟΝΟν» που κυκλοφορεί άμεσα (ν. 45, Μάτριος-Απρίλιος 2011). Ανάμεσα σε πολλά άλλα θέματα, όπως η μουσική των Σοστακόβιτς και Στραβίνσκι, οι εργασίες θα περιλάβουν και μία ημερίδα – ομάδα εργασίας, στην οποία παρουσιαστούν ανακοινώσεις για τις «περιθωριακές μορφές» της μουσικής του 20^ου αιώνα. Αντιγράφω κατά λέξη από την ανακοίνωση: «Marginal figures of twentieth-century music».

Nikos Skalkottas "36 Greek Dances - The return of Ulysses" BBC Symphony Orchestra (για να ακούσετε κάντε κλικ στο εικονίδιο-μεγάφωνο): (για να ακούσετε κάντε κλικ στο εικονίδιο-μεγάφωνο)

Ανάμεσα στα περίπου 25 προτεινόμενα ονόματα είναι ο Νίκος Σκαλκώτας και ο Γιάννης Χρήστου. Οι διοργανωτές διευκρινίζουν ότι με τη λέξη «marginal» δεν εννοούν «ήσσονες συνθέτες», με την τρέχουσα έννοια του όρου, όπως δηλαδή χρησιμοποιείται ο χαρακτηρισμός αυτός στην κατάταξη των συνθετών του 18^ου και του 19^ου αιώνα. Ο όρος αποσκοπεί να εστιάσει σε κάποιους δημιουργούς που σύμφωνα πάντα με την ανακοίνωση: «ήταν ενδιαφέροντες και πρωτότυποι αλλά για μία σειρά από λόγους δεν κατάφεραν να ενταχθούν στο κεντρικό ρεύμα (mainstream)». Η ανακοίνωση συνεχίζει αναφέροντας τον πρόωρο θάνατο ως μία από τις αιτίες αυτής της «περιθωριοποίησης» και εδώ σίγουρα η σκέψη μας πηγαίνει στον πρόωρα αδικοχαμένο Γιάννη Χρήστου. Όμως, ακόμα και έτσι η ανακοίνωση γεννά κάποιες μελαγχολικές σκέψεις...

Το «αναπάντητο ερώτημα»

Τί ακριβώς σημαίνει το ότι δύο από τους σημαντικότερους συνθέτες της νεώτερης Ελλάδας είναι ακόμα - για την ευρύτερη εκτός Ελλάδος μουσική κοινότητα - «περιθωριακές φιγούρες»;
Πρωτίστως, ένα πολύ απλό πράγμα:
Ότι εμείς οι ίδιοι, δια των πράξεων και των παραλήψεών μας, έχουμε αυτοτοποθετηθεί στο περιθώριο.
Για να εστιάσουμε στον παλαιότερο από τους δύο, τον Σκαλκώτα: Όπου και όποτε η μουσική του είχε την ευκαιρία να ακουστεί εκτός συνόρων, οι κρίσεις κυμαίνονταν ανάμεσα στην έκπληξη και το διθύραμβο. «Hats off gentlemen. A genius has arrived»[1], γράφει τη δεκαετία του ’60 ο μοντερνιστής Βρετανός μουσικοκριτικός Hans Keller, όταν ακούει το Γ. Χατζηνίκο να ερμηνεύει Σκαλκώτα. Πιο πρόσφατα, ένας Γιαπωνέζος μουσικοκριτικός ακούγοντας το δίσκο της Bis με την ηχογράφηση του Κοντσέρτου για βιολί από το Γ. Δεμερτζή και με μαέστρο τον Ν. Χριστοδούλου, βάζει το έργο – λόγω ιδιώματος και εποχής – πλάι στο Κοντσέρτο του Alban Berg.

Θα μπορούσα να πολλαπλασιάσω τα παραδείγματα και να σας διηγηθώ ανάλογες ιστορίες από εκτελέσεις έργων του Χρήστου που έκαναν ο Δημήτρης. Αγραφιώτης και ο Θόδωρος Αντωνίου στο εξωτερικό, αλλά η ουσία είναι αλλού: Χωρίς ενεργητική υποστήριξη, όσο σημαντικό και να είναι το έργο των αξιόλογων δημιουργών μας, δεν θα ανακαλυφθεί ποτέ από μόνο του. Ο Janacek o Martinu και ο Enescu δεν έγιναν ευρύτερα γνωστοί μόνο γιατί η μουσική τους άξιζε τον κόπο. Έγιναν γιατί γι’ αυτό το πάλεψαν οι Τσέχοι και οι Ρουμάνοι. Η διάδοση του έργου τους υπήρξε αποτέλεσμα συντονισμένης προσπάθειας πολλών παραγόντων, ανάμεσά τους και αποφάσεων του κεντρικού κράτους στον τομέα της πολιτιστικής πολιτικής.
Στα λόγια λέμε συνεχώς ότι τέτοια πολιτική έχουμε. Είναι στ’ αλήθεια έτσι;

Πριν λίγα χρόνια ξεφυλλίζοντας κάποιο μουσικό λεξικό, ένας συνάδελφος βρήκε τον Ξενάκη να περιγράφεται ως «French – Romanian composer» και το Μητρόπουλο ως «American conductor».
Μήπως και αυτό μας λέει κάτι;