[σκληρό... barock] ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΦΑΝΕΣ;... (2ο)
(του Νίκου Παναγιωτίδη)

...ότι όταν μιλούν οι ειδικοί, οι άλλοι πρέπει (αρχικώς) να σιωπούν;

Στην Ελλάδα, όλοι είμαστε ειδικοί σε όλα τα θέματα: Από σεισμολόγοι ώς χρηματιστές, από προπονητές διαφόρων αθλημάτων έως διπλωματικοί, γιατροί κι ό,τι άλλο βάλει ο νούς! Κι όταν κάτι στραβώσει, πάντα φταίει κάποιος άλλος: ο ξένος δάκτυλος, ο γείτονας, ο διαιτητής, η κακιά η ώρα. Δεν έχουμε μάθει να παραδεχόμαστε ότι κάποιος άλλος ξέρει περισσότερα. Να θεωρούμε μεν την έκφραση γνώμης αναφαίρετο δικαίωμα αλλά, όταν υπάρχει απέναντί μας ειδικός, πρώτα ν' ακούμε, ύστερα να ρωτάμε τις απορίες μας και τέλος να διατυπώνουμε γνώμη και δη με επιφύλαξη και κατά το δυνατόν τεκμηριωμένη.

Είναι αλήθεια ότι με τόσους ψευτοειδικούς σε τόσα πεδία, δεν έχουμε μάθει να σεβόμαστε τους πραγματικούς. Το αποτέλεσμα είναι εύκολα να εξομοιωνόμαστε (στο μυαλό μας) μαζί τους. Ειδικά όταν οι πολιτικοί ηγέτες μας αυτοσχεδιάζουν διαρκώς, μετακινούνται από υπουργείο σε υπουργείο θεωρώντας ότι δεν είναι και τίποτα σπουδαίο το να ενημερωθούν σ' ένα καινούργιο τομέα και να τον διοικήσουν κιόλας, σε τι είναι καλύτεροί μας; Το σωστό βεβαίως θα ήταν ν' αναζητούμε και ν' αναδεικνύουμε τους καλύτερους, αλλά κι αυτό δεν μας αρέσει, μας μειώνει! Είμαστε άραγε τόσο συμπλεγματικός λαός;

Το περίφημο βιβλίο της Ιστορίας της έκτης Δημοτικού, που απασχόλησε τρικυμιωδώς (με ένταση, αλλά στην επιφάνεια) τους τελευταίους μήνες όλη την κοινωνία, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα: Ελάχιστοι το διάβασαν, αλλά όλοι είχαν γνώμη γι' αυτό! Ο καθένας θεωρούσε, είτε δημοσιογράφος, είτε πολιτευτής, είτε νομάρχης, είτε ...δεσπότης, ότι η γνώμη του είχε βαρύτητα ανάλογη με εκείνη των επιστημόνων ιστορικών που το συνέγραψαν. Δεν υπερασπίζομαι το αλάθητο των επιστημόνων, καθώς είναι κι αυτοί άνθρωποι με τις απόψεις, τις αντιλήψεις ή και τις προκαταλήψεις τους, γι' αυτό άλλωστε και δεν συμφωνούν πάντα μεταξύ τους. Μπορεί κάποιες φορές τα στοιχεία που επικαλούνται να είναι ανεπαρκή ή και ανακριβή, αλλά ο επιστημονικός λόγος χρειάζεται επιστημονικό αντίλογο. Τα στοιχεία να αντιπαρατεθούν με άλλα στοιχεία.

Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, για παράδειγμα, με δημόσια δήλωσή του όρισε ότι "η επιστημονική ιστορία είναι χαραγμένη στις καρδιές και την ιστορική συνείδηση των λαών". Δεν μπορώ να φανταστώ πιο χονδροειδές σφάλμα! Αυτό που είναι χαραγμένο στις καρδιές μας είναι ακριβώς η υποκειμενική, η συναισθηματική ιστορία, είναι μίγμα ιστορίας και μυθοπλασίας, από τις παιδικές και σχολικές μας μνήμες - πιθανώς μίγμα απαραίτητο για την ανάπτυξη της ιστορικής και εθνικής ταυτότητας στο ασυνείδητο, αλλά η επιστημονική ιστορία είναι άλλη υπόθεση, αφού εξ ορισμού βασίζεται σε στοιχεία. Και, πώς να το κάνουμε, εκτός από τις ένδοξες σελίδες της ιστορίας μας, υπάρχουν και μαύρες σελίδες, τις οποίες όχι απλώς δεν έχουμε δικαίωμα να παραβλέψουμε, αλλά είναι προς το συμφέρον μας να τις κατανοήσουμε, θα μας βοηθήσει να ενηλικιωθούμε ως λαός και να ωριμάσουμε. Δεν μπορεί ο καθένας μας να αντιπαραθέτει στα επιστημονικά στοιχεία επιχειρήματα όπως "εγώ αλλιώς τα 'μαθα" ή "εγώ αλλιώς τα νιώθω στην καρδιά μου". Δεν μπορούμε να φέρνουμε διαρκώς την αλήθεια στα μέτρα μας για να συμφωνεί εκείνη μαζί μας, κάτι που ακριβώς κάνουμε όταν παριστάνουμε τους ειδικούς σε όλα.

Και οι μουσικοί; Άνθρωποι κατά τεκμήριο καλλιεργημένοι, κατά κανόνα με χρόνια μόχθου για να φτάσουν κάπου σ' αυτό τόσο απαιτητικό αντικείμενο, θα περίμενε κανείς τουλάχιστον αυτό το αυτονόητο να το έχουν κατακτήσει. Κι όμως! Πολλές φορές έχω συναντήσει (...ακόμα και στο forum του TaR) τη γνωστή νοοτροπία: Εκφράζουμε γνώμη ως γνώση και βεβαιότητα. Η πρώτη αντανακλαστική αντίδρασή μας σε κάποιον που (φαίνεται ότι μπορεί να) γνωρίζει περισσότερα σε κάποιο θέμα είναι να τον αμφισβητήσουμε - κι από πού τα έμαθε; Τα ξέρει όντως ή μας παριστάνει τον πολύξερο; Στη σύγχρονη Ελλάδα, αντί να φοβούνται να μιλήσουν οι αδαείς, φοβούνται περισσότερο οι γνώστες, για να μη κατηγορηθούν ότι επιδεικνύουν γνώσεις! Παρότι, διαπιστωμένα, οι πραγματικοί γνώστες κατά κανόνα σχεδόν χωρίς εξαίρεση, δεν καταφεύγουν στην επίδειξη ακριβώς επειδή δεν την χρειάζονται, εξού και η σοφή λαϊκή παροιμία για τα πολλά κεράσια και τα μικρά καλάθια. Η οποία λαϊκή σοφία, παρεμπιπτόντως, είναι πράγματι τόσο σοφή που αναρωτιέμαι αν είναι του δικού μας λαού ή κανενός άλλου!...

Τυπικό, εξάλλου, πρόβλημα όσων έρχονται με σπουδές από το εξωτερικό, είτε στις τέχνες είτε στις επιστήμες, είναι η εχθρική υποδοχή από "τους εδώ" που φοβούνται είτε για τη θέση τους είτε για την ...υπόληψή τους. Το έζησα κι εγώ, όλο και κάποιοι βρέθηκαν να πουν ότι "ήρθα να παραστήσω τον σπουδαίο", χωρίς να έχουν, το λέω με βεβαιότητα, το παραμικρό δείγμα τέτοιας εκ μέρους μου συμπεριφοράς. Πολλοί επίσης με χαρακτήρισαν "τυχερό" (παρότι σαφώς δεν είναι μόνο θέμα τύχης, έχει και απόφαση και ψάξιμο και χρόνο και κόπο και έξοδα) "που πήγα στο εξωτερικό και έμαθα κι έκανα τόσα πράγματα που κι εκείνοι θα 'θελαν", αλλά όσο πιο πολλά λόγια έλεγαν, τόσο λιγότερο τους είδα σε κάποιο σεμινάριο απ' όπου θα μπορούσαν ίσως κάτι να κερδίσουν απ' όσα εγώ μπόρεσα να πάρω από σπουδαίους δασκάλους.

Ανασφάλεια, ανταγωνισμός, ζήλια, φθόνος, όλα ανθρώπινα είναι, δε λέω - όμως η παιδεία και ο πολιτισμός αυτό το ρόλο έχουν: να τα ελέγξουν, να τα περιορίσουν και να μας κάνουν καλύτερους ανθρώπους. Γι' αυτό από μας τους μουσικούς, κατ' εξοχήν φορείς παιδείας και πολιτισμού, έχω και μεγαλύτερες απαιτήσεις, να αναγνωρίζουμε (κατά Σωκράτη) την άγνοιά μας, ώστε να είμαστε ταπεινοί και εσαεί φιλομαθείς - παρότι καταλαβαίνω ότι αυτό συνιστά υπέρβαση: ξέρω και τι παιδεία έχουμε λάβει και σε ποιόν πολιτισμό ζούμε...

Νίκος Παναγιωτίδης
panagiotidis@tar.gr
(Οκτώβριος 2007)