ΣΜΑΡΩ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ
«Επανεφευρίσκοντας την Κιθάρα»
...ή αλλιώς...
ο «άγνωστος ήχος ενός γνώριμου μουσικού οργάνου»
Αποτελεί έκπληξη, ακόμη και για έναν ειδήμονα ακροατή η ηχητική επαφή μιας σονάτας για τσέμπαλο του D. Scarlatti έτσι όπως αποδίδεται, όχι από την πρωτότυπη γραφή και τις χορδές του μπαρόκ πληκτροφόρου, αλλά από τον συνδυασμό πολλαπλών χορδών - και πολλών κατασκευαστικών επεμβάσεων - που συναπαρτίζουν τις κιθάρες του Γ. Κερτσόπουλου. Και ειδικότερα όταν υπεύθυνη για την μουσική πραγμάτωση της ερμηνευτικής αυτής σχολής είναι η Σμαρώ Γρηγοριάδου, τότε την έκπληξη διαδέχεται σύντομα η βεβαιότητα μιας πολύ ενδιαφέρουσας ηχητικής εμπειρίας.
Η Σμαρώ Γρηγοριάδου είναι σολίστ κιθάρας και συνθέτις με πλούσια καλλιτεχνική και εκπαιδευτική δραστηριότητα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. To 2009 εισήγαγε τον όρο “Reinventing guitar” (επανεφευρίσκοντας την κιθάρα), μια καινοτόμο προσέγγιση που αποκαλύπτει νέες ερμηνευτικές προτάσεις για το παραδοσιακό κιθαριστικό ρεπερτόριο, μέσα από έναν επαναπροσδιορισμό του ήχου και της τεχνικής του οργάνου. Η εργασία αυτή βασίζεται στο σύστημα και τη μέθοδο της Αισθητικής Κερτσόπουλου. Για τη σολιστική και δισκογραφική της δράση έχει αποσπάσει εξαιρετικές κριτικές από τον ελληνικό και διεθνή τύπο.
Ακολουθώντας πολύχρονη έρευνα πάνω στο φαινόμενο της μουσικής ερμηνείας και της σύνθεσης, η Σμαρώ Γρηγοριάδου σπούδασε με σημαντικούς μουσικούς της εποχής μας, όπως οι κιθαρίστες Γιώργος Κερτσόπουλoς, Paul Galbraith, Jesus Castro-Balbi, Roberto Aussel, John Williams, οι συνθέτες Γιώργος Σιωράς, Θεόδωρος Αντωνίου και Ντίνος Κωνσταντινίδης, και ο μαέστρος-πιανίστας Γιώργος Χατζηνίκος. Σπούδασε επίσης Αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ Αθήνας. Συνέχισε τις μεταπτυχιακές μουσικές σπουδές της στο Βασιλικό Κολλέγιο του Λονδίνου με τιμητική υποτροφία του Κολλεγίου και καθηγητή κιθάρας τον Carlos Bonnel.
Έχει τιμηθεί με πολυάριθμα ελληνικά και διεθνή βραβεία ερμηνείας και σύνθεσης που της επέτρεψαν να παρουσιάσει την εργασία της στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Πρόσφατα τιμήθηκε με το Βραβείο Σολίστ Gina Bachauer (2013).
‘Οπως πληροφορούμαστε από τον προσωπικό της διαδυκτιακό τόπο, www.smarogregoriadou.com, η Σμαρώ Γρηγοριάδου επικεντρώνεται σήμερα:
- Στην ερμηνεία έργων για κιθάρα, με παρουσιάσεις της Αισθητικής Κερτσόπουλου και συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ερμηνεύει με όργανα, χορδές και συνδυασμούς κουρδισμάτων που -όπως αναφέρθηκε σε κριτική του καναδέζικου περιοδικού Contrapuntist- "αποκαλύπτουν το μέλλον των δυνατοτήτων της κιθάρας!"
- Στη σύνθεση πρωτότυπων έργων,
- Στη διδασκαλία, με σεμινάρια και κιθαριστικά workshops ή διαδραστικά καλλιτεχνικά προγράμματα σε όλον το κόσμο,
- Στην έρευνα «ερμητικών» γνωστικών πεδίων, όπως η μουσικότητα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και του δράματος.
Παραλληλόγραμμη πολυχρωματική κιθάρα
Η Σμαρώ Γρηγοριάδου μιλά στο TaR για την ως τώρα σταδιοδρομία της, τις αισθητικές της απόψεις, αλλά και τις καλλιτεχνικές της επιδιώξεις.
Αγαπητή κ. Γρηγοριάδου, αφού σας καλοσωρίσουμε στην στήλη αυτή του TaR, θα θέλαμε να μας μιλήσετε αρχικά για τις πρώτες «συναντήσεις» σας με τη μουσική, αλλά και με την κιθάρα ειδικότερα.
Kύριε Θεοδοσίου, σας ευχαριστώ θερμά για την φιλοξενία στο αξιόλογο κιθαριστικό περιοδικό TaR. Στο περιβάλλον μου υπήρχε πάντα μια αγάπη για την καλή μουσική. Ένιωθα όμως από παιδί έντονη έλξη για την ασημένια χροιά της κλασικής κιθάρας. Όταν το 1982 άκουσα το περίφημο LP της RCA "Das grosse Julian Bream Album" μαγεύτηκα τόσο, που αποφάσισα ακαριαία ν' αφιερωθώ στη μουσική και το όργανο με όλες μου τις δυνάμεις!
Όπως βλέπουμε και από το βιογραφικό σας σημείωμα, είχατε την τύχη να μαθητεύσετε σε σημαντικούς δασκάλους – πολλοί από αυτούς υπερβαίνουν μάλιστα κατά πολύ την διδακτική της κιθάρας. Τι θα ξεχώριζατε από αυτήν την εμπειρία μαθητείας;
Πεντάλ κιθάρα διπλών χορδών
Είχα πράγματι την ευλογία να συνδεθώ με αξιοσημείωτους δασκάλους που δεν με εξόπλισαν μόνο με την όποια γνωστική επάρκεια διαθέτω σήμερα, αλλά με μύησαν και σε κάτι πολύ σπουδαιότερο: τον πνευματικό και ανθρωπιστικό ορίζοντα της μουσικής, όπως και την πίστη σε ένα αντισυμβατικό πρότυπο οραματιστή καλλιτέχνη.
Πώς φθάσατε στην εφαρμογή της «Αισθητικής Κερτσόπουλου»; Μιλήστε μας για αυτήν. Πώς εντάσσεται στην δική σας ερμηνευτική πορεία;
Η Αισθητική Κερτσόπουλου είναι μια επιστημονική πλατφόρμα εφευρέσεων στους τομείς κατασκευής κιθάρας και χορδών, με στόχο τη διεύρυνση των ηχητικών δυνατοτήτων του οργάνου σε όλο το φάσμα του ρεπερτορίου του. Επιχειρεί ειδικά την αναβίωση ιστορικών τύπων οργάνων του 17ου και 18ου αιώνα, μέσα από μια ρεαλιστική ανασύνθεση της μορφής, του ήχου και των τεχνικών τους χαρακτηριστικών. Περιλαμβάνει ακουστικές εφαρμογές ενίσχυσης του όγκου και της διάρκειας του ήχου, αμέτρητους συνδυασμούς ιστορικών εκτάσεων χορδισμάτων με δυνατότητα διάταξης σε μονές, διπλές και τριπλές χορδές ή συνδυασμούς τους, νέα υλικά χορδών, αντισυμβατικές κατασκευές κι επεμβάσεις.
Οι καινοτομίες προσαρμόζονται στην κιθάρα που γνωρίζουμε και αφορούν παλιό και νέο ρεπερτόριο. Αποτέλεσαν για μένα μια ατελείωτη πρόκληση για εμβάθυνση και διαλεκτική αντιπαράθεση με το καθιερωμένο, και αναβάθμισαν καθολικά την ερμηνευτική μου πορεία.
Ο όρος «επανεφευρίσκοντας την κιθάρα», ως περιεκτική έκφραση των καλλιτεχνικών και παιδαγωγικών δραστηριοτήτων σας στο χώρο της κλασικής κιθάρας ορίζει ίσως τον πυρήνα της εργασίας σας. Θα θέλατε να μας μιλήσετε γι αυτόν;
Η σύγχρονη κιθάρα ηχεί ριζικά διαφορετική από όλα τα συναφή νυκτά όργανα εποχής (τσέμπαλο, λαούτο, κλπ) που διέθεταν διπλές εντέρινες ή μεταλλικές χορδές, και μια αξιοσημείωτη ποικιλία σε εκτάσεις, χορδίσματα, registers, χροιές. Οι μεταγραφές παλιάς μουσικής, που καλύπτουν τεράστιο φάσμα του παραδοσιακού ρεπερτορίου της, ακούγονται δικαιολογημένα "εκτροχιασμένες" σε σχέση με τους μητρικούς ήχους και τις προθέσεις των συνθετών, ακριβώς όπως το πιάνο αδυνατεί ν' αποδώσει τις αδρές γωνίες του τσεμπαλίστικου ήχου.
Ένας τεκμηριωμένος συγκερασμός του ιστορικά επιθυμητού με το πρακτικά κι αισθητικά λογικό συνιστά λοιπόν για μένα το ζητούμενο. Ο όρος reinvention, αναεπινόηση ανταποκρίνεται ακριβώς στην ανάγκη για επαναπροσδιορισμό του ήχου και της τεχνικής της κλασικής κιθάρας, προκειμένου να επιτευχθεί μια τέτοια σύμπλευση. Είναι άλλωστε παλιά, διαδεδομένη συνταγή. Ο Bach "ξανασυνέθεσε" τον Palestrina κι ο Mendelssohn τον Bach. Ο Leopold Mozart δεν ηχούσε ακριβώς σαν Corelli, αλλά μάλλον σαν μια συνεπής ανασκευή του Corelli. Η Landowska επινόησε από την αρχή το τσέμπαλο!
Περιηγούμενος κανείς στον διαδικτυακό σας τόπο δεν μπορεί παρά να εντυπωσιαστεί από τη σελίδα με τα νέα κιθαριστικά μοντέλα κατασκευής Κερτσόπουλου, έχοντας την ευκαιρία να τα δει και να τα ακούσει. Έπειτα από τις εκτεταμένες κατασκευαστικές επεμβάσεις από διάφορους κατασκευαστές στο έγχορδο αυτό όργανο, πιστεύετε ότι έχουν εξαντληθεί πια οι ηχητικές του δυνατότητες;
Ασφαλώς όχι. Ευφάνταστες κι εκτεταμένες παρεμβάσεις κατασκευαστών, κιθαριστών, αλλά και συνθετών συμβαίνουν σήμερα σε κάθε γωνιά του πλανήτη, αποτελώντας την απόδειξη πως το όργανο δεν έπαψε ν' αναζητά την ηχητική του ολοκλήρωση και δεν εξάντλησε τις ηχητικές του δυνατότητες, ιδιαίτερα σε ότι αφορά τη συνύπαρξή του σε μικρά ή μεγάλα σύνολα, αλλά και λειτουργικές παραμέτρους του ήχου, όπως η ένταση, ο όγκος, η διάρκεια, η χροιά.
Πιστεύετε οτι οι επεμβάσεις αυτές δίνουν τη δυνατότητα στους ερμηνευτές να αποδώσουν περισσότερο «αυθεντικά» τα έργα παλιάς μουσικής;
Η αυθεντικότητα με την έννοια μιας "νεκρανάστασης" είναι σίγουρα ανέφικτη, και μάλλον ανώφελη για ένα σύγχρονο κοινό, που έχει μυηθεί στον ισοσυγκερασμό, στον ψηφιακό ήχο, σε υπερμεγέθεις συμφωνικές αναλογίες, και στην προηγμένη τεχνολογία των σύγχρονων μουσικών οργάνων που έχουν για πάντα υπερκεράσει την αδύναμη ένταση και intonation των παλιών! Προσωπικά προτιμώ τους ηπιότερους όρους ιστορική συνέπεια ή συμβατότητα, που εμείς οι κιθαρίστες μπορούμε σίγουρα να επιδιώκουμε. Και εδώ ναι, είναι προφανώς πολύτιμη κάθε συνεισφορά απ' την πλευρά των κατασκευαστών.
Το 2009 μπήκατε στη δισκογραφία ως σολίστ και συνθέτης με την περίφημη έκδοση “Reinventing Guitar” - από την αμερικανική εταιρία DELOS. Τον Ιούλιο του 2012 κυκλοφόρησε και το 2ο cd της σειράς: “Reinventing Guitar ΙΙ” με έργα Scarlatti, Bach και Haendel. Και τα δύο έχουν αποσπάσει εξαιρετικές κριτικές από τα πιο έγκυρα μουσικά περιοδικά του κόσμου. Περιγράψτε μας τη δική σας προσωπική εμπειρία από αυτές.
Η εντυπωσιακή αποδοχή της δισκογραφικής μου εργασίας απ' τη διεθνή, ευαίσθητη ελίτ των κριτικών συνδέεται οπωσδήποτε και με την αίγλη της ιστορικής DELOS, που έδειξε εμπιστοσύνη και σεβασμό στο ανατρεπτικό της προσέγγισής μου. Στις ηχογραφήσεις μου προσπάθησα συνειδητά ούτε βέβαια να μεγενθύνω, ούτε όμως και να θυσιάσω τις εκπληκτικές επιδόσεις των εξαιρετικά απαιτητικών οργάνων μου στο βωμό της τρέχουσας γενικευμένης αισθητικής προτίμησης, που είναι αποτέλεσμα εν πολλοίς της σεγκοβιακής επιρροής στον ήχο. Χαίρομαι γιατί αυτό δείχνει να ήταν μέχρι τώρα για μένα μια σωστή επιλογή.
Οι συνθέσεις σας κάνοντας χρήση των περισσότερων οργανικών συνδυασμών – με την κιθάρα να κατέχει την μερίδα του λέοντος - , αλλά και ιδιωμάτων – από το νεοπαραδοσιακό ως το δωδεγγάφθογγο – κινούνται κυρίως γύρω από την Ελληνική παράδοση και ειδικότερα αυτήν της Κλασικής Αρχαιότητας. Μιλήστε μας για τη σχέση σας με αυτήν.
Μελετώ εντατικά τη μουσική ουσία και δομή της αρχαίας ελληνικής ποίησης. Αντλώ από ένα συνθετικό πανόραμα μουσικών νόμων, αρχών, δομών και κραδασμικών ποιοτήτων που κρύβεται εκεί, πάντα αποσκοπώντας σε ένα σύγχρονο ιδίωμα που ν' αφορά το σημερινό ακροατή ή θεατή. Μια στέρεη ρίζα για μένα αποτελεί και το μέλος, η διαχρονική ασματική παράδοση, είτε στην ιερή θρησκευτική της εκδοχή, είτε στην καθαρή παραδοσιακή κοσμική έκφρασή της. Εκεί ανακαλύπτω βασικές συνθετικές κατευθύνσεις: την αφαίρεση, την πρωταρχικότητα, τον αυθορμητισμό, την "μικρο-μονοφωνικότητα", και βέβαια μια αστείρευτη πολυτροπία στον χειρισμό των κλιμάκων...
Σε παρόμοια πλαίσια, νομίζω, κινείται και η δραστηριότητα σας σχετικά με την αναβίωση του Αρχαίου Ελληνικού Δράματος. Και εννοώ κυρίως την ανασύσταση της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή και τις «Βάκχες» του Ευριπίδη που πραγματοποιήσατε με την Θεατρική Εταιρία «Χορίαμβος». Είναι έτσι;
Πρόκειται πάλι για μια δυναμική επανεφεύρεσης. Το αρχαίο δράμα ήταν μια αμιγώς μουσική φόρμα σαν την όπερα, με έντονες μυστηριακές καταβολές. Εκεί η ύφανση της μουσικής (μετρική, ρυθμός, μελωδία) μαζί με την κίνηση (όρχηση) και βέβαια τη φιλοσοφική έννοια, αποτελούσαν μια σφιχτοδεμένη ολότητα. Κατάλαβα λοπόν στην πράξη πως η ισχυρή συγκινησιακή και θεραπευτική προοπτική της τραγωδίας ενεργοποιείται ακαριαία μπροστά στα μάτια του θεατή, μόνο εφόσον η μουσική κατασκευή του κάθε έργου (όπως τη προσχεδίασαν οι συγγραφείς του και σπουδαίοι μουσικοί) καταστεί σαφής.
Εδώ με απασχόλησε επίσης ιδιαίτερα και η σχέση της αρχαίας ελληνικής μετρικής με το δημοτικό τραγούδι. Στο πέρασμα του χρόνου, ο αρχαίος χορίαμβος "φυγαδεύτηκε", για παράδειγμα, στον τσάμικο, και το ομηρικό δακτυλικό εξάμετρο στον συρτό καλαματιανό. Αυτή η συνταρακτική συγγένεια, που ανάλογη συναντάται σε όλους τους πολιτισμούς, είναι για μένα κάτι βαθύτερο από μια στυλιστική ταύτιση. Είναι μια αέναη κίνηση αρχετύπων που, παρακάμπτοντας τις συγκυριακές συμβάσεις, διαμορφώνει το ανάγλυφο της ανθρώπινης διάνοιας!
Πώς αντιμετωπίζουν οι μαθητές σας τη διδασκαλία σας; Υποθέτω πως πολύχρονη έρευνα και εμπειρία θα έχουν εμπλουτίσει κατάλληλα τη διδακτική σας φαρέτρα. Πώς βλέπει η νέα γενιά την μουσική ερμηνεία και την ερμηνευτική (ανα-)δημιουργία;
Οι νέοι έχουν ανάγκη από μια μουσική παιδεία που δεν θα τους εξοπλίσει μόνο όπως οφείλει με πανίσχυρα τεχνικά εφόδια, αλλά και θ' αφυπνίσει μέσα τους έναν δρόμο ζωής και δημιουργίας, διαχρονικό, διασωσμένο, μια στέρεη απάντηση στα πολλαπλά αδιέξοδα που βιώνουν. Σε αυτά τα πλαίσια, ναι, η νέα γενιά κυοφορεί το καινούργιο που της αντιστοιχεί και αναποκρίνεται με σεβασμό σε δύσκολες έννοιες όπως του ερμηνευτή-δημιουργού κι αναδημιουργού, του δασκάλου που διαχρονικά είναι μαθητής, του μουσικού-επιστήμονα.
Τα σχέδια σας για το μέλλον;
Ο αμέσως επόμενος σταθμός μου είναι μια εκτεταμένη περιοδεία στην Εστονία, όπου θα δώσω ρεσιτάλ και master-class στις 4 μεγαλύτερες πόλεις, προσκεκλημένη από τη Μουσική Ακαδημία της Εστονίας. Επίσης συνθέτω έργο για κιθαριστική ορχήστρα που μου ανέθεσε η γερμανική Guitar Youth Orchestra Baden-Württemberg, βασισμένο στην ποίηση του Παρμενίδη. Τέλος προετοιμάζω την τρίτη δισκογραφική μου εργασία από την DELOS με μια σειρά από κιθαριστικά αριστουργήματα του 20ού και 21ου αιώνα.
Παναγιώτης Θεοδοσίου
panagiotis.theodossiou@gmail.com
Ιούνιος 2013
Τεχνική Επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
_1.jpg)
