Συνέργειες και ατομική κοινωνική ευθύνη
Πρέπει να πούμε μερικές αλήθειες. Και επειδή “ένα ψέμα που λέγεται πολλές φορές στο τέλος γίνεται αλήθεια” (Βλαδίμηρος Ίλιτς Ιουλιάνωφ) τι πιο επαναστατικό και ρωμαλέο από το να αμφισβητήσουμε τις παραδοχές μας, τις “αλήθειες” μας και να δούμε μήπως έχουμε οδηγηθεί σε αυτές από μια επιπόλαιη πρόσληψη της πραγματικότητας και μια εύκολη παραδοχή ότι τα πράγματα βαίνουν καλώς;
Προφανώς αναφέρομαι στο ερώτημα που όλους μας ταλανίζει. Ποιος φταίει, τι φταίει; Η κατάσταση είναι τραγική. Κανείς δεν το αρνείται.
Ο πολιτισμός είναι σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο. Όταν δε μιλάμε για καθιερωμένες, ως προς το είδος αλλά και την κοινοποίηση τους στο κοινωνικό σώμα, μορφές πολιτισμού όπως η κλασσική μουσική, ο κινηματογράφος, η ζωγραφική, η συνθετότητα γίνεται πιο ειδική και συγκεκριμένη, αφού έχει προαπαιτούμενα.
Τι εννοούμε προαπαιτούμενα του πολιτισμού και μάλιστα της καλλιτεχνικής έκφρασης; Οτιδήποτε χωρίς το οποίο δεν είναι δυνατόν να υπάρξει ζωντανή έκφραση. Φυσικά δεν μιλάμε για μουσειακή ή αρχειακή συντήρηση όπως φερʼ ειπείν η παρουσίαση κάποιων ξεχασμένων χορών ή κάποια άλλη πολιτιστική δράση που περισσότερο είναι γνώση και λιγότερο τέρψη. Μιλάμε όμως για ζωντανή πρόσληψη η οποία δρα διαδραστικά με το κοινό και εν τέλει προκαλεί ή δεν προκαλεί συναισθηματική διέγερση.
Μιλάμε λοιπόν για τους παράγοντες εκείνους, χωρίς τους οποίους δεν υπάρχει καλλιτεχνικός πολιτισμός.
Ποιοι είναι αυτοί οι παράγοντες;
Οι Δημιουργοί
Οι Διαμεσολαβητές
Το Κοινό
Κάθε ένας από αυτούς έχει τα προαπαιτούμενά του. Εκτός των άλλων δύο κάθε παράγοντας έχει και τα δικά του προαπαιτούμενα. Στο παραπάνω τριμερές σχήμα το κοινό λόγου χάριν είναι προαπαιτούμενο και για την ύπαρξη δημιουργώ, αφού χωρίς κοινό δεν θα οδηγηθούν νέα άτομα να γίνουν δημιουργοί . Με τον ίδιο τρόπο χαρισματικοί και πολλοί δημιουργοί συμβάλουν στην δημιουργία κοινού. Δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα της αλληλεπίδρασης.
Υπάρχουν όμως και προαπαιτούμενα εκτός του τριμερούς σχήματος.
Ένα από αυτά είναι η Παιδεία, η οποία είναι προαπαιτούμενο για τους δημιουργούς και το κοινό. Η παιδεία είναι διαδικασία. Πέρα από τα γενικά ευχολόγια και τις ιδεαλιστικές κορώνες η παιδεία σχεδιάζεται, και υλοποιείται μέσω διαδικασιών διδασκαλίας, πρόσληψης και αξιολόγησης. Αυτά αναλύονται σε τομείς που δεν είναι του παρόντος. Η παιδεία μας εξασφαλίζει ότι σε Χ χρονικό διάστημα θα έχουμε και κοινό και μουσικούς. Αν φερ' ειπείν κλείσουν τα 35 μουσικά σχολεία της Ελλάδας θα πάμε πίσω.
Ένα άλλο είναι οι Υλικοί πόροι. Δει δει χρημάτων. Ας είμαστε ρεαλιστές το χρήμα εμπλέκεται σε πολλές φάσεις της πολιτιστικής διαδικασίας, είτε σαν αντιμισθία του δημιουργού, είτε σαν κόστος υποδομών και εξοπλισμού , είτε σαν κόστος λειτουργίας των δομών που διαμεσολαβούν. Από το κόστος του ηλεκτρικού και της καθαριότητας, μέχρι της αμοιβές προσωπικού. Δυστυχώς όμως η διαχείρισή του είναι προβληματική διότι αντιμετωπίζεται είτε σαν κάτι ποταπό είτε σαν αυτοσκοπός. Η περίπτωση της Όπερας Θεσσαλονίκης που τερμάτισε την αυτόνομή της πορεία το 2011 έχοντας συσσωρεύσει μέσα σε μερικά χρόνια ελλείμματα της τάξης του 1,5 εκατομμυρίου ευρώ είναι διδακτική.
Προφανώς όμως στην περίπτωση της Όπερας της Θεσσαλονίκης δεν υπήρχαν Διαδικασίες. Διότι δεν είναι δυνατόν να βλέπεις να σωρεύονται τα ελλείμματα ενώ παράλληλα φθίνει το κοινό και να μην αντιδράς. Οι διαδικασίες είναι το μεγάλο μας πρόβλημα. Βασικά δεν υπάρχουν. Χτίζουμε δομές και δεν επεξεργαζόμαστε τις διαδικασίες. Οι καταστατικές δεσμεύσεις είναι για να παραβιάζονται και τα καταστατικά, οι διακηρύξεις και τα πάσης φύσεως καθημερινά συντάγματα για τα οποία συνομολογούμε ότι θα τα τηρούμε , είναι γονατογραφήματα, είτε τα αντιμετωπίζουμε σαν ενοχλητικά παλιόχαρτα.
Αντιπαρέρχομαι τους έμψυχους πόρους αφού εδώ είμαστε και συζητάμε. Ανησυχούμε πονάμε , αγωνιούμε. Έμψυχοι πόροι υπάρχουν!
Τέλος υπάρχουν και οι Συνέργειες. Εδώ βρίσκεται η δύναμη ή αδυναμία ενός πολυσύνθετου συστήματος. Συνέργεια με τον εαυτό μου δεν μπορώ να κάνω. Άρα συνέργεια του ενός δεν υπάρχει. Συνέργεια με έναν άλλο μπορώ να κάνω αλλά αν είναι αποκλειστική η σχέση μου μαζί του ελοχεύει ο κίνδυνος να να οδηγηθούμε σε σχέση μονομερούς ισχύος. Οι διμερείς σχέσεις οδηγούνται σε στρεβλώσεις. Οι τριμερείς εμπεριέχουν και την εξισορρόπηση του τρίτου. Όταν μάλιστα ικανοποιείται το κριτήριο της διαφορετικότητας οι τριμερείς ή και πολυμερείς σχέσεις δημιουργούν μία άλλη δυναμική. Με άλλα λόγια το πρόβλημα δεν είναι η ισοτιμία στην σχέση όσο η συνείδηση της αμοιβαιότητας, της διαδραστικότητας και της αλληλεπίδρασης.
Η συνέργεια δεν οδηγεί σε αποκλειστικότητες αλλά σε μια δικτυακή διασύνδεση. Αν δεν αποκτήσουμε κουλτούρα βιότοπου δεν θα μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε την δυναμική που αναπτύσσεται λόγω της κρίσης.
Είναι η δυναμική της αφύπνισης,
Είναι η δυναμική του ζυγίσματος και της αξιολόγησης.
Είναι η συνειδητή επιλογή, η ενεργοποίηση.
Τίποτα από τα παραπάνω δεν θα μας κρατήσει ζωντανούς χωρίς κουλτούρα συνέργειας. Αυτή είναι η ευθύνη του καθ' ενός. Όσο στερούμε το οξυγόνο των εν δυνάμει συνεργών μας θα υπονομεύουμε την ίδια μας την επιβίωση. Φέρ΄ειπείν οι διαμεσολαβητές δεν μπορούν να ληστεύουν το κοινό και να στραγγαλίζουν τους δημιουργούς. Διαφορετικότητα όχι μοναδικότητα.
Και φυσικά επίγνωση αλλά και μια μικρή δόση από αξιακές αναφορές από όλους μας. Έτσι ώστε να ξέρουμε γιατί παλεύουμε.
(Ελπίζω να φάνηκα χρήσιμος.)
Γιώργος Λιγνός (Μαικήνας)
http://lignostar.wordpress.com/
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
