«TaR-TaR-uga Musicalis»
Ευρωπαϊκός Χώρος Ανώτατης Εκπαίδευσης
Η Διακήρυξη της Μπολώνια και η Ανώτατη Μουσική Εκπαίδευση
(μέρος α’)
Συνεχίζοντας την άτυπη έρευνά μου γύρω από τις κατευθύνσεις και τις πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται μεταξύ των Ευρωπαϊκών χωρών για το μέλλον της Ευρώπης αλλά και τον τρόπο με τον οποίο συμμετέχει σε αυτή την πορεία η Ελλάδα, θα ήθελα να σας παραθέσω μερικά αποσπάσματα από ένα άρθρο του κου Διονύση Κλάδη (Καθηγητής Εκπαιδευτικής Πολιτικής Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και Ειδικός Γραμματέας Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης ΥΠΕΠΘ στην διάρκεια της θητείας της τελευταίας κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ) το οποίο βρήκα στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας με ημερομηνία «Δεκέμβριος του 2000». Το άρθρο αυτό γράφτηκε με αφορμή την περίφημη Διακήρυξη της Μπολώνια η οποία υπεγράφη στις19 Ιουνίου του 1999, από τους Υπουργούς Παιδείας 22 χωρών μεταξύ των οποίων και ο τότε Ελληνας Υπουργός Παιδείας κος Γεράσιμος Αρσένης.
Η Ευρώπη της Γνώσης αναγνωρίζεται ευρέως σήμερα ως ένας αναντικατάστατος παράγων για την κοινωνική και την ατομική πρόοδο και ως μία απαραίτητη συνιστώσα για την παγίωση αλλά και τον εμπλουτισμό των αξιών και της ταυτότητας του Ευρωπαίου πολίτη. Η Ευρώπη της Γνώσης θα δώσει στους πολίτες της τις απαραίτητες ικανότητες για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της νέας χιλιετίας, συνειδητοποιώντας παράλληλα τις κοινές αξίες που μοιράζονται και τον κοινό κοινωνικό και μορφωτικό χώρο στον οποίο ανήκουν.
Η Διακήρυξη της Σορβόννης της 25ης Μαΐου 1998, η οποία διέπεται από τις προαναφερθείσες αρχές, τόνισε ιδιαίτερα τον κεντρικό ρόλο των πανεπιστημίων στην ανάπτυξη της μορφωτικής διάστασης της Ευρώπης. Και έδωσε έμφαση στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης, που θα αποτελέσει το κλειδί για την προώθηση της κινητικότητας και της απασχολησιμότητας των Ευρωπαίων πολιτών, αλλά και για την συνολική ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ηπείρου.
Αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες έχουν αποδεχθεί την πρόσκληση να αναλάβουν τη δέσμευση για την πραγμάτωση των στόχων που τίθενται στη Διακήρυξη, είτε προσυπογράφοντάς την είτε εκφράζοντας τη συμφωνία τους επί της αρχής. Το περιεχόμενο μάλιστα αρκετών μεταρρυθμίσεων που θεσμοθετήθηκαν στο μεταξύ στο χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης δείχνει την αποφασιστικότητα αρκετών Κυβερνήσεων να δράσουν άμεσα προς την κατεύθυνση αυτή.
Από τη μεριά τους, τα Ευρωπαϊκά ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης έχουν αποδεχθεί την πρόκληση και έχουν ήδη αναλάβει ένα κύριο ρόλο στην οικοδόμηση του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης. Αυτό άλλωστε έχει και τη μεγαλύτερη σημασία σήμερα, λαμβανομένου υπ’ όψη ότι η ανεξαρτησία και η αυτονομία των πανεπιστημίων αποτελούν εγγύηση ότι τα συστήματα της ανώτατης εκπαίδευσης και της έρευνας θα προσαρμόζονται συνεχώς στις μεταβαλλόμενες ανάγκες, στις απαιτήσεις της κοινωνίας και στην εξέλιξη και την πρόοδο της επιστημονικής γνώσης.
Η πορεία έχει δρομολογηθεί προς τη σωστή κατεύθυνση και με συγκεκριμένους και ουσιαστικούς στόχους. Η διασφάλιση καλύτερης συμβατότητας και πληρέστερης συγκρισιμότητας των συστημάτων ανώτατης εκπαίδευσης απαιτεί ωστόσο διαρκή προσπάθεια. Πρέπει να στηρίξουμε την προσπάθεια αυτή προωθώντας συγκεκριμένα μέτρα που θα μας βοηθούν να πραγματοποιούμε εφικτά βήματα προς τα εμπρός ώστε να βλέπουμε χειροπιαστά αποτελέσματα. Για τις πρωτοβουλίες που πρέπει να αναλάβουμε για το σκοπό αυτό, είναι ιδιαίτερα χρήσιμες οι προτάσεις που προέκυψαν από την ακαδημαϊκή συνάντηση της 18ης Ιουνίου (που προηγήθηκε της υπογραφής της Διακήρυξης της Μπολώνιας) η οποία συγκέντρωσε διακεκριμένους ειδικούς και ακαδημαϊκούς από όλες τις χώρες μας.
Πρέπει ιδιαίτερα να προσέξουμε τον στόχο της βελτίωσης της διεθνούς ανταγωνιστικότητας του Ευρωπαϊκού συστήματος ανώτατης εκπαίδευσης. Το σφρίγος και οι δυνατότητες επιρροής κάθε πολιτισμού μπορούν να μετρηθούν από την έλξη που ασκεί στις άλλες χώρες. Στοχεύουμε σε ένα Ευρωπαϊκό σύστημα ανώτατης εκπαίδευσης που θα ασκεί σε ολόκληρο τον κόσμο έλξη ανάλογη με αυτήν που ασκούν οι εξαίρετες πολιτισμικές και επιστημονικές παραδόσεις μας.
Επιβεβαιώνοντας την υποστήριξή μας στις γενικές αρχές που τέθηκαν με τη Διακήρυξη της Σορβόννης, αναλαμβάνουμε την υποχρέωση να συντονίσουμε τις πολιτικές μας ώστε να επιτύχουμε βραχυπρόθεσμα, και σε κάθε περίπτωση μέσα στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, τους ακόλουθους στόχους, οι οποίοι θεωρούμε ότι έχουν πρωταρχική σημασία για τη διαμόρφωση του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης και για την προώθηση του Ευρωπαϊκού συστήματος ανώτατης εκπαίδευσης σε ολόκληρο τον κόσμο:
· Υιοθέτηση ενός συστήματος τίτλων σπουδών που θα είναι ευκόλως αναγνώσιμοι και συγκρίσιμοι, με τη βοήθεια και του θεσμού του Συμπληρώματος Διπλώματος (Diploma Supplement), με στόχο την προώθηση της απασχολησιμότητας των Ευρωπαίων πολιτών και της διεθνούς ανταγωνιστικότητας του Ευρωπαϊκού συστήματος ανώτατης εκπαίδευσης.
· Υιοθέτηση ενός συστήματος σπουδών που θα στηρίζεται βασικά σε δύο κύριους κύκλους σπουδών, ένα προπτυχιακό και ένα μεταπτυχιακό. Η πρόσβαση στον δεύτερο κύκλο θα προϋποθέτει την επιτυχή ολοκλήρωση των σπουδών του πρώτου κύκλου, οι οποίες θα διαρκούν τουλάχιστον τρία χρόνια. Ο τίτλος σπουδών που θα χορηγείται μετά τον πρώτο κύκλο σπουδών θα αναγνωρίζεται στην Ευρωπαϊκή αγορά εργασίας ως ικανό επαγγελματικό προσόν. Ο δεύτερος κύκλος θα πρέπει να οδηγεί στο μεταπτυχιακό δίπλωμα (master) ή/και στο διδακτορικό δίπλωμα, όπως ήδη συμβαίνει σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες.
· Καθιέρωση ενός συστήματος διδακτικών μονάδων – ανάλογου με το εφαρμοζόμενο σήμερα Ευρωπαϊκό Σύστημα Μεταφοράς Διδακτικών Μονάδων (ECTS = European Credit Transfer System) – ως του πλέον κατάλληλου μέσου για την προώθηση της ευρύτερης δυνατής κινητικότητας των φοιτητών. Διδακτικές μονάδες μπορούν επίσης να συγκεντρώνονται και σε συστήματα εκπαίδευσης εκτός του πλαισίου της ανώτατης εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένων και των συστημάτων Δια Βίου εκπαίδευσης, αρκεί να αναγνωρίζονται αυτά από τα εμπλεκόμενα πανεπιστήμια υποδοχής10.
· Προώθηση της κινητικότητας, με ξεπέρασμα των εμποδίων που δυσχεραίνουν και καθιστούν αναποτελεσματική την ελεύθερη κίνηση. Ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί κατά περίπτωση στα εξής:
- Για τους φοιτητές: Πρόσβαση σε όλες τις ευκαιρίες σπουδών και άσκησης, αλλά και σε όλες τις συναφείς υπηρεσίες.
- Για τους διδάσκοντες, τους ερευνητές και το διοικητικό προσωπικό: Αναγνώριση και συνεκτίμηση των περιόδων ερευνητικής, διδακτικής και επιμορφωτικής δραστηριότητας που έχουν αναπτύξει στο Ευρωπαϊκό πλαίσιο χωρίς να παραβλάπτονται ή περιορίζονται τα νομικά κατοχυρωμένα δικαιώματά τους.· Προώθηση της Ευρωπαϊκής συνεργασίας στη διασφάλιση της ποιότητας, με στόχο την ανάπτυξη συγκρίσιμων κριτηρίων και μεθοδολογιών.
· Προώθηση των απαραίτητων Ευρωπαϊκών διαστάσεων στην ανώτατη εκπαίδευση, κατά κύριο λόγο σε σχέση με τα προγράμματα σπουδών, τη συνεργασία μεταξύ των ιδρυμάτων, τα σχήματα κινητικότητας, και τα ολοκληρωμένα προγράμματα σπουδών και άσκησης, κατάρτισης – επιμόρφωσης και έρευνας.
Με τη Διακήρυξη αυτή, δηλώνουμε τη βούλησή μας να φτάσουμε σε αυτούς τους στόχους που θα παγιώσουν τον Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης, μέσα στο πλαίσιο των θεσμικών δυνατοτήτων μας και με πλήρη σεβασμό τόσο στη διαφορετικότητα των πολιτισμών μας, των γλωσσών μας και των εθνικών εκπαιδευτικών συστημάτων όσο και στην αυτονομία των πανεπιστημίων. Για το σκοπό αυτό, θα ακολουθήσουμε το δρόμο των διακρατικών συνεργασιών, αναπτύσσοντας όμως παράλληλα και τις συνεργασίες μας με τους μη κυβερνητικούς Ευρωπαϊκούς οργανισμούς και τις ανάλογες οργανώσεις που αναπτύσσουν δραστηριότητα στο χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης. Από τα πανεπιστήμια αναμένουμε και πάλι τη γρήγορη και θετική ανταπόκρισή τους ώστε να συμβάλουν ενεργά στην επιτυχία της προσπάθειάς μας.
Με την πεποίθηση ότι η καθιέρωση του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης απαιτεί σταθερή υποστήριξη, συνεχή εποπτεία και προσαρμογή στις διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες, αποφασίζουμε να συναντηθούμε εκ νέου ύστερα από δύο χρόνια, προκειμένου να αποτιμήσουμε την πρόοδο που θα έχει επιτευχθεί ως τότε και να συμφωνήσουμε στα επόμενα βήματα που θα πρέπει να γίνουν.
Εκτοτε και ανά δύο χρόνια, οι Υπουργοί Παιδείας είχαν και άλλες συναντήσεις: στην Πράγα το 2001, στο Βερολίνο το 2003, στο Μπέργκεν το 2005 και η επόμενη θα γίνει στο Λονδίνο τον Μάϊο του 2007. Με την διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την ένταξη επί πλέον χωρών, ο κατάλογος συμμετοχής Ευρωπαϊκών χωρών στον Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης μεγάλωσε. Σε κάθε συνάντηση, ετέθησαν κι άλλοι στόχοι με σκοπό να πετύχουν την κατά το δυνατόν μεγαλύτερη σύγκλιση όσον αφορά στις αρχές λειτουργίας των Πανεπιστημίων αλλά και σε εκπαιδευτικά και εργασιακά θέματα τόσο για τους φοιτητές όσο και για τους νυν και μελλοντικούς καθηγητές.
Όλοι γνωρίζουμε τον σάλο που γίνεται στη δική μας χώρα στο χώρο της Ανώτατης Εκπαίδευσης εδώ και πολλούς μήνες. Στην αιτιολογική έκθεση του επίμαχου νομοσχεδίου του Υπουργείου Παιδείας, διαβάζει κανείς πολλά ενδιαφέροντα που επιβεβαιώνουν την κατεύθυνση της Ελλάδας στο πλαίσιο της δέσμευσης που έχει αναλάβει εξ αιτίας της Διακήρυξης της Μπολώνια. Παραθέτω κάποια αποσπάσματα:
Αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη λαμβάνει χώρα μια μεγάλη προσπάθεια για την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης που σε συνδυασμό με τον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας θα δώσουν τη δυνατότητα στα ευρωπαϊκά ΑΕΙ να αναπτύξουν συνεργασίες, κοινά προγράμματα σπουδών κι ερευνητικά προγράμματα. Στη διαδικασία αυτή συμμετέχουν 45 ευρωπαϊκές χώρες, ανάμεσα στις οποίες και η Ελλάδα, που έχουν θέσει ως στόχο να καταστήσουν συμβατά τα συστήματα Ανώτατης Εκπαίδευσής τους, διαρθρωμένα σε τρεις κύκλους σπουδών (προπτυχιακός, μεταπτυχιακός, διδακτορικός), να εφαρμόσουν κοινά κριτήρια Διασφάλισης της Ποιότητας, να διευκολύνουν την αναγνώριση των πτυχίων, να χρησιμοποιήσουν κοινά εργαλεία, όπως το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πιστωτικών Μονάδων και το Παράρτημα Διπλώματος ενώ συγχρόνως να λαμβάνουν υπόψη την κοινωνική διάσταση της Ανώτατης Εκπαίδευσης εξασφαλίζοντας ισότιμη πρόσβαση και συμμετοχή των φοιτητών στη διακυβέρνηση των ΑΕΙ.
Για το σκοπό αυτό, από την πρώτη στιγμή της ανάληψης της διακυβέρνησης της χώρας το Μάρτιο του 2004 από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, τέθηκε το βασικό πλαίσιο της πολιτικής για την Ανώτατη Εκπαίδευση με σκοπό την επίτευξη των τεθέντων στόχων το 2010 κι άρχισε η υλοποίησή τους, με νομοθετικές παρεμβάσεις κυριότερες των οποίων είναι:
• Νόμος 3328/2005 για την ίδρυση νέου φορέα, για την αναγνώριση των πτυχίων Πανεπιστημίων εξωτερικού (ΔΟΑΤΑΠ), ώστε να απλουστευθεί η διαδικασία της αναγνώρισης τίτλων σπουδών, να εναρμονιστεί η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή νομοθεσία και να μπει μία τάξη στην ήδη κακή κατάσταση στο χώρο των επαγγελματικών δικαιωμάτων των πτυχιούχων.
• Νόμος 3374/2005 για την ίδρυση της Αρχής Διασφάλισης Ποιότητας (ΑΔΙΠ) στην Ανώτατη Εκπαίδευση, την καθιέρωση Ευρωπαϊκού Συστήματος Μεταφοράς και Συσσώρευσης Πιστωτικών Μονάδων και του Παραρτήματος Διπλώματος. Μέσω αυτής της νομοθετικής παρέμβασης καθιερώνεται ουσιαστικά η αξιολόγηση στην Ανώτατη Εκπαίδευση, με βάση αντικειμενικά ευρωπαϊκά κριτήρια και διαδικασίες και γίνεται το πιο σοβαρό ίσως βήμα στην πορεία της Ελληνικής Ανώτατης Εκπαίδευσης προς τον Ενιαίο Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης.
• Νόμος 3369/2005 περί Συστηματοποίησης της δια βίου μάθησης. Είναι μία ακόμη παρέμβαση μέσω της οποίας θεσμοθετούνται διαδικασίες δια βίου εκπαίδευσης και δίνεται η δυνατότητα στα ΑΕΙ να ιδρύσουν και να λειτουργήσουν τα Ινστιτούτα Δια Βίου Εκπαίδευσης. Η δυνατότητα αυτή τοποθετεί τα ΑΕΙ στο κέντρο της κοινωνικής και οικονομικής ζωής της χώρας εφόσον, αυτά έχουν πλέον τη δυνατότητα να δίνουν νέες και συχνά καινοτόμες ευκαιρίες μάθησης στους πολίτες και συγχρόνως, να πρωταγωνιστούν στην προσαρμογή των εργαζομένων στις διαρθρωτικές και τεχνολογικές αλλαγές οι οποίες συντελούνται με εξαιρετική ταχύτητα στον επαγγελματικό χώρο.
• Νόμος 3404/2005 με τον οποίο συμπληρώνονται και ενισχύονται οι αναγκαίες διαδικασίες για τη διασφάλιση και προαγωγή της ποιότητας της Ανώτατης Τεχνολογικής Εκπαίδευσης.
• Νόμος 3391/2005 για την ίδρυση Διεθνούς Πανεπιστημίου, ο οποίος αποτελεί το πρώτο συστηματικό άνοιγμα της Ανώτατης Εκπαίδευσης εκτός συνόρων, με ευθύνη της ίδιας της Πολιτείας και ενισχύει την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής Ανώτατης Εκπαίδευσης, σε διεθνές επίπεδο.
• Νόμος 3404/2005 (Άρθρο 23) που καθιερώνει τα κοινά και διακρατικά μεταπτυχιακά προγράμματα και Διδακτορικά διπλώματα και ενισχύει τις ευρωπαϊκές και διεθνείς διαπανεπιστημιακές συνεργασίες.
Τί σχέση έχουν όμως όλα τα παραπάνω με την ανώτατη μουσική εκπαίδευση στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες και στην Ελλάδα;
Μεγάλη! Καθότι στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, η μουσική είναι μέρος της Ανώτατης Εκπαίδευσης και αποτελεί ένα από τα γνωστικά αντικείμενα σπουδών όπως και οι επιστήμες.
Έτσι, στο β’ μέρος αυτού του άρθρου, θα ασχοληθώ με την Διακήρυξη της Μπολώνια και την σχέση της με την Ανώτατη Μουσική Εκπαίδευση. Ακόμη θα δούμε πώς και ποιες ομάδες ειδικών συνεργάζονται στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες για την σύγκλιση των εκπαιδευτικών τους συστημάτων, παραθέτοντας συγχρόνως πολλά ερωτηματικά για τις «καινοτομίες» και τα «κενά» που συναντάμε - επί του ιδίου θέματος - στην δική μας χώρα.
Όλγα Καλογρηάδου
olga@tar.gr
(Μάρτιος 2007)
