ΤΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΩΔΕΙΟ ΧΑΛΚΙΔΑΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΒΟΛΤΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ (της Έφης Αγραφιώτη)

Με αφορμή ένα σεμινάριο πιάνου
Το Ερευνητικό Ωδείο Χαλκίδας και μια βόλτα στην πόλη

Η πρώτη μου γνωριμία με το Ερευνητικό Ωδείο Χαλκίδας, την διευθύντριά του, συνάδελφο Μαρία Τουλούμη-Λώλη και κάποιους από τους μαθητές του, έγινε πριν δύο καλοκαίρια. Οι εντυπώσεις μου από τους ανθρώπους, από την μέθοδο σοβαρής εργασίας και την υπευθυνότητά τους ήταν ήδη περισσότερο από άριστες. Μαθητές και οικογένειες που σέβονταν και υποστήριζαν με ώριμο τρόπο την προσπάθεια στη μουσική και στυλοβάτης η διακριτική, ευγενής και έμπειρη καθηγήτριά τους που ήταν η διευθύντρια του χώρου που εκπαιδεύονταν μουσικά. Το μεγαλύτερο από τα θετικά που παρατήρησα να διέπουν τη σχέση των ανθρώπων εκείνων ήταν η αγάπη και η κοινή τους σκέψη, το «όλοι μαζί».  Η πρώτη σκέψη που κατέβηκε αυθόρμητα από το μυαλό στην καρδιά μου είναι ότι δεν τελείωσαν όλα, υπάρχουν φωτεινές, μάχιμες μονάδες στο χώρο μας. Αυτή τη φορά μου δόθηκε ευκαιρία να το διαπιστώνω επί δώδεκα διδασκαλικές ώρες, μέσα σε δύο μέρες, όχι με πέντε παιδιά όπως την πρώτη φορά, πριν δύο χρόνια αλλά με περισσότερα από είκοσι, αρχάρια και προχωρημένα στις μουσικές σπουδές, αλλά, το εντυπωσιακότερο, μονίμως ακούραστα και χαμογελαστά..
Μαθητές πολύ μικροί μέχρι μεγάλοι στην αίθουσα αλλά και ακροατές μας αρκετοί, πολλοί θα έλεγα, επειδή μιλάμε για μια πολύ μικρή πόλη, τη Χαλκίδα. Τους ευχαριστώ για όσα μου δίδαξαν.

Ένιωσα την ανάγκη να γράψω λίγες γραμμές με αφορμή ένα σεμινάριο, για το Ερευνητικό Ωδείο Χαλκίδας και για όσους…Ροβινσώνες ανά την Ελλάδα καταπίνουν το δύσπεπτο και πικρό ποτήρι της γενικής μας κατάστασης και επιδιώκουν το άριστο, σε πείσμα της έλλειψης ενδιαφέροντος προς την αισθητική, την ένδεια κάθε ουσιαστικής παιδείας, που χαρακτηρίζει δυστυχώς την πατρίδα μας -κι ας μας αρέσει πού και πού να αμυνόμαστε συνήθως καλοπροαίρετα, σε όποιον το βροντοφωνάζει-.

Το Ερευνητικό Ωδείο Χαλκίδας ιδρύθηκε το 1992 από την Μαρία Τουλούμη-Λώλη, διπλωματούχο του πιάνου και των ανώτερων θεωρητικών. Από το 2001 το ωδείο μεταστεγάστηκε στο ιδιόκτητο διατηρητέο νεοκλασικό κτίριο επί των οδών Κακαρά 39 και Αγγελάτου. Το κτίριο, οικοδομημένο το 1905,ανακαινίσθηκε πλήρως. Η εικόνα είναι χίλιες λέξεις!  η αισθητική του μαγεύει. Παράλληλα, υπηρετεί όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις λειτουργίας ωδείου. Στην 20χρονη πορεία του έχει επιτύχει σειρά πεπραγμένων, τόσο σε ωδειακό επίπεδο όσο και συμμετέχοντας στα καλλιτεχνικά δρώμενα της Χαλκίδας.
Δεκάδες μαθητές του έχουν διακριθεί σε πανελλήνιους και παγκόσμιους μουσικούς διαγωνισμούς, αποσπώντας υψηλότατες διακρίσεις και άριστες κριτικές. Πολλοί σπουδαστές του έχουν συμπράξει ως σολίστες με μουσικά σύνολα. Αυτά δεν είναι σχήματα λόγου.

Ο μουσικός κύκλος του ακαδημαϊκού έτους 2012-2013 ξεκίνησε με ένα διήμερο σεμινάριο πιάνου (1,2 /12/2012) με θέμα < Άσκηση και σπουδή στο πιάνο. Πώς και Γιατί> που μου έδωσε την χαρά να βρεθώ εκεί και να εκτιμήσω ακόμα περισσότερο το επίπεδο αυτών των ανθρώπων. Η χρονιά θα συνεχιστεί με εξ ίσου ενδιαφέρουσες δραστηριότητες πλαταίνοντας ακόμα περισσότερο το χαμόγελο αυτής της υπέροχης ομάδας ενδιαφερομένων και υπογράφοντας για μια ακόμα φορά τις τόσο θετικές προθέσεις της ήσυχης μικρής θαλασσοπολιτείας, με την τόσο ανάλαφρη αύρα, πατρίδας του Νίκου Σκαλκώτα, του Γιάννη Σκαρίμπα του Ορέστη Μακρή και της Ελένης Χατζηαργύρη, αλλά και του Ανδρέα Μιαούλη!! Η οικία Μιαούλη βρίσκεται στο χωριό Φύλλα κοντά στην Χαλκίδα. Εκεί γεννήθηκε ο ήρωας της ελληνικής επανάστασης.


Οικία Μιαούλη

«Χαλκίδα σημαίνει Σκαρίμπας», έλεγαν και έγραφαν ορισμένοι παλαιοί δημοσιογράφοι. Κι έτσι πέρασε στο βιογραφικό του Γιάννη Σκαρίμπα το προσωνύμιο ο Χαλκιδαίος. Ήδη, από τα είκοσι δύο του χρόνια, το 1915, εγκαταστάθηκε στο πέρασμα της ευβοϊκής παλίρροιας.  Έζησε και εργάστηκε ως τελωνο-σταθμάρχης ως το 1984. Κηδεύτηκε στο Κάστρο του Καράμπαμπα. Τον κέρδισε η Χαλκίδα και αυτή κέρδισε από τον Σκαρίμπα αναγνωρισιμότητα. Για δεκαετίες η Χαλκίδα υποδεχόταν λογοτέχνες και φιλολόγους πολλούς, που ήθελαν να ζήσουν την αύρα του στην πόλη.
Η εγγονή του μπαρμπα Γιάννη του Σκαρίμπα, η Ελένη, λέει για τον παππού της προσθέτοντας πινελιές ζωντανής μνήμης: Μια τρελόπολη είναι και αυτή, σήκωνε την ιδιορρυθμία του, γι’ αυτό άλλωστε και δεν έφυγε ποτέ μακριά της. Θυμάμαι όταν ήμουν παιδί με πήγαινε στην αγαπημένη του παραλία και με κέρναγε υποβρύχιο, ενώ τις γιορτές μου αγόραζε κούκλες από τον Μπαφέρο (παλιό κατάστημα). Ξέρεις, όταν είσαι παιδί δε δίνεις μεγάλη σημασία στη σχέση σου με τον παππού σου. Πήρα πολύ αγάπη από τον Σκαρίμπα..

Το 2003 το σπίτι του Σκαρίμπα στη Χαλκίδα κατεδαφίστηκε…
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1997/04/06041997.pdf
 

Θα σταθώ ιδιαίτερα στο Χαλκιδαίο πατριδολάτρη ζωγράφο Δημήτρη Μυταρά, που μαζί με την σύζυγό του Χαρίκλεια, ζωγράφο και αυτή, στέριωσαν το 1978 το Εργαστήρι Τέχνης Χαλκίδας. έναν από τους σημαντικότερους φάρους πολιτισμού και τον σοβαρότερο φορέα εικαστικής παιδείας στην πόλη. Μαθήματα ζωγραφικής, κεραμικής, φωτογραφίας, γλυπτικής, κοσμήματος, γνώση για την ιστορία της τέχνης, είναι μερικά μόνο από τα πεδία δράσης του. Φαίνεται να έχει εγκαταλειφτεί από την πρέπουσα στοργή αλλά ο Δήμος είμαι βέβαιη ότι θα επανακάμψει στοχεύοντας στην ποιοτική αναβάθμιση των σοβαρών και των ανώτερων πραγμάτων.
Ο Δημήτρης Μυταράς θυμάται: «Η Χαλκίδα είναι η πατρίδα μου, ένα μέρος που δε μπορώ να αποχωριστώ. Είναι μια θάλασσα την οποία αγαπώ και με λυπεί που την καταστρέφουμε με την υπέρ αλίευση. Είναι η πόλη που προσπαθούμε να κάνουμε κάτι, που δε γίνεται πολύ εύκολα. Είναι εμείς, εγώ ο ίδιος. Έχω ζήσει εδώ από μικρό παιδί. Είναι σαν το σπίτι μου. Τι μπορεί να πει κανείς για το σπίτι του; Έχω γράψει ποιήματα, έχω ζωγραφίσει πίνακες που δηλώνουν την καταγωγή μου. Δεν το έκανα επίτηδες ξέρετε. Την κατοικώ μονίμως είτε είμαι εδώ, είτε είμαι κάπου αλλού. Αισθάνομαι ασφαλής εδώ. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής σπρώχνει προς τα άκρα. Η Χαλκίδα είναι μια άκρη και εγώ θέλω να έρθω να μείνω εδώ μόνιμα κάποτε. Είναι κοντά στην Αθήνα, αλλά αυτό δεν το έχει εκμεταλλευτεί σωστά. Μια πόλη ξεχωρίζει όταν αξιοποιεί τις ιδιαιτερότητες της.

 

Ας δώσουμε λίγο περιεχόμενο στο «με αφορμή» του τίτλου του κειμένου αυτού:
Η Χαλκίδα υπήρξε μία από τις πιο δραστήριες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας, δημιουργώντας αποικίες από τη Θράκη έως την Ιταλία και Σικελία. Τα πρώτα ίχνη κατοίκησης συναντώνται στην παλαιολιθική περίοδο. Ο πρώτος σημαντικός οικισμός βέβαια εντοπίζεται γύρω στο 3000 π.Χ. στην αρχή δηλαδή της νεολιθικής περιόδου. Στα ομηρικά έπη η πόλη περιλαμβάνεται στον ονομαστό «Νηών Κατάλογο», έχοντας προσφέρει 40 πλοία στον πόλεμο κατά της Τροίας. Στα κλασικά χρόνια η Χαλκίδα βοήθησε στον κοινό αγώνα κατά των Περσών με τη συμμετοχή της στις ναυμαχίες του Αρτεμισίου, της Σαλαμίνας και στη μάχη των Πλαταιών, ενώ φαίνεται πως συμμετείχε και στην Α' Αθηναϊκή Συμμαχία. Από τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. και μετά την ενοποίηση όλων των ελληνικών πόλεων κάτω από τη μακεδονική δύναμη κι έως τη ρωμαϊκή κατάκτηση η ιστορία της Χαλκίδας είναι γεμάτη από συγκρούσεις, χωρίς όμως αυτό να ανακόπτει την ανάπτυξη της πόλης και την καλλιτεχνική της πρόοδο. Χαρακτηριστικό ιστορικό γεγονός είναι και το ότι το 323 π.Χ. έρχεται στη Χαλκίδα ο Σταγειρίτης φιλόσοφος Αριστοτέλης, για να πεθάνει τον επόμενο χρόνο στη μητρική στέγη.


το Μουσείο στο φρούριο

Μόνο του θα αποκαλυφθεί στη  ματιά μας, λόγω του εντυπωσιακού του όγκου, το τζαμί του Εμίρ Ζάδε, που βρίσκεται στην πλατεία Πεσόντων κοντά στον ναό της Αγίας Παρασκευής. Πιθανολογείται ότι κτίστηκε τον 15ο αιώνα από τον Μωάμεθ τον Πορθητή, όταν κατέλαβαν οι Τούρκοι την πόλη. Κοντά στο τζαμί σώζεται μία κρήνη αραβικού τύπου με μια επιγραφική θεϊκή δέηση.
Η προτομή του Νίκου Σκαλκώτα στέκει στην πλατεία της γέφυρας και θυμίζει πως η πόλη δεν ήταν όσο δυναμική και ευαίσθητη θα έπρεπε στην προβολή και την αξιοποίηση του σπουδαίου γεγονότος της γέννησης του μεγάλου παγκόσμιας εμβέλειας συνθέτη εκεί.
Στην αναζήτηση των ιστορικών κτιρίων της πόλης του Βερολίνου ανήκει το σπίτι όπου έζησε εκεί ο Σκαλκώτας. Ο Σκαλκώτας όμως είναι χαλκιδαίος με ιστορία παλιά. Γεννήθηκε σε μουσικό περιβάλλον. O προπάππος του, Αλέξανδρος Σκαλκώτας ήταν γνωστός τραγουδιστής του τόπου, βιολιστής και συνθέτης δημοτικής μουσικής. Ο πατέρας του, Αλέκος Σκαλκώτας, ήταν αυτοδίδακτος φλαουτίστας και ο πρώτος του δάσκαλος. Αργότερα ξεκίνησε τις σπουδές του με το θείο του Κώστα στη Χαλκίδα. Στη Χαλκίδα, ρώτησα τρεις κατοίκους πού ήταν το σπίτι του Νίκου Σκαλκώτα και δεν γνώριζαν. Την οδό Σκαλκώτα όμως μου την έδειξαν. Το Λαογραφικό Μουσείο βρίσκεται εκεί. (οδός Σκαλκώτα 4). Στεγάζεται σε τρεις αίθουσες, τμήματα της μεσαιωνικής οχύρωσης της Χαλκίδας. Περιλαμβάνει ενδυμασίες από την Εύβοια και τη Σκύρο, υφαντά, κεντήματα, εικόνες, τάματα, αναπαράσταση χαλκιδαίηκης  μεσοαστικής οικίας των αρχών του 20ού αι., εργαλεία παραδοσιακών επαγγελμάτων κ.ά. Το Μουσείο διοργανώνει και εκπαιδευτικά προγράμματα.

 
Προτομή του Νίκου Σκαλκώτα, φιλοτεχνημένη από τον γλύπτη
Αντώνη Καραχάλιο

Ο σιδηροδρομικός σταθμός της Χαλκίδας είναι προνομιακός σταθμός λόγω της θέσης του. Βρίσκεται μόλις λίγα μέτρα από την παλιά γέφυρα σύμβολο της πόλης και την παραλιακή, δηλαδή στην καρδιά της. Επίσης δεν ξέρω άλλο σταθμό που με το που κατεβαίνεις από το βαγόνι να βρίσκεσαι στη θάλασσα. Κι όμως η κατάσταση της αταξίας στο χώρο του διατηρητέου, κατά τα άλλα, σταθμού, είναι εκνευριστικά χαοτική! Το κτίριο του Σιδηροδρομικού Σταθμού Χαλκίδας, χτίστηκε το 1905 και χαρακτηρίστηκε το 2000 διατηρητέο, ειδικής προστασίας, ως νεώτερο μνημείο αρχιτεκτονικής, ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Σε αυτόν τον χαρακτηρισμό συμπεριελήφθη, τόσο το κτίριο και οι αποθήκες του, μόνο που αυτό δεν σημαίνει παραίτηση της τεχνικής και λειτουργικής λογικής για να μπορεί και ο ταξιδιώτης να αισθανθεί την ομορφιά του, που μάλλον δεν κατορθώνει να την  αισθανθεί σε συνθήκες  παραλογισμού και φρενήρους αταξίας.

Το Δικαστικό Μέγαρο Χαλκίδος βρίσκεται στην κεντρική οδό Ε. Βενιζέλου και πολύ κοντά στην παραλία, είναι κτίριο αρχαϊκού ρυθμού με προπύλαια και περίστυλη είσοδο, μαρμάρινες σκάλες, αετώματα.  Στο κέντρο του υπάρχει μεγάλο αίθριο. Για να χτιστεί (1902) κατεδαφίστηκαν τα παλιά τείχη της πόλης. Όπως κι άλλα Δικαστικά Μέγαρα στη χώρα μας, αποτελεί κι αυτό δωρεά του ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού. Η Χαλκίδα είχε εκατοντάδες νεοκλασικά οικοδομήματα άπειρου κάλλους που χάθηκαν τα τελευταία τριάντα χρόνια από την πόλη..

Το Ιστορικό - Εθνικό Μουσείο Αναστασίου Λιάσκου ιδρύθηκε το 1995 στο χωριό Κοντοδεσπότι της Κεντρικής Ευβοίας και φιλοξενεί μεγάλο αριθμό κειμηλίων που παρέμενε αποθηκευμένος. Προσφέρει δωρεάν ξεναγήσεις σε οργανωμένες ομάδες και χιλιάδες μεμονωμένους επισκέπτες. Τα εκθέματα του μουσείου είναι κυρίως κειμήλια που απεικονίζουν κατά χρονική σειρά την ιστορία της Νεότερης Ελλάδας όπως Επανάσταση 1821, Οθωμανική περίοδος, Κρητικές επαναστάσεις και Πόλεμος 1897, Μακεδονικός Αγώνας, Α΄ και Β΄ Βαλκανικοί Πόλεμοι, Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος, Μέση Ανατολή, Εθνική Αντίσταση. Στους χώρους του  εκτίθεται αρχειακό και φωτογραφικό υλικό, στολές κράνη, παράσημα, ξίφη και όπλα του Ελληνικού Στρατού.

Λεπτομέρεια οροφής του Ερευνητικού Ωδείου Χαλκίδας

 Ας ξαναγυρίσουμε στο σήμερα, με δύο μικρές επισημάνσεις:
Κάθε Οκτώβρη, η Χαλκίδα για 5 μέρες γίνεται κινηματογραφική. Εδώ και μερικά χρόνια διοργανώνεται στην πόλη το φεστιβάλ ελληνικού ντοκιμαντέρ, που είναι μάλιστα χρονολογικά το πρώτο στην Ελλάδα. Μέσα σε αυτά τα χρόνια πάνω από 500 σκηνοθέτες πέρασαν από τη Χαλκίδα και άλλες τόσες ταινίες προβλήθηκαν.
Το «Αν» είναι δωρεάν και είναι ένα από το πρώτα free press της Χαλκίδας. Πρώτη φορά κυκλοφόρησε το Σεπτέμβρη του 2008. Μοιάζει με εφημερίδα, αλλά είναι ένα περιοδικό για τη Χαλκίδα, γραμμένο από τους ανθρώπους της.

«Νάν' σπασμένοι οι δρόμοι, να φυσάει ο νότος κι εγώ καταμονάχος και να λέω: τί πόλη!»
(Απόσπασμα από τη «Χαλκίδα», του Γιάννη Σκαρίμπα, από τη συλλογή «Ουλαλούμ»)

 Τα "Τρελά Νερά", όπως είναι επίσης γνωστή η Χαλκίδα, έχουν τροφοδοτήσει πολλούς μύθους. Ένας από αυτούς, ο πιο…αστείος, είναι ότι οι Χαλκιδείς είναι… τρελοί. Ένας άλλος ότι ο Αριστοτέλης αυτοκτόνησε στα νερά του Εύριπου επειδή δεν μπορούσε να εξηγήσει αυτό το παλιρροϊκό φαινόμενο. Η επικρατέστερη άποψη είναι ότι ο Αριστοτέλης κατέφυγε στη Χαλκίδα γιατί εκεί ήταν το σπίτι της μάνας του και πέθανε μάλλον από γηρατειά..
Η περιοχή είχε αναπτύξει το δικό της αλφάβητο, το Χαλκιδικό, υπήρξε μεγάλη ναυτική δύναμη και οι αποικίες της εκτίνονταν από τη Χαλκιδική μέχρι τη Νότια Ιταλία και τη Σικελία. Ονόματα όπως Χαλκίδα, Ερέτρια, Αιδηψός, Ιστιαία, Κύμη, Κήρινθος και άλλες έχουν ιστορία χιλιάδων χρόνων και τα θυμόμαστε καθώς προσδιορίζουν πολλούς αρχαιολογικούς χώρους. Καλύτερη τύχη ευτυχώς είχαν κάποια ιστορικά κτίρια όπως "το κόκκινο σπίτι", "Το σπίτι με τα αγάλματα" τα Δικαστήρια και φυσικά το σημερινό Δημαρχείο. Δυστυχώς τα περισσότερα παλιά σπίτια της Χαλκίδας με δουλεμένα μπαλκόνια, με ξυλόγλυπτες παραστάσεις στα ταβάνια, ξύλινα πατώματα, μεγάλες εσωτερικές αυλές κλπ τα ξέρουμε σήμερα μόνο από φωτογραφίες. Πολλά, πάρα πολλά σύγχρονα κακόγουστα τσιμεντένια ογκώδη κουτιά τα αντικατέστησαν.
Σε αυτή λοιπόν την πόλη μέσα στη θάλασσα που κάθε έξι ώρες αλλάζει κατεύθυνση, στους ανήσυχους, σταθερούς στα πνευματικά οράματα ποιοτικούς της συντρόφους-συντοπίτες πρωτίστως, ας αφιερώσουμε αυτές τις ελάχιστες λεκτικές ζωγραφιές…
Τα είπε όλα σε λίγες λέξεις ο Γιάννης Σκαρίμπας:
Τώρα; Πόλη, τρέμω τα γητέματά σου κι είμαι ακόμα ωραίος σαν το Μάη μήνα, κρίμα, λέω, θλιμμένη να σαι κολομπίνα και να κλαίω εγώ στα γόνατά σου.
Έτσι νάν' σπασμένοι, να φυσά απ' το νότο
και με πίλο κλόουν να γελάς, Χαλκίδα:
Αχ, νεκρόν στο χώμα –να φωνάζεις– είδα
έναν μου ακόμη πιερότο!

 

Εις το επανειδείν Ερευνητικό Ωδείο και όμορφη παραλία, εις το επανειδείν υπέροχα παιδιά και χαμογελαστοί μεγάλοι φίλοι της θαλασσόπολης των… τρελλών νερών και των σοφών προγόνων!

Έφη Αγραφιώτη
Δεκέμβριος 2012
effie.tar@gmail.com

Επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας