URBINO
Ένας μουσικός παράδεισος στη γειτονική μας Ιταλία
(του Βασίλη Τιγγιρίδη)
[παλαιά μουσική]

κάντε κλικ στο εικονίδιο-μεγάφωνο, για να ακούτε μουσική σχετική με το άρθρο από το TaR-radio.com!

[παλαιά μουσική]
URBINO
Ένας μουσικός παράδεισος στη γειτονική μας Ιταλία

  
Urbino - Palazzo e Βorgo

Βρέθηκα στο Urbino σχεδόν από τύχη, αναζητώντας στο διαδίκτυο καλοκαιρινά μαθήματα με κάποιον από τους διακεκριμένους λαουτίστες που μου ήταν ήδη γνώριμοι από τη δισκογραφία. Επηρεασμένος από το πόσο βολικό ήταν, τοπικά αλλά και χρονικά, επέλεξα τον Paul O’ Dette στο φεστιβάλ παλαιάς μουσικής του Urbino. Αργότερα κατάλαβα ότι είχα κάνει μία εκπληκτική επιλογή.
Το Urbino βρίσκεται στο κέντρο της Ιταλίας, στην επαρχία Marche, βόρεια της Ανκόνας και νότια του κρατιδίου του San Marino. Φτάσαμε εκεί, εγώ, η γυναίκα μου και ο καλός φίλος και συνάδελφος Αλέξανδρος Κάλκος στις 17 Ιουλίου 2009. Το αρχικά συμπαθητικό τοπίο, εξελίχθηκε όσο πλησιάζαμε στον προορισμό μας σ’ ένα υπέροχο (τοπίο), το οποίο κορυφώθηκε αποκαλύπτοντας την μικρή αναγεννησιακή πόλη, την οποία ευτυχώς για αιώνες δεν άγγιξαν οι καταστροφές και οι άνθρωποι, χτισμένη πάνω σε λόφους και τριγυρισμένη από το τείχος της. Η αρχιτεκτονική της πόλης, τα στενά σοκάκια, το τείχος αλλά κυρίως το ωραιότατο παλάτι του Δούκα Φρειδερίκου (Federico da Montefeltro, 1444 -1482) που φιλοξενεί μία από τις σημαντικότερες συλλογές αναγεννησιακών πινάκων, ο καθεδρικός ναός δίπλα στο παλάτι και αμέτρητα όμορφα κτίρια, συνθέτουν το ωραιότερο τοπίο γι αυτό που επρόκειτο να ζήσουμε τις επόμενες 10 ημέρες.

Palazzo Ducale

Όσο κι’ αν ψάξει κανείς δεν θα βρει μία άσχημη γωνιά στο Urbino, που μεταξύ άλλων δίκαια καυχιέται ότι είναι η γενέτειρα του Ραφαήλ (Raffaello Sanzio, 1483 – 1520), ενός από τους τρεις μεγάλους αρχιτέκτονες και ζωγράφους της Αναγέννησης, μαζί με τον Μιχαήλ Άγγελο και τον Ντα Βίντσι.
Το Urbino σήμερα κατοικείται από 15.444 κατοίκους, είναι πανεπιστημιούπολη, προστατεύεται από την Unesco ως παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά και φιλοξενεί συχνότατα συνέδρια αλλά και επί δεκαετίες το ετήσιο φεστιβάλ παλαιάς μουσικής (Corso internazionale di musica antica) οργανωμένο από την FIMA (Fondazione Italiana Musica Antica) που εδρεύει στη Ρώμη, με πρόεδρο τον λαουτίστα Andrea Damiani.

Έκθεση κιθαρών 19 αιώνα

Φέτος στους χώρους του Urbino διοργανώθηκε το 41^ο Διεθνές φεστιβάλ παλαιάς μουσικής. Επί δέκα ημέρες ήχοι από τσέμπαλα, λαούτα, φλάουτα, βιόλες και χορωδίες ξεπηδούσαν από τα κτήρια και γέμιζαν τα σοκάκια της πανέμορφης μικρής αυτής πόλης. Το πιο συνηθισμένο θέαμα δε στους δρόμους ήταν νέοι ως επί το πλείστον άνθρωποι, με θήκες οργάνων στα χέρια τους να πηγαίνουν από το ένα κτήριο στο άλλο για την πρόβα ή το μάθημά τους.

Έκθεση κιθαρών 19 αιώνα

 Κορυφαία ονόματα του χώρου όπως:
Paul O’ Dette (λαούτο)
Paolo Pandolfo (βιόλα ντα γκάμπα)
Alferdo Bernardini (μπαρόκ όμποε)
Luca Gugliemi (τσέμπαλο)
Claudia & Livia Cafagni μεσαιωνική μουσική)
δίδαξαν και έδωσαν συναυλίες προσελκύοντας δεκάδες Ιταλούς και αλλοδαπούς μαθητές και γενικότερα λάτρεις της παλαιάς μουσικής.

 
Έκθεση κιθαρών 19 αιώνα

 Η διάρκεια του φεστιβάλ ήταν από 18 έως 27 Ιουλίου (2009) και περιελάμβανε ότι μπορεί κανείς να φανταστεί: μαθήματα Μεσαιωνικής μουσικής, Αναγεννησιακής πολυφωνίας, Μαδριγαλιού, Αναγεννησιακού και Μπαρόκ τραγουδιού, Τσέμπαλου, Λαούτου, Βιόλας ντα γκάμπα, μπαρόκ Βιολιού,  μπαρόκ Βιολοντσέλου, μπαρόκ Όμποε, μπαρόκ Φλάουτου. Περιελάμβανε εργαστήριο για φλάουτα με ράμφος (flauto dolce). Διδάσκονταν επίσης, μπάσο κοντίνουο, μαντολίνο, αναπνοές και σωματικές ασκήσεις για μουσικούς καθώς και χοροί: Ιταλικοί του 15^ου αι., χοροί Γαλλικού μπαρόκ αλλά και λαϊκοί. Επίσης, έλαβαν χώρα τρία σεμινάρια: εκκλησιαστικού οργάνου, κιθάρας του 18^ου αι. και μουσικολογίας.

O'Dette εν δράσει

 Τα κύρια μαθήματα διαρκούσαν από τις 09:00 – 13:00 κάθε πρωί. Πέρα από το χαμηλό τους κόστος (ενεργός συμμετοχή 350 ευρώ), αξιοσημείωτο είναι ότι καθένας μας είχε την δυνατότητα να παρακολουθεί και προγραμματισμένα δωρεάν μαθήματα, τα απογεύματα, 15:00 – 16:30 και 17:00 – 18:30, με διάφορα θέματα από τα ανωτέρω όπως, αναπνοές, μπαρόκ και αναγεννησιακούς χορούς, σύνολα μεσαιωνικής μουσικής, κ.ά.

O'Dette διδάσκων

Ο Paul O’ Dette δίδασκε κάθε μέρα, τις δύο δε τελευταίες ημέρες διέθεσε επιπλέον ώρες μετά το μεσημβρινό φαγητό, έτσι ώστε να προσφέρει τέσσερα μαθήματα στον καθένα μας. Στo τρόπο διδαχής του ήταν ζωντανός παραστατικότατος και με χιούμορ αλλά με τρόπο γλυκό και λειτουργικό, και όχι με θεατρινίστικες ακρότητες που συχνά συναντάει κανείς στα σεμινάρια. Δίδασκε με προθυμία τόσο τους προχωρημένους όσο και τους πολύ αρχάριους, δίνοντας εμπεριστατωμένες λύσεις και τεκμηριωμένες συμβουλές.
Όταν κανείς τον γνωρίσει λίγο, θα καταλάβει πόσο παθιασμένα κυνηγάει την γνώση και πόσο πολύ αγαπάει τις τέχνες γενικότερα. Παρεμπιπτόντως μιλάει πολύ καλά τις 4-5 βασικές ευρωπαϊκές γλώσσες, οπότε στους Ιταλούς το μάθημα φυσικά γινόταν στα Ιταλικά.

Δημοτικό σχολείο

 Στην τάξη του ήμασταν μία βιχουέλα (ο Αλέξανδρος Κάλκος), ένα μπαρόκ λαούτο (ο γράφων), μία Θεόρβη, ένα αρχιλαούτο και πολλά-πολλά αναγεννησιακά λαούτα 6,7,8 και 10 σειρών χορδών. Εκτός από εμάς τους δύο Έλληνες υπήρχαν δύο Άγγλοι και οι υπόλοιποι ήσαν Ιταλοί. Εννοείται ότι δίδαξε όλους εμάς με χαρακτηριστική άνεση προσαρμογής στα διάφορα κουρδίσματα και στις διαφορετικές τεχνοτροπίες.
Η προσωπικότητα του O’ Dette σε κάθε έκφανσή της -στα μαθήματα, στο ρεσιτάλ αλλά και στην απλή συναναστροφή- είναι ταυτόχρονα απλή αλλά και με τεράστιο βάθος. Δεν προέβαλε ποτέ την αυθεντία του με τρόπο επιδεικτικό, άμεσα ή κεκαλυμμένα, όπως συχνά συμβαίνει σε σολίστ του βεληνεκούς του και γι’ αυτό ήταν σε όλους αξιαγάπητος.
(Νομίζω ότι δεν είναι τυχαία η φιλία του με τον David Russell.)
Ευχάριστη έκπληξη ήταν η προσφορά του πρόεδρου του Φεστιβάλ να διδάξει και αυτός όποιον από εμάς ήθελε τις ημέρες που δεν παίζαμε στον O’ Dette.
Έτσι κάναμε τρία επιπλέον μαθήματα με τον Andrea Damiani, ο οποίος έδειξε και αυτός πόσο ικανός μουσικός και ευέλικτος  ως προς τα είδη του λαούτου είναι.

Paolo Pandolfo

Ένα από τα λίγα πρωινά που δεν παίζαμε στο μάθημα, επισκεφθήκαμε την τάξη του Paolo Pandolfo, αφού βεβαίως ζητήσαμε την άδειά του. Είχαμε λοιπόν την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε δύο εξαιρετικά μαθήματα βιόλας ντα γκάμπα, αλλά κυρίως, το πολύ συναρπαστικό μάθημα αυτοσχεδιασμού  από όλη την τάξη του Pandolfo μετά το διάλειμμα.

Pandolfo διδάσκων

 Υπήρξαν επίσης διαλέξεις αλλά και μία τριήμερη έκθεση οργάνων: Λαούτου, Βιόλας ντα γκάμπα, Τσέμπαλου και Φλάουτων. Σε όλη την διάρκεια του Φεστιβάλ δε, υπήρχε παράρτημα μουσικού οίκου από την Ρώμη, ο οποίος φυσικά είχε είδη που αφορούσαν την παλαιά μουσική. Παρά τις ακριβές του τιμές δε, τόσο καθηγητές όσο και μαθητές τον «ετίμησαν» δεόντως….

Μεσαιωνική μουσική

Φεστιβάλ μουσικής όμως σημαίνει κυρίως συναυλίες. Θα σταθώ στις δύο κατά την γνώμη μου σημαντικότερες.
Α) Paul O’ Dette: αναγεννησιακό λαούτο. Δεν μεροληπτώ αν πω ότι ήταν η κορυφαία εκδήλωση του φεστιβάλ, όπως έδειξε η προσέλευση και η ανταπόκριση του κόσμου. Ο εξαιρετικός αυτός μουσικός, έπαιξε Ιταλούς συνθέτες (J.A.Dalza, A.Ripa da Mantova, M.da L’Aquila και Fr. daMilano),  μ’ έναν τρόπο που κυριολεκτικά μας καθήλωσε. Δεν ξέρω αν ήταν μόνο η πηγαία και δοτική προσωπικότητά του ή και οι βαθύτατες μουσικές του γνώσεις, η ευφράδειά του, η τεράστια αγάπη του γι’ αυτά που παίζει ή όλα αυτά μαζί. Γίναμε πάντως μάρτυρες ενός ρεσιτάλ ζωντανού και λαμπερού ακόμα και στα εγκεφαλικά κομμάτια του Francesco da Milano που γέμισε με συγκίνηση την αυλή του παλατιού του Δούκα (Cortile d’ Onore di Palazzo Ducale). O φίλος μου ο Αλέξανδρος Κάλκος χαρακτήρισε το παίξιμο αλλά και γενικότερα την προσωπικότητα του Paul O’ Dette με την πιο εύστοχη λέξη, «γενναιόδωρη». Στο τέλος δε του ρεσιτάλ αναφώνησε ενθουσιασμένος ότι «Il Divino» ήταν ο Francesco da Milano κάποτε, αλλά και ο Paul O’ Dette σήμερα.
Β) Ensemble Zefiro: Τέσσερις εξαιρετικοί σολίστ σε ένα όμορφο σύνολο: Alfredo Bernardini (όμποε), Alberto Grazzi (φαγκότο), Evangelina Mascardi (θεόρβη) και Luca Guglielmi (τσέμπαλο), σε έργα Haendel, Tellemann, Platti, Stefani.  Νομίζω ότι δεν έχω ακούσει ξανά τόσο όμορφη άρθρωση σε όμποε και φαγκότο.

     

 Στις μικρές πλατείες και σε διάφορους χώρους του Urbino μπορούσε κανείς ν’ ακούσει τα βράδια, πριν από τις κύριες συναυλίες που γινόντουσαν κάθε βράδυ, όμορφες μαθητικές συναυλίες δωρεάν.
Αξιοζήλευτη ήταν η ορχήστρα FIMA με την θαυματουργή διεύθυνση του Luca Guglielmi, που δημιουργήθηκε από μαθητές στην διάρκεια των δέκα ημερών του φεστιβάλ και μας αποχαιρέτησε το τελευταίο βράδυ με έργα Vivaldi, Porpora, Fasch, Haydn.

Claudia Caffagni

 Πολύ όμορφη επίσης ήταν και η δουλειά της Claudia και της Livia Caffagni που έστησαν μία πανέμορφη παράσταση μεσαιωνικής μουσικής σε ελάχιστο χρόνο και όπου συμμετείχε με την βιχουέλα του και ο Αλ. Κάλκος.
Η αρχική απογοήτευσή μας ότι δεν υπήρχε προγραμματισμένο ρεσιτάλ του Paolo Pandolfo δέχτηκε μία ανέλπιστη ανατροπή. Κατά την διάρκεια μίας μαθητικής συναυλίας την προτελευταία μέρα, μας ανακοινώθηκε ότι σε ένα χώρο παραδίπλα κατά τις 23:00 μετά την κεντρική συναυλία ο Paolo Pandolfo και η τάξη του μας προσκαλούσαν να τους ακούσουμε. Πράγματι, σε έναν σχεδόν υπόγειο εκπληκτικό χώρο, μία μικρή εσωτερική αυλή ενός μουσείου, συγκεντρωθήκαμε ένας-ένας οι ακροατές και καθίσαμε σε πεζούλια, στο πάτωμα ακόμα και όρθιοι στους τοίχους. Σε λίγο έρχονται και οι βιολιστές, ανάβουν μερικά κεριά στο πάτωμα της αυλής, κουρδίζουν υπό την καθοδήγηση του Pandolfo και ξεκινούν μία ηχητική πανδαισία: το Lachrimae or Seven Tears, δηλαδή την εκδοχή του Lachrimae που ο ίδιος ο Dowland έφτιαξε για σύνολο από βιόλες ντα γκάμπα.
Ήταν το καλύτερο δώρο που ο Paolo Pandolfo μπορούσε να μας κάνει, και σήμερα, περίπου ένα μήνα μετά, το θυμάμαι ως μία από τις δύο καλύτερες στιγμές του φεστιβάλ.

Palazzo Ducale

Φεύγοντας από εκεί ανυποψίαστοι, συναντάμε στον χώρο ανάμεσα στο Palazzo Ducale και στον καθεδρικό, μαζεμένο τον κόσμο του σεμιναρίου. Θυμηθήκαμε τότε αυτό που είχε συμβεί λίγες μέρες πριν. Λαϊκοί χοροί. Τότε είχαμε διστάσει να συμμετάσχουμε. Τώρα μπήκαμε και εμείς στο χορό κυριολεκτικά και βρεθήκαμε να χορεύουμε Tarantella ογδόντα με εκατό άτομα, του Pandolfo συμπεριλαμβανομένου, μετά τα μεσάνυχτα στο ιερότερο μέρος του Urbino μερικά μέτρα από εκεί που καθημερινά γινόντουσαν οι κύριες συναυλίες.

Αφήσαμε το Urbino την Τρίτη 18 Ιουλίου γεμάτοι από υπέροχες αναμνήσεις, πολύτιμες μουσικές γνώσεις και εμπειρίες, χαρά γι’ αυτό που ζήσαμε αλλά και θλίψη γιατί δυστυχώς είχε τελειώσει. Επιφυλασσόμαστε να επιστρέψουμε το επόμενο καλοκαίρι σ’ αυτόν τον μικρό μουσικό παράδεισο…

(φωτογραφίες άρθρου: Νένα Κοφσανίδου & Αλέξανδρος Κάλκος)

Βασίλης Τιγγιρίδης
Σεπτέμβριος 2009
επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας