VIVE LA FRANCE! – Κύκλος συναυλιών στο ΜΜΑ
Με δυο-από τις πέντε εν συνόλω-συναυλίες να αφιερώνονται στη μνήμη του πολύ αγαπητού στη χώρα μας, κιθαριστή και συνθέτη, Roland Dyens, ολοκληρώθηκε στις 17 Μαρτίου 2018 ο εξαιρετικός κύκλος Vive la France!
Πρόκειται για μια σειρά πολύ αξιόλογων συναυλιών, οι οποίες διοργανώθηκαν από το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με την υποστήριξη του Γαλλικού Ινστιτούτου Ελλάδος. Στο πολύ επιμελημένο πρόγραμμα της συναυλίας, φιλοξενείται, μεταξύ άλλων, ένα εκτενές κείμενο του κριτικού και ιστορικού της μουσικής, Γιώργου Β. Μονεμβασίτη, με τίτλο: «Μια Μικρή Ελλάδα στο Παρίσι». [1] Στο εν λόγω κείμενο, περιλαμβάνονται εξόχως ενδιαφέρουσες αναλύσεις για τους συνθέτες και τα έργα των συναυλιών. Συνεπώς, θα θέλαμε να καταστήσουμε σαφές ότι οι πληροφορίες που αναγράφονται στο άρθρο μας, βασίζονται στο έντυπο πρόγραμμα της συναυλίας και κυρίως στο προαναφερθέν κείμενο, στο οποίο γίνονται ξεχωριστές, κατά περίπτωση, παραπομπές.
Ο κύκλος των συναυλιών, ξεκίνησε με το ρεσιτάλ πιάνου, της γαλλικής καταγωγής, διεθνώς καταξιωμένης πιανίστα, Ντιάνας Βρανούση. Επρόκειτο για μια ιστορική συναυλία, η πρωτοτυπία της οποίας έγκειται στο γεγονός της ανάδειξης του έργου δυο Ελληνικής καταγωγής συνθετών, άγνωστων στο ευρύ κοινό: της Mario Foscarina Damaschinó – Μαριώ Φωσκαρίνας Δαμασκηνού (1850-1921) (όπου έγινε εκτέλεση έργων της σε παγκόσμια πρώτη) και του Camille-Marie Stamaty – Κάμιλλο Σταμάτη (1811-1870). Όπως επισημαίνει ο κριτικός και ιστορικός της μουσικής Γ.Β. Μονεμβασίτης, ο οποίος προλόγισε τη συναυλία δίνοντας μια άκρως ενδιαφέρουσα διάλεξη αναφορικά με τις δυο αυτές προσωπικότητες της μουσικής και το έργο τους, «στα παγκόσμια μουσικά χρονιά δεν έχει καταγραφεί, μέχρι σήμερα, κάποια ερμηνεία έργου για πιάνο της Μαριώς Φωσκαρίνας Δαμασκηνού – εκτός βεβαίως από την εποχή που αυτά δημιουργήθηκαν – και είναι η πρώτη φορά που ερμηνεύονται κατά τη νεότερη εποχή στην Ελλάδα έργα για πιάνο του Κάμιλλου Σταμάτη».
Η σολίστ, Ντιάνα Βρανούση, ερμήνευσε το έργο της Μαριώ Φωσκαρίνα Δαμασκηνού, Feuillets d΄album, έργο 20 και στο δεύτερο μέρος του ρεσιτάλ, το έργο της L΄enfant dort, Berceuse.
Σε ό,τι αφορά τον συνθέτη Κάμιλλο Σταμάτη, ο Γ.Β. Μονεμβασίτης, μας πληροφορεί ότι υπήρξε μαθητής των Felix Mendelssohn – Φέλιξ Μέντελσον (1809-1847) και Robert Schumann- Ρόμπερτ Σούμαν (1810-1856). Στην εποχή του, διέπρεψε ως πιανίστας και κυρίως ως παιδαγωγός πιάνου. Μάλιστα, υπήρξε δάσκαλος του Camille Saint-Saëns – Καμίγ Σαιν-Σανς (1835-1921), καθώς και του Αμερικανού, όχι ίσως εξίσου γνωστού, Louis Moreau Gottschalk – Λουί Μορώ Γκόττσαλκ (1829-1869).
Μάλιστα, όπως επισήμανε στη διάλεξή του, ο Γ.Β. Μονεμβασίτης, το έργο του συνθέτη Κάμιλλου Σταμάτη, έγινε στην Ελλάδα για πρώτη φορά γνωστό χάρη σε ένα ηχογράφημα που κυκλοφόρησε από το Υπουργείο Εξωτερικών σε επιμέλεια του Έλληνα Διπλωμάτη, ποιητή και συγγραφέα, Αλέξη Ζακυθηνού (1934-1992), ο οποίος μάλιστα απεβίωσε αιφνιδίως και στην εκδήλωση παρουσίασης του ηχογραφήματος, δεν έγινε καν μνεία στη σημαντική συμβολή του προς την κατεύθυνση ανάδειξης του έργου του μεγάλου μουσουργού. Το ακόλουθο απόσπασμα από το έντυπο πρόγραμμα, είναι χαρακτηριστικό ως προς το ρόλο που επιτέλεσε ο Έλληνας διπλωμάτης: «Το όνομα του Κάμιλλου Σταμάτη έγινε γνωστό στους Έλληνες φίλους της λόγιας μουσικής το 1992, όταν εκδόθηκε ο δίσκος ακτίνας «Το αηδονάκι που ΄λειπε κι ήταν ξενιτευμένον. Έλληνες συνθέτες της Διασποράς» (Lyra CD086) σε επιμέλεια του αείμνηστου Αλέξη Ζακυθηνού-αυτός ουσιαστικά τον «ανακάλυψε». Περιείχε τη σύνθεση του Σταμάτη Promenade sur l’eau, ερμηνευμένη από την Ντιάνα Βρανούση-πρώτη, αλλά και μοναδική μέχρι σήμερα, δισκογράφηση έργου του Ελληνογάλλου μουσουργού».
Η αξέχαστη μουσική βραδιά, διανθίστηκε και από άλλα, πολύ ενδιαφέροντα και όμορφα έργα των Gabriel Fauré- Γκαμπριέλ Φωρέ (1845-1924), Emmanuel Chabrier- Εμμανυέλ Σαμπριέ (1841-1894), Robert Schumann- Ρόμπερτ Σούμαν (1810-1856), Camille Saint-Saëns-Καμίγ Σαίντ Σάενς (1835-1921) και ολοκληρώθηκε με τη μελωδικότατη Βαρκαρόλα του Κάμιλλου Σταμάτη Promenade sur l’eau. (https://youtu.be/ljELWhNMJnw)
Επόμενος σταθμός σε αυτό το μουσικό ταξίδι, ήταν στις 22 Ιανουαρίου, με μια συναυλία υπό τον τίτλο: «Ο Ravel στον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο». Ερμήνευσαν οι καταξιωμένοι -εντός και εκτός συνόρων- μουσικοί, Αντώνης Σουσάμογλου, (εξάρχων βιολιστής της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης), Βασίλης Σαϊτης, (α΄κορυφαίος στο βιολοντσέλο της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης) και Στέφανος Θωμόπουλος, σολίστ πιάνου και διδάκτωρ ωδείου του Παρισιού.
Το πρόγραμμα του πρώτου μέρους, περιελάμβανε μια Σονάτα για βιολί και βιολοντσέλο, σε τέσσερα μέρη, το οποίο όπως επισημαίνει στο έντυπο πρόγραμμα της συναυλίας ο Γ.Β. Μονεμβασίτης, είναι αφιερωμένο στη μνήμη του άλλου μεγάλου εκπροσώπου του μουσικού Ιμπρεσιονισμού, Claude Debussy - Κλωντ Ντεμπυσσύ (1862–1918). Στο πρώτο μέρος αυτής της μουσικής βραδιάς, ερμηνεύτηκε επίσης το έργο για σόλο πιάνο, tombeau de Couperin (ο τάφος του Κουπρέν), αποτελούμενο από έξι μέρη, κάθε μέρος του οποίου είναι αφιερωμένο στη μνήμη ενός φίλου του συνθέτη που σκοτώθηκε στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο[3]. Στο δεύτερο μέρος της συναυλίας, οι μουσικοί ερμήνευσαν το Τρίο για βιολί, βιολοντσέλο και πιάνο, όπου σύμφωνα με το έντυπο πρόγραμμα είναι αφιερωμένο στον Αντρέ Ζεντάλζ, δάσκαλο αντίστιξης του συνθέτη[4].
Aquarelle Guitar Quartet[5]
Το πρώτο αφιέρωμα του κύκλου στη μνήμη του Roland Dyens, πραγματοποιήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2018, από το εξαιρετικό κιθαριστικό κουαρτέτο Aquarelle Guitar Quartet, αποτελούμενο από τους κιθαριστές, Mike Baker, Βασίλη Μπέσσα, James Jervis, Rory Russell.
Η πρωτοτυπία του αφιερώματος έγκειται στην παρουσίαση κιθαριστικών κουαρτέτων του συνθέτη. Oι μουσικοί, ερμήνευσαν τα έργα του Roland Dyens, Soleils levants,(Ανατέλλοντες ήλιοι, 2008), έργο σε δυο μέρη, το οποίο είναι αφιερωμένο στην Ένωση Κιθαριστικών Συνόλων της Ιαπωνίας, Ville d'Avril (Πόλη του Απρίλη, 1999), επίσης διμερές, Hamsa (Πέντε, 1998), έργο σε πέντε μέρη, Comme un rond d'eaum (Όπως ένας υδάτινος κύκλος, 2013), Filmaginaires (Μουσική σε αναζήτηση των εικόνων, 2012), Brésils (Βραζιλιές, 2002), έργο σε έξι μέρη, καθώς και το Alfonsina y el mar (Η Αλφονσίνα και η θάλασσα), του Ariel Ramirez σε διασκευή του Roland Dyens[6].
Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα κιθαριστικά κουαρτέτα, το οποίο ιδρύθηκε το 1999 στο Βασιλικό Μουσικό Κολέγιο του Μάντσεστερ, υπό την καθοδήγηση του Κρεγκ Όγκντεν Craig Ogden και του Γκόρντον Κρόσσκυ- Gordon Crosskey. Έχουν εμφανιστεί σε διάσημες αίθουσες συναυλιών σε όλο τον κόσμο, ενώ ηχογραφήματά τους έχουν αποσπάσει εξαιρετικές κριτικές και βραβεία[7].
Mεταξύ των δυο συναυλιών στη μνήμη του Roland Dyens, ακολούθησε ένα επίσης πολύ ενδιαφέρον ρεσιτάλ πιάνου με έργα σύγχρονης μουσικής. Η σολίστ Λενιώ Λιάτσου[8] με αξιόλογη καριέρα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, διδάσκουσα σήμερα στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, παρουσίασε έργα τεσσάρων εν ζωή συνθετών: του Δανού, Christian Winther Christensenτου, του Γάλλου, Gérard Pesson, του Ιταλού, Salvatore Sciarrino και του Έλληνα, Γιώργου Απέργη.
Το Πρελούδιο σε μι ελάσσονα και το Πρελούδιο σε ρε μείζονα, του νεαρότερου απ΄όλους συνθέτη, Christian Winther Christensenτου, ερμηνεύτηκαν σε παγκόσμια πρώτη. Αξίζει να σημειωθεί ότι αποτελούν δυο μέρη του έργου Πρελούδια για πιάνο και Max/Msp – το οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη, καθώς φιλοδοξία του συνθέτη είναι να δημιουργήσει 24 Πρελούδια[9].
Όπως αναγράφεται στο έντυπο πρόγραμμα της συναυλίας, επίκεντρo του ρεσιτάλ, αποτέλεσαν τρία έργα του Έλληνα συνθέτη, Γιώργου Απέργη, ο οποίος ίδρυσε στο Παρίσι το 1976 τον μουσικοθεατρικό οργανισμό ΑΤΕΜ Ateliers Théâtre et Musique[10].
Επομένως, μια ερμηνεία για τον αινιγματικό, όσο και γοητευτικό τίτλο της συναυλίας «Μυστικοί Διάλογοι», είναι τα περισσότερο ή λιγότερο προφανή κριτήρια με τα οποία συνδέονται τα έργα των τεσσάρων δημιουργών που συγκρότησαν το άκρως ενδιαφέρον και καινοτόμο πρόγραμμα της συναυλίας.
Φθάνοντας στον τελευταίου σταθμό αυτού του επιμορφωτικού μουσικού ταξιδιού, συναντάμε το δεύτερο αφιέρωμα στη μνήμη του Roland Dyens. «O Γάλλος κιθαριστής, συνθέτης διασκευαστής και αυτοσχεδιαστής Ρολάν Dyens, υπήρξε από τους πιο ιδιοφυείς και πολυτάλαντους μουσικούς στον διεθνή χώρο της κιθάρας». Με αυτή τη φράση, ξεκινάει το γλαφυρό κείμενο που έγραψε στη μνήμη του Roland Dyens, η διεθνούς φήμης σολίστ και Καθηγήτρια στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Έλενα Παπανδρέου, το οποίο περιλαμβάνεται στο έντυπο πρόγραμμα της συναυλίας, που διοργανώθηκε στη μνήμη του.
Στις 17 Μαρτίου 2018, η αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, ήταν κατάμεστη.
Στο πρώτο μέρος της συναυλίας, η σολίστ, Έλενα Παπανδρέου, σύμπραξε με την Ορχήστρα Αcademica Αθηνών, για να ερμηνεύσει το Concerto Metis. Πρόκειται για ένα άκρως γοητευτικό έργο σύγχρονης μουσικής για σόλο κιθάρα και έγχορδα σε τρία μέρη. Όπως επισημαίνει στο έντυπο πρόγραμμα της συναυλίας ο Γιώργος Β. Μονεμβασίτης, το έργο «…αποτελεί εγκώμιο αφιέρωμα στη μνήμη της θεϊκής, όπως την ονομάζει ο Dyens, Ίντα Πρέστι (1924 -1967)» (…) «Είναι το πρώτο του κονσέρτο και υπάρχει εκδοχή του για κιθάρα και πιάνο»[11].
Η σολίστ και η Ορχήστρα αποθεώθηκαν από το κοινό για την εξαιρετική ερμηνεία του έργου. Στη συνέχεια, η Έλενα Παπανδρέου, ερμήνευσε το πιο γνωστό ίσως, όπως επεσήμανε η ίδια, έργο του Dyens για σόλο κιθάρα, το tango en skaϊ, το οποίο όπως εξήγησε: «σημαίνει κάτι σαν ψευτοτανγκό».
Το δεύτερο μέρος της συναυλίας ξεκίνησε με το δημοφιλές και από την πολυβραβευμένη κινηματογραφική ταινία Platoon, Adagio για έγχορδα, το οποίο ο Samuel Barber (1910 – 1981) συνέθεσε το 1936[12]. Πρόκειται για διασκευή, του δεύτερου (αργού) μέρους του Κουαρτέτου του αρ 11 (string quartet op.11). Το έργο ήταν υπέροχο και η μελαγχολική μελωδία του ήταν σε πλήρη αρμονία με το κλίμα συγκίνησης που επικρατεί σε μια συναυλία που γίνεται στη μνήμη ενός μεγάλου μουσικού. Βεβαίως, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το εν λόγω έργο, παίχτηκε κατά παρέκκλιση του προγράμματος, όπου όπως είχε ανακοινωθεί ότι θα ερμηνεύονταν τα έργα «Tabula Rasa I» και «Tabula Rasa II» του Arvo Part. Δεν έγινε μνεία για την αιτιολογία αλλαγής του προγράμματος.
Στη συνέχεια, το Duo Μelis, που αποτελείται από την Ισπανίδα Susanna Prieto[13] και τον Αλέξη Μουζουράκη, ερμήνευσαν επίσης έξοχα το concerto του Dyens για δυο κιθάρες και έγχορδα, με την επωνυμία «Concertomaggio». Όπως επισημαίνει στο έντυπο πρόγραμμα της συναυλίας ο Γιώργος Β. Μονεμβασίτης, «ο συνθέτης του, έχει αφιερώσει τα τρία μέρη του σε τρείς διαφορετικές προσωπικότητες της μουσικής που τον επηρέασαν: τον Ραβέλ, τον Σορ και τον Πιατσόλλα». Το έργο γράφτηκε το 2000 και ερμηνεύτηκε από την Έλενα Παπανδρέου και τον ίδιο τον συνθέτη, Roland Dyens στο ΜΜΑ, στις 14 Ιουνίου 2001, με την Ορχήστρα των Χρωμάτων, υπό τη διεύθυνση του αρχιμουσικού, Μίλτου Λογιάδη.
Το υπέροχο αυτό έργο και η επίσης πολύ καλή ερμηνεία του, έγινε δεκτό από το κοινό με θερμά χειροκροτήματα. Έχουμε την αίσθηση, ότι υπήρχε κάποιο πρόβλημα στη ρύθμιση του ήχου, γιατί κάποιες στιγμές η Ορχήστρα σκέπαζε τον ήχο της κιθάρας.
Στο τέλος του δεύτερου μέρους, το Duo Melis ερμήνευσε ένα ντουέτο του Astor Piazzοla, κάνοντας την επισήμανση ότι ο Dyens αγαπούσε πολύ τη μουσική του.
Η ατμόσφαιρα της συναυλίας ήταν συναισθηματικά φορτισμένη. Χαρακτηριστικό ως προς αυτό είναι ότι στο τέλος εμφανίστηκε ξανά στη σκηνή η σολίστ, Έλενα Παπανδρέου, αγκάλιασε τους δυο κιθαριστές και υποκλίθηκαν όλοι μαζί στο κοινό. Ήταν πολύ συγκινητική και ανθρώπινη ως κίνηση, σε μια εποχή όπου η επαγγελματική ανασφάλεια και συνακόλουθα ο ανταγωνισμός καταστρέφει ανθρώπινες και επαγγελματικές σχέσεις και ένα μάθημα σπάνιου ήθους για όλους τους μουσικούς, κιθαριστές και μη.
Με αυτή την ιστορική συναυλία, που νομίζω, δύσκολα θα ξεχάσει κανείς απ΄όλους όσοι ήταν εκεί, ολοκληρώθηκε ο πολύ επιτυχημένος κύκλος συναυλιών του ΜΜΑ, με τίτλο “Vive la France!”
Αυτό το σπάνιο μουσικό αφιέρωμα, καρπός συνεργασίας του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών με το Γαλλικό Ινστιτούτο, αξίζει να καθιερωθεί ετησίως ως θεσμός. Ως μια ακόμη πτυχή της σημαντικής συμβολής του Γαλλικού Ινστιτούτου προς την κατεύθυνση πνευματικής καλλιέργειας που διαχρονικά πρόσφερε μέσα από τις δράσεις του στο πλαίσιο τόσο της τυπικής, όσο και της άτυπης εκπαίδευσης.
Η πρωτοτυπία των έργων που ερμηνεύτηκαν στο πλαίσιο του κύκλου αυτού, κάποια δε, εξ΄ αυτών σε πρώτη εκτέλεση, μας δίνει το έναυσμα να καταθέσουμε μια πρόταση: την κυκλοφορία αντίστοιχης σειράς ηχογραφημάτων με αυτές τις ζωντανές εκτελέσεις.
Η γνωριμία μουσικών και φιλόμουσων με νέα έργα της μουσικής φιλολογίας, αποτελεί μια εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση προς την κατεύθυνση μελέτης του παρελθόντος, γόνιμου προβληματισμού του παρόντος και εξέλιξης της μουσικής αισθητικής του μέλλοντος.
Το βίωμα αυτής της διοργάνωσης, ας γίνει προτροπή για ένα ευρύτερο κοινό μουσικών και φιλόμουσων: Vive la France!
Τίνα Βαρουχάκη
varouchaki.tar@gmail.com
Απρίλιος 2018
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου
[1] Πηγή: Γ.Β.Μονεμβασίτης, Μια Μικρή Ελλάδα στο Παρίσι, σσ.8-13, στο έντυπο πρόγραμμα του κύκλου συναυλιών Vive la France!, Αθήνα, εκδόσεις Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, 2018.
[2] Πηγή: http://imslp.org/wiki/File:TN-BnF_bpt6k314097p_mono.jpg/ ανακτήθηκε, 25.03.2018
[3] Πηγή: Γ.Β.Μονεμβασίτης, Μια Μικρή Ελλάδα στο Παρίσι, ό.π., σ.10
[4] Πηγή: Γ.Β.Μονεμβασίτης, ό.π., σελ.10
[5] Πηγή: Ιστοσελίδα του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, http://www.megaron.gr/default.asp?la=1&pid=5&evID=3859/ανακτήθηκε, 24/03/2018
[6] Πηγή: Γ.Β.Μονεμβασίτης, ό.π., σελ. 11
[7] Aναλυτικό βιογραφικό του κιθαριστικού κουαρτέτου, στην ιστοσελίδα: http://www.aquarellegq.com/biography/ανακτήθηκε, 26/03.2018
[8] Aναλυτικό βιογραφικό, https://odeio-mousiko-collegio.com/team/lenio-liatsou/ανακτήθηκε, 26-03-2018
[9] Πηγή: Γ.Β.Μονεμβασίτης, ό.π., σελ. 12
[10] Περισσότερες πληροφορίες για το ΑΤΕΜ: http://theatre-musique.com/infos-pratiques/#historique/ανακτήθηκε, 26/03/2018
[11] Πηγή: Γ.Β.Μονεμβασίτης, ό.π., σελ. 13
[12] New Grove Dictionary of Music, Samuel Barber, pp.642-648