«Aphorisms – Chamber Music I» του Χρήστου Σαμαρά
(Phasma Music)
Η PHASMA MUSIC, o μη κερδοσκοπικός καλλιτεχνικός οργανισμός που δημιουργήθηκε στην Πολωνία το 2017 από το ζεύγος Ιβόνας Γκλίνκα και Μιχάλη Τραυλού με σκοπό την προώθηση της σύγχρονης λόγιας μουσικής έκφρασης (με έμφαση στην δημιουργία των Ελλήνων συνθετών, όπως ο Άλκης Μπαλτάς, ο Μιχάλης Τραυλός κ.ά.) πέτυχε στα μόλις τρία χρόνια της να καταστεί, με τις εκπληκτικές δισκογραφικές (κυρίως) και βιβλιογραφικές εκδόσεις, ετικέτα (label) αναφοράς για την αρτιότητα της παραγωγής και την επιλογή του θεματικού της υλικού. Στις 27 –έως στιγμής- θαυμάσιες εκδόσεις της, αρκετές από τις οποίες έχουν βραβευθεί, ανήκει και η τιτλούμενη «Aphorisms – Chamber Music I» με έργα μουσικής δωματίου του Χρήστου Σαμαρά, κορυφαίου ζώντος συνθέτη και πανεπιστημιακού καθηγητή σύνθεσης στο ΤΜΣ του ΑΠΘ, γνωστού στη μουσική κοινότητα για τις λαμπρές επιτυχίες, τις δικές του και των αρκετών μαθητών του, ελπιδοφόρων συνθετών σήμερα.
Στο συγκεκριμένο αρτιότατο δισκογράφημα, το δεύτερο στη συγκεκριμένη εταιρεία (μετά το προηγηθέν «Peace is When» με έργα για γυναικεία χορωδία) ο αγαπητός συνθέτης παρουσιάζει δείγματα της μουσικής δημιουργίας του. Πρόκειται για επτά έργα συνολικά, που καλύπτουν την τριακονταετή περίοδο 1978-2008. Παρέχουν τη δυνατότητα παρακολούθησης της εξελικτικής πορείας του συνθέτη –από τα χρόνια των σπουδών του στην Ανώτατη Σχολή Μουσικής και Παραστατικών Τεχνών στη Βιέννη- και της παγίωσης της κορυφαίας ποιότητάς του ως μουσικού δημιουργού. Επτά έργα, ήδη ερμηνευμένα και ηχογραφημένα σε διάφορες συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό και επεξεργασμένα (mastering) με τον μοναδικό τρόπο του χαρισματικού ηχολήπτη Marcin Kowalczyk ούτως ώστε να προσομοιάζουν με ηχογραφήσεις σε στούντιο. Το αριστουργηματικό τελικό αποτέλεσμα προσφέρει μία 70λεπτη ηχητική πανδαισία στον ακροατή και αναδεικνύει ακόμη περισσότερο την αδιαμφισβήτητη ικανότητα του συνθέτη να μεταπλάθει σε ήχους τις πρωτότυπες ιδέες του. Ένα επιπλέον στοιχείο, χρήσιμο να αναφερθεί, είναι το ό,τι σύμπασα η εργογραφία του, άρα και τα έργα του δισκογραφήματος, βασίζονται σ’ ένα καλά οργανωμένο πλαίσιο φιλοσοφικών, κοινωνιολογικών ή άλλων σκέψεων, θεμάτων δηλαδή που απασχολούν τον συνθέτη στην καθημερινότητα μας και τον επηρεάζουν, εν δυνάμει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, κατά την ώρα της σύνθεσης του μουσικού έργου. Η ονοματοθεσία του δισκογραφήματος («Αφορισμοί») δηλώνει την συνειδητή του αποστασιοποίηση από τον κεντροευρωπαϊκό συρφετό δημιουργών. Είναι σύγχρονη και συναρπαστική μουσική πρόταση, χωρίς να εντάσσεται σε όλους τους «…ισμούς» (σειραϊσμός, μετασειραϊσμός, κλπ.).
Το πρώτο έργο είναι ο σύντομος (μόλις 4’) «Αφορισμός» για κουαρτέτο εγχόρδων (1978). Πρόκειται για μία πολύ ενδιαφέρουσα πειραματική πρόταση απόλυτης μουσικής με κύριο χαρακτηριστικό τον αφαιρετικό τρόπο με τον οποίο είναι δοσμένα τα στοιχεία του έργου.
Οι 10λεπτες «Αναφορές» για ενόργανο σύνολο (1983) που ακολουθούν αναδεικνύουν, με τις άφθονες εναλλαγές αρμονικών και μελωδικών αναφορών, «την έννοια της ψυχικής εναρμόνισης της ύπαρξής μας με ανώτερες πτυχές έκτασης και νοητικής χαράς» (όπως ο συνθέτης γράφει). Αναδεικνύεται τελικά ένα υπέροχο περιεχόμενο που κορυφώνεται σταδιακά με μουσικές ψηφίδες που συνέχεια προστίθενται καθιστώντας το έργο ως ένα από τα σημαντικότερα της φιλολογίας της ελληνικής μουσικής δωματίου.
Οι επίσης 10λεπτες και αριστουργηματικές «Ανομίες» για βιολί και πιάνο (1984) γράφτηκαν τη χρονιά που ο συνθέτης ξεκινούσε τις μεταπτυχιακές σπουδές του στη σύνθεση (ΑνώτατηΣχολή Καλών Τεχνών Βερολίνου). Το έργο χαρακτηρίζεται από τα αρκετά ελληνικά στοιχεία με ατονικά και τονικά χαρακτηριστικά σ’ ένα χρωματισμένο μεταμοντέρνο ύφος που υπερβαίνει την ισχύουσα τότε αισθητική της αβαντ-γκάρντ μουσικής δημιουργίας.
Στην καθηλωτική και βραβευμένη (Α’ βραβείο στον διαγωνισμό σύνθεσης ALEA III του Πανεπιστημίου της Βοστώνης [1989]) «Απολογία ΙΙ» για ενόργανο σύνολο δωματίου (1988) εντυπωσιάζει η οργάνωση της δομής που στηρίζεται σε έντονες εναλλαγές λυρικών και δραματικών στοιχείων. Εδώ ο συνθέτης, με τις εναλλαγές που μνημονεύονται, πετυχαίνει τον στόχο του: να αποτελέσει το έργο μία –κατά κάποιο τρόπο- Απολογία ενώπιον του υπέρτατου κριτή.
Το επόμενο έργο είναι ένα ακόμη εξαιρετικό έργο: η τριμερούς δομής 17λεπτη «Απολογία IV» (η δεύτερη του δισκογραφήματος) με υπότιτλο «Θερινόν Γενέθλιον» για βιολί, βιόλα και πιάνο (1996). Γράφτηκε την ίδια χρονιά με τη βραβευμένη «Μακεδονική Ραψωδία» για ορχήστρα και είναι η ιδανική –και συγκλονιστική ως προς την επίτευξή της- σύζευξη του φιλοσοφικού πιστεύω του συνθέτη («η μουσική σκέψη συντροφεύεται με πανανθρώπινες ιδέες και αξίες») με τη μουσική δημιουργία, εμποτισμένη από πολύ χαρακτηριστικές μεταλλάξεις με δεδομένα διαστήματα. Ακόμη μία Απολογία ακολουθεί που είναι και η τρίτη του δισκογραφήματος.
Πρόκειται για την 10λεπτη «Απολογία V» του δισκογραφήματος γραμμένη για ενόργανο σύνολο (2006). Έργο υπερώριμο, είναι το θεσπέσιο ηχητικό ανάλογο της κραυγής αγωνίας απέναντι στον ευτελισμό, τη φθορά και την ταπείνωση της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτό επιτυγχάνεται με τον ιδανικότερο τρόπο με τη χρήση διάφωνων συνηχητικών μιμήσεων μεταξύ του πιάνου και του βιμπράφωνου, και πολυϊσοκρατών στα έγχορδα. Εδώ όλες οι μουσικές ιδέες παρατίθενται υπό τη μορφή συγχορδιών. Χωρίς να ξεχωρίζω τα υπόλοιπα έργα του δισκογραφήματος, γνωρίζοντας καλά τη μουσική δημιουργία του συνθέτη, είναι το έργο που με αγγίζει και αντιπροσωπεύει περισσότερο.
Το τελευταίο έργο του δισκογραφήματος, το 8λεπτο «Εγκώμιον V» για κουαρτέτο σαξοφώνων (2008), έργο σπειροειδούς μορφής και νεοτονικού χαρακτήρα, αναδεικνύει σε μέγιστο βαθμό την πλήρη κατάκτηση του ηχητικού σύμπαντος του συνθέτη και την απίστευτη ικανότητά του να μεταπλάθει ευκρινέστερα τις ιδέες του σε ρυθμο-μελωδικές και αρμονικές εκφάνσεις. Το τελικό αποτέλεσμα είναι όντως αυθεντικό και πρωτότυπο καθιστώντας το έργο –κατά τη γνώμη μου- ως ένα από τα καλύτερα στην παγκόσμια μουσική φιλολογία που έχουν γραφτεί με αυτή την ενοργάνωση.
Οι διάφοροι εκλεκτοί ερμηνευτές και σύνολα (διαφορετικοί στο κάθε έργο) –από την Ελλάδα και το εξωτερικό (Αυστρία, Η.Π.Α., Βουλγαρία)- ανέγνωσαν με επιμέλεια την παρτιτούρα εκάστου έργου και την απέδωσαν με τον ιδανικότερο τρόπο. Η ερμηνευτική τους δεινότητα ανέδειξαν σχεδόν όλες τις πολύπλευρες πτυχές της μουσικής δημιουργίας.
Χρήστος Σαμαράς και Θωμάς Ταμβάκος
Το δίγλωσσο (αγγλικό και ελληνικό) συνοδευτικό ένθετο είκοσι σελίδων είναι αρκετά κατατοπιστικό, με τα επεξηγηματικά κείμενα του συνθέτη –με εξώφυλλο μέρος ελκυστικού εικαστικού σχεδίου της Άννας-Μαρίας Σαμαρά (κόρης του συνθέτη)- και συμβάλλει στα άπειρα θετικά αυτής της παραγωγής. Η συμμετοχή της Ι. Γκλίνκα (διαχείριση παραγωγής) και του Μ. Τραυλού (γραφικό σχέδιο) στην ολική παραγωγή πρόσθεσαν επίσης πολλά θετικά στην ολική παραγωγή. Σε όλους αξίζουν τα θερμότερα συγχαρητήρια για το θείο αυτό δώρο μέσα στους χαλεπούς καιρούς της πανδημίας και πολλών άλλων, αντι-καλλιτεχνικών συμπεριφορών.
18.02.2018 ΒΡΑΒΕΙΟ ΚΑΡΟΛΟΥ ΚΟΥΝ
Εν κατακλείδι: οι «Aphorisms – Chamber Musi Ι» (Αφορισμοί) του Χρήστου Σαμαρά αντιπροσωπεύουν –με υποδειγματικό τρόπο- την αισθητική αποστασιοποίησή του από κάθε μορφή ακαδημαϊσμού και δογματισμού. Κάλλιστα μπορεί να χαρακτηρισθεί ως δισκογράφημα αναφοράς για την ελληνική μουσική δωματίου. Οι Αφορισμοί.
Θωμάς Ταμβάκος
Μουσικογράφος-κριτικός-ερευνητής-συγγραφέας
Επίτιμο μέλος Ενώσεως Ελλήνων Μουσουργών
Νοέμβριος 2020
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)