ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ
MΕ ΤΑ ΠΙΝΕΛΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ROSSETTI

Dante Gabriel Rossetti: "A Christmas Carol"
Εικαστικά, Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα μάς χαϊδεύουν τ’αυτιά αυτό το Δεκεμβριάτικο απόγευμα, παιγμένα από τη δίχορδη λύρα μιας πανέμορφης, αιθέριας και ευγενικής φυσιογνωμίας δεσποσύνης, δια χειρός Dante Gabriel Rossetti.
Ο προ-ραφαηλίτης ζωγράφος τιτλοφορεί τη μεσαιωνικής χροιάς ανάκατης με εξωτικά στοιχεία, ελαιογραφία του:
"A Christmas Carol".
Δεν είναι έργο ιστορικής συνέπειας, αλλά μάλλον ο δημιουργός του έχει σκοπό να σκιαγραφήσει πάνω σε ένα Χριστουγεννιάτικο θέμα, ένα πλούσιο σε εικόνες, σκηνικό. Φωτεινά, ζεστά χρώματα, με έμφαση σε στοιχεία που παραπέμπουν στην εορτή των Χριστουγέννων (όπως το χρυσό κόσμημα με τη Βρεφοκρατούσα Παναγία δίπλα στο κεφάλι της γυναίκας, αλλά και τα κλαδάκια από γκι, που περιβάλλουν το μπράτσο της λύρας).
Όπως δηλώνεται σε επιγραφή του πίνακα, ο Ροσσέτι εμπνεύστηκε το θέμα του όταν εκστασιάστηκε από την ακρόαση του: "Hodie Christus natus est- Χριστός γεννάται σήμερον", μιας Γρηγοριανής μελωδίας, ενός αντιφώνου, που ακούγεται στον Εσπερινό ανήμερα τα Χριστούγεννα.
Το αντίφωνο έχει διασκευαστεί από πολλούς συνθέτες, είτε ως ανεξάρτητο έργο, είτε σε συλλογή (όπως τα περίφημα 12 Μοτέτα του Συτς), Παλεστρίνα, Γκαμπριέλι, Μοντεβέρντι, ακόμα και τον Μπρίττεν ή τον Πουλένκ στα Τέσσερα Μοτέτα του για τα Χριστούγεννα.
Προτείνω την δοξαστική εκδοχή του Jan Sweelinck του 17ου αι. μιας και οι περισσότεροι μελετητές συγκλίνουν στην άποψη πως αυτού την μελωδία άκουσε ο Ροσσέτι και οδηγήθηκε στην έμπνευσή του.
"Χριστός, γεννάται σήμερον!
Σήμερον ενεφανίσθη ο Σωτήρ!
Σήμερον ψάλλουν Άγγελοι επί Γης
και οι αρχάγγελοι χαίρονται!
Σήμερον ας ψάλλουμε όλοι το ευφρόσυνο:
Δόξα εν Υψίστοις Θεώ"
Αυτοί είναι οι στίχοι του Γρηγοριανού άσματος, που υμνεί τη μεγάλη μέρα της κατά σάρκα γέννηση του Χριστού μας. "Τα σύμπαντα σήμερον χαράς πληρούνται". Άγγελοι και άνθρωποι, λογικά και άλογα, επίγεια και επουράνια, όλα και όλοι προσκυνούν το μυστήριο της Θείας Γέννησης.
Το αντίφωνο επεξεργάστηκε κι ο Πιερλουίτζι ντα Παλεστρίνα. Θα το ακούσετε παρακάτω από τους The Sixteen, ένα εξαίρετο χορωδιακό σχήμα με συνοδεία οργάνων εποχής με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο. Αναγνωρισμένο και πολυβραβευμένο παγκοσμίως για την ακρίβεια, δύναμη και πάθος των ερμηνειών του. Διευθύνει ο ιδρυτής του συνόλου, Χάρρυ Κρίστοφερς.
Ζωγραφική απεικόνιση και μουσικοί ήχοι σε συγχορδία, σήμερα, αναπαριστούν Χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα, που ταιριάζει στις μέρες, που μας προετοιμάζουν για το μεγάλο μήνυμα της Γέννησης...Οι τέχνες σε πάντρεμα, σε απόλυτο συνταίριασμα! Κι αυτό είναι η μαγεία της Τέχνης! Όταν η μια δίνει ώθηση στην άλλη, όταν αλληλοσυμπληρώνονται μεταξύ τους...
Πληροφοριακά να αναφέρουμε πως ο Ροσσέτι έχει κάνει και ένα ακόμα εικαστικό με τον ίδιο τίτλο: "A Christmas Carol", όπου η γυναίκα εκτελεί αντί λύρας, κλαβίχορδο αυτή τη φορά...
“A Christmas Carol”, Dante Gabriel Rossetti
Δυο θεραπαινίδες τής χτενίζουν τα μακριά, καστανά της μαλλιά, ενώ τη Χριστουγεννιάτικη νότα υποδεικνύουν οι γλάστρες με τα γκι δεξιά και αριστερά, αλλά και οι σκηνές της γέννησης ως διάκοσμος στο μπροστινό μέρος του πληκτροφόρου οργάνου.
Η κομψή γυναίκα με τα λεπτεπίλεπτα δάχτυλα πιέζει τα ασπρόμαυρα πλήκτρα και από το απλανές βλέμμα της και την ονειρική, μακρινή έκφραση του προσώπου της καταλαβαίνουμε πως απολαμβάνει την ερμηνεία της Χριστουγεννιάτικης μελωδίας.
Η οικογένεια Ροσσέτι είχε πολλά ταλαντούχα μέλη. Εκτός από τον πατέρα και τον γιο, και η κόρη Κριστίνα, υπήρξε αξιολογότατη λογοτέχνις της Βικτωριανής εποχής.
Ένα από τα ποιήματά της είναι εμπνευσμένο από το παραπάνω εικαστικό του αδερφού της, γι' αυτό φέρει τον ίδιο τίτλο: "A Christmas Carol".
Στο χλωμό μεσοχείμωνο,
που ο παγωμένος άνεμος βουίζει
και χιόνι πέφτει πυκνό,
γεννήθηκε ο Χριστός..
Συγκεντρωμένοι Άγγελοι
Αρχάγγελοι και χερουβείμ
ψάλλουν Ωσαννά εν τοι Υψίστοις
Κι η Παναγία, μέσα στην παρθενική της ευδαιμονία,
δίνει στο νεογέννητο, αγάπης φιλί.
Εγώ, τι μπορώ να Του δώσω, έτσι φτωχός που είμαι;
Αν ήμουν βοσκός, θα’ φερνα έν’ αρνί.
Αν ήμουν Σοφός, θα’ δινα το πνεύμα μου.
Όμως δεν είμαι. Έτσι, προσεφέρω την καρδιά μου.
Edward Burne-Jones: “Nativity”
Το ποίημα της Κριστίνα δημοσιεύθηκε το 1872, σε ένα μηνιαίο περιοδικό και είναι αρκετές οι φορές που το κείμενό της προσαρμόστηκε σε μελωδίες.
Πιο δημοφιλής, η μελοποίηση του Γκούσταβ Χολστ.
Ύμνος για μικτή 4φωνη χορωδία, προσαρμοσμένος πάνω στον Cranham tune... Λιτής δομής, όμως υποβλητικός και κατανυκτικός, είναι από τα κάλαντα που μπορούν να αφηγηθούν σε μυστικιστική μουσική γλώσσα το απόλυτο, ουσιαστικό νόημα των Χριστουγέννων.
Στο Hχητικό, που ακολουθεί μπορείτε να ακούσετε τις συνθέσεις, όπως και μεταγραφές των ποιημάτων άλλων συνθετών, καθώς και τα σχόλια που συνδέουν τις εικαστικές και ποιητικές εμπνεύσεις των αδερφών Rossetti με τις μουσικές δημιουργίες.
Eλπίδα Νούσα
Δεκέμβριος 2020
elpidanousa@hotmail.com
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)