Η ΥΔΡΑΥΛΙΣ ΤΟΥ ΚΤΗΣΙΒΙΟΥ (της Έφης Αγραφιώτη)
[Μουσικές Αναφορές]

[Μουσικές Αναφορές]

Η ΥΔΡΑΥΛΙΣ ΤΟΥ ΚΤΗΣΙΒΙΟΥ

Στις μέρες των Χριστουγέννων άκουσα μουσικές για εκκλησιαστικό όργανο. Απήλαυσα  έργα και ερμηνευτές, παρατήρησα αρμονικά και δεξιοτεχνικά σημαντικά πραγματάκια που αφορούν το σπουδαίο αυτό όργανο με την τόσο ειρηνική πορεία του στους ταραγμένους αιώνες.
Από αυτά πήγασε η επιθυμία μου να γράψω τρεις γραμμές για τον προπάππου του εκκλησιαστικού οργάνου, τον Κτησίβιο.
Ο μηχανικός αυτός από την Αλεξάνδρεια  ήταν γιος κουρέα με μεγάλο πάθος για την έρευνα. Με την εφεύρεσή του, που βασίστηκε στις μαθηματικές αρχές για την αρμονία του Πυθαγόρα, καθόρισε ήδη τον τρίτο αιώνα π.Χ την εξέλιξη της μουσικής, χάρη στο πληκτροφόρο του, που χρησίμευσε πολύ, μέχρι τον ένατο μ.Χ αιώνα, μέχρι το Σχίσμα των εκκλησιών, στη βυζαντινή μουσική. Ο ίδιος χαρακτηρίζεται πλέον ως ο πατριάρχης της ελληνιστικής τεχνολογίας. Θα αναφέρουμε όμως ότι αν και με την έρευνα ξεκαθαρίζει σήμερα το θέμα της πατρότητας του οργάνου, εν τούτοις  η Ύδραυλις  αποδιδόταν και στον Αρχιμήδη.

Η ύδραυλις, αν και για αρκετούς αιώνες εξ αιτίας του γκρίζου και σκοταδιστικού περιβάλλοντος που πολεμούσε την πολυφωνία , χάθηκε από τον ανατολικό κόσμο, επανεμφανίστηκε, αυτή τη φορά στη Δύση, με τη μορφή του Εκκλησιαστικού Οργάνου, υπερασπιζόμενη εκείνη την εποχή από το γενικότερο κλίμα ανάπτυξης της σκέψης. Ο Λουθηρανισμός  υπερασπίζοντας την αρχή ότι η εκκλησία δεν νομιμοποιείται να καταναγκάζει τη σκέψη, είδε στην πολυφωνία συμβολικά την ελευθερία της έκφρασης του λόγου, όπως; ακριβώς στην μουσική αρμονία.
Ονομάστηκε Ύδραυλις, λόγω της λειτουργικής χρήσης του νερού στην παραγωγή του ήχου. Η  παραγωγή του ήχου της δηλαδή βασίζεται στην συνέργεια της  υδροστατικής πίεσης.

   
Πρόσκληση, Νοέμβριος 2008. Η  ΕΛΜΕ Κοζάνης, το ΤΕΙ  Δυτ. Μακεδονίας και το Πανεπιστήμιο Δυτ. Μακεδονίας παρουσιάζουν την  ανακατασκευασμένη Ύδραυλι.

Το 1995, το ΙΕΜΑ, (Ινστιτούτο έρευνας μουσικής και ακουστικής) σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, ξεκίνησε την ανακατασκευή της αρχαίας Υδραύλεως. Η ανακατασκευή βασίστηκε στη μελέτη των αρχαίων κειμένων και ενός ευρήματος που ανακαλύφθηκε στον αρχαιολογικό χώρο του Δίου.  Το πρώτο ανακατασκευασθέν όργανο ολοκληρώθηκε το 1999 και χάρη στις έρευνες που συνεχίστηκαν ,το 2004 είχαμε μια πληρέστερη δεύτερη κατασκευή, που φώτισε την πολιτισμική διάσταση της τεχνικής γνώσης και έρευνας τόσους αιώνες πριν. Η ομάδα εργασίας συνεχίζει να μελετά και να πλουτίζει με πληροφορίες τη βιβλιογραφία γύρω από το παλαιότερο όργανο, του τρίτου αιώνα.

Για την εικονιζόμενη προσπάθεια ανακατασκευής του οργάνου, διαβάστε εδώ:
http://www.iema.gr/lecturesiema/lectures09-10

Μια χαριτωμένη ιστορία βρίσκεται πίσω από την ανακάλυψη της υδραύλεως. Ο μέγας μηχανικός, ήθελε, λένε,  να ικανοποιήσει το αίτημα της πολυαγαπημένης συζύγου του, που ήταν εξαιρετική αοιδός και άκουγε στο όνομα Λαΐς,  με το να κατασκευάσει πληκτροφόρο όργανο που να πλουτίζει τις αρμονίες και να συνοδεύει τη φωνή της! Εφεύρε λοιπόν την Υδραυλι που απετέλεσε τη βάση της εξέλιξης των σημερινών πληκτροφόρων!
Τόσο απλά!!!

Το όργανο αποτελείτο από 24 μπρούτζινους αυλούς  στους οποίους φυσά όχι ανθρώπινος αέρας αλλά πεπιεσμένος, που εκπορεύεται από κάθε πλήκτρο που αυτό ανοίγει την οπή κάθε αυλού για να περάσει. Ο πεπιεσμένος αέρας εκπορεύεται από μια εμβολοφόρο αντλία. Ο αέρας στέλνεται σε σε θάλαμο βυθισμένο στο νερό, εκεί αυξάνεται η πίεση του αέρα και αυτός ανεβαίνει σε κανάλι κάτω ακριβώς από τους αυλούς.
Η συνέργεια της φυσικής στην φύση, για την παραγωγή αισθητικά καλύτερης ποιότητας ζωής!

O αρπιστής και ο αυλητής, 2800-2200 πΧ, από την Κέρο

Η παραγωγή ήχων με υδραυλική πίεση του αέρα ήταν και ιδέα του Πλάτωνα, ο οποίος την εφάρμοσε για να κατασκευάσει  ρολόι που κινείται με τη λογική της κλεψύδρας και στο οποίο οι ώρες ηχούσαν με υδραυλική πίεση τού αέρα σε σωλήνες. «Λέγεται δε Πλάτωνα μικρόν τινα έννοιαν δούναι τού κατασκευάσματος νυκτερινόν ποιήσαντα ωρολόγιον έοικός τω ύδραυλικω, οίον κλεψύδραν μεγάλην λίαν» (δηλαδή, λέγεται πώς ο Πλάτων έδωσε κάποια ιδέα της κατασκευής  της υδραύλεως, γιατί είχε κατασκευάσει ένα νυχτερινό ρολόι όμοιο προς το υδραυλικό όργανο, σαν μια πολύ μεγάλη κλεψύδρα).
Όπως και να είναι, δεν παύει να είναι πολύ σημαντικό!

Έφη Αγραφιώτη
effie.tar@gmail.com
Δεκέμβριος 2010

Απόσπασμα από τη θαυμάσια εικονοκινητική ταινία ΔΙΟΛΚΟΣ
που έγινε με πρωτοβουλία της ΕΜΑΕΤ (Εταιρείας Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας) 
(1. http://www.youtube.com/watch?v=XEnz2CJTfbE)
2. http://www.youtube.com/watch?v=D0Qy8Zcx1XA
3. http://www.youtube.com/watch?v=lbfz50XL1KQ )

(Επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας)