ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΦΙΛΙΠΠΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Συνέντευξη στον Παναγιώτη Θεοδοσίου
Η Μουσική Σύνθεση ως Ενδοσκόπηση.
“…music that allows sounds to sound:
to die away, completely, into silence
sounds thought from their end:
not moving forward, but drawing back.”
(απόσπασμα από το ποίημα του συνθέτη Antoine Beuger
που συνοδεύει χαρακτηριστικά την πρώτη δισκογραφική έκδοση
του Αναστάση Φιλιππακόπουλου “Solo Pieces” ed. EWR 2005)
Όταν η σκέψη και πράξη της μουσικής σύνθεσης παύει να ορίζεται από καθαρά λογικές κατηγορίες, αιτίου και αιτιατού, έστω και με το στοιχείο της υπέρβασης στα σημεία (κλασική αντιμετώπιση ενός δυτικοευρωπαϊκού μοντέλου έλλογης δημιουργίας), όταν οι αλυσιδωτές «εκρήξεις» λογικών διαδικασιών αντικαθίστανται από αυτές της εσώτερης, ήρεμης ακουστικής εμπειρίας, αλλά και όταν η βιωματική σχέση και αθόρυβη αντιπαράθεση με το καλλιτεχνικό υλικό παίρνει τη θέση της αποσπασματικής προσέγγισης του, τότε το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα Έλληνα, και όχι μόνο, δημιουργού που ανήκει σ’ αυτήν την κατηγορία είναι ο συνθέτης Αναστάσης Φιλιππακόπουλος.
Απόσπασμα του 2ου από τα 5 κομμάτια για πιάνο του Αναστάση Φιλιππακόπουλου
από την επίσημη έκδοση του έργου των εκδόσεων Wandelweiser.
Έχοντας στο ενεργητικό του πολλές και σημαντικές παρουσιάσεις έργων του σε όλο τον κόσμο, αλλά και πολύ ενδιαφέρουσες δισκογραφήσεις, γεννήθηκε το 1969 στη Γαλλία. Έγραψε τα πρώτα του έργα δίπλα στον Μιχάλη Τραυλό. Την περίοδο 1989–1994 σπούδασε σύνθεση στην Ανώτατη Ακαδημία των Τεχνών Βερολίνου (σήμερα Universitaet der Kuenste Berlin) με τους W.Szalonek και F.M. Olbrisch. Από το 2003 είναι μέλος της διεθνούς ομάδας συνθετών Wandelweiser. To 2005 κυκλοφόρησε cd του με τίτλο “Solo Pieces” από την Edition Wandelweiser Records. Η μουσική του έχει παιχτεί στην Ελλαδα, στην υπόλοιπη Ευρώπη και στις Η.Π.Α από μουσικούς όπως οι διευθυντές ορχήστρας Αλέξανδρος Μυράτ με την Κ.Ο.Θ. και την Καμεράτα, Mark Menzies με την Calarts String Orchestra, οι φλαουτίστες Antoine Beuger, Manuel Zurria, Katrin Zenz, Wilfrido Terrazas, Ναταλία Γεράκη και Christine Tavolacci, οι ομποϊστες Κώστας Τιλιακός και Kathy Pisaro, οι κλαρινετίστες Juerg Frey, Germaine Sijstermans, Γιάννης Σαμπροβαλάκης και William Powell, ο κιθαρίστας Denis Sorokin, οι πιανίστες John mcAlpine, DanteBoon, Ερατώ Αλακιοζίδου, Teodora Stepancic, Παναγιώτης Κραμπής, Guy Vandromme, R. Andrew Lee και Mark So, η οργανίστρια Eva Maria Huben κ.α. Το 2012 επισκέφτηκε το California Institute of the Arts στο Λος Άντζελες ως προσκεκλημένος καλλιτέχνης όπου παρουσίασε τη μουσική του σε συναντήσεις με τους φοιτητές και σε συναυλίες. Το 2014 ακολούθησε το δεύτερο c.d. του από την EWR με τίτλο “songs and piano pieces” και το 2020 το cd “piano works” με τον Γάλλο πιανίστα Melaine Dalibert από την elsewhere music.
Η παρούσα παρουσίαση γίνεται με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του 3ου CD από την εταιρία “Elsewhere Music” (2020) με τίτλο “Melaine Dalibert – Anastassis Philippakopoulos: piano works” με πιανιστικά αποκλειστικά έργα του ερμηνευμένα από τον προαναφερόμενο εξέχοντα Γάλλο πιανίστα.
“Melaine Dalibert – Anastassis Philippakopoulos: piano works”
Στο cd περιλαμβάνονται συνθέσεις του για πιάνο από το 2005 ως το 2018.
Το μουσικό ύφος που προτείνει ο Αναστάσης Φιλιππακόπουλος - σταθερό ως τώρα στα χρόνια της μουσικής του πορείας - κινείται αφαιρετικά όσο και ποιητικά ανάμεσα στον ήχο, τη σιωπή και το χρόνο. Τρεις διαστάσεις που στην προκείμενη περίπτωση δεν γίνονται απλώς αντικείμενο μιας εμπνευσμένης επεξεργασίας, αλλά συνιστώσες μιας βιωματικής κατάθεσης που οδηγεί και οδηγείται από τις επιταγές μιας ενδότερης ενδοσκόπησης.
Οι κριτικές που έχουν γραφτεί για τη μουσική της τελευταίας αυτής δισκογραφικής έκδοσης, όπως αυτή στο εβδομαδιαίο περιοδικό New Yorker με αφορμή την επίσημη παρουσίαση της στην αμερικανική μεγαλούπολη, είναι ενδεικτικές όσο και περιεκτικές του ιδιαίτερου αυτού χαρακτήρα που προτείνει η εν λόγω αισθητική.
http://olewnick.blogspot.com/2015/02/anastassis-phillippakopoulos-songs-and.html
Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι ο Έλληνας συνθέτης ανήκει σε μια ομάδα συνθετών πρωτοποριακής προσέγγισης του μουσικού λόγου, που εκπροσωπεί τη Νέα Απλότητα στην αισθητική της σύγχρονης μουσικής δημιουργίας και που ακούει στο όνομα Wandelweiser περιλαμβάνοντας δημιουργούς όπως οι Antoine Beuger (Ολλανδία), Juerg Frey (Ελβετία) και Michael Pisaro (Η.Π.Α.)
Ο συνθέτης Αναστάσης Φιλιππακόπουλος στο Dusseldorf
με δύο από του συμμετέχοντες στην ομάδα Wandlweiser.
Τον συνθέτη Antoine Beuger (αριστερά) και τον πιανίστα John McAlpine (δεξιά). .
Μια συζήτηση όμως με ίδιο τον συνθέτη δεν μπορεί παρά να είναι περισσότερο αποκαλυπτική των προθέσεων και των αισθητικών του επιλογών.
Αγαπητέ Αναστάση, αφού σε καλοσωρίσουμε στην στήλη αυτή του TaR, θα θέλαμε να μας μιλήσεις αρχικά για τις πρώτες «συναντήσεις» σου με τη μουσική, την πρώτη επαφή σου, με τον ήχο, που τόσο πρωτότυπα προσεγγίζεις.
Σίγουρα είναι πολλές οι ασυνείδητες στιγμές στις οποίες η μουσική εισέρχεται μέσα στην ψυχή ενός παιδιού. Ωστόσο θα ήθελα να ξεχωρίσω ένα συμβάν που για μένα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό και που συνέβη όταν ήμουν δέκα χρονών. Είχα τότε ένα φορητό κασετοφωνάκι Panasonic με ηχητική απόδοση όχι ιδιαίτερα κολακευτική. Ένας αγαπητός συγγενής είχε την ιδέα να μου κάνει δώρο δύο κασέτες με κλασικά συμφωνικά έργα ερμηνευμένα από τον Κάραγιαν και τη φιλαρμονική του Βερολίνου. Θυμάμαι την στιγμή που πάτησα το «play» και ξεκίνησαν οι πρώτοι ήχοι από τη Leonora 3 του Μπετόβεν. Ήταν για μένα μια μουσική διαστημική, συμπαντική. Φανταζόμουν ότι η ορχήστρα αποτελείται από εκατοντάδες μουσικούς. Ακολουθούσα εύκολα την εξέλιξη του έργου και το άκουγα συχνά χωρίς ποτέ να το βαριέμαι. Συνέχισα για μερικούς μήνες να ακούω κλασική μουσική, ιδιαίτερα κάποιες συμφωνίες του Μπετόβεν, τη μικρή νυχτερινή μουσική του Μότσαρτ, το Μολδάβα του Σμέτανα και κάποιους χορούς του Μπραμς. Σύντομα όμως η εμπειρία ξεχάστηκε, και με την είσοδο στην εφηβεία τα ακούσματα μου ήταν οι Doors, οι Pink Floyd, διάφορα χαρντ ροκ συγκροτήματα, όπως και η μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου.
Έχεις εντοπίσει χαρακτηριστικές επιδράσεις από δασκάλους σου ή αισθητικές επιρροές από άλλους συνθέτες και γενικότερα δημιουργούς;
Ο πρώτος δάσκαλος που είχα στην σύνθεση ήταν ο Μιχάλης Τραυλός. Ο Μιχάλης με προετοίμασε με επιτυχία να περάσω τις εξετάσεις στην ανώτατη σχολή Τεχνών του Βερολίνου. Μαζί με αυτό όμως μου ενέπνευσε μια αίσθηση ελευθερίας και σχετικής απουσίας στερεοτύπων πάνω στη σύνθεση. Επίσης ήταν ανοιχτός σε μία προσεχτική χρήση της τονικότητας, κάτι που με τον τρόπο του με βοήθησε να αναζητήσω αργότερα τον πιο προσωπικό μου δρόμο.
Όλοι οι μεγάλοι συνθέτες που αγαπάμε μας επηρεάζουν με κάποιο τρόπο. Έχοντας ακούσει χιλιάδες ώρες Μότσαρτ, θεωρώ ότι η μουσική πρέπει να είναι διαυγής, να μην επιθυμεί μιαν εύκολη και γλυκερή συγκίνηση από τη μία, ούτε μία δυσνόητη σοβαροφάνεια από την άλλη.
Ο Άντον Μπρούκνερ με τα εκτεταμένα διαλογιστικά του αντάτζιο μου δείχνει ότι το μυστηριακό στοιχείο μπορεί να υπάρχει στη δυτική μουσική, η οποία συχνά αναλώνεται σε μία υπερβολική λατρεία για την επιδερμική της φαινομενολογία. Ξεχωριστός για μένα συνθέτης είναι επίσης ο Άντον Βέμπερν – κυρίως στην ελεύθερα ατονική του περίοδο - για την ποιητική του υπερευαισθησία. Η μουσική του Μόρτον Φέλντμαν (ιδιαίτερα αυτή της δεκαετίας του 1980) με επηρέασε έντονα όταν την πρωτοανακάλυψα την εποχή που σπούδαζα σύνθεση. Το cd του Γκρεγκόριο Πανιάγκουα με τα λιγοστά ευρήματα της αρχαίας ελληνικής μουσικής με συνέδεσε με το αρχαϊκό στοιχείο και το ελλαδικό τοπίο.
Από εκεί και πέρα η ποίηση και κάποια λίγα φιλοσοφικά ή μυστικιστικά κείμενα που έχω διαβάσει με έχουν βοηθήσει να συναντηθώ με ιδέες και αισθήσεις πολύ ιδιαίτερες. Ο Ελύτης, ο Σεφέρης, ο Σολωμός, ο Ουγκαρέτι, ο Μπασό, ο Ταγκόρ, οι προσωκρατικοί, ο Πλωτίνος, ο Σωφρόνιος του Έσσεξ είναι μερικοί από αυτούς που μου άνοιξαν δρόμους.
4 piano pieces by Anastassis Philippakopoulos, R. Andrew Lee, piano
Απ’ ότι φαίνεται από τις συνθετικές σου επιλογές ο δικός σου προσωπικός ήχος κινείται στα όρια της αφαίρεσης. Θα μπορούσες να μας περιγράψεις τον τρόπο σκέψης και πράξης του συνθέτη μέσα σου ;
Είναι νομίζω δύσκολο για έναν συνθέτη να εξηγήσει ακριβώς τι κάνει, γιατί η δημιουργία συχνά ακολουθεί ασυνείδητες και μύχιες διαδρομές που μπορεί να διαφεύγουν της ερμηνείας. Παρ’ όλ’ αυτά θα μπορούσα να πω ότι με ενδιαφέρει να βρω την κρυμμένη ομορφιά που υπάρχει ακόμα σε πρωταρχικές συνθετικές επιλογές. Τέτοια επιλογή είναι για παράδειγμα μια μονοφωνική μελωδία όπου οι φράσεις της συνδέονται μεταξύ τους μέσα από «αναλογίες» που υποκειμενικά και σταδιακά ανακαλύπτω.
Ποια θεωρείς ότι είναι τα αίτια της «απουσίας» έντονης δράσης και κινητικότητας στον μουσικό σου λόγο;
Καταλαβαίνω ότι με μια πρώτη εντύπωση η μουσική μου μπορεί να δώσει την εντύπωση που περιγράφεις. Όμως για μένα υπάρχειέντονη δράση και κινητικότητα όταν ένα μι θα πάει στο φα, ή ένα σολ δίεση θα γυρίσει πάλι στο φα σε μία συγκεκριμένη στιγμή σε μία μονοφωνική μελωδία. Η δράση καθορίζεται από την εσωτερική αναγκαιότητα που είναι η αναγκαιότητα του τραγουδιού.
Απόσπασμα της έκδοσης Wandelweiser του έργου ”Onissia” για μπάσο κλαρινέτο του Αναστάση Φιλιππακόπουλου.
Μίλησε μας για τις συνεργασίες που θεωρείς σημαντικές για σένα.
Η συνύπαρξη μέσα στην ομάδα wandelweiser καθόρισε την εξέλιξη μου από το 2002 και μετά. Οι wandelweiser ξεκίνησαν το 1992 στην κεντρική Ευρώπη σαν μια ομάδα συνθετών που ήθελαν να προχωρήσουν σε δρόμους που άνοιξαν ο Κέιτζ και ο Φέλντμαν. Με πολλούς από τους συνθέτες και τις συνθέτριες της ομάδας υπάρχει μια γόνιμη αλληλεπίδραση, ωστόσο θα ήθελα να ξεχωρίσω τη συνεργασία που ανέπτυξα με τον Αντουάν Μπόιγκερ και τον Γιουργκ Φρέυ.
Τα δύο τελευταία χρόνια συνεργάζομαι με τη Γιούκο Ζάμα, γιαπωνέζα παραγωγό της εταιρίας Elsewhere, και με τον γάλλο πιανίστα Μελαίην Νταλιμπέρ. Η elsewhere δείχνει ένα ουσιαστικό ενδιαφέρον για ατμοσφαιρική, μινιμαλιστική και μετα-μινιμαλιστική μουσική.
Anastassis Philippakopoulos - song for bass flute, Katrin Zenz, bass flute
Διακρίνεις μια διαφορετικότητα στο τρόπο που προσεγγίζεις σήμερα το ηχητικό σου υλικό σε σχέση με παλαιότερες συνθετικές σου περιόδους;
Σε μια συζήτηση που είχαμε μου είπες ότι θεωρείς ότι τα τελευταία μου κομμάτια για πιάνο μοιάζουν πολύ μεταξύ τους. Όλο και περισσότερο βλέπω σε ιδέες φαινομενικά παρόμοιες τη διαφορετικότητα. Όταν τελειώνει ένα κομμάτι μένουν πολλές μελωδικές φράσεις αχρησιμοποίητες. Αυτές οι φράσεις ιδωμένες με έναν διαφορετικό τρόπο, τοποθετημένες σε ένα νέο περιβάλλον, μπορεί να είναι η αρχή για να ξεκινήσει το επόμενο κομμάτι. Παλαιότερα δε συνέβαινε αυτό.
Anastassis Philippakopoulos - Piano 3 for Piano (1994/97) [Score-Video] Teodora Stepancic, piano
Πως βλέπεις την μουσική δημιουργία να εξελίσσεται σήμερα;
Δεν έχω την απαραίτητη πληροφόρηση που χρειάζεται για να απαντήσω συνολικά σε μία τέτοια ερώτηση. Νομίζω όμως ότι χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι η απουσία δογμάτων τα οποία παλαιότερα λειτουργούσαν με τρόπο απόλυτο στη λεγόμενη «σύγχρονη μουσική» γκετοποιόντας την ταυτόχρονα. Σήμερα ίσως η αναζήτηση γίνεται από πολλούς διαφορετικούς δρόμους οι οποίοι εξελίσσονται παράλληλα. Ανοίγει κάπως το πεδίο κατανόησης και αποδοχής του «άλλου» στη μουσική σε σχέση με παλαιότερα και φαινομενικά απομακρυσμένοι μουσικοί χώροι δείχνουν να αλληλεπιδρούν. Υπάρχει μια πολυχρωμία η οποία ίσως φέρνει αβίαστα το καινούργιο.
Ποια είναι η θέση του συνθέτη – δημιουργού στην σύγχρονη κοινωνία;
Η θέση του συνθέτη όπως και κάθε δημιουργού – ποιητή - στην σύγχρονη κοινωνία είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη ακριβώς επειδή με τις επιλογές του προτείνει μία λύση αλλά και μία διαφυγή από τα αδιέξοδα που δημιουργεί το «γενικά αποδεκτό κοινωνικό αφήγημα». Πολλοί άνθρωποι γύρω μας νοιώθουν εγκλωβισμένοι σε έναν τρόπο σκέψης και ζωής που τους επιβλήθηκε ή νομίζουν ότι τους επιβλήθηκε. Η τέχνη, η δημιουργία είναι μία ειλικρινής και αποτελεσματική λύση (σίγουρα όχι η μόνη) αυτού του εγκλωβισμού όσο και αν ο ίδιος ο δημιουργός περνάει συχνά δυσκολίες για να υπερασπισθεί αυτήν την ελευθερία που επίπονα κερδίζει. Ειδικά ο συνθέτης της λεγόμενης «σύγχρονης κλασικής μουσικής» τόσο στη χώρα μας όσο και σε άλλες χώρες νοιώθει συχνά ότι βρίσκεται «στην άκρη» των εξελίξεων. Αυτή η αίσθηση είναι όμως λανθασμένη, και είναι κυρίως αποτέλεσμα της γενικότερης «ποπ» προσέγγισης της μουσικής από πλευράς των πλειοψηφιών. Όμως υπάρχει κοινό για τη μουσική μας, παγκόσμιο κοινό, ίσως διάσπαρτο αλλά αξιόλογο και πολύ ευαισθητοποιημένο.
Απόσπασμα του κομματιού για πιάνο του 2014 του Αναστάση Φιλιππακόπουλου
από την επίσημη έκδοση του έργου των εκδόσεων Wandelweiser.
Ειδικότερα για τον πολύπαθο μουσικά και πολιτισμικά Ελληνικό χώρο, που ιδιαίτερα τώρα βιώνει την απόλυτη απαξίωση ακόμα και της έννοιας της Τέχνης (από πλευράς τουλάχιστον της κρατικής ανταπόκρισης) πως θεωρείς την θέση του νέου καλλιτέχνη όπως εσύ; Βλέπεις στο μέλλον κάποια ελπίδα;
Η ελπίδα που προσωπικά βλέπω βρίσκεται στο ότι σήμερα δεν είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε την Ελλάδα σαν έναν απομονωμένο τόπο που λειτουργεί με αυτόνομους κανόνες αλλά σαν ένα μέρος της παγκόσμιας κοινότητας. Σήμερα ο νέος – η νέα - δημιουργός που ζει στην Ελλάδα μπορεί να αναζητήσει επικοινωνία και συνεργασία με καλλιτέχνες σε όλον τον κόσμο, κάτι που λίγες μόνο δεκαετίες πριν ήταν δύσκολο. Σίγουρα το γεγονός ότι το κράτος δεν στηρίζει την αυθεντική καλλιτεχνική δημιουργία είναι λυπηρό. Ωστόσο ο δημιουργός δεν ευθύνεται ο ίδιος για αυτήν την απαξίωση,άρα δεν χρειάζεται να αποθαρρύνεται αλλά να ψάχνει για άλλες δημιουργικές λύσεις.
Τα σχέδια σου για το μέλλον;
Είναι σημαντικό για μένα να μπορώ να επιλέγω εάν θα γράφω ή εάν δεν θα γράφω μουσική. Πολλές φορές το να μην γράφεις μπορεί να είναι πολύ δημιουργικό. Πιστεύω στην έμπνευση, όχι μόνο στην έμπνευση της μίας στιγμής αλλά στην έμπνευση πολλών διαδοχικών στιγμών. Γι αυτό δεν θέλω να βιάζομαι αλλά να αφήνω το κομμάτι να μου μιλάει και να ολοκληρώνεται στο χρόνο που εκείνο θέλει.
Σ’ ευχαριστούμε θερμά για την παρούσα συνέντευξη!
Ευχόμαστε κάθε επιτυχία στη συνθετική σου πορεία!
Και εγώ σ ευχαριστώ αγαπητέ Παναγιώτη για την όμορφη συνομιλία μας.
Ήταν μία ευκαιρία να απαντήσω εν μέρει σε κάποια ερωτήματα που μας απασχολούν.
Παναγιώτης Θεοδοσίου
Ιούνιος 2020
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου
