EL TRIPTICO
PACO DE LUCIA
(ΤΡΙΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ)
(Στην φωτογραφία πιο πάνω: Ο μεγάλος δάσκαλος του Cante Antonio Mairena στην όχθη του Guadalquivir, κοντά στη γέφυρα της Triana, στη Σεβίλλη. Ο Don Antonio είχε ενθαρρύνει καθοριστικά τον Paco να μην απαρνηθεί αλλά να δουλέψει κι’άλλο πάνω στην συνοδεία του τραγουδιού.)
H αισθητική αντίληψη της μουσικής του δυναμικής. Η δισκογραφία. Μια πρώτη προσέγγιση σ’ένα πολύ ιδιαίτερο μουσικό φαινόμενο.
Δύσκολο να αποτιμήσεις την μουσική ενός τόσο ξεχωριστού δημιουργού όπως ο Paco de Lucia--- ιδιαίτερα όταν προέρχεται από, και ανήκει διαχρονικά σε, μια λαική μουσική κουλτούρα εύκολη στην αισθητική της αξιολόγηση, (αν και όχι πάντα), αλλά δύσκολη στην αισθητική της μουσική ανάλυση. Νομίζω όμως ότι κάτι τέτιο είναι επιβεβλημένο γιατί ο Paco, όπως και το μουσικό του έργο ανήκουν πια σ΄ολο τον κόσμο. Θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε λοιπόν το θέμα ψάχνοντας μια απάντηση στα ακόλουθα σημεία. 1). Κατά πόσο ένας λαικός καλλιτέχνης όπως ο Paco de Lucia υπερέβη τα σύνορα—πραγματικά η ιδεατά—της τέχνης του φλαμένκο, πόσο εμπνευσμένα, αν ναι, και 2). Πόσο επηρέασε τον ευρύτερο χώρο της κιθάρας, και ποιές αισθητικές νόρμες υπερέβη.
.jpg)
1). Ο Paco και τα όρια της τέχνης του φλαμένκο
“…Σαν παιδί, θυμάμαι πολύ καλά ότι δεν υπήρχε καμμία ελευθερία στην μουσική σύνθεση. Επρεπε να επαναλαμβάνεις την μουσική του παρελθόντος. Οι φλαμενκολόγοι, αλλά και το κοινό που είχε μια γνώμη γύρω από την τέχνη αυτή, σε γενικές γραμμές θεωρούσε ότι οποιαδήποτε νότα προχωρούσε λίγο πιο πέρα από τα παραδοσιακά “εσκαμμένα” ήταν καθαρή ιεροσυλία!. Εγώ και ο Camaron ξεφύγαμε λίγο από τα αυστηρά πλαίσια αυτού του πουριτανισμού που εγώ τον θεωρώ εν τέλει ψεύτικο...Ψεύτικο γιατί ήταν σαν να βάζει κάποιος την μουσική σε μια γυάλινη βιτρίνα και μετά να την αποθηκεύει στα αρχεία ενός μουσείου. Εγώ πάντα είχα την αίσθηση ότι πρέπει να σεβόμαστε την παράδοση, όχι όμως με την μορφή μιας τυφλής υπακοής στους κανόνες της, αλλά προσπαθώντας να εκφράσεις τα δικά σου μουσικά βιώματα στον ιστορικό χρόνο...Την στιγμή που ζεις, τις μουσικές που ακούς, το πως θα τις αναπτύξεις--- πάντοτε όμως, πάντοτε, χωρίς να χάσεις την πεμπτουσία του φλαμένκο. Αυτή την δύναμη, αυτό τον χαρακτήρα...”
Αυτά έλεγε ο Paco προσπαθώντας να συνοψίσει την φιλοσοφία του στην προσέγγιση της μουσικής όταν παρουσίαζε τον δίσκο του Luzia το 1998. Θα πρέπει βέβαια να ξεκαθαρίσουμε ότι μιλάμε για την μουσική προσφορά του Paco μέσα από την κιθάρα του, εφ’όσον ο ίδιος, όσο κι’αν κατείχε τα μυστικά του Cante, δεν είχε ποτέ την πρόθεση να φανεί ενδεχομένως σαν δημιουργός στο χώρο του τραγουδιού. Οταν εδώ και εικοσιπέντε (!) περίπου χρόνια επώνυμοι ποιητές και φλαμενκολόγοι αναφέρονταν στην ..προ-Paco και στην ..μετά-Paco εποχή για την κιθάρα, αλλά και την μουσική αναγέννηση στο φλαμένκο, όπως για παράδειγμα ο Felix Grande , (Retablo Flamenco, “La cuarta epoca de la guitarra flamenca”, 1985, Pena de Cordoba), αλλά και τόσοι άλλοι, θεωρείται σαν γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι τα παραδοσιακά όρια της έκφρασης του φλαμένκο είχαν ήδη ξεπερασθεί από αυτό τον απίθανο κιθαριστή από το Algeciras.Και είχαν ξεπερασθεί με καθαρά και αυστηρά μουσικούς όρους—όρους των οποίων το αισθητικό αποτέλεσμα, όσο κι’αν ήταν δύσκολο να το ενστερνισθούν οι κάθε λογής “μουσειακοί” πουρίστες, τουλάχιστο στην αρχή, άλλαξε άρδην τις νόρμες σύνθεσης, αυτοσχεδιασμού στην κιθάρα, αλλά και της συνοδείας στο Τραγούδι. Για να μην μιλήσουμε για τις εξ’ίσου σημαντικές μεταβολές που επέφερε στην opera flamenca—γενικός όρος ---με την αλλαγή του κρατήματος της κιθάρας, την καθιέρωση του cajon σαν προέκταση του compas αλλά και των palmas, τις ενδυματολογικές του επιλογές, ξεφεύγοντας από τα αυστηρά παραδοσιακά πρότυπα, και οπωσδήποτε την δημιουργία του “γκρούπ” σαν το μέσο επικοινωνίας της τέχνης του φλαμένκο με τις μεγάλες αίθουσες, με το πολυπληθές κοινό---κάτι που έβαζε σε κίνδυνο την πεμπτουσία της τέχνης. Οι μεγάλες αυτές αλλαγές επανακαθόρισαν τον παραδοσιακό ρόλο του κιθαριστή φλαμένκο, φέρνοντάς τον στο ίδιο επίπεδο με τους μουσικούς των οποιωνδήποτε χώρων---δημιουργών, performers, κ.ο.κ. Αντίστοιχα, στον αυστηρά επαγγελματικό κύκλο του φλαμένκο, οι καινοτομίες του Paco κατάφεραν να απελευθερώσουν, επί τέλους, τον κιθαριστή, που δεν ήταν υποχρεωμένος κάθε φορά να ακολουθεί πιστά τις οδηγίες του τραγουδιστή, αλλά να κινείται πιο ελεύθερα, υποστηρίζοντας ή ακόμα και εμπνέοντάς τον.
Ας δούμε όμως από πιο κοντά κάποια παραδείγματα της μουσικής του υπέρβασης. Αν και τα παραδείγματα αυτά είναι κυριολεκτικά ανεπαρκέστατα—σταγόνα στον ωκεανό—ελπίζω ότι θα δώσουν στους φίλουςτης κιθάρας μια υποψία των εμπνεύσεων του Paco.
Πρώτο παράδειγμα : Η περίπτωση του compas, (του κυκλικού ρυθμού). Η μεγάλη ομάδα τραγουδιών του Cante που περιλαμβάνει Alegrias, Cantinas, Soleares και Bulerias έχει ένα κοινό σχέδιο ρυθμού (compas). Στην τυπική του μορφή, το ρυθμικό αυτό σχέδιο αποτελείται από τέσσερα μέτρα των τριών τετάρτων, δηλαδή από δώδεκα φθόγγους (beats) συνολικά. Ο τονισμός γίνεται στον τρίτο, έκτο, όγδοο, δέκατο και δωδέκατο φθόγγο. Ενώ, λοιπόν, αυτό το κυκλικό σχέδιο ρυθμού τηρείται σχεδόν ευλαβικά στα τρία πρώτα Cantes, βεβαίως με τις ανάλογες διαφορές σε συγχορδίες, αρμονικές, κ.λ.π., στην Buleria το παιχνίδι του ρυθμού παίζεται διαφορετικά. Στην πραγματικότητα, εκτός από τον τονισμό που προαναφέραμε, υπάρχουν τρία τουλάχιστον ακόμα σχέδια ρυθμού, που συνήθως εναλάσσονται. To πρώτο και απλούστερο είναι το Compas cycle I, με τονισμό στο πρώτο beat κάθε τετράφθογγου.
.jpg)
Αυτό μπορεί να επαναλαμβάνεται συνέχεια, π.χ.
.jpg)
(Όπου F σημαίνει χτύπημα ποδιού για τονισμό, p και I σημαίνουν φυσικά αντίχειρας και δείκτης, οι δε συγχορδίες είναι κατά σειρά, Ρε μινόρε, Ντο ματζιόρε, Λα δίεση ματζιόρε, και Λα ματζιόρε).
Στον Compas cycle II,αντί να χρησιμοποιούνται τρία τετράφθογγα όπως στο πάρα πάνω παράδειγμα, περιέχονται δύο εξάφθογγα, και το μουσικό μέτρο γίνεται 6/8.π.χ.
.jpg)
Εδώ, στο καταληκτικό μέτρο των ¾, το Τ σημαίνει golpe, χτύπημα δηλαδή στο σώμα της κιθάρας με τον παράμεσο για να κλείσει το μέτρο.Η δε σειρά των αλλαγών στις συγχορδίες είναι: Λα 7ης, Ρε μινόρε, Λα 7ης, Ρε μινόρε , Ντο ματζιόρε, Λα δίεση ματζιόρε, Λα ματζιόρε(καταληκτική). Ας δούμε λοιπόν πως δημιουργείται αυτό το εκρηκτικό, μοναδικό drive του compas της Buleria, αυτό που σε κάνει να θέλεις να συμμετέχεις στις palmas, ή να θέλεις σώνει και καλά να χορέψεις—έστω και άσχετος—σ’αυτό τον δύσκολο ρυθμό.
Είναι απλό στην ουσία: ταιριάζεις δίπλα-δίπλα ένα δωδεκάφθογγο του Compas Cycle II και ένα δωδεκάφθογγο του Compas Cycle I, και ο ρυθμός βγαίνει μόνος του!!. Δείτε το.
.jpg)
Οι αλλαγές στις συγχορδίες μπορεί να είναι εναλλακτικά, π.χ. Ρε μινόρε, Ντο ματζιόρε, Λα δίεση ματζιόρε, Λα ματζιόρε, κ.λ.π., με τον τονισμό να γίνεται στο F, γι’αυτούς που το δοκιμάζουν πρώτη φορά, χτυπώντας την συγχορδία ολόκληρη προς τα κάτω με τον αντίχειρα σε μια κοφτή, “νυχάτη” κίνηση.
Μέσα απ’αυτή την ρυθμική δομή, βγαίνουν οι αντιχρονισμοί (contra-tiempos), οι τονισμοί στο 3, 6, 8, 10, 12, η χρήση του τριπλού ή του abanico σαν είδη rasgueados, οι συνδυασμοί με τα golpe, κ.λ.π...
Υστερα απ’αυτό το μικρό...σεμινάριο στο ρυθμό, ας δούμε μια χαρακ τηριστική, παραδοσιακή falseta por bulerias, και αμέσως μετά την αντίστοιχη “ υπέρβαση” του Paco de Lucia από την σύνθεσή του με τίτλο Almoraima.
Δοκιμάστε την με την κιθάρα σας αργά, για να νιώστε τον ρυθμό, και προσέχοντας την τεχνική της alzapua, δηλαδή το χτύπημα της χορδής με το νύχι του αντίχειρα προς τα πάνω. H φαλσετα αυτή είναι παραδοσιακή, δουλεμένη από τον Manolo de Huelva, τον Luis Yance, και τον Nino de Ricardo. Θα σας διευκολύνει το ότι είναι γραμμένη και σε “ταμπλατούρα”. Να τονίζετε τον πρώτο φθόγγο από τα τετράφθογγα της παρτιτούρας στον απλό ρυθμό του compas cycle I που αναφέραμε πιο πάνω.
.jpg)
Και στη συνέχεια, η αρχή της Almoraima:
(Παρατηρούμε ότι από την δεύτερη γραμμή, μετά από την εισαγωγή στο compas, ολόκληρη η μελωδική γραμμή παίζεται alzapua, δηλαδή με τον αντίχειρα και μόνο, με χτύπημα προς τα πάνω όπου το βελάκι υποδεικνύει αυτή την κατεύθυνση.)
.jpg)
Και
.jpg)
...Κάπως έτσι ο Paco… υπερβαίνει τα εσκαμμένα ως προς το compas.
(Το παράδειγμα είναι στοιχειώδες αλλά—ελπίζω—ενδεικτικό...Αν οι φίλοι κιθαριστές δεν κατάφεραν να παίξουν τα δείγματα του compas και τις φαλσέτες, ας μην το βάλουν κάτω—Τους καλώ στο σπίτι να πιούμε ένα ποτηράκι και να παίξουμε μαζί.)
.jpg)
Να και μια όμορφη γκραβούρα για να σας κρατά στο κλίμα..!
Δεύτερο παράδειγμα: Οι περίφημες—διευρυμένες—καντέντσες του.
Ολοι όσοι ασχολούνται με την κιθάρα θα πρέπει κάποια στιγμή να άκουσαν τον Paco (με δέος ή με κομμένη την ανάσα—αναλόγως το τι άκουγαν) να εκτελεί εκείνες τις αστραπιαίες, ενίοτε ακροβατικές καντέντσες που συχνά διέτρεχαν όλο το μήκος της ταστιέρας με απίστευτη άνεση. Ηταν κάτι που, ιδιαίτερα σε ανοιχτές συναυλίες, ο κόσμος του το ζητούσε επίμονα κι’αυτός δεν του χάλαγε το χατήρι.( αν και σε μερικές περιπτώσεις τον εκνεύριζε γιατί του χαλούσε την αυτοσυγκέντρωση). Οταν τον ρωτούσαν πως καταφέρνει να εκτελεί αυτές τις...διαστημικής ταχύτητας κλίμακες, απαντούσε με το πιο αθώο ύφος του κόσμου ότι δεν έκανε και τίποτα ιδιαίτερο(!)....απλά συνέβαινε γιατί, όπως λέμε τώρα, “το είχε”…Αυτό βέβαια, είναι εν μέρει μόνο αληθινό γιατί κρύβει μια πολύχρονη, συστηματικότατη και εντατική εξάσκηση του Paco πάνω στην τεχνική του picado μέχρι τουλάχιστο τα εικοσί του χρόνια και σ’αυτό τον τομέα. Η ικανότητά του στο να δημιουργεί και να εκτελεί αυτό τον ποταμό από νότες συχνά αυτοσχεδιάζοντας, έγκειτο στην ιδανική στάση του δεξιού του χεριού, αλλά και στο χτύπημα της χορδής, που ήταν κάτι μεταξύ ενός χτυπήματος tirando και ενός χτυπήματος apoyando με αναλογία—μάλλον—60 προς 40%.!Το ειδοποιό στοιχείο όμως ήταν η διεύρυνση της μουσικής κλίμακας. Δηλαδή, ενώ για την μελωδική γραμμή θα αρκούσαν—ας πούμε—δέκα νότες, ο Paco την έκανε να περιέχει..είκοσι, ή και εικοσιπέντε συνολικά!!.Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την ταχύτητα και την ελαφράδα του picado του στις χορδές, παρήγαγε ένα τρομερά εντυπωσιακό εφφέ. Δείτε, για παράδειγμα, ένα απόσπασμα από το περίφημο Entre dos aguas, όπου χρησιμοποιεί σαράντα(!) νότες:
.jpg)
Ή, ακόμα,
.jpg)
Εκεί που θα αρκούσε το τελευταίο μόνο τετράφθογγο.!!, κ.λ.π.”
Οι συνθέσεις του Paco—νεανικές, ρυθμικές, ώριμες --- όλες τους, έχουν να διηγηθούν μια ιστορία. Κοινό τους χαρακτηριστικό : μια έντονα ρομαντική ατμόσφαιρα, ένας καταιονισμός μελωδικότητας και υψηλής ακουστικής αισθητικής στην ανάπτυξη του θέματος ή του μοτίβου τους. Αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο στα free style toques, σε συνθέσεις όπως το Fuente y caudal, Reflejo de luna, και Callejon del muro. Δείτε, για παράδειγμα,μια πανέμορφη, μικρή μελωδική γραμμή---σ’ένα πολύ intime κάλεσμα--- από το Callejon del muro :
.jpg)
Η μουσική του Paco είναι δουλεμένη μέχρι λεπτομερείας, χωρίς ποτέ να γίνεται πολύπλοκη, χωρίς ποτέ να προκαλεί σύγχυση στον μελετητή. Οι solo συνθέσεις του είναι έτσι δομημένες που θα σε πάρουν από το χέρι και θα σε καθοδηγήσουν βήμα-βήμα ως την αισθητική—μουσική ολοκλήρωση χαρίζοντάς σου μεγάλη μουσική και πνευματική ικανοποίηση . Εκεί που, για άλλους η πολυπλοκότητα είναι ένα προπέτασμα για την κενότητα, για τον Paco, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τους μεγάλους μουσουργούς, μια απλή φράση δεμένη με μια σωστή αρμονική, γίνεται ξαφνικά ένα διαχρονικό μουσικό κόσμημα, σαν αυτά τα δύο μέτρα από την solea με τίτλο Gloria al Nino Ricardo:
.jpg)
Απλότητα, διαφάνεια, αλλά και πόσο πλούσιος ήχος! Ενα μικρό παράδειγμα αντίστιξης, όπου μια μη συνεχής, ανοδική μελωδική γραμμή με μια κατιούσα γραμμή μπάσου αποτελούν ένα τυπικό θα έλεγα μοτίβο των συνθέσεων του Paco. Εδώ γίνεται σαφές το ότι δεν είναι πάντα απαραίτητο να εκτελεί κανείς τα έργα του maestro τόσο γρήγορα όσο εκείνος για να αποδώσει την ομορφιά τους. Για παράδειγμα μια μουσική φράση από το Monasterio del sal, όπου οι λεπτές της μουσικές αποχρώσεις το επιβεβαιώνουν.
.jpg)
2). Πόσο, λοιπόν, η μουσική και η αισθητική αντίληψη της δημιουργικότητάς του Paco de Lucia επηρέασαν τον ευρύτερο χώρο της κιθάρας;
---- Για μένα, η απάντηση είναι μονοσήμαντη: Ο Paco, εκτός από αυτό τον αέρα ελευθερίας και έμπνευσης που χάρισε σάυτό το τόσο ιδιαίτερο λαικό happening που γνωρίζουμε σαν Φλαμένκο, εκτός από την δυνατότητα επικοινωνίας του με το κοινό της μεγάλης αίθουσας, του μεγάλου χώρου, που αυτός του χάρισε, εκτός από την τεράστια γκάμμα της εμπνευσμένης μουσικής του δημιουργίας, των κιθαριστικών τεχνικών και νεωτερισμών, κατάφερε, σαν ένας υπέροχος διαμεσολαβητής , να φέρει πιο κοντά δυό χώρους που ποτέ δεν είχαν τις καλύτερες σχέσεις: Τον χώρο της κλασικής κιθάρας και τον χώρο της κιθάρας φλαμένκο. Αν και είναι αρκετά δύσκολο το γεγονός αυτό να αναλυθεί, μπορούμε να πούμε σε γενικές γραμμές ότι, τώρα πια, πολλές από τις συνθέσεις του Paco θεωρούνται κλασικές και παίζονται από μια πλειάδα κλασικών κιθαριστών (έστω και σε διασκευή), ότι η νεα γενιά κιθαριστών του φλαμένκο—αλλά και πολλοί από τους παλιούς---έχει επηρεασθεί από την εκφραστικότητα και το γλυκό χτύπημα της κλασικής, ότι οι κλασικοί αντίστοιχα δανείστηκαν λίγο από την εκρηκτικότητα και το salero των φλαμένκος, κ.ο.κ. Δεν είναι λοιπόν αυτό υπέροχο;…
Σ.Σ. Τα μουσικά παραδείγματα που είδαμε πιο πάνω ανήκουν, με τη σειρά που εμφανίζονται, στούς:
1. Carlos Keyser, Introduction to the flamenco guitar, 1975 ,U.S.A
2. Ray Mitchell, Anthology of Flamenco falsetas, 1982, England.
3.La guitarra de Paco de Lucia. 1993, Madrid. Οι διασκευές και η δακτυλοθεσία, εγκεκριμένες από τον Paco, είναι του Minoru Setta.
4. Flamenco Internacional, Vol.2, 1993,England . Τα δημοσιευμένα μουσικά παραδείγματα ανήκουν στην εταιρεία Affedis,(Transcriptions flamencas),Paris.Η εταιρεία αυτή δημιουργήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του’70 από τον Alain Faucher, συνθέτη και κιθαριστή του φλαμένκο, και, μέχρι σήμερα διαθέτει μακράν την πιο πλήρη λίστα μεταγραμμένων συνθέσεων πολλών κιθαριστών φλαμένκο, αλλά ίσως και την πιο αξιόπιστη σαν διασκευή, doightee, κ.λ.π.Για κάποιον που θέλει να ασχοληθεί, η ικανοποίηση είναι εγγυημένη!
PACO : Η ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ
.jpg)
Ενα..πανόραμα της δισκογραφικής δουλειάς του Paco de Lucia.
Η πορεία του Paco σαν δημιουργού ιχνηλατείται αρκετά καθαρά μέσα από την δισκογραφία του. Ο μεγάλος αυτός κιθαριστής έγραφε δίσκο όταν πραγματικά είχε κάτι καινούριο ή εμπνευσμένο να προσφέρει . Η διαδικασία της εγγραφής του προκαλούσε πάντα ένα μεγάλο στρες επειδή ήξερε πολύ καλά ότι έπρεπε να είναι κάτι που αδιαμφισβήτητα θα έπρεπε να φέρει την σφραγίδα του καινούριου, αφού πάντοτε υπήρχε μια ολόκληρη στρατιά από θαυμαστές, οπαδούς, κιθαριστές, φλαμενκολόγους, κριτικούς, κ.λ.π. έτοιμων να τον κριτικάρουν--- για καλό ή κακό.!, θέλοντας ανυπόμονα να δούνε τι καινούριο θα τους πρόσφερε ο maestro αυτή την φορά! Ετσι, προκειμένου για trend-setting καλλιτέχνες όπως ο Paco, το εγχείρημα γίνεται ακόμα πιο δύσκολο γιατί παρακολουθείται από μια αγέλη εξαιρετικά ανταγωνιστικών κιθαριστών—μιμητών, που θα συνεχίζουν να τον έχουν σαν θεό τους όσο η δουλειά του θα τους συναρπάζει. Σε αντίθετη περίπτωση θα τον αποκαθηλώσουν αβασάνιστα!!. Αναλογισθείτε λοιπόν την πίεση!.Και ίσως εδώ οφείλεται το γεγονός ότι μετά από την τελευταία του δουλειά με τίτλο Cositas buenas το 2004, ο Paco δεν έχει κάνει κάτι πιο καινούριο.
ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ.
Los Chiquitos de Algeciras, με τον Pepe de Lucia.(1961).
Οι προσπάθειες του πατέρα Antonio ευοδώθηκαν και τα παιδιά—θαύματα Paco και Pepe γράφουν το πρώτο τους 33άρι βινύλιο. Ο Paco αποδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο ότι στα δεκατέσερά του χρόνια είναι ένας σχεδόν ολοκληρωμένος κιθαριστής του φλαμένκο συνοδεύοντας στο τραγούδι τον εξ ίσου προικισμένο φωνητικά αδελφό του Pepe. Συλλεκτικό κομμάτι.
Dos guitarras flamencas en stereo, με τον Ricardo Modrego(1965).
Λαμπερά, βιρτουόζικα, παιγμένα εκπληκτικά από τον Paco και τον Ricardo γνωστά Λάτιν κομμάτια. Για μας που ακούγαμε τότε φλαμένκο, η δουλειά αυτή μας άφηνε με το στόμα ανοικτό.!
Doce exitos para dos guitarras flamencas, με τον Ricardo Modrego (1965).
Δεύτερος δίσκος στα αχνάρια της πετυχημένης συνταγής του προηγούμενου, αυτή τη φορά όμως με παραδοσιακά palos του φλαμένκο (Αlegrias, Bulerias, Tarantas, κ.λ.π.), παιγμένα σε παραδοσιακό ύφος, αλλά με την δύναμη, ζωντάνια και το νεύρο του νέου κιθαριστή. Ηχος λαμπερός, τέτιος που μόνο ένα καλογραμμένο βινύλιο μπορεί να αποδώσει, ιλιγγιώδης virtuosite΄, με τον Paco να αναβαπτίζει τον ήχο της κιθάρας φλαμένκο για τις επερχόμενες γενιές. Θυμάμαι τον πρωτοάκουσα το 1966, φοιτητής τότε, στη γλυκειά Θεσαλονίκη, και , όπως λέμε τώρα, “ τα είδα όλα” ακούγοντας εκείνο το τρομερό Tarantas που περιείχε. Το σχέδιο και η παρουσίαση του εξώφυλλου και του άλμπουμ τον έκανε ίσως το ομορφότερο από όσα βινύλια έχω δει. Δυστυχώς, κάποιος φίλος,(΄?) είχε τις ίδιες σκέψεις, και ο δίσκος έκτοτε χάθηκε... Ηταν μια παραγωγή της Ολλανδικής Philips.
12 Canciones de Garcia Lorcα, με τον Ricardo Modrego.(1965).
Μια όμορφη κιθαριστική απόδοση—ντουέτο των γνωστών τραγουδιών του μεγάλου Ισπανού ποιητή, των εμπνευσμένων εν πολλοίς από τα παραδοσιακά palos του φλαμένκο, δοσμένα με πολύ μεράκι και, μην ξεχνάμε, σε εποχές που μεσουρανούσε ακόμα η Φρανκική λογοκρισία και οι κάθε είδους απαγορεύσεις.
Musica clasica transcrita para guitarra, με τον Ramon de Algeciras(1966).
Αλλη μια πρωτιά για τον Paco πριν καλά—καλά μπει στα είκοσί του χρόνια.Εδώ η φρεσκάδα του νεαρού, ταλαντούχου κιθαριστή συνδυάζεται αρμονικά με την σταθερή αξία του ήχου του έμπειρου αδελφού του— πάντα υποστηρικτικού στις προσπάθειες του νεαρού wunderkindt.!
Canciones Andaluzas para dos guitarras, με τον Ramon de Algeciras, (1966).
Τα βινύλια με ντουέτα μαζί με τον αδελφό Ramon διαδέχονται το ένα το άλλο. Ηδη το όνομα του Paco παίζει δυνατά στον χώρο του φλαμένκο ενώ η ώρα της “απογείωσης” για το διεθνές κοινό πλησιάζει. Εδώ ακούγονται παραδοσιακά λαικά Ανδαλουσιάνικα τραγούδια—όχι απαραίτητα του φλαμένκο.
Dos guitarras flamencas en America Latina, με τον Ramon de Algeciras, (1967).
Ενα “ ριμέικ” των παλαιότερων ντουέτων με τον Ricardo Modrego, παιγμένων αυτή τη φορά με τον αδελφό του Ramon, αποκλειστικά όμως με επιτυχίες Νοτιοαμερικάνικες όπως, λ.χ. το Moliendo cafe , το Tico tico,κ.λ.π. Εχει ήδη αρχίσει να εμφανίζεται συχνά στο κρατικό κανάλι TVE σαν το παιδί-θαύμα της κιθάρας.(Στο youtube υπάρχουν πολλά βίντεο του Paco. Ακούστε αυτό που παίζει το Tico-tico σε τηλεοπτική εκπομπή του TVE γύρω στο 1970...Αρχίζει με κανονικό τέμπο και στο δεύτερο μέρος το τρέχει με...σπασμένα τα φρένα.)
La Fabulosa guitarra de Paco de Lucia(1967).
Αυτός είναι ο πρώτος solo δίσκος του Paco στον οποίο ο δεκαεννιάχρονος κιθαριστής επιδεικνύει το υψηλό επίπεδο γνώσης τόσο στο παραδοσιακό φλαμένκο, όσο και στις τεχνικές της κιθάρας φλαμένκο. Η δουλειά αυτή τον καθιέρωσε αμέσως σαν έναν από τους top καλλιτέχνες στον χώρο του. Οπωσδήποτε εδώ είναι φανερές οι επιρροές από τους Nino Ricardo, Mario Escudero και Sabicas, Εμφανίζονται όμως και ορισμένα εφφέ από αυτά που θα κάνουν το παίξιμό του αναγνωρίσιμο—η φοβερή του άνεση με το compas, την αντίστιξη, τα αστραπιαία picado, την απίστευτη τεχνική του αντίχειρα και της alzapua, αλλά και τις πρώτες ασυνήθιστες αρμονικές του. Σ’αυτό τον δίσκο ξεκίνησε και η πολύ γόνιμη συνεργασία του Paco με τον Jose Torregrosa, τον διευθυντή παραγωγής της Philips και συνεχίστηκε μέχρι περίπου τα μέσα της δεκαετίας του ΄80, όταν ο Torregrosa είχε πια αποσυρθεί.
En Hispanoamerica, με τον Ramon de Algeciras(1969). Και
12 Hits para guitarras Flamencas y Orquestra de cuerda, με τον Ramon de Algeciras, (1969).
Αλλοι δύο δίσκοι με τον αδελφό Ramon, στο ίδιο δημοφιλές mainstream ύφος, αλλά για πρώτη φορά με την συνύπαρξη με μικρή ορχήστρα εγχόρδων.
Fantasia flamenca de Paco de Lucia, (1969).
Στο δίσκο αυτό το παίξιμο του Paco έχει ωριμάσει αρκετά . Μπορεί και μεταδίδει στον ακροατή συναίσθημα, ενώ η τεχνική του έχει φθάσει σ’ένα επίπεδο που μπορεί άνετα να επιχειρήσει οτιδήποτε θελήσει. Δημιουργεί παύσεις---απαραίτητες για φλαμένκο με συναίσθημα---ελέγχει καλύτερα τα picado του, παίζει αρκετά με το compas χωρίς ποτέ να του ξεφεύγει,κάνε ι πιο σταθερό το τρέμολό του, ενώ εμφανείς αρχίζουν να γίνονται οι τελευταίες εμπειρίες του με την jazz και την bossa nova, στην προσπάθειά του “… να διευρύνει το μουσικό αλφαβητάρι του παραδοσιακού φλαμένκο ...”, όπως λέει ο ίδιος.
El mundo flamenco, με τον Raul,(χορός),και τον Pepe de Lucia,(1971).
Ομορφα ακούσματα, από το απλό, ελκυστικό φλαμένκο. Εδώ ο Paco παίζει και συνοδεύει στο ίδιο καθιερωμένο του πια υψηλό—κιθαριστικά και συνθετικά--- επίπεδο. Αξιοπρόσεκτη η δημιουργία του “ Guajiras de Lucia”. Μοιραία, ακούγοντάς την σκέφτεσαι ότι, αν ένα εικοσάχρονο παιδί που δεν ήξερε τι σημαίνει solfege ήταν ικανό να δημιουργήσει αυτή την κιθαριστικότατη σύνθεση, τι θα δημιουργούσε παραπάνω στα επόμενα χρόνια;
Recital de guitarra, (1971).
Ενας δίσκος που τον αφήνω ασχολίαστο γιατί δεν τον έχω ακούσει.
El duende flamenco de Paco de Lucia(1972).
Εδώ ο Paco, με την συνεργασία του διευθυντή παραγωγής του Jose Torregrosa πρωτοπορούν παρουσιάζοντας για πρώτη φορά στην Ισπανία, φλαμένκο με μεγάλη ορχήστρα. Το εγχείρημα αυτό , είχε ήδη παρουσιασθεί από Ισπανούς κιθαριστές όπως ο Sabicas στην Αμερική, αλλά και στην Ιαπωνία(!) από τον Manolo Sanlucar, ποτέ όμως ως τότε τόσο εύστοχα δεμένο ως προς την αρμονική του με την ορχήστρα. Παράλληλα, ο Paco παρουσίαζε για πρώτη φορά αλλαγμένα σε ύφος τραγούδια, όπως π.χ. μελαγχολική Alegria και Farruca. Επίσης, συχνή χρήση του φλάουτου, που ο Paco θεωρούσε πολύ σημαντικό στοιχείο του μοντέρνου cuadro. Σε κάθε περίπτωση, με ορχήστρα η όχι, οι συνθέσεις του σ’αυτό τον δίσκο παρουσιάζουν μια μοναδικότητα όσον αφορά στις συγχορδίες, μελωδικές φράσεις, και το γενικότερο ύφος.
Η ΑΠΟΓΕΙΩΣΗ.
Fuente y caudal, (1973).
Είναι ο δίσκος που έγραψε ιστορία—με πολλούς τρόπους. Πρώτ’απ’όλα είναι η απαρχή του flamenco combo, δηλαδή του μικρού γκρουπ, γιατί στην περίφημη ρούμπα Entre dos aguas o Paco συνοδεύονταν από bongos και ηλεκτρικό μπάσσο, και μάλιστα πολύ αποτελεσματικά. Αν σκεφτεί κανείς ότι η σύνθεση αυτή ήταν ένα συμπλήρωμα (!) σε έναν κατά τα άλλα παραδοσιακό δίσκο, τότε πραγματικά είχε συμβεί το απίστευτο: αυτή η ρούμπα που ήρθε σαν συμπλήρωμα, εκτίναξε τον δίσκο αυτόν στην κορυφή των best-selling records της Ισπανικής ποπ μουσικής για πολλούς μήνες. Οταν το.. τοπίο ξεκαθάρισε, ο Paco ανακάλυπτε ξαφνικά ότι ήταν πια ένας σταρ, ένας ήρωας τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Ηταν η πρώτη φορά που συνέβαινε κάτι τέτιο σε έναν κιθαριστή στην Ισπανία--- ίσως και διεθνώς. Ο Paco, αλλά και ο Jose Torregrosa είχαν χτυπήσει φλέβα χρυσού με την έννοια ότι μπορούσαν να κάνουν το φλαμένκο ελκυστικό στο πλατύ κοινό χρησιμοποιώντας ασυνήθιστα όργανα αλλά και ασυνήθιστες μουσικές πρωτιάaficionados και μόνο, σε εκατοντάδες χιλιάδες για το πλατύ κοινό της ποπ μουσικής. Ετσι η χαριτωμένη ρούμπα με τίτλο Entre dos aguas,(Ανάμεσα σε δυό νερά) , τίτλος που υπονοεί την γενέτειρα του Paco Algeciras(η σωστή προφορά είναι: Αλχεσίρας),το λιμανάκι στο οποίο η Μεσόγειος συναντά τον Ατλαντικό, γίνεται ένα κομβικό σημείο στην εξέλιξη του φλαμένκο. Εκτός από το Entre dos Aguas, ο δίσκος περιλαμβάνει μια απίστευτη buleria με τίτλο La Cepa, ενώ γίνεται όλο και πιο δύσκολο να διακρίνεις επιρροές άλλων κιθαριστών--- πράγμα που υποδηλώνει ότι ο Paco έχει ήδη αυτονομηθεί σαν δημιουργός.
Paco de Lucia en vivo desde el Teatro Real (1975), με τον Ramon de Algeciras.
Αλλη μια πρωτιά για τον ταλαντούχο νεαρό δημιουργό. Μια ζωντανή εμφάνιση στο Teatro Real στη Μαδρίτη ενός κιθαριστή φλαμένκο θα ακουγόταν τελείως ανάρμοστο ως παράλογο γεγονός λίγα χρόνια πριν. Η φήμη του Paco είχε δημιουργήσει τις προυποθέσεις και το οχυρό έπεσε. Μπροστά σ’ένα μάλλον νεανικό κοινό που παραληρούσε, ο Paco έδωσε ένα εμπνευσμένο ρεσιτάλ παραδοσιακού, ουσιαστικού συγκινητικού φλαμένκο διαψεύδοντας αυτά που ακούγονταν ότι η απίστευτη τεχνική του ήταν αποτέλεσμα διάφορων τρυκ στα στούντιο εγγραφής. Με την αλάνθαστη υποστήριξη του μεγάλου αδελφού—και επίσης μεγάλου κιθαριστή-- Ramon, ο Paco έκανε μια αξέχαστη για πολλούς βραδυά.
Η καλλιτεχνική Μαδρίτη συνειδητοποιούσε ξαφνικά ότι ναι, υπάρχει μέλλον γιαυτόν τον λαικό Ανδαλουσιάνικο μουσικό θησαυρό--- και μάλιστα σε καλά χέρια. Συλλεκτικό κομμάτι.
Almoraima,(1976).
Εδώ ο Paco συνεχίζει την γόνιμη συνεργασία του με τον Jose Torregrosa παρουσιάζοντας μια σειρά συνθέσεων που αναδεικνύονται μέσα από τον συντονισμό του γκρουπ επί σκηνής, με τον Ramon στην δεύτερη κιθάρα, ηλεκτρικό μπάσσο, cajon, jaleo και μικρή χορωδία για ορισμένους εμβόλιμους στίχους. Η Almoraima είναι μια τοποθεσία κάπου τριάντα χιλιόμετρα από το Algeciras, εκεί όπου υπάρχει το μεγαλύτερο σε επιφάνεια κτήμα στην Ισπανία που ανήκει σε ιδιώτη. Εκεί υπάρχει ένα παραδοσιακό μεσαιωνικό μοναστήρι, διασκευασμένο σήμερα σε ξενοδοχείο. Ο περιβάλλων χώρος, πάντως, αποπνέει ακόμα μια έντονη θρησκευτικότητα μιας και αποτελεί το τέρμα μιας πορείας προσκυνητών (romeria) που άρχιζε από την κοντινή πόλη της Castellar de la Frontera και κατέληγε εκεί. Το πρώτο κομμάτι του δίσκου λοιπόν λέγεται Almoraima και προσπαθεί να αναδείξει το κλίμα της χαρούμενης αυτής γιορτής με μια εκρηκτική buleria, ένα απίστευτο αμάλγαμα αντιχρονισμών και ακροβατικών arpeggios που, πλαισιωμένα από ούτι, cajon και ηλεκτρικό μπάσο, και με τις ανάλογες “αραβικές” πινελιές κάνουν το άκουσμα αξέχαστο. Οι υπόλοιπες συνθέσεις--- A la Perla de Cadiz, (Alegria), Rio Ancho(Rhunba), κ.λ.π.--- αποτελούν ένα-ένα ξεχωριστά μικρά μαργαριτάρια.
Paco de Lucia interpreta a Manuel de Falla.(1978), με το γκρουπ Dolores, τον Ramon και τον Pepe.
O Don Manuel de Falla, (1876-1946), γεννημένος στην, κατά πολλούς, πιο “φλαμένκα” πόλη, το Cadiz—τα αρχαιοελληνικά Γάδειρα---βαθύς γνώστης αυτού του ανεκτίμητου Ανδαλουσιάνικου θησαυρού που λέγεται cante jondo, μοιραία έγραψε μουσική εν πολλοίς επηρεασμένη από τα πανάρχαια αυτά λαικά μοτίβα. Ας μην ξεχνάμε ότι ήταν ο κύριος εμπνευστής του πρώτου διεθνούς διαγωνισμού Cante Jondo μεταξύ ερασιτεχνών , που έγινε στην Γρανάδα το 1922. Χάρη στην ασκητική του φιγούρα, τον αμέμπτου ηθικής χαρακτήρα του και την βαθειά θρησκευτική του πίστη, κατάφερε ο Don Manuel να εξασφαλίσει την σχετική άδεια από τις αρχές. Στον δίσκο αυτό ο Paco δείχνει ακριβώς πόσο “φλαμένκο” ήταν ο Falla αλλά και πόσο είναι και ο ίδιος. Μάλλον προς γενικότερη ωφέλεια, το γεγονός ότι ο Paco δεν μπορούσε να διαβάσει νότες, του επέτρεψε να μην αγχωθεί για μια νότα προς νότα ερμηνεία του έργου, με συνέπεια να αφήσει ελεύθερο το ένστικτο του φλαμένκο που τόσο έντονα τον διέπει, με ένα πολύ ελκυστικό αποτέλεσμα.
Castro Marin , (1980).
Με την μεγάλη του επιτυχία Monasterio del sal.
*Friday night in San Francisco, με John Mc Laughlin, Al di Meola, (1981) *
Solo quiero caminar, (1981), με το περίφημο σεξτέττο του.
Ο Paco, τα αδέλφια Ramon και Pepe, ο Carlos Benavent(ηλεκτρικό μπάσο), ο Jorge Pardo(φλάουτο και σαξόφωνο), και ο Rubem Dantas( percussion), μαζί μ’ένα Αραβικό ούτι ξεκινούν την αναζήτηση σε όρια εκτός του παραδοσιακού, τόσο σε σύνθεση όσο και με όργανα, με αποτελέσματα που έγιναν πολύ καλά αποδεκτά.
La guitarra de oro de Paco de Lucia.(1982).
*Passion, grace and fire,με John Mc Laughlin και Al di Meola(1983).*
Live, one summer night, με το γνωστό σεξτέττο, (1984).
Η ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ.
Siroco, με τον Ramon de Algeciras, Rubem Dantas και Pepe de Lucia, (1987).
Πολλές φορές αναρωτήθηκα με πιο σκεπτικό ο Paco βάφτιζε έτσι αυτή την δουλειά του. Τι άλλο θα μπορούσε να υπονοεί ο “σιρόκο”, ή “ λίβας”, ο καφτός άνεμος της ερήμου που για μέρες, ή, ίσως και εβδομάδες κάνει τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται σαν ονειροπαρμένοι παρά το ότι οι συνθέσεις του δίσκου υποβάλλουν ανάλογες (παρ-)αισθήσεις ; Αλλά πραγματικά, αν ακούσετε το Mi nino Curro,(μια υπέροχη rondena αφιερωμένη στο μικρό του γιο γεμάτη από μια υφέρπουσα μελαγχολία με πρωτόγνορες αρμονικές), το Callejon del muro ή την Solea την αφιερωμένη στον Nino Ricardo,θα καταλάβετε τι εννοώ.
Ziryab, με την συνεργασία του Manolo Sanlucar αλλά και ενός κουαρτέττου εγχόρδων,(1990).
Ο Abu I –Hasan “Ali Ibn Nafi” με το ψευδώνυμο Ziryab,(στα Αραβικά: μαύρο πουλί ,εξ αιτίας του σκούρου δέρματός του και της μελωδικής του φωνής ), ο πολυμαθής ποιητής, μουσικός , φιλόσοφος, αστρονόμος, βοτανολόγος, γεωγράφος, κοσμετολόγος, από την Βαγδάτη, αποφάσισε—κατ’άλλους στάλθηκε από τον ίδιο τον χαλίφη της Βαγδάτης--- να ζήσει στην αραβοκρατούμενη τον 8ο μ.Χ. αιώνα Cordoba με σκοπό να ανεβάσει το μορφωτικό επίπεδο της πανέμορφης, επαρχιακής πόλης. Υπάρχει και η άποψη ότι ο Ziryab, ταλαντούχος μαθητής του μεγάλου μουσικού Ishaq al-Mawsili, εγκατέλειψε την Βαγδάτη επειδή θεωρήθηκε ότι οι μουσικές του δεξιότητες ξεπέρασαν αυτές του δασκάλου του. Εγινε δεκτός σαν μουσικός της αυλής στην αυλή του Abdal-Rahman II της δυναστείας των Umayyad,(822-52).Σ’αυτήν την πολυσχιδή προσωπικότητα, που συνέβαλε τα μέγιστα ώστε η επαρχιακή Cordoba να γίνει αντάξια και να ξεπεράσει κατόπιν και αυτή την Βαγδάτη σαν πολιτιστικό κέντρο, είναι επικεντρωμένες οι συνθέσεις του Paco. Mε φλάουτο, μαντολίνο, πλήκτρα, διάφορα percussion, τον ίδιο τον Chic Corea στο πιάνο και, φυσικά, τον Paco στην κιθάρα, παρουσιάζονται εδώ δύο συνθέσεις με “non-flamenco” θέμα , όπως το υπέροχο Cancion de Amor, μια υψηλής ακουστικής αισθητικής μελωδική γραμμή, που δεν νομίζω ότι έχει κάτι να ζηλέψει από την “Παβάνα για μια νεκρή Ινφάντα” του Maurice Ravel. Υπάρχει επίσης ένας απίστευτος διάλογος ανάμεσα σε δυό κιθάρες φλαμένκο με τίτλο Compadres σ’ένα τρελλό ρυθμό por bulerias μαζί με τον –πραγματικό—κουμπάρο του Manolo Sanlucar . Αλλά υπάρχουν εξ ίσου ενδιαφέρουσες συνθέσεις φλαμένκο, όπως, π.χ.ένα tarantas αφιερωμένο στον Sabicas. Εν πάσει περιπτώσει πρόκειται για μια δουλειά που θα ενδιαφέρει ένα πλατύ διεθνές κοινό μάλλον, παρά τους “ορθόδοξους” του φλαμένκο.
Concierto de Aranjuez ,(1991).
Tο πολύ γνωστό Concierto de Aranjuez του Joaquin Rodrigo, παιγμένο από τον Paco de Lucia με τέτιο τρόπο που, σε μια δημόσια εκτέλεση, παρόντος και του συνθέτη, τον έκανε να δηλώσει στο κοινό ότι για πρώτη φορά άκουσε το έργο του να παίζεται “ τόσο όμορφα, εξωτικά και με τόσο φλογερή έμπνευση”.Ο δίσκος περιέχει επίσης έργα του Isaac Albeniz από την σουίτα Iberia, με δεύτερη κιθάρα τον Jose Maria Banderas.
Live in America, με το σεξτέττο(1993).
*The guitar trio, με τον John Mc Laughlin και Al di Meola(1996) *
Luzia,(1998).
Κάτω από το βάρος μεγάλης συναισθηματικής φόρτισης, με την αγαπημένη του μητέρα Luzia να νοσηλεύεται για μεγάλο διάστημα και τον Paco να την επισκέπτεται καθημερινά, ο δίσκος αυτός αντανακλά μια διάθεση εσωστρέφειας και μελαγχολίας. Δίκαια,της αφιερώνει τον δίσκο, όπως και την κεντρική του σύνθεση “Luzia”—με Z στα Πορτογαλέζικα, τιμώντας την ιδιαίτερη πατρίδα της... “Το χαμόγελό της ήταν η ανταμοιβή μου”, έλεγε αργότερα. Αντί άλλης ανάλυσης, παραθέτω ένα απόσπασμα από το κείμενο-παρουσίαση του συγγραφέα, φλαμενκολόγου και ποιητή Felix Grande: “…Χρόνια τώρα φανταζόμασταν ότι ο καταρράκτης της μουσικής ιδιοφυίας του Paco de Lucia είχε πια στερέψει μετά τον Siroco. Δεν ήταν όμως έτσι: Στην Luzia οι αρμονίκές αλλαγές γίνονται βαθύτερες, πιο εκφραστικές και πιο φλαμένκο από εκείνες του Siroco. O Siroco ήταν έργο ενός θυελλώδους δημιουργού--- η Luzia καθρεφτίζει την εσωτερική γαλήνη, την μοναξιά και την θλίψη του καλλιτέχνη. Ο Siroco μας έφερε χαρά και δάκρυα---η Luzia μας έμαθε να βρίσκουμε θλίψη μέσα στη χαρά και ανακούφιση στα δάκρυα. Τον Siroco τον συνέθεσε ένας μάστορας της δημιουργίας φλαμένκο--- Την Luzia την ολοκλήρωσε ένα ανθρώπινο ον που συναισθάνεται την ίδια του την θνητότητα...” Σχόλιο δικό μου: Ακούστε προσεκτικά την Rondena με τίτλο “Camaron”, όπου τραγουδά μια μικρή copla o ίδιος ο Paco—μια κραυγή θλίψης για τον φίλο που χάθηκε. Αυτό είναι το jondo. Αυτή είναι η πεμπτουσία του φλαμένκο!
Cositas buenas,(2004)
Το τελευταίο έργο, μέχρι στιγμής, του Paco. Συνεργάστηκαν νέες φωνές όπως η Montse Cortes, ηTana, ο Potito και ο ήδη γνωστός Diego el Cigala. O Paco παίζει ο ίδιος κιθάρα, (την αγαπημένη του των τελευταίων χρόνων Antonia), λαούτο, ούτι και μπουζούκι(!).Οι συνθέσεις φέρνουν σ’ένα απατηλά easy listening αποτέλεσμα που, σε ένα προσεκτικότερο άκουσμα,σε κάνουν να ανακαλύπτεις πράγματα... “Μην πιείτε μονορούφι αυτή την μουσική”, έλεγε ο ίδιος ο δημιουργός. “Απολαύστε την γουλιά-γουλιά”.
Υ.Γ.1---Οι δίσκοι που σημειώνονται με αστερίσκο αναφέρονται στην περιπέτεια του Paco στον χώρο της jazz. Προτίμησα να μην τους σχολιάσω εδώ γιατί, ανεξάρτητα από την μουσική τους αξία, η θεματολογία αλλά και το καλλιτεχνικό πορτραίτο του Paco de Lucia σ’αυτό εδώ το κείμενο, έχουν σαν κεντρικό τους άξονα το Φλαμένκο.
Υ.Γ.2.--- Ζητώ συγγνώμη προκαταβολικά από τους φίλους του TAR και της κιθάρας, για τυχόν παραλείψεις, λάθη κ.λ.π.που μπορεί να εντοπίσουν.
Υ.Γ.3.---Για τους μελλοντικούς aficionados μια συμβουλή: Μην το βάζετε κάτω!..Η πρόταση που σας έκανα μέσα στο κείμενο ισχύει για πάντα.
Στάθης Γαλάτης
egalat@tee.gr
(Μάρτιος 2008)
Τεχνική Επιμέλεια: Κώστας Γρηγορέας