ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΕΦΑΛΑΣ: ΤΕΣΣΕΡΕΙΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ (Του Παναγιώτη Θεοδοσίου)

Μιχάλης Κεφάλας

Τέσσερεις παιδαγωγικές εκδόσεις

 

Τον συνθέτη Μιχάλη Κεφάλα γνωρίζουμε και από παλαιότερη αναφορά μας, αλλά κυρίως από τα ως τώρα παιδαγωγικά του συγγράμματα.

Η «Προπαρασκευή για Είσοδο στα Τμήματα Μουσικών Σπουδών των Πανεπιστημίων» αποτέλεσε για μια δεκαετία και πλέον το πιο χρήσιμο εγχειρίδιο στο χώρο. Ακολούθησαν οι «36 Παρτιτούρες για όλους». Μια πρωτοποριακή για τα ελληνικά, αλλά και παγκόσμια δεδομένα έκδοση που περιλάμβανε συνθέσεις Ελλήνων αποκλειστικά δημιουργών απευθυνόμενες τόσο σε μαθητές της μουσικής με ειδικές ανάγκες – ή ορθότερα με ειδικά χαρίσματα – όσο και σε εκπαιδευτικούς που διεξάγουν το λειτούργημα τους σε αντίστοιχους τομείς της εκπαίδευσης. Λίγο αργότερα, με αμείωτο το ενδιαφέρον του συγγραφέα στα χρόνια που ακολούθησαν, είδε το φως της δημοσιότητας άλλη μια πρωτιά στο χώρο της έντυπης μουσικής εκπαίδευσης. Οι «20 παρτιτούρες Ελλήνων συνθετών σε γραφή Μπράιγ» σε επιμέλεια του Mιχάλη Κεφάλα αποτέλεσε αναμφισβήτητα τομή, μια και πρόκειται για την πρώτη ηλεκτρονική τύπωση και ανατύπωση βιβλίου με παρτιτούρες στην χώρα μας, αλλά και την πρώτη με έργα σύγχρονων Ελλήνων συνθετών σε γραφή για ανθρώπους με αναπηρίες όρασης!

 

       

 

Πρόσφατα ο συνθέτης και συγγραφέας Μιχάλης Κεφάλας εξέδωσε με την βοήθεια του εκδοτικού μουσικού οίκου «Κ. Παπαγρηγορίου – Χ. Νάκα» τέσσερα μουσικοπαιδαγωγικά βιβλία με πολύπλευρη θεματική, αλλά με την ίδια πάντα ποιότητα προσέγγισης και πρωτοτυπίας.

Α. Η «Προετοιμασία για τις Εισαγωγικές  και τις Κατατακτήριες Εξετάσεις στα Μουσικά Σχολεία» ακολουθώντας μετά από καιρό το προηγούμενο αντίστοιχο σύγγραμμα για την εισαγωγή στα πανεπιστήμια, ήρθε να συμπληρώσει άλλο ένα κενό στο χώρο της μουσικής εκπαίδευσης. Το βιβλίο προορίζεται για τους μαθητές που θέλουν να εισαχθούν στα Μουσικά Σχολεία και περιλαμβάνει ένα πλήρες διδακτικό – βοηθητικό υλικό για το σκοπό αυτό. Αποτελείται από δύο κύρια μέρη. Το πρώτο μέρος λέγεται «Εισαγωγικές εξετάσεις» και σε αυτό παρουσιάζεται η διαδικασία και το περιεχόμενο των συγκεκριμένων εξετάσεων. Σε κάθε ένα από τα πέντε αντικείμενα εξέτασης Α) Ρυθμό, Β) Ακουστική ικανότητα, Γ) Φωνητική ικανότητα, Δ) Διάκριση ηχοχρωμάτων και Ε) Μουσικό Όργανο (προαιρετικά) δίνονται αναλυτικές πληροφορίες, συμβουλές και υλικό εξάσκησης. Το δεύτερο μέρος λέγεται «Κατατακτήριες εξετάσεις» και αναφέρεται λεπτομερώς στις μουσικές δοκιμασίες που απευθύνονται στους υποψηφίους αποφοίτους της Α’, Β’ και Γ’ Γυμνασίου και Α’, Β’ Λυκείου. Η διαδικασία αυτών των εξετάσεων γίνεται για τη συμπλήρωση κενών θέσεων στις τάξεις των Μουσικών Σχολείων.

Επιπλέον, χρήσιμες, πρακτικές πληροφορίες συμπεριλαμβάνονται στην αρχή του βιβλίου, όπως ένας κατάλογος με όλα τα Μουσικά Σχολεία της χώρας κατά αλφαβητική σειρά (με αριθμό τηλεφώνου και διεύθυνση ιστοτόπου), η αίτηση και η υπεύθυνη δήλωση του γονέα/κηδεμόνα και η χωροταξική κατανομή των Μουσικών Σχολείων της Αττικής (Παλλήνης, Αθήνας, Ιλίου, Αλίμου και Πειραιά). Στο τέλος του βιβλίου, τα Παραρτήματα Ι και ΙΙ δίνουν αναλυτικά, τα περιεχόμενα των tracks και τις ορθές απαντήσεις για το ασκησιολόγιο του αντικειμένου Δ, ενώ το κεφάλαιο «Σκέψεις, συμπεράσματα και προτάσεις» προσφέρει την ευκαιρία στο συγγραφέα να διατυπώσει ορισμένες από τις προσωπικές του απόψεις για τα Μουσικά Σχολεία, «αποδρώντας» από το καθαρά «πρακτικό» μέρος του βιβλίου.

Συνοδεύεται από CD που λειτουργεί συμπληρωματικά. Όπως μας λέει ο συγγραφέας «το υλικό μορφοποιήθηκε και ελέγχθηκε κατά τη διάρκεια 20 χρόνων διδασκαλίας στη Μουσική Σχολή «Αλύπιος» και προετοιμασία δεκάδων μαθητών»

 

 

Β. Τα «Πέντε Παιδαγωγικά Έργα για Πιάνο» είναι μια συλλογή πιανιστικών κομματιών διαφορετικής δυσκολίας που απευθύνονται κυρίως σε μικρούς ερμηνευτές κι εκτείνονται από το επίπεδο της Προκαταρτικής Σχολής ως αυτό της Μέσης. Μας λέει ο συνθέτης σχετικά: «Πρόθεσή μου είναι να συμβάλω στον εμπλουτισμό του παιδαγωγικού ρεπερτορίου του πιάνου με την έκδοση κομματιών που, έτσι κι αλλιώς, έχουν δοκιμαστεί στην εκπαιδευτική πράξη μια και έχουν παιχτεί, μερικά μάλιστα έχουν και βραβευτεί. Τον τρόπο, τον τόπο και τον χρόνο αξιοποίησης ενός κομματιού, ασφαλώς, ο παιδαγωγός του πιάνου είναι εκείνος που θα τον αποφασίσει εξατομικευμένα λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες και τις δυνατότητες κάθε μαθητή: σε μαθητική συναυλία, σε εξετάσεις ή άλλην ευκαιρία. Εάν αγαπηθούν τα παραπάνω κομμάτια από τους μαθητές, τότε θα έχουν εκπληρώσει τον απώτατο σκοπό τους.

«Πρόθεσή μου», Μας λέει ο συγγραφέας, «είναι να συμβάλω στον εμπλουτισμό του παιδαγωγικού ρεπερτορίου του πιάνου με την έκδοση κομματιών που, έτσι κι αλλιώς, έχουν δοκιμαστεί στην εκπαιδευτική πράξη μια και έχουν παιχτεί, μερικά μάλιστα έχουν και βραβευτεί. Τον τρόπο, τον τόπο και τον χρόνο αξιοποίησης ενός κομματιού, ασφαλώς, ο παιδαγωγός του πιάνου είναι εκείνος που θα τον αποφασίσει εξατομικευμένα λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες και τις δυνατότητες κάθε μαθητή: σε μαθητική συναυλία, σε εξετάσεις ή άλλην ευκαιρία. Εάν αγαπηθούν τα παραπάνω κομμάτια από τους μαθητές, τότε θα έχουν εκπληρώσει τον απώτατο σκοπό τους.»

Το βιβλίο προλογίζει ο πιανίστας, συνθέτης και Καθηγητής του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου Σπύρος Δεληγιαννόπουλος.

 

 

Γ. «Το Παραμύθι του Ίωνα» μας λέει και πάλι ο συγγραφέας «γράφτηκε το 1994, εννέα χρόνια πριν γεννηθεί ο γιος μου Ίων, ως άσκηση στα αγγλικά με τίτλο ‘Ion’s story’, στο πλαίσιο της προετοιμασίας μου για μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό. Αργότερα, σε συνεργασία με τον Παναγιώτη Μπαστέα, κριτικό κινηματογράφου και ιστορικό τέχνης που ασχολείται με την θεωρία του πολιτισμού, επεξεργαστήκαμε το παραμύθι στα ελληνικά δίνοντάς του μια πιο οριστική μορφή. Το 2003 γεννήθηκε ο γιος μου και σύντομα ήρθε η ώρα της ονοματοδοσίας. Κι ενώ σκεφτήκαμε τρία ονόματα η μητέρα του και άλλα τόσα εγώ, κανένα δεν μας ενθουσίασε! Ώσπου, θυμήθηκα εκείνο το παραμύθι από τα χρόνια της σπουδής στην αγγλικήν. Η αντίδραση της μητέρας ήταν άμεση και αυθόρμητη: «μα ναι, κοίταξε πόσο του ταιριάζει! Είναι ο Ίων!» Πάντοτε, ήθελα εάν έκανα έναν γιο, να ονομάζονταν Ίων· πάντως, φάνταζε σαν ένα μεταφυσικό γεγονός οι «δροσοσταλίδες» του παραμυθιού να ανακοινώνουν στον πρωταγωνιστή Ίωνα: «Σε περιμέναμε εννέα χρόνια...!» Πράγματι, ο αληθινός Ίων γεννήθηκε εννιά χρόνια ακριβώς μετά... Αυτή είναι η προσωπική διάσταση του εκδοτικού εγχειρήματος του παραμυθιού, μολονότι υπάρχει και η καλλιτεχνική/διδακτική, την οποία θα εκτιμήσουν οι μικροί μας φίλοι 5-9 ετών, τα αδέλφια και οι γονείς αυτών. 

Ο βραβευμένος θεατρικός συγγραφέας Γιάννης Στεφανίδης, επίσης απόφοιτος της Σχολής Θεάτρου και Θεατρικού Παιχνιδιού του Λάκη Κουρετζή και εκπαιδευτικός βασίστηκε πάνω στην ιστορία του παραμυθιού για να γράψει τους στίχους τριών τραγουδιών, τα οποία μελοποίησα. Ο Τηλέμαχος Κρεβάϊκας, ηθοποιός, απόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, αφηγήθηκε το παραμύθι στα ελληνικά και στα αγγλικά. Το εξώφυλλο και την εικονογράφηση του βιβλίου επιμελήθηκε η ταλαντούχα και πολλά υποσχόμενη Αθηνά Μακρή, μαθήτρια της Α’ Γυμνασίου στο Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο Αθηνών. Τον έλεγχο των μουσικών κειμένων και της ενορχήστρωσης έκανε ο πολυβραβευμένος συνθέτης, πιανίστας, εκπαιδευτικός και καθηγητής ανωτέρων θεωρητικών και πιάνου Θεόδωρος Μπρουτζάκης. Τα τρία τραγούδια στο ψηφιακό δίσκο (cd) του βιβλίου ερμήνευσε ο καλός μου φίλος Μιχάλης Κλεάνθης, βραβευμένος τραγουδιστής και τραγουδοποιός με την Μαρκέλλα Ξανθοπούλου και την Φλώρα Χερουβείμ. Την δεκατετράχρονη Μαρκέλλα προετοίμασε η καθηγήτρια φωνητικής, τραγουδίστρια, απόφοιτη του Τμήματος Λαϊκής και Παραδοσιακής Μουσικής του ΤΕΙ Ηπείρου Φλώρα Χερουβείμ.

 

Τηλέμαχος Κρεβάικας

Μιχάλης Κλεάνθης

Φλώρα Χερουβείμ

 

Θα ήθελα να ευχαριστήσω, επίσης, για την αντιγραφή των μουσικών κειμένων την Έφη Μαρκουλάκη, για την ηχογράφηση και την παραγωγή των τραγουδιών το Νίκο Κριτσέλη, για τις μεταφράσεις των κειμένων και των στίχων στα αγγλικά -μια και το βιβλίο είναι δίγλωσσο- την Τζόυ Βαμβακάρη και την Πέρσα Κουμούτση και για την επιμέλεια ολόκληρης της έκδοσης τον Δημήτριο Ντούλια, που όπως πάντα στις συνεργασίες μας δείχνει υπομονή, εργατικότητα και υψηλόν επαγγελματισμό. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους εκδότες Κώστα Παπαγρηγορίου και Χαρίλαο Νάκα για την αμέριστη εμπιστοσύνη και υποστήριξη που σταθερά επιδεικνύουν σε όλα τα έργα μου.

 

 

Δ. Το τελευταίο βιβλίο της αναφοράς μας στο πρόσφατο εκδοτικό έργο του Μιχάλη Κεφάλα είναι  «Ο Μικρόκοσμος του Μάνου Χατζιδάκι». Την ιδέα της εκτέλεσης των τραγουδιών του Μάνου Χατζιδάκι από παιδική χορωδία και ορχήστρα με όργανα Ορφ πρωτοεφάρμοσε ο συγγραφέας το 1996, όντας νεοδιόριστος εκπαιδευτικός μουσικής στο 1^ο Δημοτικό Σχολείο του Άργους Ορεστικού Καστοριάς. Μετά από χρόνια επεξεργασίας της, η ιδέα αυτή κατέληξε να γίνει εισήγηση στο 1^ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μουσικής Αγωγής για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση (Μοσχάτο, 2005), ενώ εκδόθηκε για πρώτη φορά σε έντυπη μορφή (βιβλίο) στις αρχές του 2006.

Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε πρωτοποριακή πρόταση για την εποχή του και παραμένει πρωτοπόρο και στις μέρες μας, διότι εμπλουτίζει το τυποποιημένο ρεπερτόριο για σχολικές χορωδίες και ορχήστρες με όργανα Ορφ, με κομμάτια πέρα από το παραδοσιακό, δημοτικό τραγούδι που συνήθιζαν να προτιμούν. Τα τραγούδια που επιλέχθησαν είναι 13 τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι, που για διάφορους λόγους, μουσικούς ή/και στιχουργικούς, θα ταίριαζαν σε παιδιά σχολικής ηλικίας Δημοτικού και πρώτων τάξεων του Γυμνασίου. Ο όρος «Μικρόκοσμος» αποτελεί αναφορά προς και διασύνδεση με τον αντίστοιχο «Μικρόκοσμο» του Μπέλα Μπάρτοκ και επιλέχθηκε για να καταδείξει την προσφορά των μεγάλων αυτών συνθετών στη μουσική για παιδιά, προσφορά που δεν έχει ακόμη αναδειχθεί αρκετά στο έργο του Μάνου Χατζιδάκι, εμπνευστή και εμψυχωτή της «Λιλιπούπολης».

Η «φιλοσοφία» της εργασίας αποσκοπεί στο να μπορεί ο μουσικοπαιδαγωγός (του σχολείου, του ωδείου ή της μουσικής σχολής) να την πάρει στα χέρια του και να είναι έτοιμος να διδάξει και να διευθύνει -με ελάχιστες παρεμβάσεις ή τροποποιήσεις, ανάλογα με το έμψυχο και άψυχο υλικό του- τα επιλεγμένα τραγούδια σε μικρά και μεγαλύτερα παιδιά (6-14 ετών) που δεν είναι απαραίτητα αρκετά εξοικειωμένα με τη μουσική εκτέλεση. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία, ο επιδιωκόμενος στόχος είναι η μεταλαμπάδευση της αισθητικής ποιότητας του έργου του Μάνου Χατζιδάκι στις επόμενες γενιές, χωρίς να αλλοιωθούν οι αυθεντικές συνθετικές του ιδέες! Τα παιδιά με περισσότερες μουσικές γνώσεις αναλαμβάνουν την κύρια μελωδία, τα παιδιά με λιγότερες τα «επίμονα» συνοδευτικά μοτίβα, ενώ τα υπόλοιπα κρατούν την απλούστερη ρυθμική ή/και αρμονική βάση, ξεπερνώντας τα τυχόν συναισθήματα αναστολής με τη συμμετοχή τους στο σύνολο.

Το 2020 θα έχουν συμπληρωθεί 15 έτη εποικοδομητικής χρήσης του βιβλίου λόγω της ευρείας διάδοσής του σε σχολικές και ωδειακές ορχήστρες και χορωδίες σε ολόκληρη την Ελλάδα, όπως μαρτυρούν δεκάδες συνάδελφοι εκπαιδευτικοί που εκφράζονται θετικά είτε σε συνέδρια και συνεδριάσεις συλλόγων Ορφ, είτε σε ατομική επικοινωνία.

Η νέα ανανεωμένη έκδοση είναι εμπλουτισμένη με νέα εικονογράφηση, είναι δίγλωσση και παρέχει επιπλέον υλικό.

 Συνοψίζοντας, επιδιώξαμε να βρούμε τη χρυσή ισορροπία μεταξύ εκπαίδευσης και πρωτότυπης συνθετικής έμπνευσης. Τον τρόπο, δηλαδή, με τον οποίο θα απλοποιηθεί η συνθετική ιδέα χωρίς να παραβιαστεί, αλλά να είναι δυνατό να παιχτεί από τα παιδιά. Εξ όσων γνωρίζουμε, αυτή η εκπαιδευτική/παιδαγωγική εργασία πρέπει να είναι η μόνη συστηματική πάνω στους ανεκτίμητους θησαυρούς του Μάνου Χατζιδάκι, πάντοτε με απώτερο σκοπό τη διάδοση της προσφοράς του στη μέγιστη δυνατή διεύρυνση στον Χώρο και στον Χρόνο. Και αυτό είναι δυνατό να επιτευχθεί μόνο μέσα από την ενστάλαξη (λίγης μόνο) γοητείας και μαγείας από τον κόσμο του Μάνου Χατζιδάκι μέσα στις ψυχές της Νέας Γενιάς, των ελληνόπουλων και των παιδιών όλου του Κόσμου.

Το βιβλίο προλογίζουν ο συγγραφέας και συνθέτης Δημήτρης Λέκκας και Δρ. Ολυμπία Αγαλιανού μέλος Ε.Ε.Π., διδακτικής της κίνησης και της μουσικής του ΤΕΑΠΗ-ΕΚΠΑ.

 

 

Οι τέσσερεις αυτές συγγραφικές παρεμβάσεις του Μιχάλη Κεφάλα στο σύγχρονο εκπαιδευτικό περιβάλλον αποτελούν στο σύνολο τους μια ξεχωριστή πρόταση για σπουδαστές κι εκπαιδευτικούς, καλύπτοντας ένα δυσαναπλήρωτο κενό δεκαετιών. –

 

Παναγιώτης Θεοδοσίου
Μάρτιος 2020

Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου