[μουσικολογώντας] ΠΑΡΕΚΤΡΟΠΕΣ ΤΟΥ Δ.Σ. ΤΩΝ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΤΗΣ ΕΛΣ (μια ιστορία για αγρίους...)
(του Νότη Μαυρουδή)

ΠΑΡΕΚΤΡΟΠΕΣ ΤΟΥ Δ.Σ. ΤΩΝ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΤΗΣ ΕΛΣ
(μια ιστορία για αγρίους...)

 Ατόπημα ή γενναία πράξη ήταν αυτή η ενέργεια του ΔΣ της ορχήστρας της Λυρικής Σκηνής; Ενέργεια που έδωσε ευκαιρία στα ΜΜΕ να ξαναθίξουν το θέμα της παραβίασης κανόνων σε διασκευασμένα έργα. Αλλά ας μην είμαστε αφελείς. Νομίζω πως -στην περίπτωση- επικρατεί, ένα άλλο ακανθώδες θέμα που βεβαίως είναι το ασυμβίβαστο ενός ΔΣ μουσικών ορχήστρας στο να επεμβαίνουν στη διασκευή μιας παράστασης και στους συμβολισμούς της. Αυτή η άποψη του ΔΣ πως μπορεί να επεμβαίνει και (με τον τρόπο της) να υποδεικνύει ακόμα και στις διασκευές (δηλαδή στην άποψη), εκθέτει το σώμα των μουσικών και τους φέρνει στην θέση λογοκριτών και του περίφημου προκρούστη.

Και για την ενημέρωση για όσους δεν πληροφορήθηκαν: Παρασκευή 6/3 στο θέατρο Ολύμπια στον κατάμεστο από κόσμο χώρο της Λυρικής Σκηνής είναι η πρεμιέρα της όπερας “Rusalka” του Anton Dvořák σε σκηνοθεσία της Μάριον Βάσερμαν.

Μάριον Βάσερμαν

Στην παράσταση ο πρίγκιπας σε κάποια στιγμή κοιτά το νερό και βλέπει το είδωλό του. Και το φυλάει στο στόμα! Μία συνήθης υπέρβαση της φαντασίας από εκείνες που θα πρέπει να τη βλέπεις στο σύνολο του μύθου και όχι αποσπασματικά· να αφήνεις -ως θεατής- τη φαντασία να συμπορεύεται με το συνολικό δρώμενο και να “επιτρέπεις” τους συμβολισμούς και τη παραμυθία να υπάρχουν μέσα σου.
Εδώ τώρα ξέσπασε ένας πόλεμος από εκείνους που βλέπουμε ενίοτε από τους υπερεθνικιστές ή τους υπερχριστιανούς θρησκευόμενους που προβάλλουν τον πατριωτισμό και την ηθική ως “σημαίες” για την προστασία των ιδεωδών και της καθαρότητας... Αυτό το φιλί μεταξύ δύο ανδρών έγινε το κόκκινο πανί στον αφηνιασμένο ταύρο. Αυτοί που ξεσηκώθηκαν για αυτή την απόλυτη ντροπή, σηκώνοντας το λάβαρο της ηθικής απέναντι στον ομοφυλοφιλικό “κίνδυνο” ήταν οι μουσικοί της ορχήστρας της Λυρικής σκηνής, όχι όλοι βεβαίως αλλά το Δ.Σ. της που υποτίθεται τους εκπροσωπεί στις σημαντικές αποφάσεις και στα σημαντικά θέματα που να αφορούν όμως τον δικό τους χώρο. Την ειδικότητα τους.

Το Δ.Σ. λοιπόν της ορχήστρας της Λυρικής μετά από τα διαβήματα που έκανε στη διεύθυνση της ΕΛΣ (όπου και δεν πήρε απάντηση) προχώρησε σε ένα κείμενο διαμαρτυρίας που το διένειμε στην αίθουσα (τη βραδιά της παράστασης) προκαλώντας τον πανικό και την ταραχή. Οι επίμαχες σκηνές γιουχαΐστηκαν από μερίδα του κόσμου, την ίδια στιγμή που ο πολύς κόσμος χειροκροτούσε. Η ψύχωση ήρθε κι έδεσε... Την επόμενη μέρα, ομοφυλοφιλικές οργανώσεις πήγαν να διαμαρτυρηθούν και ο χαμός επικράτησε.
Αναζήτησα την ανακοίνωση του Δ.Σ. της ορχήστρας που εξέδωσε μετά τις πρόβες, όταν στις δοκιμές είδε το έργο και τις σκηνοθετικές διασκευές πάνω στο έργο του Dvořák. Θεωρώ πως θα πρέπει να το παραθέσω ώστε να έχουν γνώση οι αναγνώστες του TaR για ένα κρούσμα λογοκρισίας αναπάντεχο με την έννοια πως -αυτή τη φορά- δεν μας έρχεται από μία λογοκριτική επιτροπή, από εκείνες σε ζοφερές εποχές, αλλά από τον χώρο των μουσικών, όχι όλων βεβαίως, αλλά από μια σεβαστή ομάδα, της Λυρικής σκηνής.
Γράφει λοιπόν η ανακοίνωση με ημερομηνία 3/3/2009:

Λοιπόν: ευθύς εξ’ αρχής δημιουργούνται ποικίλες απορίες αυτονόητες-εύλογες.

-   Μέχρι πού μπορεί να επεμβαίνει ένας συνδικαλιστικός φορέας σε ένα έργο τέχνης (σε μια παράσταση); Είναι γνωστό πως η ποιότητα μιας παράστασης κρίνεται από το κοινό. Η καταλληλότητα ή η ακαταλληλότητα ενός έργου περιέρχεται στα χέρια του κοινού και των αρμόδιων κριτικών που θα δημοσιεύσουν την κρίση τους-τη γνώμη τους.
-  Ποιο είναι το “ορθό” κριτήριο και πώς έχουν οριστεί οι “κανόνες” της ηθικής που θα “πρέπει” να ορίζονται σε ένα έργο τέχνης;
-  Πώς θα “προστατευθούν” τα νέα παιδιά από τα “αίσχη” και τις “ανωμαλίες”  όπως γράφει η ανακοίνωση του Δ.Σ.; Δηλαδή, ποιος είναι εκείνος που θα φτιάξει κανόνες σήμερα όταν ο κόσμος ολόκληρος έχει ανατρέψει την παλαιά ηθική με μία νεώτερη, που δείχνει πως τα παλαιότερα μοντέλα ηθικής έχουν ανατραπεί προ καιρού· πως η ελευθερία των ηθών και τα ατομικά δικαιώματα, δοκιμάζονται με ελεύθερες επιλογές, ακόμα και στο θέμα της ερωτικής επιθυμίας.
-  Πόσο οι τέχνες μπορούν να αποσιωπήσουν τα όσα συντελούνται στην εποχή μας καθώς και τα όσα κυοφορούνται;

Αυτά δεν είναι τα μόνα ερωτήματα που γεννώνται. Πλήθος άλλα βασανίζουν το μυαλό σε αυτή την αψυχολόγητη ενέργεια να παίξει η ορχήστρα τον ρόλο του ...Προκρούστη σε ένα έργο.

 Λέει ο πρόεδρος του Δ.Σ:
“Τί εξηγήσεις θα δώσουμε σε ένα παιδάκι που ήρθε να δει ένα εξωτικό παραμύθι και βλέπει δύο άντρες να φιλιούνται; Πρέπει να μπουν κάποια όρια.”
Και η δημοσιογράφος ρωτά: “Και ποιος θα τα βάλει; Θα σκηνοθετείτε εσείς στη Λυρική;”
“Όχι. Όταν όμως αλλοιώνεται η ουσία ενός έργου, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο κοινό, θεωρούμε ότι πρέπει να αντιδράσουμε. Άλλωστε δεν είναι η πρώτη φορά. Μουσικός αρνήθηκε να παίξει στη “Σύντομη Ζωή” του Ντε Φάλια γιατί προσβάλλονταν οι ηθικές του αρχές.”
“Διεκδικείτε μια παγκόσμια πρωτοτυπία. Πουθενά στο κόσμο οι ορχήστρες δεν παρεμβαίνουν στη δουλειά του σκηνοθέτη, πόσο μάλλον αμφισβητώντας την...”
“Ορθώς τη διεκδικούμε. Ήρθε η ώρα να επεκταθεί το φαινόμενο.”
Μάλιστα! Ο πρόεδρος του Δ.Σ. της ορχήστρας της ΕΛΣ, κύριος Θοδωρής Μαυρομάτης, ζητάει “να επεκταθεί το φαινόμενο”. Ζητάει ευθαρσώς να συντελεστεί κοσμογονία!!!
Να κρίνουν οι επιτροπές λοιπόν. Επιτροπή των μουσικών, των τραγουδιστών, των ενορχηστρωτών και εκείνη των ηθοποιών, των σκηνοθετών, των φωτιστών, των ηλεκτρολόγων, επιτροπές που υπάρχουν ένθεν-κείθεν, ΟΛΟΙ μπορούν να έχουν άποψη (και αυτό δεν είναι κακό) το να την επιβάλλουν, αυτό είναι που μας προτρέπει ο κύριος Μαυρομάτης.

Τα έργα τέχνης έχουν ανάγκη από την ελευθερία να μπορούν να πειραματίζονται και να δοκιμάζουν τη φαντασία ακόμα και σε υπερβατικές εκδοχές. Πώς θα μπορούσαν να ήταν διαφορετικά τα πράγματα; Πώς θα ήταν δυνατόν να συμφωνούμε όλοι σε μία άποψη πάνω σε μία παράσταση, σε μία ερμηνεία, στη μορφή, στο περιεχόμενο; Νοιώθω πως αναφέρομαι σε αυτονόητα-εύλογα πράγματα και όταν επανερχόμαστε σε αυτά τόσο συχνά, τότε τα πράγματα δεν είναι ευχάριστα.
Είναι εύκολο ένας νέος σκοταδισμός να απλωθεί στο τοπίο. Οι παρεμβάσεις, οι επιβολές, οι εκφοβισμοί, οι απαγορεύσεις, οι απειλές, οι μηνύσεις και τόσα άλλα, είναι οπλοστάσιο μιας δημοκρατίας που μπορούν όμως, κάλλιστα, να την καταστρατηγήσουν και να αλλάξουν την ποιότητα της ελευθερίας της.
Είναι γνωστό τοις πάσι πως η τέχνη, ό,ποια τέχνη, έχει ανάγκη από την ελευθερία των σκέψεων. Όσες υπερβολές και αν έρθουν, όσες υπερβάσεις και αν προβληθούν, θα κριθούν από τον χρόνο και θα δοκιμαστούν από την ίδια τη ζωή. Είναι νομοτέλεια αυτό και θα διαπιστώσουμε πως όλα τα κινήματα και οι καινοτομίες δοκιμάστηκαν μέσα στο χρόνο· άλλα επέζησαν, άλλα χάθηκαν. Είναι αυτονόητο πως ο κόσμος κρατάει ό,τι τον εκφράζει στο σύνολό του και κρατάει ό,τι θεωρεί ως πολύτιμο.

Νομίζω πως μία τέτοια συμπεριφορά -πρωτόγνωρη- ενός Δ.Σ. μουσικών πάνω σε μία θεατρική παράσταση, είναι κάτι που ορθώς μας απασχολεί μια που ταράζει τα νερά του καθωσπρεπισμού και η ένσταση μεμονωμένα κάποιων μουσικών, δημιουργεί προηγούμενο και παράδειγμα για επόμενες παρόμοιες συμπεριφορές “αποκατάστασης” των έργων. Ανατριχιαστικό, διότι δεν υπάρχει πλέον η αποκλειστικότητα των εκκλησιαστικών και πατριωτικών οργανώσεων που παρεμβαίνουν για την “αποκατάσταση” της “εύρυθμης” λειτουργίας των τεχνών· τώρα, για πρώτη φορά, έρχονται και άλλοι να υποδείξουν ήθος και ...ορθότητα.
Ας ελπίσουμε πως αυτή η περίπτωση θα είναι μεμονωμένη και θα ξεχαστεί. Το Δ.Σ. της ορχήστρας της ΕΛΣ μπήκε σε μία δοκιμασία μπροστά στο πολύ σοβαρό θέμα της ηθικής μέσα από την ομοφυλοφυλική έκφραση. Θεώρησε πως το φιλί μεταξύ των ανδρών στην επίμαχη σκηνή της Rusalka, είναι η συντέλεια του κόσμου και βόμβα στην ηθική διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Ίσως θεωρούν πως ζούμε σε κοινωνία αγγέλων. Αγνοούν πως τα ΜΜΕ βομβαρδίζουν με εικονικές καθημερινές επιθέσεις που δεν περιέχουν καμία ηθική. Ένα τέτοιο φιλί, σε μία παράσταση λυρικού θεάτρου, περιέχει συμβολισμούς που δεν θα έπρεπε ένα Δ.Σ. μουσικών να τους προσπεράσει. Αυτό είναι όλο. Η σκηνοθέτις Μάριον Βάσερμαν δηλώνει: “Το ζήτημα στην συγκεκριμένη παράσταση δεν είναι αν ο πρίγκιπας είναι ή όχι ομοφυλόφιλος. Εμπνευστήκαμε από τη ζωή του Λουδοβίκου του Β΄της Βαυαρίας. Για μας λοιπόν στην παράσταση ο πρίγκιπας δεν είναι χαρούμενος ούτε με τα καθήκοντά του, ούτε με τη ζωή του. Γι αυτό δραπετεύει σε έναν φανταστικό κόσμο, στον οποίο η Rusalka είναι η άλλη θηλυκή πλευρά του. Αυτό είναι όλο.”
Και να επαναλάβω και εγώ: Η συμπεριφορά του Δ.Σ. των μουσικών τί μέλλον μας επιφυλάσσει;

Υ.Γ. Αναδημοσίευση της εκπομπής Τοπίο Μυστικό, του Νότη Μαυρουδή στο Τρίτο Πρόγραμμα, στις 10/3/2009.

Νότης Μαυρουδής
mavroudis@tar.gr
(10/3/2009)