ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Στην Τίνα Βαρουχάκη
Η συζήτησή μας διεξήχθη στη Μουσική Βιβλιοθήκη Λ. Βουδούρη του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, όπου ο σολίστ κλασικής κιθάρας, Νίκος Μπαλογιάννης, είχε την ευγένεια να εξασφαλίσει έναν ήσυχο χώρο. Από τα πρώτα λεπτά, αντιλήφθηκα ότι είχα απέναντί μου έναν υπερευαίσθητο άνθρωπο, με πολύπλευρη καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία και Πνευματικότητα. Επηρεασμένος από τη μορφή του πατέρα του, καταξιωμένου Αγιογράφου, Γρηγορίου Μπαλογιάννη, ανήγαγε τη ζωγραφική σε βίωμα. Όμως σε ηλικία 7 ετών, ένα πιάνο, δώρο των γονιών του, τον μύησε στον κόσμο της μουσικής. Με φυσικότητα, απέδιδε «με το αυτί» μελωδίες και σταδιακά άρχισε να «σμιλεύει» τα «εσώψυχά» του, σχηματίζοντας το «καλούπι» των πρώτων του τραγουδιών-διαδικασία που υφίσταται ως σήμερα. Η ακρόαση ενός έργου του F. Taregga, στο αγαπημένο του «Τρίτο Πρόγραμμα», παρακίνησε τον τότε έφηβο, να αφήσει το Πιάνο σε επίπεδο Ανωτέρας και ν’ αρχίσει μαθήματα κλασικής κιθάρας.
Η μετέπειτα εξέλιξή του, δικαίωσε περίτρανα την απόφασή του αυτή: Πτυχίο και στη συνέχεια Δίπλωμα Κλασικής Κιθάρας με Άριστα παμψηφεί, Α΄Βραβείο, αλλά και με Χρυσό Μετάλλιο Εξαιρετικής Επίδοσης στη μνήμη του Χαράλαμπου Εκμεκτσόγλου, μαθητής του οποίου ήταν και ο Δάσκαλος του, κ. Θεοδόσης Τεμζελίδης.
Ως υπεύθυνος της επιτροπής κιθαριστών του 1ου Πανελληνίου Διαγωνισμού Κιθάρας «musicArte – guitar competition», (Βιβλιοθήκη Βουδούρη, 23-25 Οκτωβρίου 2020) ο Νίκος Μπαλογιάννης τιμά τη Μνήμη του Χαράλαμπου Εκμεκτσόγλου.
Με αντίστοιχο σεβασμό, αναφέρεται και στο ρόλο που διαδραμάτισαν Δάσκαλοί του, όπως ο κ. Κωστής Γαϊτάνος και ο αξέχαστος Σπύρος Παπικινός. Διαρκώς παρών στη διήγησή του, ο αείμνηστος Ακαδημαϊκός, Θόδωρος Αντωνίου, του οποίου έχει ερμηνεύσει σχεδόν όλα τα έργα. Μεταξύ αυτών, η διαβόητης δυσκολίας «Στιχομυθία», αλλά και το “Just 6 Strings” (2014), έργο το οποίο του αφιέρωσε. Ερμηνεύοντάς το, στο ρεσιτάλ που έδωσε αρχές της χρονιάς στην αίθουσα συναυλιών του Ωδείου «Φ. Νάκας», αμέσως μετά κάθισε στο πιάνο, τραγουδώντας με μοναδική ευαισθησία, ένα τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι. Η συγκίνηση του, πλημμύρισε το κοινό. Πώς και γιατί συνδυάζονται το πιάνο με την κιθάρα και συνακόλουθα, το έργο των «παρόντων»-στην καρδιά και τη σκέψη του ομιλούντος-συνθετών Θόδωρου Αντωνίου και Μάνου Χατζιδάκι, δεν έχει προφανή εξήγηση. Εκτός… αν ανατρέξει κανείς στη συνέντευξη που ακολουθεί.
«Το πιάνο, ακόμα και σήμερα, έχει σημαίνοντα ρόλο στη ζωή μου. Κάθε φορά που το ανοίγω, όσο κουρασμένος, όσο φορτισμένος και αν είμαι, είτε μόνος, είτε στη σκηνή, νοιώθω σαν να μπαίνω σ΄ένα προσωπικό μου δωμάτιο. Σαν να ξεκλειδώνω ένα συρτάρι, που ενώ πριν πιστεύω ότι είναι τελείως άδειο, μόλις αρχίσω να παίζω, διαπιστώνω ότι μέσα βρίσκεται όλη μου η ζωή: χρώματα, συναισθήματα, τα πάντα. Γι΄αυτό το λόγο τα τελευταία χρόνια, όποτε έχω ρεσιτάλ κιθάρας, φροντίζω πάντα να υπάρχει ένα πιάνο και ένα μικρόφωνο στη σκηνή. Συνήθως αυτοσχεδιάζω, με βάση ρυθμούς και μελωδίες όλου του προγράμματος. Άλλοτε λέω ένα τραγούδι, είτε δικό μου, είτε συνήθως του Μάνου Χατζιδάκι, τη μουσική του οποίου λατρεύω».
T.Β. Κάτω από ποιες συνθήκες και για ποιους λόγους αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την κλασική κιθάρα;
Νίκος Μπαλογιάννης: Αρχικά ασχολήθηκα με το πιάνο. Η σοβαρή σπουδή της κιθάρας ήρθε σε μεγάλη ηλικία. Δεν ήταν δεδομένο ότι θα ασχοληθώ επαγγελματικά. Σίγουρα όμως θα στρεφόμουν σε κάποια μορφή Τέχνης. Επηρεάστηκα βαθιά από τον πατέρα μου, Γρηγόρη Μπαλογιάννη, που είναι κορυφαίος Αγιογράφος. Από πολύ μικρός, τον έβλεπα να ζωγραφίζει. Υπήρχαν παντού στο χώρο χρώματα, πινέλα, φύλλα χρυσού, ημιτελή τελάρα στο πάτωμα, ολοκληρωμένα πρόσωπα Αγίων σε όλους τους τοίχους του σπιτιού. Αυτά τα πρόσωπα ήταν οικεία για μένα και την αδελφή μου-σήμερα εξαίρετη Νομικό. Από μικρά παιδιά, τα αντιμετωπίζαμε ως προσωπικότητες, φίλους, μέλη της οικογένειάς μας. Όταν φέρνω στο νου μου την εικόνα του πατέρα πάνω στις Σκαλωσιές να απλώνει το χρώμα με μεγάλη ευκολία σε αχανείς επιφάνειες τοίχων, κυρίως δε, όταν τον θυμάμαι πάνω στον Τρούλο (σχεδόν 25 μέτρα από το έδαφος) νοιώθω βαθιά συγκίνηση… Έχω ανέβει και εγώ μερικές φορές! Είδα από πολύ κοντά τα μάτια του Παντοκράτορα, που είναι τεράστια και τα χέρια Του, που αγκαλιάζουν τον Κόσμο! Πρόσφατα μάλιστα, το Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο, τιμώντας τα 50 χρόνια της προσφοράς του στην Τέχνη, διοργάνωσε μια Αναδρομική Έκθεση που είχε πολύ μεγάλη επιτυχία. Αυτές οι Εικόνες ήταν η καθημερινότητά μου και έχουν διαμορφώσει το χαρακτήρα και την οπτική μου στη ζωή. Ως μαθητής, δεν ήμουν ο «μουσικός» του σχολείου, ήμουν ο «ζωγράφος: σκηνικά για παραστάσεις, εκθέσεις ζωγραφικής, γλυπτικής. Ακόμη και σήμερα χρησιμοποιώ έργα από εκείνη την περίοδο. Για παράδειγμα, στο εξώφυλλο της έκδοσης του έργου του Θόδωρου Αντωνίου “Just 6 Strings” o πίνακας είναι από τη Γυμνασιακή μου Περίοδο. Ταίριαξε απόλυτα, γιατί ήταν σαν έξι χορδές που πάλλονται ανάμεσα σε δύο πρόσωπα και παραπέμπει ευθέως στα δύο μέρη του συγκεκριμένου έργου και στη σύγχρονη μουσική.
Ο Τρούλος του Ιερού Ναού Αγίου Ελευθερίου Χαλανδρίου, φιλοτεχνημένος από τον Αγιογράφο, Γρηγόριο Μπαλογιάννη
Τ.Β. Σκεφτήκατε να δώσετε στη Σχολή Καλών Τεχνών;
Νίκος Μπαλογιάννης: Yπήρχε αυτή η σκέψη. Ωστόσο, έγινε κάτι πολύ καθοριστικό: oι γονείς μου, μας έκαναν δώρο ένα πιάνο.
Η μουσική σαν δώρο! Μόλις ήρθε το πιάνο, που ήμουν 7 ετών, ουσιαστικά άλλαξε ο κόσμος μου! Στην αρχή, άρχισα να αυτοσχεδιάζω, αυθόρμητα, όπως ένα παιδάκι χτυπάει πλήκτρα. Δεν άρχισα αμέσως μαθήματα. Αυτό συνέβη μετά από δυο χρόνια, οπότε ήδη μόνος μου είχα αρχίσει να φτιάχνω υποτυπώδεις μελωδίες, στη συνέχεια μικρά ολοκληρωμένα κομματάκια «με το αυτί». Επίσης, άρχισα να γράφω τραγούδια από τότε, μέχρι και σήμερα. Όταν, λοιπόν ήρθε ο δάσκαλος στο σπίτι, αισθάνθηκα να «πνίγομαι». Ένιωθα σαν να «μπήκα σε ένα καλούπι». Έχασα την αίσθηση του παιχνιδιού και του αυτοσχεδιασμού. Όπως αποδείχθηκε στο μέλλον, την αγαπούσα πάρα πολύ τη μουσική. Ωστόσο στο πιάνο, κατάφερα να φθάσω στο επίπεδο Ανωτέρας. Το πιάνο, ακόμα και σήμερα, έχει σημαίνοντα ρόλο στη ζωή μου. Κάθε φορά που το ανοίγω, όσο κουρασμένος, όσο φορτισμένος και αν είμαι, είτε μόνος, είτε στη σκηνή, νοιώθω σαν να μπαίνω σ΄ένα προσωπικό μου δωμάτιο. Σαν να ξεκλειδώνω ένα συρτάρι, που ενώ πριν πιστεύω ότι είναι τελείως άδειο, μόλις αρχίσω να παίζω, διαπιστώνω ότι μέσα βρίσκεται όλη μου η ζωή: χρώματα, συναισθήματα, τα πάντα. Γι΄αυτό το λόγο τα τελευταία χρόνια, όποτε έχω ρεσιτάλ κιθάρας, φροντίζω πάντα να υπάρχει ένα πιάνο και ένα μικρόφωνο στη σκηνή. Συνήθως αυτοσχεδιάζω, με βάση ρυθμούς και μελωδίες όλου του προγράμματος. Άλλοτε λέω ένα τραγούδι, είτε δικό μου, είτε συνήθως του Μάνου Χατζιδάκι, τη μουσική του οποίου λατρεύω.
Τ.Β. Με την κιθάρα σε ποια ηλικία ασχοληθήκατε;
Νίκος Μπαλογιάννης: περίπου σε ηλικία 9 χρονών. Ο πρώτος μου δάσκαλος, στη γειτονιά μου, ήταν ο Παύλος Φασιανός, αδελφός του μεγάλου ζωγράφου, Αλέκου Φασιανού. Τώρα δυστυχώς δεν ζει. Ήταν ένας χαρισματικός άνθρωπος με ιδιαίτερο χιούμορ. Τον θυμάμαι με πολλή αγάπη. Στην ουσία, μου έμαθε συγχορδίες για να τραγουδάω. Ήταν ένα δώρο στη ζωή μου και το εκτιμώ πάντα. Υπήρχε και η μουσική στο σπίτι μου, του Χατζιδάκι κυρίως, μουσική που γοήτευε τη μητέρα μου, η οποία είχε υπέροχη φωνή, αλλά και όλων των σημαντικών συνθετών-τραγουδοποιών εκείνης της εποχής. Γι΄αυτό έχω μια ιδιαίτερη αγάπη για το τραγούδι- κυρίως το Ελληνικό. Ωστόσο, πάντα λάτρευα την κλασική μουσική από μικρό παιδί. Έβλεπα εκπομπές στην τηλεόραση (κυρίως στην ΕΡΤ3) άκουγα φανατικά το Τρίτο Πρόγραμμα, αγόραζα βινύλια, cds. Kάποια στιγμή, άκουσα στο Τρίτο Πρόγραμμα, την πιο αγγελική μελωδία που ένιωσα ότι υπάρχει! Δεν μπορούσα να φανταστώ ότι ανθρώπινος νους είχε συλλάβει και ανθρώπινα χέρια έπαιζαν κάτι τόσο τέλειο. Ήταν ο Narciso Yepes, που ερμήνευε το “Recuerdos de la Alhambra” του F. Tárrega. Μαγεύτηκα κυριολεκτικά! Προσπάθησα να το παίξω στην κιθάρα…
Τ.Β. Σε ποια ηλικία συνέβη το περιστατικό που διηγείστε;
Νίκος Μπαλογιάννης: ήμουν 16-17 χρονών. Αποφάσισα να γραφτώ στο Παράρτημα του Ελληνικού Ωδείου στο Ν. Ψυχικό, όπου γνώρισα τον τότε Δάσκαλό μου, Θεοδόση Τεμζελίδη, ο οποίος ήταν από τους πιο αξιόλογους μαθητές του Χαράλαμπου Εκμεκτσόγλου. Μπήκα στη σπουδή της κιθάρας με σύστημα, κλίμακες, ρεπερτόριο, όλο τον κύκλο των σπουδών. Κυρίως όμως ανακάλυψα ένα όργανο που ταίριαζε απόλυτα στο σώμα και την ψυχή μου, με μια φωνή γήινη, ανθρώπινη. Αργότερα έδωσα Πανελλήνιες και πέρασα στη Νομική. Ωστόσο, δεν ήταν ο χώρος μου. Αυτή η περίοδος ήταν πολύ δημιουργική, ουσιαστικά «προσγειώθηκα» στην πραγματικότητα. Συνέχισα τη σπουδή μου στο Κεντρικό Ελληνικό Ωδείο, στην οδό Διδότου, του οποίου την Καλλιτεχνική Διεύθυνση είχε ο κ. Κωστής Γαϊτάνος. Από κει πήρα το πτυχίο μου. Εντελώς αυθόρμητα και συναισθηματικά ακολούθησα τον κ. Γαϊτάνο, όταν δημιούργησε το Ωδείο «Μουσικοί Ορίζοντες» απ’ όπου πήρα το Δίπλωμά μου με ένα πρόσθετο βραβείο, ένα χρυσό αριστείο εις μνήμην Χαράλαμπου Εκμεκτσόγλου. Ο κ. Γαϊτάνος είναι μια προσωπικότητα με τεράστια προσφορά στην ελληνική μουσική και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη δική μου εξέλιξη. Τον θεωρώ Δάσκαλό μου και τον αγαπώ πολύ. Τότε μου δίδασκε την Ιστορία της Μουσικής στο Ελληνικό Ωδείο. Ωστόσο, πάντοτε πριν από ένα ρεσιτάλ, του παίζω το πρόγραμμα. Γιατί έχει πάρα πολύ καθαρή ματιά και μου τονίζει, συνήθως, τα αρνητικά σημεία. Αυτό με σώζει! Σέβομαι πάρα πολύ την άποψη και τη γνώση του.
Τ.Β Ποιες νομίζετε ότι είναι οι μουσικές σας επιρροές;
Νίκος Μπαλογιάννης: είναι ένα θέμα πολύπλοκο, καθώς ακούω, γράφω και παίζω μουσική από πάρα πολύ μικρό παιδί. Θα προσπαθήσω να περιορίσω τις επιλογές μου σε τρεις συνθέτες της λόγιας μουσικής. Το αγαπημένο μου έργο είναι οι Έξι Σονάτες και Παρτίτες για σόλο βιολί του J.S. Bach, που είναι όνειρό μου να το παίξω ολόκληρο κάποια στιγμή στην κιθάρα (σε προγενέστερο ρεσιτάλ έχω παίξει τις τρεις σονάτες). Επίσης, μου αρέσουν πολύ οι Σονάτες για πιάνο του Mozart που θαυμάζω και ακούω συνέχεια. Ιδιαίτερα τα αργά τους μέρη είναι ο προσωπικός μου παράδεισος. Σε ό,τι αφορά στην κιθάρα, με γοητεύει το έργο και ο μύθος του A. Barrios.
Τ.Β. Έχετε την ταυτότητα του δασκάλου. Τι σημαίνει αυτό για σας;
Νίκος Μπαλογιάννης: είμαι πάρα πολύ τυχερός που έχω κάνει επάγγελμα αυτό που αγαπώ. Είναι κοινότοπο, αλλά αποτελεί μια πραγματικότητα. Διατηρώ τάξεις κιθάρας στο Ωδείο του Κολλεγίου Αθηνών - Κολλεγίου Ψυχικού, έναν χώρο που παρέχει υψηλό επίπεδο σπουδών και εξελίσσεται ραγδαία και στο ωδείο Μουσικοί Ορίζοντες που για πολλά χρόνια είναι το σπίτι μου. Έχω μια τάξη με θαυμάσια παιδιά, αλλά και θαυμάσιους γονείς. Βέβαια, τα πρώτα χρόνια, συνέβησαν αστεία, αλλά και εξοργιστικά περιστατικά. Θυμάμαι, ένας πατέρας μου είχε πει: «ο γιός μου δεν θα ασχοληθεί με τη μουσική. Αλλά στον αφήνω! Μάθε του να “γρατζουνάει” κανένα τραγουδάκι για να …περνάμε ωραία!» Ήταν εξαιρετικά προσβλητικό-για το παιδί κυρίως! Του πρότεινα αμέσως να παρακολουθήσει το μάθημα. Τότε κατάλαβε πόσο πολλή προσπάθεια χρειάζεται μόνο να κάτσεις και να κρατήσεις την κιθάρα σωστά, πολύ περισσότερο το να βγάλεις σωστό ήχο. Αντιλήφθηκε, ότι χρειάζεται να διαβάσεις ένα κείμενο, να μάθεις μια γλώσσα. Μόλις λοιπόν συνειδητοποίησε τη δυσκολία του πράγματος, άλλαξε τελείως συμπεριφορά, άρχισε να μου μιλάει στον πληθυντικό, έγινα «κύριος»! Γι’ αυτό πλέον πάντοτε ζητώ από τους γονείς να παρακολουθήσουν ένα μάθημα για να γνωρίζουν ακριβώς τι γίνεται. Δυστυχώς, υπάρχει έλλειψη Παιδείας… Η μεγάλη πλειοψηφία των μαθητών μου είναι παιδιά μικρής ηλικίας. Όταν έρχεται ένα πολύ μικρό παιδάκι και με κοιτάει με τα καθαρά του μάτια, ουσιαστικά περιμένει από μένα να…παίξουμε! Επιστρέφω στην παιδική μου ηλικία και θυμάμαι πώς αισθάνθηκα όταν ένας καθηγητής πιάνου πήγε να με «βάλει σε καλούπι». Γι’ αυτό, δεν θέλω να επιβάλλω εξ αρχής στα μικρά παιδιά να διαβάσουν με μέθοδο. Προσπαθώ να τους μεταδώσω τη γνώση μου για την κιθάρα με τρόπο, ώστε να πιστεύουν ότι αυτό που κάνουν, αυτό που κερδίζουν από μάθημα σε μάθημα, το ανακαλύπτουν μόνα τους! Τελικά συμβαίνει και στην πράξη! Προσπαθώ να προβάλλω τα «δυνατά» τους σημεία, προκειμένου να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση. Συγχρόνως, επιχειρώ να φέρω στο φως τα κρυμμένα ή παραμελημένα σημεία τους, προκειμένου να αποκτήσουν ελευθερία. Αν υπάρχουν αυτά τα δυο, μετά έρχεται η αγάπη για τη μουσική και τότε το παιδί είναι ικανό για το θαύμα!
Έργο του Αγιογράφου Γρηγόριου Μπαλογιάννη
T.Β. Πριν λίγους μήνες κατατέθηκε ένα νομοσχέδιο, σύμφωνα με το οποίο οι τίτλοι σπουδών από Ωδεία διαβαθμίζονται ως ισότιμοι με τίτλους μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Θα θέλατε να εκφέρετε γνώμη;
Νίκος Μπαλογιάννης: έχω την τιμή ν’ ανήκω στους μουσικούς των ωδείων. Δεν μπορώ να αντιληφθώ πώς ένα τόσο σημαντικό ζήτημα, που αφορά ολόκληρο επαγγελματικό κλάδο, πήγε να λυθεί χωρίς κανένα διάλογο, χωρίς σοβαρή γνώση των ιδιαιτεροτήτων της ελληνικής πραγματικότητας, με διαδικασίες κατεπείγοντος! Το θεωρώ αντιδημοκρατικό! Βέβαια, ευτυχώς υπήρξε καθολική αντίδραση. Ενώθηκαν διαφορετικές φωνές, από διαφορετικές πολιτικές αφετηρίες και είδαμε τη μεγάλη δύναμη που έχει αυτή η ένωση. Από το 2002, έχω εργαστεί σε παραρτήματα του Ελληνικού και του Εθνικού ωδείου, σε ωδεία «γειτονιάς», σε ιδιωτικά Ωδεία, αλλά και σε Ωδεία ιδιωτικών σχολείων. Σας βεβαιώνω ότι η μεγάλη πλειοψηφία των συναδέλφων είναι πλήρως καταρτισμένοι! Μεταξύ αυτών, εμπνευσμένοι δάσκαλοι, σολίστες με σπουδαία καριέρα. Θα ήθελα να σας αναφέρω ένα λαμπρό παράδειγμα Δασκάλου. Ήταν ένας αγνός άνθρωπος με μεγάλη και άδολη αγάπη για τη μουσική που είχε εμπνεύσει εκτός από εμένα πολλά παιδιά. Πρόκειται για τον φλαουτίστα Σπύρο Παπικινό, που μου δίδαξε Μουσική Δωματίου στο Ελληνικό Ωδείο. Άνοιξε τους «ορίζοντές» μου όσο κανείς μέχρι τότε, μου γνώρισε τη μουσική που «καθόρισε» την εποχή (πχ του Κυριάκου Τζωρτζινάκη, ο οποίος ήταν φίλος του). Αξίζει να αναφέρω ότι όταν έγινε η εκδήλωση παρουσίασης της σελίδας του διαδικτυακού Tar, είχαμε πάει μαζί με την αγαπητή μου φίλη και εξαίρετη φλαουτίστα και μουσικολόγο, Μαρία Θεοφίλη και τον Σπύρο Παπικινό. Ύστερα από μια μεγάλη απογοήτευση, ο Σπύρος με έπεισε ότι όφειλα πρώτα από όλους στον εαυτό μου να παίζω και να διδάσκω. Με υπερασπίστηκε με προσωπικό κόστος, όταν κάποιος σημαντικός ωδειακός παράγοντας με αδίκησε. Λίγο πριν φύγει από τη ζωή, παρακολούθησε ένα ρεσιτάλ μου. Όταν ήρθε να με συγχαρεί, μου είπε: «Από σήμερα, δεν με χρειάζεσαι πλέον. Είμαστε συνάδελφοι και αγαπημένοι φίλοι». Σε τέτοιους Δασκάλους, που υπάρχουν και σήμερα, θα τους πούμε: «δεν αξίζετε να διδάσκετε»; Δεν είναι ούτε ηθικό, ούτε δίκαιο!
Έργο του Νίκου Μπαλογιάννη με τίτλο: «Μυστικός Κήπος»
T.Β. Τιμώντας τα 10 χρόνια συνεργασίας σας με την Ένωση Ελλήνων Μουσουργών δώσατε, υπό την αιγίδα της, ένα εξαίρετο ρεσιτάλ στην αίθουσα συναυλιών «Φ Νάκας». Θα θέλατε να μας μιλήσετε για τα κριτήρια, βάσει των οποίων συγκροτήσατε το πρόγραμμα;
Νίκος Μπαλογιάννης: Τα κριτήρια είναι πάντοτε τα ίδια. Δεν με ενδιαφέρει το είδος της μουσικής αν είναι τονικό ή ατονικό, Ρομαντικό, Κλασικό, Πρωτοποριακό. Με ενδιαφέρει να αισθάνομαι ψυχική συγγένεια με το έργο που ερμηνεύω και με τον συνθέτη. Συνήθως έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι επιλέγω έργα, τα οποία μου προσφέρουν μια «διάπλατη παλέτα από χρώματα» που μπορώ να τα χρησιμοποιήσω ανά πάσα στιγμή: την ώρα που μελετάω, αλλά κυρίως την ώρα της συναυλίας. Δεν θέλω όλα να είναι προβλέψιμα και προετοιμασμένα. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος να κατανοήσεις και να παίξεις τη μουσική. Η φράση «μόνο έτσι» που συχνά ακούω δεν υφίσταται σε κανένα είδος τέχνης. Αν ίσχυε αυτό, δεν θα υπήρχε καμία ελευθερία, καμία εξέλιξη πνευματική. Δεν θα υπήρχε ούτε ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, ούτε ο Picasso. Θα αναφέρω και ένα δεύτερο κριτήριο: η σειρά με την οποία θα ακουστούν τα έργα δεν είναι καθόλου τυχαία. Πάντα, χωρίς να το ανακοινώνω, διηγούμαι μια ιστορία ή ένα μύθο, ένα κύκλο συναισθημάτων, μια Αλήθεια που ξεκινάει από το πρώτο έργο και εξελίσσεται μέχρι το τελευταίο. Έχω την αίσθηση ή την ψευδαίσθηση ότι «αγγίζει» το κοινό-έστω και υποσυνείδητα. Βλέπω τον κόσμο συνεπαρμένο, χωρίς να το έχω επιδιώξει.
H αφίσα από το ρεσιτάλ που έδωσε φέτος ο Νίκος Μπαλογιάννης στην αίθουσα συναυλιών του Ωδείου «Φ. Νάκας»
T.Β. Υπάρχει κάποιο από τα έργα που ερμηνεύσατε που έχει ιδιαίτερη συναισθηματική βαρύτητα;
Νίκος Μπαλογιάννης: με όλα τα έργα που μελετάω, αισθάνομαι μια ιδιαίτερη σύνδεση. Αισθάνομαι μια βαθιά συγγένεια με τον
Χ. Εκμεκτσόγλου χωρίς να ξέρω γιατί. Αισθάνομαι εγγονός του. Είναι ο ιστορικός Δάσκαλος της κιθάρας του παλαιού ακμαίου Ελληνικού Ωδείου. Δίδαξε μουσική σε χιλιάδες μαθητές, δίδαξε και ήθος! Πρέπει να ήταν από τους πρώτους που προσέγγισε την κιθάρα με «επιστημονικό» τρόπο στην Ελλάδα κάτι καθόλου αυτονόητο για την εποχή του. Εξέδωσε πάρα πολλά διδακτικά βιβλία. Το συνθετικό του έργο, δείγμα του οποίου ακούσατε στη συναυλία, περιλαμβάνει πολλά μικρής διάρκειας, «μουσικά ποιήματα», που αποπνέουν ρομαντισμό, συγκίνηση, αγνότητα.
T.Β. Έχετε ασχοληθεί με ερμηνεία έργων του αειμνήστου Ακαδημαϊκού, Θόδωρου Αντωνίου. Τι ιδιαιτερότητες και τι είδους δυσκολίες έχει η ερμηνεία έργων του για κλασική κιθάρα;
Νίκος Μπαλογιάννης: Έγραφε τόσο έξυπνα, έψαχνε τόσο πολύ, που το έργο του πάντοτε ήταν εφικτό να ερμηνευτεί στην κιθάρα. Άλλωστε, ήταν «ανοικτός» σε ό,τι του πρότεινες. Όταν διάβαζα τη «Στιχομυθία», ένα από τα πιο δυσνόητα έργα που έχω παίξει ποτέ, είχε μερικά σημεία που έλεγε στον ερμηνευτή: «αυτοσχεδίασε με βάση το προηγούμενο έργο και το ακόλουθο διάγραμμα». Το διάγραμμα, ήταν σαν… καρδιογράφημα! Του είπα: «για το προηγούμενο έργο εντάξει. Αλλά γι’ αυτά τα σημεία, δεν γνωρίζω τίποτα!» Τότε, με καθοδήγησε ως εξής: «Υπέθεσε ότι δεν είσαι κιθαριστής! Δεν είσαι μουσικός. Είσαι ένα μικρό παιδί και η κιθάρα αυτή τη στιγμή είναι το καινούργιο σου παιχνίδι!» Με επέστρεψε ακριβώς στην παιδική μου ηλικία, όταν γνώρισα το πιάνο… Είναι ένας κύκλος! Tότε, ήξερα ακριβώς τι θα κάνω!
Ινστιτούτο Goethe, 2016: Ο σολίστ Νίκος Μπαλογιάννης με το Συνθέτη Θόδωρο Αντωνίου, στο τέλος της συναυλίας με έργα του αειμνήστου Ακαδημαϊκού και επίτιμου Προέδρου της Ε.Ε.Μ.
T.B. Πώς ξεκίνησε η γνωριμία και συνεργασία σας;
Νίκος Μπαλογιάννης: Είχα την σπάνια τύχη να γνωρίσω το μεγάλο συνθέτη προσωπικά και αργότερα το προνόμιο να παίξω τα έργα του. Τον γνώρισα στο Ωδείο «Μουσικοί Ορίζοντες», καθώς ήταν αδελφικός φίλος του κ. Κωστή Γαϊτάνου. Εκεί, δέσποζε η προσωπικότητά του. Είχε μια Σχολή Σύνθεσης όπου πολλοί εκκολαπτόμενοι συνθέτες, σήμερα γνωστοί, έγραφαν έργα, τα οποία ερμηνεύαμε. Με προσέγγιζε με χαμόγελο και πάντοτε μεταξύ άλλων με ρωτούσε: «τι μελετάς;» Αισθανόμουν αμήχανα να έχω ένα τόσο σημαντικό συνθέτη μπροστά μου και να του λέω ότι παίζω έργα άλλων συνθετών και μαθητών του, χωρίς ποτέ να έχω ερμηνεύσει έργο του. Περιηγούμενος στο έργο του, εντόπισα όπως σας προανέφερα τη «Στιχομυθία», έργο βραβευμένο από τη Γαλλική Ραδιοφωνία, ένα αριστούργημα! Το είχα ξεφυλλίσει όταν μετά από μια συναυλία ήρθε ο Θ. Αντωνίου να μου μιλήσει. Πριν προλάβει να μου πει κάτι, του είπα: «διαβάζω τη Στιχομυθία!» Με κοίταξε περίεργα και μου είπε ότι είναι από τα πιο δύσκολα έργα που έχει γράψει για σόλο όργανο και ίσως ήταν προτιμότερο να ξεκινήσω την επαφή με τη μουσική του από κάτι πιο προσιτό. Πραγματικά, όταν άρχιζα να το διαβάζω, αισθάνθηκα ένα χάος. Σιγά σιγά το έμαθα. Μου το δίδαξε ο ίδιος, σε μια καθοριστική συνάντηση, όπου επί 6-7 ώρες γνώρισα πάρα πολλά που αφορούν την ερμηνεία της σύγχρονης μουσικής. Αυτές οι ώρες, ήταν σαν να τέλειωσα ένα σχολείο! Το έργο, ερμήνευσα το 2013 σε ένα ρεσιτάλ με τον τίτλο: «Στιχομυθία» στο Ωδείο Φ. Νάκα. Τότε είδα τον Θ. Αντωνίου πάρα πολύ συγκινημένο, σχεδόν δακρυσμένο. Το επόμενο πρωί, μου έστειλε όλα τα έργα του για σόλο κιθάρα και ένα για κιθάρα και ορχήστρα. Ύστερα από μερικούς μήνες, το 2014, μου έστειλε το έργο «Just 6 Strings” αφιερωμένο σε μένα! Φαντάζεστε ότι έμεινα αποσβολωμένος. Συγκινούμαι, γιατί δυστυχώς έχει φύγει… τότε μου είπε στο τηλέφωνο: «αυτό που σου στέλνω τώρα είναι δικό σου, δεν είναι δικό μου! Μην το παίξεις αν δεν θέλεις!» Το Φεβρουάριο του 2016 παρουσίασα ένα ρεσιτάλ με την Ε.Ε.Μ. στο Γκαίτε, όπου έπαιξα σχεδόν όλη την εργογραφία του για κλασική κιθάρα. Είχα μάλιστα και δυο πρώτες εκτελέσεις: Τα «Dessins» και το «Just 6 Strings.» Ήταν μια πολύ σημαντική στιγμή για μένα. Δεν πίστευα ότι θα έρθει τόσος κόσμος, περισσότερα από 450 άτομα. Προλόγισε ο κ. Κωστής Γαϊτάνος και και ο Θόδωρος Αντωνίου με τίμησε με την παρουσία του και τα λόγια του.
Η αφίσα από το ρεσιτάλ του Νίκου Μπαλογιάννη στο Ινστιτούτο Goethe
Τ.Β. Ήταν πολύ σεμνός άνθρωπος, έτσι δεν είναι;
Νίκος Μπαλογιάννης: Πάντοτε έψαχνε για την ανθρώπινη σχέση. Όταν έβλεπε ανθρώπους που δεν ζητούσαν να κερδίσουν τίποτα απ’ αυτόν, τα έδινε όλα! Θα σας πω δυο περιπτώσεις χαρακτηριστικές της προσωπικότητας του που με αφορούν. Από το 2013 και μετά, ερχόταν σε όλες τις συναυλίες μου. Φανταστείτε, ένας τόσο μεγάλος μουσικός να έρχεται είτε έπαιζα έργο του, είτε όχι. Η κορυφαία στιγμή, ήταν σε μια συναυλία μαθητών μου στην Αίθουσα Διδασκαλίας της Βιβλιοθήκης Βουδούρη. Ήρθε και άκουσε επί δυο ώρες όλα τα παιδάκια, που ήταν 5-10 ετών και χειροκροτούσε με ενθουσιασμό ένα ένα ξεχωριστά! Στο τέλος, ανέβηκε στη σκηνή και τα αγκάλιασε όλα μαζί! Έτσι τον έχω στο μυαλό μου. Αν επιχειρούσα λοιπόν να βρω το κοινό στοιχείο που ενώνει όλο τον κύκλο της εργογραφίας του Θ. Αντωνίου θα έλεγα εντελώς αυθόρμητα ότι είναι αυτή η παιδική ψυχή. Η ψυχή ενός παιδιού που προσπαθεί να ανακαλύψει τον κόσμο, να διευρύνει το οπτικό του πεδίο και να ξεπεράσει κάθε τι παγιωμένο και στερεότυπο.
T.Β. Η σύγχρονη μουσική δημιουργία συχνά εμπεριέχει μια αντίληψη «σύγκρουσης με τη μελωδία». Ποια είναι η γνώμη σας γι΄αυτή την τάση;
Νίκος Μπαλογιάννης: στην αρχή με ενοχλούσε… πλέον στις συναυλίες μου επιδιώκω να παίζω έργα νέων Ελλήνων συνθετών που όλοι προσπαθούν να προσφέρουν κάτι καινούργιο. Έχω ερμηνεύσει πάνω από 100 έργα ελληνικής σύγχρονης μουσικής από το 2008 έως σήμερα. Πολλά τα γνώρισα εν τη γενέσει τους και αισθάνομαι συνδημιουργός, καθώς προέκυψαν μέσα από γόνιμη συνεργασία, διάλογο, δοκιμές αλλά και αντιπαραθέσεις με τους ίδιους τους συνθέτες. Ήταν μια Σχολή για μένα, γιατί ανακάλυψα νέες δυνατότητες στην κιθάρα, αλλά και δικές μου πλευρές εκφραστικότητας που δεν συνειδητοποιούσα ότι υπήρχαν. Έτσι όταν παίζω ένα κλασικό, «καταξιωμένο» έργο, χρησιμοποιώντας αυτή τη γνώση, νομίζω πλέον ότι ο ορίζοντάς μου είναι πολύ πιο «ανοικτός». Όταν παίζω ένα σύγχρονο έργο στο οποίο κυριαρχεί η τάση «σύγκρουσης με τη μελωδία» δίνω στη μελέτη και την ερμηνεία μου την ίδια βαρύτητα, την ίδια αγάπη, που θα έδινα αν για παράδειγμα έπαιζα μια σουίτα του Bach. Δεν το θεωρώ διαφορετικό ή λιγότερο σημαντικό. Το μεγαλύτερο προσόν ενός ερμηνευτή όταν παίζει σύγχρονη μουσική είναι η καθαρότητα, η διαύγεια. Να νιώθει σαν να μιλά με λέξεις που είναι σίγουρα κατανοητές σε όλους. Να δίνει τεράστια σημασία στη λεπτομέρεια, χωρίς βέβαια να χάνει το πλαίσιο, κάτι καθόλου εύκολο. Το σημαντικότερο όλων όμως είναι να κάνει το έργο «δικό του».
Τ.Β. Μου δίνετε την αφορμή να πω ότι όταν ερμηνεύσατε τα έργα του Κώστα Γρηγορέα, είπε ακριβώς αυτή τη φράση: «τα έκανε δικά του». Είναι έτσι;
Νίκος Μπαλογιάννης: τόσα χρόνια παίζω μουσική, αλλά δεν είχα ερμηνεύσει ποτέ έργα του και το θεωρούσα παράλειψη, γιατί όλοι ξέρουν τη μεγάλη του πορεία ως κιθαριστή και συνθέτη. Είναι τεράστιο το έργο του και πιστεύω ότι θα εκτιμηθεί πολύ και στο μέλλον. Τον ρώτησα τι θα επιθυμούσε να παίξω και προς μεγάλη μου έκπληξη μου έστειλε μια πληθώρα επιλογών και ηχογραφήσεων που πραγματικά δεν ήξερα τι να διαλέξω. Ωστόσο, μόλις τις άκουσα όλες, αποφάσισα τα δυο νυχτερινά, γιατί από την πρώτη στιγμή με γοήτευσαν. Εκφράζουν μια αλήθεια, τελείως απροσποίητα, χωρίς ο συνθέτης να επιβαρύνει το μουσικό κείμενο με υπερβολική δεξιοτεχνία ή περιττά στοιχεία. Μάλιστα το πρώτο, «νυχτερινές αναπολήσεις τρυφερών στιγμών» ύστερα από μια εμμονική εισαγωγή που χρησιμοποιεί αριστοτεχνικά τις αρμονικές της κιθάρας και υποβάλλει την ατμόσφαιρα της νύχτας, εμφανίζεται απρόσμενα μια πάρα πολύ ζεστή μελωδία, πάρα πολύ εύπλαστη, που διαρκώς επαναλαμβάνεται. Αυτή η μελωδία, μου έδωσε μεγάλη ευελιξία! Ήταν σαν να είχα μια χρωματική παλέτα μπροστά μου και μπορούσα να την εκφράσω σαν χάδι, σαν πόθο, σαν παράπονο, σαν ψίθυρο…. Το δεύτερο νυχτερινό «νυχτερινές αναπολήσεις παθιασμένων στιγμών», είναι από αυτά τα κομμάτια που αν παίξεις απλώς τις νότες, έχεις εξασφαλισμένη την επιτυχία. Ένα διαμάντι! Ωστόσο, αν το βιώσεις, πιστεύω ότι οδηγείς το ακροατήριο στο να ανακαλέσει δικές του εμπειρίες και να φτιάξει μια δική του ιστορία. Η μουσική του Κώστα Γρηγορέα νομίζω ότι έχει αυτό το χαρακτηριστικό. Ελπίζω στο μέλλον να έχω την ευτυχία να ερμηνεύσω και άλλα έργα του. Προγραμματίζω μια ηχογράφηση και θα επιθυμούσα να περιλαμβάνει δικό του έργο.
T.Β. Στο ρεσιτάλ σας μετά το έργο του Θόδωρου Αντωνίου, “Just Six Strings”, μας εκπλήξατε πολύ ευχάριστα, όταν τραγουδήσατε Χατζιδάκι συνοδεύοντας στο πιάνο. Είχε κάποιον ιδιαίτερο συμβολισμό αυτός ο πρωτότυπος επίλογος;
Νίκος Μπαλογιάννης: καταρχήν, κάθε φορά που συναντιόμουν με τον Θόδωρο Αντωνίου, πάντοτε μου μιλούσε για το Μάνο Χατζιδάκι, είτε μιλούσαμε για τη μουσική, είτε όχι. Έτσι είχα συνδέσει αυτές τις δυο προσωπικότητες. Όπως γνωρίζετε ήταν στενοί φίλοι. Μάλιστα, στο ρεσιτάλ του 2016, στο τέλος, είχα παίξει το συγκεκριμένο τραγούδι και τότε συνειρμικά μου είχε προκύψει. Στο πρόσφατο ρεσιτάλ μου, τη στιγμή που τέλειωσα το έργο του Θ. Αντωνίου ένιωθα έντονα συναισθήματα, γιατί ήταν η πρώτη συναυλία μετά από πολλά χρόνια που δεν ήταν εκεί… Αισθάνθηκα λοιπόν την ανάγκη να παίξω ξανά αυτό το τραγούδι, που έχει τον τίτλο: «Το πουλί» σε στίχους Μίνου Αργυράκη. Δεν ήταν αυτοσχεδιασμός. Αλλά εκείνη τη στιγμή ο Θόδωρος Αντωνίου ήταν παρόν στο μυαλό μου, στη σκέψη μου. Δεν το έκανα με τη μορφή Μνημόσυνου ή για να συγκινήσω. Αλλά η μουσική του Χατζιδάκι έτσι και αλλιώς μας οδηγεί στην «Οδό Ονείρων».
Εικαστικό του Νίκου Μπαλογιάννη στο εξώφυλλο του έργου του Θ. Αντωνίου “Just 6 Strings”
Τ.Β. Στη συναυλία σας ερμηνεύσατε έργα από «μελωδιστές» και από «μη μελωδιστές» συνθέτες. Ο ίδιος όταν συνθέτετε, ποιες επιρροές αισθάνεστε πιο κυρίαρχες;
Νίκος Μπαλογιάννης: Τέτοιες αντιπαραθέσεις πιστεύω ότι είναι δικαιολογημένες όταν υπάρχουν μεταβατικές περίοδοι. Όταν γίνονται μεγάλες κοινωνικές αλλαγές, που οδηγούν σε τομές πολιτικές, πολιτιστικές, πνευματικές… ένας φωτισμένος νους, λειαίνει τα χάσματα, συμπυκνώνει την προηγούμενη γνώση και οδηγεί σε νέα ρεύματα. Ωστόσο, στο καθημερινό πεδίο αυτές οι συγκρούσεις υποκρύπτουν εγωισμό και ιδιοτέλεια. Σκεφτείτε πόσο πιο φτωχό θα ήταν το ρεπερτόριο της κιθάρας, αν δεν υπήρχε η μουσική του Barrios που είναι πολύ μελωδική, παρότι γράφτηκε τον 20ο αιώνα! Επίσης, θα ήταν πολύ μεγάλο πλήγμα για την εξέλιξη της Τέχνης μας, αν δεν υπήρχε η μουσική του Boulez ή του Stravinsky. Πολλές φορές ακόμα και στις πιο αποκρουστικές συνηχήσεις π.χ. του Schoenberg, υποβόσκει μια αρμονία. Από την άλλη, στις τελευταίες σονάτες για πιάνο και στα τελευταία κουαρτέτα εγχόρδων του Beethoven υπάρχει η γέννηση της σύγχρονης μουσικής. Συνεπώς, όλα τα έργα είναι φτιαγμένα από το ίδιο υλικό. Όλα έχουν την αξία τους, είτε υπάρχει η ιεραρχία της τονικότητας, είτε ο κάθε φθόγγος θεωρείται αυτόνομος. Πάντοτε ξεκινούν από τη σιωπή και καταλήγουν στη σιωπή. Στο βάθος πιστεύω ότι είναι μια προσπάθεια του ανθρώπου να παρατείνει έστω και για λίγο τον ήχο, να νικήσει-έστω για λίγο-το θάνατο. Η μουσική, υπάρχει από τη στιγμή που παίζεις. Γι’ αυτό, όταν τελειώνει μια συναυλία, αισθανόμαστε συχνά μια απώλεια. Έχει τελειώσει οριστικά και δεν μπορεί να επαναληφθεί. Αυτή η αίσθηση της μουσικής που παύει να ηχεί, νομίζω δεν υπάρχει σε καμία μορφή τέχνης. Στη ζωγραφική βλέπεις τον ίδιο πίνακα. Ένα λογοτεχνικό έργο το ξαναδιαβάζεις. Προτείνω, επομένως, να κλείσουμε εδώ τις αντιθέσεις. Η μουσική είναι μια πανάρχαια και πανανθρώπινη τέχνη.
Προλογικό Σημείωμα του συνθέτη Θ. Αντωνίου, στην έκδοση “Just 6 Strings”
T. Β. Ποια είναι τα επόμενα καλλιτεχνικά σας σχέδια;
Νίκος Μπαλογιάννης: Καταρχήν, το πρώτο μου σχέδιο είναι μια ηχογράφηση με επιλογή από τα πολλά έργα Ελλήνων συνθετών που έχω κατά καιρούς ερμηνεύσει. Προς το Καλοκαίρι θ’ αρχίσω να τα ηχογραφώ. Επίσης από παιδί έγραφα τραγούδια και συνεχίζω μέχρι σήμερα. Για πολλά χρόνια δίσταζα να τα εκδώσω, καθώς είναι βιωματικά. Όμως τον τελευταίο καιρό νοιώθω ότι οι συνθήκες έχουν πλέον ωριμάσει και σκέφτομαι σοβαρά να τα παρουσιάσω σε συναυλίες και ηχογραφήσεις. Ένα άλλο σχέδιο που υλοποιείται ήδη, είναι ο 1ος Πανελλήνιος Διαγωνισμός Κιθάρας για παιδιά και εφήβους, στη μνήμη του Χαράλαμπου Εκμεκτσόγλου. Ήθελα πάντοτε να τον τιμήσω. Αυτή την σπάνια ευκαιρία, μου την έδωσε η εκλεκτή μου φίλη, καταξιωμένη καθηγήτρια πιάνου, η κυρία Κατερίνα Παπαδάκου, ιδρύτρια της “musicArte”. Ήμουν στην Καλλιτεχνική Επιτροπή πέρυσι που διοργάνωσε έναν εξαιρετικό διαγωνισμό πιάνου. Φέτος, μου πρότεινε να αναλάβω την ευθύνη της επιτροπής ενός διαγωνισμού κλασικής κιθάρας, που ύστερα από την πρόσφατη αναβολή του, λόγω των ειδικών συνθηκών που όλοι βιώνουμε, θα πραγματοποιηθεί σε συνδυασμό με τον διαγωνισμό πιάνου (στη μνήμη του Θ. Αντωνίου) το τριήμερο 23 – 25 Οκτωβρίου. Τα παιδιά πρέπει να παίξουν εκτός των άλλων και ένα έργο του Χαράλαμπου Εκμεκτσόγλου. Η Επιτροπή, αποτελείται από ανθρώπους που σέβομαι και θαυμάζω. Ουσιαστικά, ο ρόλος αυτού του διαγωνισμού είναι να μαζευτούν παιδιά που αγαπούν τη μουσική, να σχετιστούν μεταξύ τους και να παρουσιάσουν ένα άρτιο πρόγραμμα. Δεν έχει το σκεπτικό «εγώ είμαι καλύτερος και σε κερδίζω». Προσωπικά τον βλέπω σαν γιορτή. Μόλις ανακοινώσαμε τον διαγωνισμό στον εκδοτικό οίκο Παπαγρηγορίου-Νάκα, αμέσως πρόσφεραν κιθάρες και πολλά βιβλία σε όλες τις κατηγορίες. Μάλιστα, ο διακεκριμένος κατασκευαστής, Γιάννης Σεϊντούλας, πρόσφερε γενναιόδωρα μια κιθάρα χειροποίητη. Μεγάλη υπόθεση για ένα παιδί αυτής της ηλικίας! Έχουμε την μεγάλη χαρά το Tar να είναι χορηγός επικοινωνίας. Τους ευχαριστώ όλους από καρδιάς!
Τ.Β. Θα θέλατε να συμπληρώσετε κάτι;
Νίκος Μπαλογιάννης: Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω ολόψυχα για τον πολύ ζωντανό, ειλικρινή και ζεστό διάλογο, αλλά και προσωπικά για την ποιότητα και την ευγένειά σας. Και για να μεταφέρω τη συζήτηση πάλι στη μουσική και να κλείσω τον κύκλο όπως ξεκίνησε: Δεν θεωρώ μεγάλο μουσικό όποιον δεν είναι καλός άνθρωπος. Δίνω πολύ μεγάλη σημασία στην ηθική υπόσταση του ανθρώπου που παίζω τη μουσική του ή συνεργάζομαι. Ο ανθρωπισμός και η τέχνη είναι έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες.
Τ.Β. Σας ευχαριστώ θερμά για τα καλά σας λόγια, τα οποία με τιμούν ιδιαιτέρως. Επίσης, θα ήθελα να σας εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου, που μεριμνήσατε να συζητήσουμε σε αυτή την όμορφη αίθουσα της Μουσικής Βιβλιοθήκης «Λίλιαν Βουδούρη». Συγχρόνως, θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου στην κυρία Ειρήνη Κρίκη, για τις ενέργειες της, καθώς και για το γεγονός ότι μας έδωσε την ευκαιρία να συζητήσουμε σε ένα τόσο ήρεμο και πολιτισμένο περιβάλλον.
Τίνα Βαρουχάκη
varouchaki.tar@gmail.com
Μάρτιος 2020
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου
_1.jpg)
