ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΦΑΝΕΣ;... (1ο)
…ότι η Κοινή Ωφέλεια είναι δουλειά του Κράτους;
Από τότε που η λαίλαπα (κατά την άποψή μου) του νεοφιλελευθερισμού ενέσκηψε στον πλανήτη, με πρωτεργάτες τον "καουμπόυ" Roland Reagan και την "σιδηρά" Margaret Thatcher και με άξιους συνεχιστές το κόμμα των …Εργατικών στη Βρετανία και όλων των σοσιαλδημοκρατικών κυβερνήσεων στην Ευρώπη, του δικού μας ΠΑΣΟΚ μη εξαιρουμένου, αρχίσαμε να χάνουμε τον μπούσουλα ακόμα και σε βασικές έννοιες: Τι είναι Δεξιά και τι Αριστερά, υπάρχουν ή όχι οι "διαχωριστικές γραμμές", έχουμε επιλογές ή όλα είναι "μονόδρομος", αφορά εν τέλει ή όχι η πολιτική τη ζωή μας;
Δε θα ήταν σωστό, πάντως, να παραλείψω μιά αναφορά στην Ελληνική συμβολή σ' αυτή τη σύγχυση, που είναι άλλωστε ειδικότητά μας: Προφητικά ο Υπουργός Εργασίας Κωσταντίνος Λάσκαρης εδώ και πάνω από 30 χρόνια επιχείρησε να ...καταργήσει την πάλη των τάξεων (εξού και το υπέροχο σκιτσάκι του Γιάννη Ιωάννου), την ίδια εποχή που ο παππούς Καραμανλής κατηγορήθηκε ως "σοσιαλμανής" από το Σύλλογο Ελλήνων Βιομηχάνων επειδή τόλμησε να κρατικοποιήσει τις (προβληματικές) επιχειρήσεις του εφοπλιστή Ανδρεάδη. Αργότερα ο σοσιαλιστής Ανδρέας Παπανδρέου ίδρυσε τον Οργανισμό Προστασίας των προβληματικών επιχειρήσεων (στην πλειονότητά τους ιδιωτικών, επιμένω) αλλά εν τέλει δεν άφησε τον Γ. Αρσένη, που εγκατέλειψε τη θέση του στον ΟΗΕ γι' αυτό ακριβώς το σκοπό, να εφαρμόσει την σχετική πολιτική, με αποτέλεσμα στη δεκαετία του 80 πολλές επιχειρήσεις να σβήσουν από την ασφυξία του Τραπεζικού δανεισμού. Αυτά συνέβησαν στη χώρα που δεν μπόρεσε ποτέ να αναπτύξει οργανωμένο καπιταλισμό, πόσο μάλλον οργανωμένο σοσιαλισμό!
Είναι ευεξήγητο κατά τη γνώμη μου το γιατί η νεολαία ιδίως θεωρεί την πολιτική, κουραστική και περιττή: Αφού όλες οι κεντρικές στρατηγικές επιλογές σε οικονομία, εργασιακή πολιτική, εξωτερική πολιτική, άμυνα παρουσιάζονται ως δεδομένες και προδιαγεγραμμένες, τι χρειαζόμαστε τους πολιτικούς και τη Βουλή; Όσοι υποστηρίζουν φανατικά το "λιγότερο κράτος" και το παρουσιάζουν ως ανίκανο για ο,τιδήποτε, με ποιο μαγικό ραβδάκι θα αποσπάσουν από τις ίδιες υπηρεσίες και εταιρείες, δηλαδή τους ίδιους ανθρώπους, καλύτερη απόδοση αν τους μεταφέρουν στον ιδιωτικό τομέα; Και πώς θα μειωθεί το σχετικό κόστος, αφήνοντας μάλιστα και κέρδη, χωρίς να θιγεί το εισόδημα;; (Δεν παραβλέπω την αρνητική επίδραση της "σιγουριάς του Δημοσίου" στην απόδοση και συμπεριφορά πολλών, αλλά είναι η "ανασφάλεια της ανεργίας" η μόνη απάντηση;).
Υπάρχει μέσα σ' όλα αυτά ένα ερώτημα κεντρικό που δεν έχει ακόμη τεθεί, σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, επειδή η απάντησή του δεν βολεύει τα οικονομικά συμφέροντα: Ποιος αναλαμβάνει και ποιος πληρώνει την κοινή ωφέλεια; Που σημαίνει, Υγεία, Παιδεία, Πολιτισμός, Περιβάλλον, Ενέργεια, Συγκοινωνία, Τηλεπικοινωνία, όλα όσα δεν υπακούουν στους νόμους της αγοράς επειδή είναι απαραίτητα για όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως οικονομικών δυνατοτήτων και αποδόσεων. Για παράδειγμα, το πλοίο πρέπει να φτάνει και το χειμώνα και στο πιο απομακρυσμένο νησί, ανεξάρτητα από την πληρότητα του δρομολογίου, δηλαδή την οικονομική του απόδοση. Ο ιδιώτης δεν έχει συμφέρον απ' αυτό το δρομολόγιο και για να το εκτελέσει ζητά την επιδότηση του κράτους. Αποκαλύπτοντας έτσι την πραγματική φύση του καπιταλισμού, που δεν είναι η "ελεύθερη οικονομία" (όρος που κατά τη γνώμη μου ευτελίζει την έννοια της ελευθερίας) ή οι "ίσες ευκαιρίες για όλους" (εξωπραγματικός εξωραϊσμός), αλλά "μεγιστοποίηση του ιδιωτικού κέρδους και μετακύλιση των ζημιών στο κράτος"! Κάτι που έχουμε δει πολλές φορές να εφαρμόζεται σε επιχειρήσεις όχι μόνο της κατά την στενή έννοια κοινής ωφέλειας, αλλά ζωτικής σημασίας για την εθνική οικονομία (τσιμεντοβιομηχανίες, ναυπηγεία) που πέρασαν στιγμιαία στην ευθύνη του κράτους για να τους χαριστούν γιγαντιαία χρέη και να αποδοθούν πάλι "καθαρές" στον ιδιωτικό τομέα, προκειμένου να μην κλείσουν. Χωρίς να ζητηθούν ευθύνες από τον επιχειρηματία που απέτυχε, χωρίς να ζητηθούν εγγυήσεις από τον νέο ιδιοκτήτη, που εξαρχής γνωρίζει ότι αν ζημιωθεί, για λόγους εθνικού συμφέροντος θα τον καλύψει το κράτος (δηλαδή εμείς, οι φορολογούμενοι). Αμ τέτοια "επιχειρηματικότητα" (τι νεολογισμός!) ξέρω κι εγώ να εφαρμόσω, αλλά εκείνοι που διαφημίζουν τις τάχα "ίσες" για όλους ευκαιρίες δεν μου έδωσαν κι εμένα μία!
Σε τελική ανάλυση, αν η κοινή ωφέλεια ανήκει στον ιδιωτικό τομέα, ποιά είναι η δουλειά του κράτους; Η αστυνόμευση; Μα κι αυτή μπορεί να είναι ιδιωτική. Η εφορία; το ίδιο. Η εξωτερική πολιτική; Μα κι αυτή μπορεί να ανατεθεί σε ιδιωτικές εταιρείες αναλυτών - διαπραγματευτών. Θεωρητικά, μπορεί το κράτος να καταργηθεί εντελώς. Δεν χρειάζεται λοιπόν δημοκρατία, ας γίνουμε Ανώνυμη Εταιρεία, "Ελλάς Α.Ε." και ως μέτοχοι να εκλέγουμε το Διοικητικό Συμβούλιο κάθε 2-3 χρόνια. Εκεί οδηγεί η "διαχειριστική" αντιμετώπιση της πολιτικής και των εκλογών, όχι απλά στην επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού (που, έχοντας συναίσθηση των συμφερόντων του είναι πάντα συμπαγής), αλλά στην σταδιακή κατάργηση του πολιτεύματος, μιας ήδη κουτσής δημοκρατίας (το γιατί την χαρακτηρίζω έτσι, είναι ένα άλλο θέμα). Και, τελικά, χωρίς καν να καταργεί τις πελατειακές σχέσεις ή να μειώνει τα έξοδα του ούτως ή άλλως αναποτελεσματικού, ανάξιο- και γραφείο- κρατικού μηχανισμού...
Ας μην ξεγελιόμαστε: Η διαχωριστική γραμμή υπάρχει και είναι ξεκάθαρη. Το Κράτος πρέπει να υπάρχει και να έχει ρόλο! Να δημιουργεί τις υποδομές, να ελέγχει την εφαρμογή των νόμων (αντί να τους παραβιάζει πρώτο) και ό,τι σχετίζεται με κοινή ωφέλεια (ακόμη και αν θεωρηθεί αναγκαίο να είναι ιδιωτικό) να το εποπτεύει και να το ελέγχει συνεχώς. Η νεοφιλελεύθερη φιλοσοφία κινείται στην κατεύθυνση της πλήρους ιδιωτικοποίησης των πάντων και μάλιστα με πολύ "ελαστικούς" κανόνες. Από τον απόλυτο κρατισμό και την απαγόρευση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας που πρέσβευαν τα κομμουνιστικά καθεστώτα έχουμε φτάσει στο άλλο άκρο, της απόλυτης εξουσίας του κεφαλαίου. Όποιος παρακολουθεί στοιχειωδώς τα διεθνή, ξέρει ότι αυτό που πάντα λέγαμε για τις ΗΠΑ (ότι δεν κυβερνούν οι Πρόεδροι) ισχύει πια για όλο το "Δυτικό" κόσμο, απ' την Ευρώπη ώς την Ιαπωνία: τα οικονομικά συμφέροντα έχουν μεγαλύτερη δύναμη από τις εκλεγμένες κυβερνήσεις! Για όποιον δυσπιστεί, ας ψάξει να βρει σε οποιαδήποτε "Δυτική" χώρα μια κυβέρνηση που να τους αντιστέκεται για να προστατέψει, για παράδειγμα, το περιβάλλον - που είναι ύψιστο κοινωνικό αγαθό και τα προβλήματά του βρίσκονται σε κρισιμότατη φάση.
Στους τομείς που μας αφορούν ιδιαίτερα, τα ερωτήματα αναφύονται σχεδόν αυτόματα: Γιατί η Παιδεία να μην είναι ιδιωτική; Δεν έχει ωφελήσει; Η απάντηση είναι απλή, φυσικά έχει ωφελήσει εκείνους που μπορούν να την πληρώσουν, αλλά το κοινωνικό αγαθό πρέπει να αφορά όλους! Το πραγματικό ερώτημα είναι, αν η ύπαρξη της ιδιωτικής εκπαίδευσης ωφέλησε τη δημόσια, όπως προσπαθούν οι υποστηρικτές των μη κρατικών πανεπιστημίων να μας πείσουν ότι θα συμβεί μέσω του "ανταγωνισμού" - ενώ είναι πασιφανές ότι, μεταξύ ιδιωτικού που κοστίζει και κρατικού που είναι δωρεάν, ανταγωνισμός δεν νοείται. Δεν νομίζω ότι θα ζημιωνόταν η εκπαίδευση στη χώρα εάν βασιζόταν στο δημόσιο σχολείο αντί του ιδιωτικού φροντιστηρίου, στο οποίο η Ελληνική οικογένεια καταθέτει απίστευτα ποσά. Αντιθέτως, θα είχαμε το πρόσθετο όφελος της φορολογικής συνείδησης, που η απουσία της κοστίζει την απώλεια τεράστιων εσόδων για το κράτος, εάν οι Έλληνες το εμπιστεύονταν κι αυτό βεβαίως τους παρείχε τον οφειλόμενο κοινωνικό μισθό.
Και, είναι κακό να στηρίζει τον Πολιτισμό η ιδιωτική χορηγία; αιώνες η τέχνη επιβίωσε χάρη σ' αυτήν. Φυσικά και είναι θετικό φαινόμενο η ιδιωτική χορηγία, αλλά δεν μπορεί να υποκαταστήσει την (ανύπαρκτη εδώ) κρατική πολιτική. Ο ιδιώτης χορηγός θα συνεισφέρει σε μεγάλα γεγονότα που συνοδεύονται από την ανάλογη διαφημιστική προβολή, γιατί ακριβώς προσβλέπει σε αντισταθμιστικά οφέλη, είναι χορηγός και όχι ευεργέτης. Θα χορηγήσει το Μέγαρο και τα μεγάλα Φεστιβάλ, και όχι την ανάπτυξη της τέχνης και τις υποδομές της.
Τέλος, επειδή όλοι φοιτήσαμε ή και διδάξαμε σε Ωδεία, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πόσο ακριβό "σπορ" είναι και πόσες ελλείψεις υπάρχουν που είναι αδύνατο από οικονομική άποψη να καλυφθούν. Όποιος έχει επισκεφτεί ξένες Ακαδημίες ντρέπεται που είναι Έλληνας! Και όποιες απ' αυτές είναι ιδιωτικές, επιδοτούνται αδρά και ελέγχονται πολύ αυστηρά από το κράτος - με άλλα λόγια δεν είναι ουσιαστικά ιδιωτικές, γιατί απλούστατα εκ φύσεως δεν μπορούν να είναι κερδοφόρες! Εκτός κι αν διδάσκουν μόνο αρμόνιο και μοντέρνο τραγούδι και διαφημίζουν πρόσβαση σε τηλεδιαγωνισμούς και Γιουροβύζια.
Δυστυχώς, αυτή είναι η πραγματικότητα: Ο νεοφιλελευθερισμός και ο πολιτισμός είναι σε αντίθετα στρατόπεδα, γιατί ο πρώτος, με την θεοποίηση των νόμων της αγοράς και του ανελέητου ανταγωνισμού, με τον συνακόλουθο παραμερισμό των πνευματικών αξιών που εξ ορισμού δεν φέρνουν κέρδη, συνιστά πολιτισμική οπισθοδρόμηση συνολικά για το ανθρώπινο είδος. Το ποιά ακριβώς πολιτική ή ποιο κόμμα, από τα υπαρκτά σήμερα ή όχι, μπορεί να μας βγάλει από το αδιέξοδο είναι μια άλλη συζήτηση που δεν ανήκει εδώ...
Νίκος Παναγιωτίδης
panagiotidis@tar.gr
(Σεπτέμβριος 2007)