[σκληρό… barock]
ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΟΣ:
ΤΙ, ΓΙΑΤΙ ΚΑΙ - ΚΥΡΙΩΣ - ...ΠΩΣ;
(μέρος β')
Όπως είδαμε στο πρώτο μέρος του άρθρου αυτού, θεωρώντας απόλυτα μετρήσιμο το διάστημα της οκτάβας, οι καθαρές 5ες "δεν χωρούν" και οι (φυσικές) μεγάλες 3ες "περισσεύουν" - οι μεν πρέπει να στενέψουν και οι δε να φαρδύνουν, για να συμφωνήσουν με τις οκτάβες. Στην πράξη δεν υπάρχει κανένα σύστημα συγκερασμού ή συμβιβασμού στο κούρδισμα που να μας δίνει ταυτόχρονα σωστές οκτάβες, ανεκτά στενεμένες 5ες και μεγάλες 3ες αποδεκτά φαρδύτερες από τις φυσικές. Επίσης δεν υπάρχει ενιαίος και ακριβής κανόνας για το κούρδισμα, αφού ανάλογα με την κατασκευή του κάθε οργάνου υπάρχουν διαφορετικά περιθώρια αλλοίωσης των διαστημάτων. Ωστόσο, είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε τις βασικές αρχές, για να φτάνουμε ασφαλέστερα και γρηγορότερα σε κατά το δυνατόν σταθερές σχέσεις των διαστημάτων, πράγμα που εκτός των άλλων βοηθάει και το καλύτερο "στρώσιμο" του οργάνου.
Το πρώτο βήμα είναι να ξεφύγουμε από τη συνήθεια να κουρδίζουμε με αρμονικούς: Οι καθαρές 5ες που μας δίνουν είναι φαρδύτερες από όσο χρειάζεται και δεν οδηγούν σε συγκερασμό - οι έγχορδοι με δοξάρι τις χρησιμοποιούν επειδή έχουν περιθώριο να διορθώνουν διαστήματα στις κλειστές νότες. Ας έχουμε επίσης υπόψη ότι, επειδή η κιθάρα κουρδίζεται σε 4ες, η προσπάθεια να τις φαρδύνουμε (στενές καθαρές 5ες σημαίνει αυτομάτως ανοιχτές καθαρές 4ες), δημιουργεί πρόβλημα στις 5ες μεταξύ μιάς ανοιχτής και της αμέσως ψηλότερης χορδής στο 2ο τάστο (Μι-Σι, Λα-Μι κλπ.).
Η πρώτη πρακτική οδηγία είναι να δημιουργήσουμε μιά "στενή" 5η Λα-Μι μεταξύ 5ης-1ης χορδής - είτε, έχοντας κουρδίσει τα δύο ανοιχτά μι, κουρδίζοντας την 5η χορδή (λα) όσο γίνεται ψηλότερα, είτε αν έχουμε πάρει ως βάση το Λα, αντιστρόφως κουρδίζοντας την 1η χορδή (και στη συνέχεια την 6η) όσο γίνεται χαμηλότερα. Αν ελέγξουμε την αρμονική μι στο 7ο τάστο της Λα σε ταυτοφωνία με την 1η χορδή, θα πρέπει να βιμπράρει ελαφρά (πολύ αργά, το πολύ λίγο γρηγορότερα από 1 φορά στο δευτερόλεπτο, μη φανταστεί κανείς ένα πραγματικά φάλτσο διάστημα), να είναι δηλαδή ελάχιστα ψηλότερη από την ακριβή ταυτοφωνία που έχουμε συνηθίσει να ζητάμε. Αμέσως θα πρέπει να ελέγξουμε την 5η Μι-Σι μεταξύ 6ης-5ης χορδής, που θα είναι κάπως φαρδύτερη του κανονικού, έτσι ώστε να είναι ανεκτή.
Με την ίδια μέθοδο κουρδίζουμε ελαφρά ψηλότερα από την απόλυτη ταυτοφωνία που μας δίνουν οι αρμονικές τις χορδές Ρε και Σολ, με στόχο να φτάσουμε σε μιά ανεκτή τρίτη Σολ-Σι. Τη 2η χορδή την αφήνω τελευταία, γιατί αν σύμφωνα με την βασική αρχή την κουρδίσουμε χαμηλά, τότε το ρε στο 3ο τάστο δε θα συμφωνεί ποτέ με το ανοιχτό Ρε που είναι προϊόν δύο διαδοχικών ψηλά κουρδισμένων χορδών (5η και 4η). Με τον τρόπο αυτό, εντέλει, έχουμε αποδεκτά κάποια "κρίσιμα" διαστήματα, όπως Ντο(5η χ.)-Σολ(3η), Ρε(4η)-Λα(3η), Μι(6η)-Σολ#(3η), Λα(5η) - Ντο#(2η), Σι(5η) - Ρε#(2η), Σολ(6η)-Σι(2η), Ντο(5η)-Μι(1η).
Επαληθεύοντας κάποιες οκτάβες, συναντάμε μιά ιδιαίτερη δυσκολία αλλά και μιά λύση-έκπληξη: Για παράδειγμα, μεταξύ 6ης-3ης χορδής, πρέπει να ανεχόμαστε τόσο την οκτάβα Σολ-σολ, όσο και την τρίτη (10η) Μι-σολ#. Αυτό είναι εκ φύσεως σχεδόν αδύνατο, αλλά θ' ανακαλύψουμε ότι ακόμα και η οκτάβα, που θεωρείται απόλυτο διάστημα, έχει κάποια περιθώρια ευελιξίας! Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, όταν αναφερόμαστε σε όργανο με ηχείο, ο πλούτος των συχνοτήτων είναι μεγάλος και απόλυτα διαστήματα δεν υπάρχουν. Αυτό είναι και το βασικό πλεονέκτημα του κουρδίσματος με ανοιχτές χορδές κατ' αρχήν και με κλειστές νότες στη συνέχεια, ελέγχοντας όπως ήδη περιγράψαμε, μέχρι και τις ατελείς συμφωνίες (3ες): Κουρδίζοντας με αρμονικούς και καθαρά διαστήματα μόνο, πηγαίνουμε σε απόλυτες σχέσεις, πράγμα ασύμφορο.
Από εκεί και πέρα, λίγο πολύ εμπειρικά όλοι οι κιθαριστές έχουν βρει τα διαστήματα που οφείλουν να ελέγξουν ανάλογα με το όργανό τους και την τονικότητα του κομματιού που ακολουθεί. Η δική μου ιδέα είναι να ελέγχουμε κατά ζεύγη διαστήματα που είναι κάπως αλληλένδετα ή αντιτιθέμενα μεταξύ τους, αφού αν διορθώσουμε απόλυτα το ένα ξεφεύγει το άλλο, και τούμπαλιν: μεταξύ 5ης-2ης χορδής την οκτάβα Ντο-ντο και την τρίτη Λα-ντο#, μεταξύ 4ης-2ης την οκτάβα Ρε-ρε και μεταξύ 4ης-1ης την τρίτη Ρε-φα#, μεταξύ 6ης-1ης την οκτάβα Μι-μι και την τρίτη Μι-σολ#. Διαπιστώνοντας συνεχώς πολύ μικρές αποκλίσεις, διορθώνουμε μάλλον με λίγο τράβηγμα μιάς χορδής παρά με γύρισμα του κλειδιού. Τελικό τεστ, με συγχορδίες - συνήθως, Μι, Ντο, Ρε μείζονες αρκούν για να μας δείξουν αν το κούρδισμά μας είναι σε ισορροπία.
Οριστική και σίγουρη λύση στο πρόβλημα δεν υπάρχει, γι' αυτό άλλωστε και τα διάφορα συστήματα συγκερασμού από τον Μεσαίωνα και μετά αναφέρονται είτε στα φωνητικά σύνολα είτε στα πληκτροφόρα όργανα. Επομένως, σε καμμία περίπτωση δεν ισχυρίζομαι ότι το άρθρο αυτό είναι ένας πλήρης και ασφαλής οδηγός. Είναι μόνο μιά εισαγωγή στις βασικές αρχές, και κάποιες πρακτικές οδηγίες ώστε να έχουμε μιά πιο συγκεκριμένη μέθοδο και περισσότερη προσοχή στις λεπτομέρειες στο κούρδισμά μας. Ελπίζω να το βρήκατε βοηθητικό - και είμαι ανοιχτός σε οποιεσδήποτε ερωτήσεις ή αντιρρήσεις.
Νίκος Παναγιωτίδης
panagiotidis@tar.gr
(Ιούλιος 2008)