ΣΜΑΡΩ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Στην Τίνα Βαρουχάκη
Φωτογραφία: AN-ART ARTISTRY
Το ιδιαιτέρως σεμνό προφίλ της, είναι αντιστρόφως ανάλογο του σπουδαίου βιογραφικού της. Η σολίστ, συνθέτης και καθηγήτρια Σμαρώ Γρηγοριάδου, άρχισε τη διεθνή καριέρα της ως υπότροφος του Royal College of Music: «Η παρουσία μου στο Βασιλικό Κολλέγιο σηματοδότησε την πρώτη φορά που η Αισθητική Κερτσόπουλου περνούσε τα ελληνικά σύνορα μετά από την πρώτη της επίσημη παρουσίαση στην Αθήνα το 1994 από τον δημιουργό της και Δάσκαλό μου, Γιώργο Κερτσόπουλο, καταξιωμένο κιθαρίστα, κατασκευαστή κι ερευνητή». Των λαμπρών σπουδών της, ακολούθησαν ρεσιτάλ της ως σολίστ ή συμπράττοντας με Ορχήστρες και σύνολα μουσικής δωματίου όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη, τη Ρωσία, την Αυστραλία, τις ΗΠΑ και την Κίνα. Έχει τιμηθεί με διεθνή βραβεία τόσο ως σολίστ, όσο και ως συνθέτης, δεδομένου ότι και στον τομέα αυτό είχε σπουδαίους Δασκάλους: Γιώργο Σιωρά, Θεόδωρο Αντωνίου, Ντίνο Κωνσταντινίδη και μουσική ερμηνεία με τον Γιώργο Χατζηνίκο. Έργα της ως Συνθέτριας, έχουν παρουσιαστεί από τα ensembles σύγχρονης μουσικής ALEA III (Boston), Octandre (Bologna), Helsinki Chamber Ensemble, Open Source Guitars (Trossingen) και είναι από τις λίγες Ελληνίδες που συγκαταλέγονται ως μέλη της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών. «Ειδικά στον χώρο της κιθάρας, εκτός από την κορυφαία Gubaidulina, έχουμε σημαντικό αλλά σχετικά άγνωστο ρεπερτόριο αξιόλογων συνθετριών: Obrovska, Peyrot, Finzi, Salvador, Mamlok» εξηγεί απαντώντας σε ερώτησή μου αναφορικά με τις γυναίκες συνθέτες. Η Σμαρώ Γρηγοριάδου, στην πλούσια δισκογραφία της, Reinventing guitar» (Vol. Ι 2009 και ΙΙ 2012, από την εταιρεία “Delos”), “El Aleph” (Delos, 2016), “Sequences” (AN-ART RECORDS AAAR006, 2019), “A Healing Fire”(Delos, 2020), άλλοτε ερμηνεύει Bach με κιθάρα «Πεντάλ τριπλο/διπλο/μονών χορδών», άλλοτε Scarlatti με «Πεντάλ κιθάρα διπλών χορδών», ή με «Υψίφωνη πεντάλ κιθάρα με σκαφτή ταστιέρα» και άλλοτε αναδεικνύει έργα συνθετών του 20ου και του 21ου αιώνα. Αυτές οι πρωτότυπες κιθάρες, δεν απαιτούν ερμηνεία μόνο με τη μουσική έννοια του όρου, αλλά και με την κυριολεκτική. Η μουσική και ιστορική τους ερμηνεία, ξεδιπλώνεται στο κείμενο που ακολουθεί.
«Οι κιθαρίστες της νέας γενιάς υπόσχονται πολλά. Κρίνοντας από τη διδακτική μου εμπειρία και τη συμμετοχή μου σε κριτικές επιτροπές διεθνών διαγωνισμών όπου Έλληνες κι Ελληνίδες βραβεύονται με υψηλότατες διακρίσεις, είμαι βέβαιη πως με αυτό συντάσσεται διεθνώς ο κιθαριστικός κόσμος.
Διαθέτουμε γενιές εξαιρετικών Δασκάλων, μία φυσική τεχνική ευστροφία κι ευχέρεια, αλλά και ρυθμικό και μελωδικό ένστικτο που ανάγονται στα ιστορικά βάθη των μουσικών μας παραδόσεων.
Έχουμε όμως και πολύ δρόμο μπροστά. Όπως συμβαίνει και στον χώρο της Σύνθεσης, η κάθε Εθνική Σχολή αντλεί από τα ιδιαίτερα συλλογικά της πολιτισμικά χαρακτηριστικά, και προτείνει κάτι νέο και μοναδικά αναγνωρίσιμο, που τόσο πιο σπουδαίο είναι, όσο πιο οργανικά ενσωματώνει συμπληρωματικές προς αυτό παραδόσεις. Ο Bartók ή ο Σκαλκώτας είναι ζωντανά παραδείγματα».
***************************
Τ. Β. Έχετε σπουδάσει κλασική κιθάρα και σύνθεση, τόσο στην Ελλάδα, όσο και ως υπότροφος του Royal College of Music. Ποια στοιχεία αντλήσατε από τις σπουδές σας στο εξωτερικό, αλλά και ποια θεωρείτε ότι κομίσατε εσείς, ανοίγοντας αυτό το “παράθυρο” στον κόσμο;
Σ.Γ.: Αγαπητή κυρία Βαρουχάκη, ξεκινώ εκφράζοντας την βαθιά μου θλίψη για την αναπάντεχη απώλεια του Νότη Μαυρουδή. Το κενό είναι δυσαναπλήρωτο. Ας είναι αιώνια η μνήμη του...
Θεωρώ πολύ δημιουργική περίοδο τις σπουδές μου στο Λονδίνο στο τέλος της δεκαετίας του ’90. Ως μεταπτυχιακή υπότροφος κιθάρας του RCM σπούδασα με τους Carlos Bonnel και John Williams κι έπαιξα σε πολλούς σπουδαίους μουσικούς, όχι αποκλειστικά κιθαρίστες. Έδωσα συναυλίες, συνεργάστηκα με ορχήστρες και σύνολα. Μελέτησα χειρόγραφα και δοκίμασα ιστορικά όργανα από το Μουσείο του Κολλεγίου, νυκτά και πληκτροφόρα, κατανοώντας από πρώτο χέρι τις ιδιαιτερότητές τους. Έγραψα μουσική για θεατρικές παραστάσεις. Παρακολούθησα ζωντανά σπουδαίους μουσικούς, συμφωνικές ορχήστρες, σύνολα δωματίου, όπερα και θέατρο. Είμαι ευγνώμων γι’ αυτό το πανόραμα ερεθισμάτων κι ευκαιριών.
Δεν μπορώ να σας απαντήσω αντικειμενικά αν εγώ πρόσφερα κάτι. Η παρουσία μου στο Βασιλικό Κολλέγιο σηματοδότησε την πρώτη φορά που η Αισθητική Κερτσόπουλου περνούσε τα ελληνικά σύνορα μετά από την πρώτη της επίσημη παρουσίαση στην Αθήνα το 1994 από τον δημιουργό της και Δάσκαλό μου Γιώργο Κερτσόπουλο, καταξιωμένο κιθαρίστα, κατασκευαστή κι ερευνητή.
Δοκιμάστηκα στο συντηρητικό κατεστημένο της Αγγλίας παίζοντας με κιθάρες που, παρά το ασυνήθιστο τότε ακόμη άκουσμά τους, αναβίωναν ευρηματικά τα ηχοχρώματα ιστορικών οργάνων όπως το λαούτο και το τσέμπαλο. Υποστήριξα έμπρακτα πως χρειάζεται να επαναπροσδιορίσουμε την προσέγγισή μας στις μεταγραφές της κιθάρας, να κατανοήσουμε καλύτερα τα ιστορικά όργανα που η σύγχρονη κιθάρα διαδέχτηκε και να αξιοποιήσουμε τα Urtext. Επίσης, πως ο γόνιμος προβληματισμός περί ιστορικά τεκμηριωμένης ερμηνείας, ενεργός ήδη από δεκαετίες στα πληκτροφόρα, τα έγχορδα, τα πνευστά, την όπερα, έπρεπε επιτέλους να αξιοποιηθεί και από εμάς τους κιθαρίστες, με τη βοήθεια δημιουργικών μεθόδων όπως η Αισθητική Κερτσόπουλου.
Νομίζω πως, μέσα στα χρόνια, προτάγματα σαν αυτά επιβεβαιώνονται στην πράξη. Τότε όμως, αυτή η «αιρετική» για πολλούς υπέρβαση των εσκαμμένων με έφερνε συχνά σε αντιπαράθεση με καθηγητές, συμφοιτητές και κριτικούς, η οποία δεν ήταν πάντα εύκολη, ήταν όμως, πιστεύω, εποικοδομητική για όλες τις πλευρές.
Τ. Β. Αναφερθήκατε στην «αισθητική Κερτσόπουλου», που παρουσιάσατε για πρώτη φορά στα ηχογραφήματά σας με τίτλο Reinventing guitar, Volumes Ι και ΙΙ. Θα θέλατε να εξηγήσετε το πλαίσιο (ιστορικό, επιστημονικό και καλλιτεχνικό) αυτής της αισθητικής με τρόπο εύληπτο, που να είναι κατανοητός από σπουδαστές κλασικής κιθάρας;
Σ.Γ.: Αισθητική Κερτσόπουλου είναι μια πλατφόρμα εφευρέσεων στον χώρο της κιθάρας και αφορά όργανα, χορδές και ειδικές ακουστικές εφαρμογές. Αποτελεί καρπό συνεχούς έρευνας στην κατασκευαστική παράδοση του οργάνου από τον δημιουργό της Γιώργο Κερτσόπουλο. Αναβιώνει ιστορικές μορφές, χορδίσματα, ηχοχρώματα και διατάξεις χορδών από νυκτά και πληκτροφόρα της Αναγέννησης και του Μπαρόκ, προτείνοντας καινοτόμες επεμβάσεις που προορίζονται για τη σημερινή κιθάρα.
Bach: Toccata BWV 914 για πληκτροφόρο
σε υψίφωνη σκαφτή πεντάλ κιθάρα
Τ.Β. Γιατί όμως είναι αναγκαία αυτή η αναβίωση;
Σ.Γ.: Το να θεωρούμε την κιθάρα έναν ενιαίο ιστορικά τύπο οργάνου είναι επιστημονικά παραπλανητικό: εκφράζει μια ομοιογένεια που ποτέ δεν υπήρξε. Όπως γνωρίζουμε, η σημερινή κιθάρα διαθέτει έξι μονές χορδές, μεσαιοχαμηλή έκταση μεταξύ βιόλας και τσέλου, και χροιά που καθορίζεται από το υλικό του νάυλον που εισήγαγαν το 1948 οι Segovia και Augustine, σε αντικατάσταση του εντέρου που δέσποζε ως τότε, και που ήταν ασύγκριτα λαμπερότερο, αλλά τονικά ευαίσθητο και κυρίως δυσεύρετο.
Αντίθετα, η αναγεννησιακή και μπαρόκ κιθάρα, η βιχουέλα, το λαούτο, το τσέμπαλο, και όλα τα συναφή όργανα των οποίων οι μεταγραφές αποτελούν σημαντικό μέρος του ρεπερτορίου, διέθεταν μεταβλητά και μικτά χορδίσματα σε ποικίλες περιοχές κι εκτάσεις, εντέρινες και μεταλλικές χορδές με μονές, διπλές, ή τριπλές διατάξεις, και λαμπερές χροιές με ηχοχρωματικές διαφοροποιήσεις ανά περιοχή οργάνου ή ύψος.
Υπάρχει λοιπόν μια τεράστια αισθητική ασυνέχεια μεταξύ ιστορικών οργάνων και σύγχρονης κιθάρας. Η Αισθητική Κερτσόπουλου, ως μεθοδολογία ανοιχτού κώδικα, γεφυρώνει αυτήν την ασυνέχεια εξοπλίζοντας το όργανο με νέα υλικά χορδών (μεταλονάυλον, μεταλόνημα), ευέλικτα χορδίσματα ως και μιάμιση οκτάβα ψηλότερα από το σημερινό, και καινοτόμες κατασκευαστικές εφαρμογές: πεντάλ, σκαφτά τάστα, ποικιλόμορφα αντηχεία, support amplifiers, κλπ.
Scarlatti: Harpsichord Sonata K491/L164
Τ.Β. Πώς προέκυψε ο όρος «Reinventing Guitar»;
Σ.Γ.: Από τη μεριά μου, μετέχοντας σε αυτήν την προσπάθεια αναβίωσης της αισθητικής εμπειρίας του οργάνου, εισήγαγα τον όρο Reinventing Guitar, Επανεφευρίσκοντας την κιθάρα, που αποκρυσταλλώνει την ερμηνευτική, τεχνική και διδακτική μου προσέγγιση στο παλιό και νέο ρεπερτόριο. Ειδικά σε ότι αφορά τις μεταγραφές, προσπαθώ οι ερμηνείες μου να πατούν στο ύφος κάθε ιστορικής περιόδου και το ηχητικό ιδίωμα των μητρικών οργάνων, αξιοποιώντας ταυτόχρονα όλα τα ανυπέρβλητα συγκριτικά πλεονεκτήματα που η σύγχρονη κιθάρα προσφέρει ως προς τεχνική, intonation, ένταση.
Χρησιμοποιώ κλασικές κιθάρες του Γιώργου Κερτσόπουλου κι έχω πάντα την αμέριστη συνεργασία του για τις τροποποιήσεις που χρειάζομαι ανάλογα με το κάθε ερμηνευτικό ζητούμενο, τροποποιήσεις που αφορούν τύπους οργάνου, κούρδισμα, χροιά, αριθμό και υλικό χορδών.
Για παράδειγμα, για την ερμηνεία έργων Bach ή Weiss που πρωτότυπα γράφτηκαν για το μπαρόκ λαούτο με τις 13 ή 14 διπλές εντέρινες ή μεταλλικές χορδές κουρδισμένες σε οκτάβες, χρησιμοποιώ τριπλο/διπλο/μονών χορδών πεντάλ κιθάρα (Εικόνα 1, Video 1).
Για την ερμηνεία έργων που προέρχονται από το τσέμπαλο (πχ Σονάτες Scarlatti, Σουίτες Handel), το οποίο διέθετε μεταλλικό, ξερό κι ένρινο ηχόχρωμα και πολλαπλές διατάξεις χορδών, χρησιμοποιώ είτε διπλόχορδη πεντάλ κιθάρα (Εικόνα 2, Video 2), ή εναλλακτικά υψίφωνη πεντάλ κιθάρα μονών χορδών με σκαφτή ταστιέρα (Εικόνες 3,4 - Videos 3,4). Οι επιλογές είναι ανεξάντλητες!
|
Εικ.1: Πεντάλ τριπλο/διπλο/μονών χορδών κιθάρα (Φωτογραφίες Αρχείου Σ.Γ.) |
Video 1: Bach: Allemande (Lute Suite BWV 995) |
|
Εικ. 2: Πεντάλ κιθάρα διπλών χορδών
|
|||
|
Εικ. 3,4: Υψίφωνη πεντάλ κιθάρα με σκαφτή ταστιέρα |
Video 3: Handel: Air Variations The Harmonious Blacksmith για τσέμπαλο
|
|
|
Τ. Β. Στο ηχογράφημά σας “Α healing fire” περιλαμβάνονται εκτός από έργα των Johann Sebastian Bach, Benjamin Britten και έργα λιγότερο δημοφιλών συνθετών, όπως της Sofia Gubaidulina. Για ποιους λόγους νομίζετε ότι υπάρχουν λιγότερες γυναίκες συνθέτες;
Σ.Γ.: Είναι πράγματι λιγότερες αλλά παίζονται και λιγότερο. Πρόσφατο άρθρο του Discover Music αναφέρει πως το ποσοστό έργων γυναικών συνθετριών που παρουσιάστηκαν από τις 100 πιο φημισμένες ορχήστρες του κόσμου στη σαιζόν 2020-21, ήταν μόλις 5%!
Αναμφισβήτητα οι γυναίκες βίωσαν έναν διαχρονικό ακρωτηριασμό των ελευθεριών τους στο δημόσιο βίο (μόρφωση, εργασία, ψήφος) και, αν όχι τον πλήρη αποκλεισμό, σίγουρα μία ελλιπή αντιπροσώπευση σε όλα τα επιστημονικά ή καλλιτεχνικά επαγγέλματα που απαιτούσαν δημόσια έκθεση. Παρόλα αυτά, ήδη από τον 1ο αι. μ.Χ. υπάρχουν επίσημα καταγεγραμμένες συνθέτριες που ανήκαν στην αριστοκρατία ή τον κλήρο, ενώ από τον 16ο αι. καταγράφεται υπολογίσιμη γυναικεία παραγωγή.
Ειδικά ο ρόλος της γυναίκας-δημιουργού, που διεκδικήθηκε από κινήματα του τέλους του 19ου αι, υπονομεύτηκε έντονα, ενώ πολλές αξιόλογες συνθέτριες δεν θα ήταν καν γνωστές αν δεν τύχαιναν συγγενείς του διάσημου αδερφού (Fanny Mendelssohn), πατέρα (Cosima Lizst), ή συζύγου (Clara Schumann). Ειδικά στον χώρο της κιθάρας, εκτός από την κορυφαία Gubaidulina, έχουμε σημαντικό αλλά σχετικά άγνωστο ρεπερτόριο αξιόλογων συνθετριών: Obrovska, Peyrot, Finzi, Salvador, Mamlok.
Για να απαντήσω όμως πιο συνολικά στο ερώτημά σας, θα προσθέσω πως σε επίπεδο συλλογικών κεκτημένων και παρά την υποκριτική ρητορεία του δυτικού κόσμου περί πολιτικής ορθότητας στην εξατομικευμένη διαχείριση των ανισοτήτων, η σύγχρονη εργαζόμενη γυναίκα -και κυρίως μητέρα- παραμένει στην πράξη θεσμικά ανυποστήριχτη και υποβιβάζεται διαρκώς.
Fernande Peyrot: Préludes pour guitare
Τ. Β. Στο ηχογράφημά σας “EL ALEPH”, περιλαμβάνονται έργα του 20ου και 21ου αιώνα. Τι ιδιαιτερότητες έχει η ερμηνεία των έργων σύγχρονης μουσικής, ιδιαιτέρως δε, στην περίπτωση που έχουν δημιουργηθεί από συνθέτες ειδικευμένους σε άλλα μουσικά όργανα;
Σ.Γ.: Τα πιο πολλά νέα έργα προέρχονται από συνθέτες-κιθαρίστες: Assad, Brower, Bogdanovic, Dyens, Ourkouzounov, Rak, Koshkin, κ.ά. Είναι καλογραμμένα, αξιοποιούν νέα ηχοχρώματα και εφφέ, και εντυπωσιάζουν με την ακροβατική τους δεξιοτεχνία. Είναι συνήθως εύληπτα και ψυχαγωγικά, με το βαλκανικό ή ιβηρικό φολκλόρ και τις λατινοαμερικάνικες και τζαζ προεκτάσεις του τελευταίου να δεσπόζουν και να ανακυκλώνονται. Υπάρχουν και πιο απαιτητικά ως προς την κατανόησή τους σύγχρονα έργα σε μεγάλες ή μικρότερες φόρμες, έργα με λόγιο χαρακτήρα και στοχαστική δύναμη, αντιπροσωπευτικά των πρωτοποριακών ρευμάτων που συγκλονίζουν την εποχή μας. Σπουδαία τέτοια έργα απαιτούν εκ μέρους του κιθαρίστα διανοητική εγρήγορση, μεστή τεχνική και εξοικείωση με τις σύγχρονες συνθετικές τάσεις.
Θέλω όμως να σημειώσω και μια υποσυνείδητη προκατάληψη πολλών σύγχρονων συνθετών απέναντι στην κιθάρα, που δεν είναι εύκολο να ανατραπεί. Ο ίδιος ο Bream απέτυχε να αποσπάσει κάποιο σόλο έργο για κιθάρα από τους Stravinsky και Shostakovich, ακόμα μάλιστα και απ’ τον Hindemith, ο οποίος έγραψε τουλάχιστον ένα σπουδαίο σόλο έργο για κάθε άλλο όργανο!
Η κιθάρα θεωρείται συνθετικά δυσπρόσιτη και ακατανόητη από συνθέτες που δεν είναι κιθαρίστες. Επίσης δεν αποτελεί όργανο ορχήστρας κι αυτό την περιθωριοποιεί περισσότερο. Για μένα, ωστόσο, το γεγονός πως οι κιθαρίστες δεν διαθέτουμε πρωτότυπο ρεπερτόριο ούτε και μεταγραφές (άρα καθόλου συλλογικό βίωμα) από το συγκλονιστικό έργο των κορυφαίων του κλασικισμού και ρομαντισμού, Haydn και Mozart, Beethoven και Schubert, Schumann και Brahms, αποτελεί την πιο εκκωφαντική ασυνέχεια στον ιστορικό ειρμό του ρεπερτορίου μας που αντανακλάται και στο σήμερα.
Επεκτείνοντας λοιπόν το ερώτημά σας, θα ισχυριστώ πως αν επιθυμούμε ένα στέρεο μέλλον για την κιθάρα, αντάξιο οργάνων με στιβαρές παραδόσεις όπως το πιάνο και το βιολί, χρειάζεται κυρίως εξωστρέφεια. Πρέπει οι κιθαρίστες να προσκαλέσουμε, να εμπνεύσουμε, να εμψυχώσουμε συνθέτες που δεν έχουν απαραίτητα ειδίκευση στην κιθάρα να γράψουν νέα ποιοτικά έργα, εκπαιδεύοντας ταυτόχρονα τους εαυτούς μας και το κοινό να τα υποδεχτεί. Δηλαδή ό,τι έκανε ο Segovia (παρεμβατικά, ιδιοσυγκρασιακά, αλλά το έκανε!), ο Bream και τόσοι άλλοι, παραδίδοντάς μας αριστουργήματα των Ponce, Martin, de Falla, José, Henze, Bennet, Tippet, Britten, Maw, Fricker, Ginastera, Takemitsu, Ohana, Berio, Rautavaara, Hétu, κι ακόμα Scelsi, Hespos, Lachenmann, Carter!
Θα χαρακτήριζα υπαρξιακή μια τέτοια πρόκληση για τη σύγχρονη κιθάρα.
Stepan Rak: Temptation of the Renaissance
Benjamin Dwyer: 'Etude Nr 2 for Guitar: "After Britten"
Manuel de Falla: Dance Nr 1 "La Vida Breve"
Τ. Β. Έχετε δώσει πολλά ρεσιτάλ κιθάρας στο εξωτερικό, Ευρώπη, ΗΠΑ, Αυστραλία, Ασία. Με βάση την πλούσια διεθνή εμπειρία σας, σε ποιο μέρος του κόσμου θεωρείτε ότι υπάρχει η πιο σημαντική Σχολή Κλασικής Κιθάρας;
Σ.Γ.: Θεωρώ πως σημαντικές σχολές κιθάρας αναδύονται πια σε όλα τα μέρη του κόσμου, όπως και στην Ελλάδα, με εντυπωσιάζουν όμως ιδιαίτερα –και για διαφορετικούς λόγους– οι Ρωσία, Κίνα, Κούβα, Αργεντινή και Βραζιλία.
Φωτογραφία: DENISE CUI
Τ. Β. Πώς κρίνετε την Ελληνική Σχολή Κλασικής Κιθάρας και τι άποψη πιστεύετε ότι επικρατεί γι’ αυτήν στο εξωτερικό;
Σ.Γ.: Οι κιθαρίστες της νέας γενιάς υπόσχονται πολλά. Κρίνοντας από τη διδακτική μου εμπειρία και τη συμμετοχή μου σε κριτικές επιτροπές διεθνών διαγωνισμών όπου Έλληνες κι Ελληνίδες βραβεύονται με υψηλότατες διακρίσεις, είμαι βέβαιη πως με αυτό συντάσσεται διεθνώς ο κιθαριστικός κόσμος.
Διαθέτουμε γενιές εξαιρετικών Δασκάλων, μία φυσική τεχνική ευστροφία κι ευχέρεια, αλλά και ρυθμικό και μελωδικό ένστικτο που ανάγονται στα ιστορικά βάθη των μουσικών μας παραδόσεων.
Έχουμε όμως και πολύ δρόμο μπροστά. Όπως συμβαίνει και στον χώρο της Σύνθεσης, η κάθε Εθνική Σχολή αντλεί από τα ιδιαίτερα συλλογικά της πολιτισμικά χαρακτηριστικά, και προτείνει κάτι νέο και μοναδικά αναγνωρίσιμο, που τόσο πιο σπουδαίο είναι, όσο πιο οργανικά ενσωματώνει συμπληρωματικές προς αυτό παραδόσεις. Ο Bartók ή ο Σκαλκώτας είναι ζωντανά παραδείγματα.
Πιστεύω, αντίστοιχα, πως η ικανότατη Σχολή Ελλήνων κιθαριστών θα απογειωνόταν αν, αξιοποιώντας τις ιδιαίτερες ευκολίες της, κατάφερνε να αναμετρηθεί με τα δύσκολα ζητήματα της σύγχρονης κιθάρας, τα οποία, όπως ανέφερα, σχετίζονται με τον ποσοτικό αλλά κυρίως ποιοτικό εμπλουτισμό του ρεπερτορίου της τόσο με μεταγραφές όσο και με πρωτότυπα έργα, συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών.
Θέλουμε ποιοτικές, τεκμηριωμένες, συναρπαστικές ερμηνείες σε παλιά και νέα έργα. Και όπως μου ενστάλαξε μέσα στα χρόνια ο δικός μου Δάσκαλος, ο Γιώργος Κερτσόπουλος, ο δρόμος είναι να μην επαναπαυόμαστε στα δοσμένα ή τα ήδη κεκτημένα, αλλά να παλεύουμε διαρκώς για το αβέβαιο, το αδύνατο, το μέχρι χτες αδιανόητο, με όλα τα ρίσκα.
Nikos Athanassakis: Kalamatianos
Τ. Β. Στα ρεσιτάλ, ποικίλει ο τρόπος αλληλεπίδρασής σας με το κοινό ανάλογα με την κουλτούρα κάθε χώρας, ή υπερισχύουν άλλοι παράγοντες, όπως πχ ο βαθμός εξοικείωσης του κοινού με την κλασική κιθάρα;
Σ.Γ.: Η κουλτούρα της κάθε χώρας και ο βαθμός εξοικείωσης του κοινού με το όργανο, αλλά και με το κάθε ξεχωριστό έργο είναι παράγοντες που με επηρεάζουν πολύ, προκαθορίζοντας και τον σχεδιασμό των προγραμμάτων μου. Βασικό ρόλο παίζει η δυναμική της στιγμής, η αξιοποίηση του τυχαίου. Επίσης, βρίσκω ενδιαφέρον να μιλώ στο κοινό πριν το κάθε ρεσιτάλ, δημιουργώντας μία «συνενοχή» που διευκολύνει τη μουσική πρόσληψη.
Τ. Β. Ο αείμνηστος συνθέτης και Ακαδημαϊκός, Θεόδωρος Αντωνίου, είχε υπάρξει Δάσκαλός σας στη Σύνθεση. Θυμάστε στοιχεία από τη διδασκαλία του που σας επηρέασαν ως μουσική προσωπικότητα;
Σ.Γ.: Γνώρισα τον Αντωνίου το 2004 όταν διηύθυνε σε πρώτη παρουσίαση το έργο μου Τρία Αποσπάσματα από τον Ηράκλειτο για μέτζο σοπράνο και ορχηστρικό σύνολο, με το σύνολο ΑLEA III στη Βοστώνη. Είχα μόλις ολοκληρώσει τις σπουδές μου στη σύνθεση με Καθηγητή τον Γιώργο Σιωρά. Ο Αντωνίου με άκουσε σε σύγχρονα κιθαριστικά έργα, και με αφορμή αυτά, αναλύσαμε διεξοδικά πρωτοποριακές συνθετικές τεχνικές.
Δύο στοιχεία της διδασκαλίας του υπήρξαν για μένα καθοριστικά. Το πρώτο είναι η σχολαστική προσήλωση εκ μέρους του συνθέτη στη σημειογραφική ακρίβεια της παρτιτούρας.
Το δεύτερο αφορά στην τέχνη της φωνητικής γραφής. Ο Αντωνίου με βοήθησε να εμβαθύνω σε κομβικές έννοιες όπως: προσωδία, μελοποιία, εκφορά, τονισμός λέξης σε σχέση με τονισμό μουσικής φράσης, γλωσσική μουσικότητα.
Τ. Β. Σε συνέντευξή σας, αναφερόμενη στο συνθετικό σας έργο, επισημαίνετε τα ακόλουθα: «Μελετώ εντατικά τη μουσική ουσία και δομή της αρχαίας ελληνικής ποίησης. Αντλώ από ένα συνθετικό πανόραμα μουσικών νόμων, αρχών, δομών και κραδασμικών ποιοτήτων που κρύβεται εκεί, πάντα αποσκοπώντας σε ένα σύγχρονο ιδίωμα που ν' αφορά το σημερινό ακροατή ή θεατή». Πώς διαμορφώνεται σήμερα το συνθετικό σας ιδίωμα;
Σ.Γ.: Η περιγραφή αυτή εξακολουθεί να με αντιπροσωπεύει. Η εμπειρία σαφώς διαφέρει, αλλά η συνθετική μου γλώσσα παραμένει στην ουσία της ίδια, όπως ένα τοπίο παραμένει ίδιο με την πάροδο του χρόνου και την εναλλαγή των εποχών.
Εμπνέομαι πάντα από την παγκόσμια ποίηση και τις εκθαμβωτικές μουσικές ποιότητες του αρχαίου ελληνικού δράματος. Αντλώ κυρίως από τη φωνή και τις διαχρονικές φυσικές δυνατότητες και προεκτάσεις του μέλους, θρησκευτικές ή κοσμικές. Παλεύω την Αφαίρεση, τη Συμπύκνωση, το πώς δηλαδή μπορώ να χαλιναγωγήσω διάφορα συνθετικά μου στερεότυπα, φλυαρίες, εκκεντρικότητες, ώστε να φωτιστεί γαλήνια στην καρδιά του ακροατή η Γυμνή σάρκα της συγκίνησης, όπως αποκάλεσε ο Debussy την πεμπτουσία της μουσικής πράξης. Αυτή είναι η πυξίδα μου, η πατρίδα μου, αυτήν θεωρώ ιερή αποστολή του καλλιτέχνη στο δυστοπικό κόσμο του σήμερα.
Σέβομαι απεριόριστα τους σύγχρονους συνθέτες που μέσω της ελάχιστης φόρμας παραδίδουν μέγιστη πνευματική πυκνότητα, όπως ο Kurtág, η Gubaidulina. Και αντίστροφα, υποκλίνομαι στον Bach, που μας χάρισε συμπυκνωμένες στιγμές Κάθαρσης, ακόμη και στα ασύλληπτα σε πολυφωνική και διανοητική πολυπλοκότητα έργα της τελευταίας του δεκαετίας, όπως η Τέχνη της Φούγκας.
Smaro Gregoriadou: Balkan Dance Nr 1
Τ. Β. Έχετε πολυετή διδακτική εμπειρία, στο πλαίσιο της οποίας κάνετε λόγο για «Περιεκτική Ερμηνεία και Λειτουργική Τεχνική». Θα θέλατε ν’ αναφερθείτε εκτενέστερα στην παιδαγωγική σας προσέγγιση;
Σ.Γ.: Η παιδαγωγική της ερμηνείας με ενδιέφερε πάντα πολύ. Μέσα στα χρόνια και με την επιρροή σπουδαίων προσωπικοτήτων που είχα την τύχη να συναντήσω και ιδιαίτερα του αξέχαστου Δασκάλου μου Γιώργου Χατζηνίκου (1923-2015), προσπαθώ να μοιραστώ με τους μαθητές μου απαντήσεις, ή αν προτιμάτε να βαθύνω τα ερωτήματα, γύρω από την αληθινή ουσία και τους νόμους της ερμηνείας.
Ποιος είναι άραγε πραγματικός ερμηνευτής; Η άρτια τεχνική, η σχολαστική ακαδημαϊκή προσέγγιση, η ενστικτώδης «μουσικότητα» δεν αρκούν από μόνες τους. Χρειάζεται μία μεθοδολογία που να εναρμονίζει οργανικά όλες τις δεξιότητες, ώστε να εξάγουμε από τη μουσική την ανώτερη δυνατή ωφέλεια. Αυτό επιτυγχάνεται σε πολλά στάδια, αλλά θα σταθώ μόνο στο πρώτο, την Ενσωμάτωση, που είναι και το πιο δύσκολο και χρονοβόρο.
Εν-σωμάτωση όπως δηλώνει η λέξη, σημαίνει να χρησιμοποιείς συνειδητά τα βασικά εκφραστικά σου εργαλεία, αναπνοή και φωνή, χειρονομία και κίνηση, για να περάσεις στο σώμα όλα τα εσωτερικά στάδια της μουσικής ζωής του έργου που ο συνθέτης κρύβει συνειδητά πίσω από τις νότες. Ο Χατζηνίκος αποκαλούσε τα στάδια αυτά Εσωτερική κίνηση, ενώ ο Schoenberg, σε ένα γράμμα του 1914 στον νεαρό τότε Scherchen χρησιμοποίησε τη φράση Inwardness intensified, Επαυξημένη εσωτερικότητα.
Μαθαίνεις να μιλάς την μουσική γλώσσα σαν να είναι η μητρική σου. «Ζεις», περπατάς και αναπνέεις κάθε λεπτομέρεια της παρτιτούρας, νότα, παύση, ή σιωπή, κάθε αλλαγή μέτρου ή tempo, αγωγική ή δυναμική διαφοροποίηση, ρυθμική, μελωδική, ή συνηχητική πληροφορία. Κατόπιν ρευστοποιείς σε ζωντανό ήχο όλη αυτήν την άυλη ενσωματωμένη εμπειρία περνώντας την στην «ύλη», δηλαδή στο όργανο, στις νότες, στην άρθρωση, στη φραστική, στις δυναμικές, στη διάκριση φωνών, κοκ.
Η Ενσωμάτωση δεν είναι μια τυχαία ή αυθαίρετη διαδικασία, ούτε εναπόκειται στο ένστικτο, ή το καλό γούστο -αυτό, όπως είπε ο Kirkpatrick, είναι δευτερεύον μπροστά στις εγγενείς αξίες της μουσικής. Αντίθετα, ακολουθεί αυστηρούς κανόνες που υπηρετούν τον συνθέτη και το ιδίωμά του, τη νομοτέλεια του ύφους, της εποχής, της φόρμας. Για παράδειγμα, το adagio του Bach περπατιέται διαφορετικά από του Bruckner. Ένα rallentando αρθρώνεται αλλιώς αν εκφράζει διανοητικό δισταγμό, συγκινησιακό πάγωμα, ή σωματικό φρενάρισμα. Όταν ένα θέμα επανεμφανίζεται, οφείλει να παίζεται «αναβαπτισμένο», δηλαδή εξελικτικά διαφοροποιημένο και με ανανεωμένο ενεργειακό αποτύπωμα. Η υπονόμευση της αρμονικής τάξης που επιχειρεί κάθε appoggiatura, πρέπει να δοκιμάζεται στο τεστ της αναπνοής και της φωνής πριν περάσει στο όργανο.
Ονομάζω την προσέγγισή μου Περιεκτική Ερμηνεία και Λειτουργική Τεχνική. Αφορά κάθε όργανο ή φωνή και εμβαθύνει στα «τι», «πώς» και «γιατί» της ερμηνευτικής διαδικασίας. Αλληλεπιδρά με την έννοια της Επανεφεύρεσης, του reinventing.
Με τον Γιώργο Χατζηνίκο στο φεστιβάλ Χόρτου Ν. Πηλίου (1994)
Τ. Β. Πώς επηρεάστηκε το καλλιτεχνικό σας έργο από τα σκληρά μέτρα που επιβλήθηκαν λόγω των συνθηκών της πανδημίας;
Σ.Γ.: Η πανδημία ανέβαλε ή ματαίωσε προγραμματισμένες συναυλίες και σεμινάρια και εισήγαγε την διαδικτυακή εργασία και ψυχαγωγία (μάθημα, συναυλία, κλπ) που, παρά τον βολικό τους χαρακτήρα, αποτελούν έννοιες αντικοινωνικές κι επικίνδυνες. Ειδικά στην Ελλάδα, η αποτυχημένη διαχείριση της πανδημίας μάς στοίχισε ακριβά σε εργασιακό, καλλιτεχνικό και ψυχολογικό επίπεδο. Ανυπομονώ για την περιβόητη κανονικότητα.
Τ. Β. Στις 21/2/22 παραχωρήσατε ρεσιτάλ στο διεθνές Φεστιβάλ Κιθάρας που πραγματοποιήθηκε στο Μαϊάμι των ΗΠΑ. Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας από αυτή τη διοργάνωση;
Σ.Γ.: Το Miami International Guitart Festival (MIGF) είναι μία εξαιρετική κιθαριστική συνάθροιση κι ένα από τα πιο ονομαστά φεστιβάλ των ΗΠΑ. Διοργανώνεται σε ετήσια βάση από το Florida International University School of Music και άλλους φορείς, με την καλλιτεχνική διεύθυνση του Prof. Mesut Ozgen.
Η φετινή έκδοση ήταν αφιερωμένη στις Γυναίκες της Κιθάρας. Προσκλήθηκαν σολίστ διεθνούς εμβέλειας, σύνολα κι ορχήστρες, και διοργανώθηκαν masterclasses, διαλέξεις, πάνελ νέων συνθέσεων, εκθέσεις οργάνων και φυσικά διαγωνισμοί με εντυπωσιακό επίπεδο. Είχα την τύχη να συνυπάρξω με σπουδαίες προσωπικότητες απ’ όλο τον κόσμο κι έχω τις καλύτερες εντυπώσεις από τη διοργάνωση, το εγκάρδιο πνεύμα και το υψηλό επίπεδο των δράσεων.
Smaro Gregoriadou: El Aleph after J.L.Borges for guitar ensemble (i.Prism)
Φωτογραφία: MIAMI INTERNATIONAL GUITART FESTIVAL
Τ. Β. Ποια είναι τα επικείμενα καλλιτεχνικά σας σχέδια;
Σ.Γ.: Ευελπιστώ πως θα πραγματοποιηθούν οι συναυλίες, τα σεμινάρια και οι ηχογραφήσεις που αναβλήθηκαν λόγω covid. Μ’ ενδιαφέρει ιδιαίτερα η ολοκλήρωση του νέου μου ηχογραφήματος με τις 12 Études για κιθάρα του σπουδαίου Ιρλανδού συνθέτη, κιθαρίστα και μουσικολόγου Benjamin Dwyer˙ επίσης, η επικείμενη σύμπραξή μου με την ορχήστρα Symphonia Momentum υπό τον εξαιρετικό Christoph Schlüren στο Κοντσέρτο για Φλάουτο και Άρπα K.299/297c σε Nτο μείζονα του Mozart που έχω μεταγράψει για κιθάρα, φλάουτο και ορχήστρα εγχόρδων.
Benjamin Dwyer: 'Etude Nr 1 for Guitar: "Relentless" (2008)
Τ. Β. Θα θέλατε να τοποθετηθείτε σχετικά με κάποιο άλλο θέμα, για το οποίο δεν σας δώσαμε την ευκαιρία;
Σ.Γ.: Θέλω να προσθέσω πως ο ελληνικός καλλιτεχνικός κόσμος συγκλονίζεται για άλλη μία φορά από την ανάλγητη αλαζονεία της πολιτείας, που αντιδημοκρατικά, κυνικά, απροκάλυπτα απαξιώνει τους Έλληνες καλλιτέχνες και την επάρκεια των σπουδών τους. Είναι μια απαράδεκτη πρόκληση που ελπίζω να απαντηθεί μαζικά.
Αγαπητή κυρία Βαρουχάκη, σας ευχαριστώ θερμά για τη συνέντευξη. Πριν από μόλις λίγες εβδομάδες ο Νότης Μαυρουδής με τίμησε με την ευγενική του πρόσκληση στο TaR. Τον αποχαιρετώ με μια λέξη, που είναι ίσως λίγη για να περιγράψει την προσφορά του στον τόπο μας:
Ευγνωμοσύνη.
Τίνα Βαρουχάκη
varouchaki.tar@gmail.com
Μάρτιος 2023
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Το περιεχόμενο του κειμένου, το φωτογραφικό, βιντεογραφικό ή ηχητικό υλικό καθώς και η επιμέλεια του άρθρου είναι ευθύνη του συγγραφέα)
| Το TaR, εκπληρώνοντας το όραμα του ιδρυτή του Νότη Μαυρουδή (1945-2023), συνεχίζει να λειτουργεί ως μία ελεύθερη και αυστηρά μη κερδοσκοπική μουσική διαδικτυακή κοινότητα, που βασίζεται αποκλειστικά στην εθελοντική εργασία και στην εγκυρότητα των συνεργατών του. Δεν απασχολεί επαγγελματίες δημοσιογράφους, διορθωτές κλπ, άρα δεν έχει την υποδομή και τους πόρους ώστε να ελέγχει την ακρίβεια των πληροφοριών και την πνευματική ιδιοκτησία του υλικού που παρατίθεται (κειμένου, εικόνων, βίντεο, ηχογραφήσεων κλπ). Βασίζεται αποκλειστικά στην καλή πίστη του αρθρογράφου, ο οποίος είναι ο υπεύθυνος για τις απόψεις του και για το υλικό που επιλέγει, από το προσωπικό του αρχείο. Οποιοσδήποτε θεωρεί ότι θίγεται από την χρήση πληροφοριών και υλικού παρακαλείται να το δηλώσει άμεσα ώστε να γίνει άμεση διόρθωση (tar.onlinemag@gmail.com). Το TaR έχει ως στόχο να στηρίξει την ποιοτική μουσική δημιουργία κι όχι να θίξει με οποιονδήποτε τρόπο τους δημιουργούς και το έργο τους. Επίσης, η πληροφόρηση που το TaR παρέχει μέσω των ενημερωτικών στηλών του για συναυλίες, εκδόσεις, σεμινάρια, διαγωνισμούς, φεστιβάλ κλπ εξαρτάται αποκλειστικά από τα Δελτία Τύπου που στέλνουν οι ενδιαφερόμενοι καλλιτέχνες ή διοργανωτές, τα οποία το TaR δημοσιεύει πάντα "καλή τη πίστει". Το TaR δεν φέρει ευθύνη για πιθανές ανακρίβειες και βασίζεται στην βοήθεια των αναγνωστών ώστε να διορθώνονται τα όποια προβλήματα. Διαχειριστής: Κώστας Γρηγορέας Ιδρυτής: Νότης Μαυρουδής |
