GALLO NEGRO, GALLO ROJO
(Μαύρος πετεινός, κόκκινος πετεινός)
Μια κοινωνικοπολιτική ανα-θεώρηση της Τέχνης του Φλαμένκο μέσα από την δημιουργική πλημμυρίδα μιας ιστορικής, ευγενικής, περήφανης κάστας, άρρηκτα δεμένης με την πανάρχαιη και άγνωστη ιστορία—αυτής των τσιγγάνων, των ειρηνικών πολεμιστών της αρχαίας Πενταποταμίας.
Αφιερώνεται από καρδιάς στον Diego del Gastor, κιθαριστή από το Moron de la Frontera, gitano por todos los quatro costados, Άγγελο επί Γης του στροβιλισμού του duende, οδηγού Κάθαρσης Ψυχής τε και σώματος
O Diego del Gastor συνοδεύοντας με την κιθάρα του τον μεγάλο Juan Talega σε μια ιδιωτική συγκέντρωση στην Σεβίλλη το 1960 σε στιγμές μουσικής χαράς, σε στιγμές δαιμονικού, τσιγγάνικου duende.
Οι τσιγγάνοι καλλιτέχνες του Φλαμένκο που πολέμησαν και πέθαναν για να υπερασπίσουν την Δημοκρατία αγωνιζόμενοι κατά του Φράνκο.
Ο πρωτοποριακός ζωγράφος, τσιγγάνος Helios Gomez, αριστερά, μαζί με συντρόφους δημοκρατικούς σε ένα οδόφραγμα,υπερασπίζοντας την Βαρκελώνη.
Πολλοί ήταν οι τσιγγάνοι τραγουδιστές του Φλαμένκο που έδωσαν τη ζωή τους πολεμώνας για την Δημοκρατία και η φωνή τους έσβησε είτε στο μέτωπο, είτε στο εκτελεστικό απόσπασμα, ακόμα και μέσα από την αιχμαλωσία η και την εξορία.
«....Σαν τραγουδήσει ο μαύρος πετεινός,
Εφυγε πια η μέρα...
Σαν τραγουδήσει ο κόκκινος,
Κι’ άλλος μετά φωνάζει....»
(Στιχάκια από ένα τραγούδι που γράφτηκε για τον Ισπανικό εμφύλιο γύρω στο 60, και μεταφέρθηκε στα καθ΄ ημάς σαν « Κόκκινο γαρύφαλο» από τον Αργύρη Κουνάδη).
Στη Διονυσιακή μέθεξη.
Μελετώντας τα τελευταία χρόνια το έργο, τη ζωή, τις ρίζες, εν τέλει, την τόσο ιδιαίτερη προσωπικότητα του πολυτάλαντου Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, όσο βέβαια και τον τραγικό θάνατό του, στην απαρχή του καταστροφικού Ισπανικού εμφύλιου πολέμου, και, φυσικά, μέσα από δόκιμες εκτενείς μελέτες και βιογραφίες, ανακάλυψα, οτι ο Γραναδίνος ποιητής είχε όντως τσιγγάνικο αίμα, που προέρχονταν από την σύζυγο του προπάππου του, η οποία είχε το επώνυμο Vargas....Από τα τέσσερα αδέλφια—παππούδες του Φεδερίκο, ένας έπαιζε bandurria και κιθάρα, και μάλιστα εμφανίζονταν και στο περίφημο cafe cantante της εποχής, το θρυλικό Cafe de Chinitas…., ο δεύτερος ήταν δεινός βιολιστής και μουσικόφιλος, ...o δε τέταρτος αδελφός, γνωστός στην εποχή του ραψωδός και κιθαρίστας Baldomero γυρνούσε τα χωριά, στις φιέστες και τα πανηγύρια, τραγουδώντας τα τοπικά Fandangos, τα Polos αλλά και τις Tonas….
Η αποκάλυψη αυτή, όχι και τόσο γνωστή ευρύτερα, παράλληλα με την εκτέλεση του μεγάλου ποιητή στις πρώτες μέρες του Ισπανικού εμφύλιου στα περίχωρα της Γρανάδας, της πόλης του, με έκανε να κοιτάξω κάπως πιο βαθειά αυτά τα δραματικά χρόνια, ιδιαίτερα μάλιστα από την πλευρά των τσιγγάνων, αυτής της ιδιαίτερης κάστας ανθρώπων που τιμούσαν πάντα και όσο τίποτε άλλο, την ανεξαρτησία τους.
Ανακάλυψα έτσι έκπληκτος ότι οι φτωχογειτονιές της πόλης, αντιστάθηκαν με κάθε μέσο στην αιφνίδια προέλαση των φρανκικών λόχων. Με πρόχειρο οπλισμό, οδοφράγματα, ορύγματα, κράτησαν την ανεξαρτησία της περιοχής, μέχρις ότου να υποκύψουν, φυσιολογικά πλέον, στην υπεροπλία του αντιπάλου.
Η εκτέλεση του Φεδερίκο,του εμβληματικού Γραναδίνου ποιητή, που, αντίθετα με τις προτροπές φίλων να εγκαταλείψει την πόλη του, επέλεξε να παραμείνει σαυτήν, με έκανε να προβληματιστώ πάνω στο θέμα της γενικότερης στάσης των τσιγγάνικων φυλών σε σχέση με τα συγκλονιστικά γεγονότα του Ισπανικού εμφύλιου.Γιατί για πολλούς τσιγγάνους καλλιτέχνες ο Φεδερίκο ήταν όχι μόνο η επιτομή του Φλαμένκο, αλλά και η φωνή και έμπνευση στις επιδόσεις τους.
ΒΑΛΕΝΘΙΑ, 4 ΙΟΥΛΗ 1937, Δημοκρατική Ισπανία.
Σαράντα ποιητές από όλα τα μέρη του κόσμου συγκεντρώνονται στην πόλη της Βαλένθια για το δεύτερο Συνέδριο των Συγγραφέων για την υπεράσπιση της κουλτούρας ενάντια στον φασισμό. Το συνέδριο συνεχίζεται και κλείνει στο Παρίσι με τον παρακάτω όρκο:
«..Στο όνομά σου Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, που πέθανες στην Ισπανία για την λευτεριά του ζωντανού λόγου, εμείς, οι ποιητές από πολλές χώρες του κόσμου,που μιλάμε και γράφουμε σε διάφορες γλώσσες, ορκιζόμαστε εδώ, όλοι μαζί, πως το όνομά σου δεν θα ξεχαστεί ποτέ πάνω στη γη... και πως στο όνομά σου, όσο υπάρχει καταπίεση και τυραννία, θα τις πολεμήσουμε και με την ζωή μας...»
Υπογράφουν: Μπρεχτ, Νερούδα, Αραγκόν, Ερεμπουργκ, Νικολάς Γκιγιέν, Ραφαέλ Αλμπέρτι,κ α
Ο μόνος Ελληνας ποιητής που, τιμώντας τον Φεδερίκο με τους συγκλονιστικούς στίχους του τον αποκάλεσε δυο φορές «Κατσίβελλε» και «Ατσίγγανε κι’αφέντη μου», ήταν βέβαια ο Νίκος Καββαδίας, χρωματίζοντας (από διαίσθηση; από γνώση; ) το τσιγγάνικο αίμα του ποιητή.
Τι σήμαινε λοιπόν να είσαι τσιγγάνος στην Ανδαλουσία τον 18ο και 19ο αιώνα; Να ζεις μια νομαδική ζωή με το καραβάνι, να ακολουθείς τους λαθρέμπορους από την Ρόντα μέχρι την Μάλαγα και την Θέουτα ή, να ζεις σε μια σπηλιά, ψηλά στο Αλμπαιθίν, ή ακόμα να ξενυχτάς στα καφωδεία της Σεβίγιας με την προοπτική ενός..νυχτοκάματου για εναν χορό ή τραγούδι!....ή, ακόμα, να περιμένεις τον κάθε εύπορο senorito να σε προσλάβει εσένα και την κομπανία σου για μια βραδιά κεφιού στην hacienda του...
Σε μια τέτοια βραδυά, ο τραγουδιστής Terremoto, και ο θρυλικός κιθαριστής Manolo el de Huelva (όρθιοι,δεύτερος και τρίτος από αριστερά) το 1925.
Τσιγγάνικο καραβάνι.
Η παρέλαση του στρατηλάτη Διονύσου με το άρμα συρόμενο από τίγρεις
Η άγνωστη ιστορία μιας περήφανης κάστας
με ρίζες βαθειές σε έναν πανάρχαιο πολιτισμό.
Eίμαι, από όσο μπορώ να γνωρίζω, σχεδόν σίγουρος ότι το ευρύ κοινό ελάχιστα γνωρίζει για τις τεράστιες ιστορικοκοινωνικές επιπτώσεις της Έκτης και Πέμπτης χιλιετηρίδας προ Χριστού στον γεωγραφικό χώρο από την αρχή της Αιγηίδας μέχρι την Πενταποταμία (Punjab) της Βόρειας Ινδίας.
Θα παρατηρήσουμε μετακινήσεις πολιτισμών που σημάδεψαν την πορεία φυλών, εθνοτήτων και αναδιαμόρφωσαν θρησκευτικές και κοινωνικές διαδικασίες.
Από τον χώρο της Αιγηίδας μέχρι την άκρη της Ευρώπης το Μεσογειακό φύλο, φορέας προηγμένου πολιτισμού, με γλώσσα και γραφή της Ιαπετικής (και όχι Ινδοευρωπαικής ) ομογλωσσίας, με παραδείγματα πρωτογραμμικής γραφής όπως αυτή του Δισπηλιού Καστοριάς (5250 π.Χ.), να επηρεάζει όλο τον Ευρωπαικό χώρο (Δ. Δημόπουλος, Λούντμαν). Αλλά και από το γεωγραφικό κέντρο της Αιγηίδας, δηλαδή την ευρύτερη περιοχή της Θράκης, προς τα Ανατολικά, να επεκτείνεται μέχρι την Β. Ινδία, στην περιοχή της Πενταποταμίας.
Στην μεγάλη αυτή περιοχή αναπτύχθηκε ένας πολύ προηγμένος πολιτισμός, γνωστός ως ο πολιτισμός του Mohenjo Darro και της Harappa (Ευαγγελόπουλος, Δερουκάκη), που άνθισε την 6η χιλιετηρίδα π.Χ.. Την περιοχή αυτή, κατά την πανάρχαιη παράδοση, επισκέφτηκε ο στρατηλάτης ημίθεος Διόνυσος, με το εκπολιτιστικό του στράτευμα, και ύστερα από μάχες..κατενίκησε τους Ινδούς και επηρέασε τον τρόπο ζωής, κοινωνικής, πολιτιστικής, θρησκευτικής των πληθυσμών της περιοχής. (Διόδωρος Σικελιώτης, Νόννος ).
Είναι ουσιαστικής σημασίας να τονίσουμε εδώ ότι οι τσιγγάνικες φυλές που κατέκλυσαν τις χώρες της Ευρώπης μετά την καταστροφή του προηγμένου και φιλειρηνικού Χαράππειου πολιτισμού, που προήλθε κύρια λόγω βίαιων φυσικών μεταβολών, και στις κάστες του οποίου διαβίωναν επί αιώνες, διατήρησαν, όπως αποδείχτηκε από επιστημονικές έρευνες, ταυτόσημο DNA με τις Χαράππειες ρίζες.
Απεικόνιση του Ιερού Γάμου στην Χαράππεια παράδοση.
Ενδιαφέρουσα (συμβολική; ) συνύπαρξη Χαράππειων και Ελληνικών γλυπτών.
Στην ιδιαίτερα αξιόλογη επιστημονική έρευνα της κ. Βασιλείας Δερουκάκη (Διονυσιακά ευρήματα στίς πόλεις της Κοιλάδας του Ινδού, περιοδικό Τρίτο Μάτι, Δεκέμβρης 2014), αναφέρονται χαρακτηριστικά τα πέντε κυριότερα στοιχεία-αποδείξεις για την εκστρατεία του Διονύσου στην Ινδία,δηλ.
1) Η δραματική τέχνη,
2) Ο ιερός γάμος,
3) Η άμπελος, η συκέα και ο κισσός,
4) Φαλλικά στοιχεία και δενδρολατρεία.
Aν και είναι μια άκρως πολύπλοκη διαδικασία η ανάλυση όλων αυτών των θεμάτων, θα ήθελα να σταθώ ιδιαίτερα στα δύο πρώτα στοιχεία.
--- Πρώτα από όλα,μιλώντας για την δραματική τέχνη, σαν δρώμενο μύησης, θέαμα αγωγής της ψυχής αλλά και κοινωνικής επαφής, η διονυσιακή ταυτότητα αποκαλύπτεται από τα ίδια τα ευρήματα του Χαράππειου πολιτισμού. Ευρήματα που πιστοποιούν την επίδραση της πορείας του Διονύσου πάνω στην ταυτότητα της τέχνης και του πολιτισμού.
Ο Varadpade, στο βιβλίο του History of the Indian Theater αναφέρει ότι αυτές οι τέχνες είναι δώρα του Διονύσου στη χώρα. Συμπληρώνει δε ότι η δραματική τέχνη στην Ινδία από την αρχαιότητα είχε δραματικό και μυητικό χαρακτήρα, ακριβώς όπως το αρχαίο ελληνικό δράμα. (Βασιλεία Δερουκάκη, «Διονυσιακά ευρήματα στις πόλεις της κοιλάδος του Ινδού»).
--- Προτού προχωρήσουμε όμως πιο κάτω, θα πρέπει να επιμείνουμε στην κατανόηση του χαρακτήρα της μύησης για τους θεατές-συμμετέχοντες στα Διονυσιακά δρώμενα.
Θεωρώ λοιπόν ότι τα αρχαία ινδικά χορευτικά δρώμενα Bharata Natyam και Katakali, τα οποία συμπλέουν με το αρχαίο Ινδικό Θέατρο, αντλούν κινησιολογία χεριών, κορμού, ποδιών από την αρχαιοελληνική χορική κίνηση και, όπως είναι φυσικό την επεξεργάζονται. Είναι απόλυτα λογικό να υποθέσει ο ερευνητής ότι, μέσω της κάστας των φυλών της Πενταποταμίας, ο παραδοσιακός χορός-δρώμενο της Β. Ινδίας μετεξελιχθηκε σε δρώμενο κοινωνικής-μυητικής εκδήλωσης που ταξίδεψε μακράν, μέχρι τα όρια του Μεγάλου Ωκεανού.
(O ιερός χορός με το Manton της μεγάλης ισπανίδας χορεύτριας του Φλαμένκο Blanca del Rey, που αποτελεί την μεταφορά κατά εντυπωσιακό τρόπο της χορικής ιεροτελεστίας του Βharatanatyam όπως αυτή διασώθηκε και ταξίδεψε μέχρι την άκρη του Μεγάλου Ωκεανού, με φορείς τους τσιγγάνους της Βόρειας Ινδίας.)
Οπως λοιπόν ο δραματικός και μυητικός -κύρια- χαρακτήρας του αρχαιοελληνικού θεατρικού δρώμενου επηρέασε τους ήδη πολιτισμικά εξελιγμένους λαούς της αρχαίας Πενταποταμίας (Punjab) στην σημερινή Β. Ινδία, θα μπορούσαμε να σταθούμε στη δεύτερη ενότητα Διονυσιακής λατρευτικής επίδρασης που προαναφέραμε, δηλαδή αυτήν του Ιερού Γάμου, (Ιερογαμίας), ή, όπως και διεθνώς είναι πλέον γνωστός σαν Hierosgamos.
Ισως εδώ αξίζει τον κόπο να κάνουμε μια αναδρομή στην «βαθειά» αρχαιοελληνική μυθολογία...Στην « Ιστορία του Ελληνικού Εθνους» διαβάζουμε: «...Στην Κρήτη ο Ταύρος ταυτίζεται με τον Ουρανό και τον Ηλιο που γονιμοποιούν τη Γη (Το θηλυκό δηλαδή στοιχείο) το συσχετιζόμενο και με την Σελήνη....
Αργότερα, τα πρόσωπα του Ιερού αυτού Γάμου τα υποδύονται ο Βασιλιάς και η Βασίλισσα της Κνωσού,που το όνομά της, Πασιφάη, δηλαδή Ολόφωτη, δείχνει ακριβώς τη σχέση της Βασίλισσας–Θεάς με την Σελήνη.
Στην ιστορική ώσμωση της 6ης χιλιετίας στην περιοχή της Πενταποταμίας με την έλευση του στρατηλάτη Διονύσου, ο Ιερός Γάμος ενσωματώθηκε στις σανσκριτικές μυητικές, πνευματικές παραδόσεις σαν Kudalini Yoga.
Αυτή λοιπόν η κάστα των ειρηνικών πολεμιστών της Πενταποταμίας, με την τόσο έντονη αίσθηση της Φυλής, της Ανεξαρτησίας, της Ενσυναίσθησης, και της Διονυσιακής μέθεξης στην Αρμονία, (και όχι στην Μουσική---γιατί ο όρος αυτός αναφέρεται στο έργο των Μουσών γενικά!), με την αποδόμηση του Χαρράπειου πολιτισμού, απλώθηκε σε ολόκληρη την Αιγηίδα, μέχρι τα όρια του Μεγάλου Ωκεανού.
Ο Χαρράπειος όμως πολιτισμός, μέσα στο πέρασμα του ιστορικού χρόνου, διαλύθηκε τόσο εξ αιτίας εντονων φυσικών καταστροφών, όσο και επιδρομών νομαδικών φυλών...
Η έμφυτη τάση των τσιγγάνικων φυλών να ζουν και να δημιουργούν μουσικά σε κάθε χώρα, ηγεμονία, προτεκτοράτο,κο.κ. που επισκέπτονταν, διατηρήθηκε, χρωματίζοντας υπέροχα τις κουλτούρες τους.
Επιλεγόμενα
----Θεωρώντας ότι η ιστορική έρευνα στο θέμα της τσιγγάνικης κάστας άποτελεί ένα ευρύτατο πεδίο που δεν μπορεί να καλυφθεί σε αυτό το κείμενο πλήρως, επιθυμώ να το κλείσω σαυτό το σημείο ευχαριστώντας θερμά την Βασιλεία Δερουκάκη, και τον Δημήτρη Ευαγγελόπουλο για τα κείμενα και την βοήθειά τους.
----Το κειμενο αυτό, προοριζόμενο για το περιοδικό ΤΑΡ, αφιερώνεται με σεβασμό στη μνήμη του Νότη Μαυρουδή.
Στάθης Γαλάτης
egalat@tee.gr
Οκτώβρης 2023.
**********************
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Το περιεχόμενο του κειμένου, το φωτογραφικό, βιντεογραφικό ή ηχητικό υλικό καθώς και η επιμέλεια του άρθρου είναι ευθύνη του συγγραφέα)
| Το TaR, εκπληρώνοντας το όραμα του ιδρυτή του Νότη Μαυρουδή (1945-2023), συνεχίζει να λειτουργεί ως μία ελεύθερη και αυστηρά μη κερδοσκοπική μουσική διαδικτυακή κοινότητα, που βασίζεται αποκλειστικά στην εθελοντική εργασία και στην εγκυρότητα των συνεργατών του. Δεν απασχολεί επαγγελματίες δημοσιογράφους, διορθωτές κλπ, άρα δεν έχει την υποδομή και τους πόρους ώστε να ελέγχει την ακρίβεια των πληροφοριών και την πνευματική ιδιοκτησία του υλικού που παρατίθεται (κειμένου, εικόνων, βίντεο, ηχογραφήσεων κλπ). Βασίζεται αποκλειστικά στην καλή πίστη του αρθρογράφου, ο οποίος είναι ο υπεύθυνος για τις απόψεις του και για το υλικό που επιλέγει, από το προσωπικό του αρχείο. Οποιοσδήποτε θεωρεί ότι θίγεται από την χρήση πληροφοριών και υλικού παρακαλείται να το δηλώσει άμεσα ώστε να γίνει άμεση διόρθωση (tar.onlinemag@gmail.com). Το TaR έχει ως στόχο να στηρίξει την ποιοτική μουσική δημιουργία κι όχι να θίξει με οποιονδήποτε τρόπο τους δημιουργούς και το έργο τους. Επίσης, η πληροφόρηση που το TaR παρέχει μέσω των ενημερωτικών στηλών του για συναυλίες, εκδόσεις, σεμινάρια, διαγωνισμούς, φεστιβάλ κλπ εξαρτάται αποκλειστικά από τα Δελτία Τύπου που στέλνουν οι ενδιαφερόμενοι καλλιτέχνες ή διοργανωτές, τα οποία το TaR δημοσιεύει πάντα "καλή τη πίστει". Το TaR δεν φέρει ευθύνη για πιθανές ανακρίβειες και βασίζεται στην βοήθεια των αναγνωστών ώστε να διορθώνονται τα όποια προβλήματα. Διαχειριστής: Κώστας Γρηγορέας Ιδρυτής: Νότης Μαυρουδής |
