ΜΕΓΑΛΗ ΔΕΥΤΕΡΑ ΣΕ ΔΥΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΗ
(Tης Τίνας Βαρουχάκη)
Η κλασική κιθάρα του Κώστα Γρηγορέα και το νέι του Χάρη Λαμπράκη, συνήχησαν, τη Μεγάλη Δευτέρα, 18 Απριλίου, στην αίθουσα συναυλιών «Φίλιππος Νάκας», χαρίζοντας στο κοινό μια συναυλία γεμάτη κατάνυξη και πνευματικότητα, απολύτως συνεπή με την ατμόσφαιρα της Μεγάλης Εβδομάδας.
Οι καταξιωμένοι μουσικοί Κώστας Γρηγορέας και Χάρης Λαμπράκης, έχουν συμπράξει επανειλημμένως σε συναυλίες, όσο και στη δισκογραφία, με αφορμή το ηχογράφημα με έργα του Κώστα Γρηγορέα: "Soundtracks για Ιδανικές Ταινίες".
«Νέι και κλασική κιθάρα, δυο μελωδικά όργανα που παρόλη την κοινή εξ Ανατολών καταγωγή τους, σπανίως συναντώνται», σημειώνεται εύστοχα στο δελτίο τύπου της συναυλίας. Πράγματι…χρειάστηκε να περάσουν δέκα ολόκληρα χρόνια για να βρεθούν οι δυο μουσικοί ξανά επί σκηνής. Μα κάθε φορά που συμπράττουν, δημιουργούν νοσταλγικές μουσικές βραδιές με μουσικές «εξαίσιες και αγαπημένες».
Μεγάλη Δευτέρα
«Ο ων και ο ην και ο ερχόμενος.
Το Άλφα και το Ωμέγα»[1].
Το νέι του Χάρη Λαμπράκη και η Κιθάρα του Κώστα Γρηγορέα, εισήγαγαν το κοινό στην ατμόσφαιρα της Μεγάλης Δευτέρας, ερμηνεύοντας με κατάνυξη τη μελωδία του γνωστού βυζαντινού ύμνου:
«Τον νυμφώνα σου βλέπω, Σωτήρ μου, κεκοσμημένον
και ένδυμα ουκ έχω,
ίνα εισέλθω εν αυτώ·
λάμπρυνόν μου την στολήν της ψυχής,
Φωτοδώτα, και σώσον με»
Μεγάλη Τρίτη
«Βραχνή ακούστηκε η κραυγή
Στα καπηλειά της πολιτείας
Εσύ αμνίον για σφαγή
Κι εμείς κριοί της αμαρτίας[2]»
Μη σχετικό με τη Μεγάλη Εβδομάδα, αλλά σύμφωνο με το κλίμα κατάνυξης το όμορφο “Notturno Affettuoso”, δεύτερο μέρος του έργου του Κώστα Γρηγορέα “ Night talk ” ερμηνευμένο από την κιθάρα του.
Μεγάλη Τετάρτη
«Τετάρτη των τεφρών και των παθών
Ο θάνατος δεν έχει παρελθόν
Τετάρτη των ψυχών και των αγγέλων
Ο θάνατος δεν έχει ούτε μέλλον[3]»
Γεμάτη τρυφερότητα, η σύνθεση «Η νύχτα» από το ηχογράφημα "Soundtracks για Ιδανικές Ταινίες", έργο του Κώστα Γρηγορέα, αφιερωμένο στη Μνήμη του Μάνου Χατζιδάκι.
Η αρχική εκτέλεση του έργου είναι για κλασική κιθάρα και πιάνο. Στη συναυλία το νέι έπαιζε όλη την τρυφερή μελωδία και συνόδευε, γλυκά, η κιθάρα.
Μεγάλη Πέμπτη
«Θα ξανασπείρει καλοκαίρια
Στην άγρια παγωνιά του νου
Αυτός που κάρφωσε τ΄αστέρια
Στην άγια σκέπη τ΄ουρανού.
Κι εγώ κι εσύ κι εμείς κι οι άλλοι
Θα γεννηθούμε τότε πάλι[4]»
Από αυτή την κατανυκτική μουσική βραδιά, δεν θα ήταν δυνατόν να απουσιάζει το έργο συνθετών, των οποίων τιμούμε τη μνήμη με ιδιαίτερο σεβασμό. Στο πλαίσιο αυτό, οι δυο μουσικοί ερμήνευσαν το έργο: «4 δημοτικές εικόνες» ως ένα αφιέρωμα στην ιερή Μνήμη του αείμνηστου κιθαριστή και συνθέτη, Κυριάκου Τζωρτζινάκη, συμμαθητή του Κώστα Γρηγορέα στην τάξη του Δημήτρη Φάμπα και μετέπειτα στενού φίλου του. Πρόκειται για έργο σε 4 μέρη: α) «της θάλασσας»,β) «του κάμπου», γ) «του βουνού», και δ) «του χωριού».
Μεγάλη Παρασκευή
«Σήμερα ο Άδης ηνεώχθη
Γεφύρι εγίνη ο Γολγοθάς
Και στου θανάτου εσύ την όχθη
Άφατο δρόμο ακολουθάς –
έγγιστε κι ανέγγιστε
των μεγίστων μέγιστε
των μεγίστων μέγιστε[5]»
Ακολουθεί, στο ίδιο κλίμα, ένα υπέροχο όσο και πρωτότυπο παραδοσιακό έργο «Το μοιρολόι της Παναγίας». Ο Κώστας Γρηγορέας δίνει το τέμπο με την κιθάρα και το νέι αναλαμβάνει τη μελαγχολική, αργόσυρτη μελωδία, γεμάτη κατάνυξη.
Μέγα Σάββατο
«Μες στων καιρών την ανημποριά
διώξε το γρέγο και το βοριά
και ξαναγύρισε ήλιε στη γη
με του θριάμβου του την κραυγή[6]»
Μετά την Ανάσταση, έρχεται η ψυχική ανάταση και η ελπίδα. Μα δεν υπάρχει τίποτε πιο ελπιδοφόρο από την παιδική φαντασία – ύμνο στην οποία αποτελεί το ομώνυμο έργο του Κώστα Γρηγορέα, σε δυο μέρη «Όνειρο», «Παιχνίδι» για φλάουτο, (ή νέυ, ή βιολί) & κιθάρα – έργο, που όντως σε ταξιδεύει με την υπέροχη μελωδία του, από το εξαίσιο ηχογράφημα "Soundtracks για Ιδανικές Ταινίες".
Και φθάνουμε στο «Πάσχα»
με την ερμηνεία του έργου με τίτλο: «Ελληνικό Πάσχα», δεύτερο μέρος του έργου του Κώστα Γρηγορέα «Ανοιξιάτικη Τριλογία».
Το έργο παραπέμπει συνειρμικά σε εικόνες παραδοσιακού χορού στην εξοχή… Το νέι ξετυλίγει τη μελωδία και η κιθάρα δίνει το τέμπο, δημιουργώντας την ατμόσφαιρα ενός παραδοσιακού πασχαλινού γλεντιού.
Από μια συναυλία του Κώστα Γρηγορέα, δεν θα ήταν δυνατόν να λείπει το έργο του Μάνου Χατζιδάκι, του οποίου υπήρξε συνεργάτης από τα πολύ νεανικά του χρόνια. Πριν την εκτέλεση των έργων από το ηχογράφημα “Reflections”, που έχει κυκλοφορήσει και στα ελληνικά ως «Αντικατοπτρισμοί»,
o Kώστας Γρηγορέας, απευθύνθηκε προς το κοινό, επισημαίνοντας τα ακόλουθα:
«Η τελευταία ενότητα του προγράμματος είναι κάποια κομμάτια του Χατζιδάκι, τα οποία λατρεύουμε και εγώ και ο Χάρης από το “Reflections” αυτόν τον περίφημο δίσκο που φτιάχτηκε πριν… δεν ξέρω πόσα χρόνια και παρόλα αυτά είναι σαν να φτιάχτηκε σήμερα! Eίναι ένας κύκλος από κομμάτια, τα οποία πραγματικά μπορείς να αντιληφθείς το μεγαλείο του ταλέντου του (…) Είναι «θεϊκές» μελωδίες όλες…»
Καθώς το νέι ξετυλίγει τη μελωδία από το “Dedication”, μου έρχεται στο νου, το αντίστοιχο τραγούδι από τον δίσκο «Αντικατοπτρισμοί» και οι υπέροχοι στίχοι του Νίκου Γκάτσου, που μπορεί κανείς ν΄ακούσει στο τραγούδι:
«Ο κόσμος σου είμαι εγώ»:[7]
«….Πάλι μεγάλα λόγια
Κι υπερβολές
Πάλι μεγάλα λόγια
Μου ξαναλές
Όποιος χωρίς φεγγάρια
φεγγαριάζεται
πάει μια κρυφά μια φανερά
ποτέ δεν πάει στρωτά
Aν μ΄αγαπάς
Κι αν θες να σ΄αγαπώ
Σταμάτα να σκορπάς
Το άνθος σου και τον καρπό
Μαζί μου θέλω
Σεμνά να περπατάς
Αλλού να μην κοιτάς
Ο κόσμος σου να είμαι εγώ…»
Ακολουθεί η γεμάτη κατάνυξη μελωδία “Bitter Way”, από το “Reflections”. Στο νου μου έρχονται οι γεμάτοι πνευματικότητα ελληνικοί στίχοι του από την Αγαθή Δημητρούκα, στο τραγούδι
«Η Προσευχή του Ακροβάτη»:
«Κύριε, είναι ώρα
να βοηθήσεις μια ψυχή
δρόμο να' βρει τώρα
η ζωή μου η ρηχή.
Δεν μπορώ να ζω αντίθετα
με Σένα, κι όπου σταθώ
μ' άγνωστους ρυθμούς κι επίθετα
βοήθεια Σου ζητώ.
Είμαι ακροβάτης
και γυρεύω δικό μου Θεό.
Κύριε, δώς μου θάρρος
το σκοινί να μην κοπεί
θέλω να' μαι φάρος
που φωτίζει τη σιωπή.
Θέλω να πετάξω ελεύθερα
πιο πέρα κι απ' το κενό
πράγματα μικρά και δεύτερα
δεν ξέρω ν' αγαπώ.
Είμαι ακροβάτης
και γυρεύω δικό μου Θεό.
Είμαι ακροβάτης
και γυρεύω καινούργιο Θεό».
Ακολουθεί η υπέροχη μελωδία «Noble Dame» που δεν είναι άλλη, από τη γνωστή «Περιμπανού», το οποίο ακούστηκε στη συναυλία σε διασκευή για σόλο κιθάρα [8]:
«Περιμπανού τη λέγαν τα παιδιά, Περιμπανού
Κι ήταν δεκαπέντε χρονών
Έγραφαν τ΄ονομά της στον καθρέφτη τ΄ουρανού
μ΄ενός πνιγμένου γλάρου φτερό.
Μα της ζωής το κύμα το παράφορο
Σάρωσε βάρκες και κουπιά
Και στο μεγάλο κόσμο τον αδιάφορο
Ποιος τη θυμάται τώρα πια…»
Η κιθάρα «κεντάει» την υπέροχη εισαγωγή του τραγουδιού….και διαπερνά με συνηχήσεις γεμάτες ευαισθησία, όλη την όμορφη μελωδία του.
Το αφιέρωμα στο «Reflections” και -κατά ένα τρόπο στην ιερή μνήμη του αξέχαστου, Μάνου Χατζιδάκι- ολοκληρώνεται με τη μουσική από το τραγούδι “ Kemal.”
Στο νου μου ηχεί η ηχογράφηση, όπου στο ρόλο του αφηγητή, ακούγεται η ευαίσθητη φωνή του ίδιου του Μάνου Χατζιδάκι, πάνω στην εξαίσια ποίησης του Νίκου Γκάτσου[9]:
“Ακούστε τώρα την ιστορία του Κεμάλ
Ενός νεαρού πρίγκιπα της Ανατολής.
Απόγονου του Σεβάχ του θαλασσινού,
Που νόμιζε ότι μπορεί ν΄αλλάξει τον κόσμο,
Αλλά, πικρές οι βουλές του Αλλάχ και σκοτεινές
Οι ψυχές των ανθρώπων…»
Ο συνδυασμός της κιθάρας με το νέι, κάνει τη μελωδία ακόμη πιο λυρική και συγκινητική… Όταν η μελωδία του τραγουδιού ολοκληρώνεται, δεν μπορώ να αποσυνδέσω από τη σκέψη μου και τον επίλογο του ποιήματος, πάλι με ολοζώντανη στη μνήμη μου, τη βραχνή φωνή του Μάνου Χατζιδάκι:
«Καληνύχτα Κεμάλ. Αυτός ο κόσμος
Δε θ΄αλλάξει ποτέ,
Καληνύχτα…»
Το αφιέρωμα στον Μάνο Χατζιδάκι μόλις τελείωσε. Αλλά δεν ήταν αυτή η «Καληνύχτα» των δυο μουσικών. Μας επιφύλαξαν μια ακόμη όμορφη έκπληξη: «Θα τελειώσουμε με έναν λιβανέζικο ύμνο της Μεγάλης Παρασκευής. Έχει γίνει πολύ γνωστό από τη Fairuz. Είναι ένα παραδοσιακό αραβικό, παραδοσιακό τραγούδι: “Wa Habibi” (Αγαπημένε μου)», είπε ο Κώστας Γρηγορέας απευθυνόμενος στο συγκινημένο κοινό.
To κοινό χειροκρότησε με ενθουσιασμό τους εξαίσιους μουσικούς. Στο σημείο αυτό, τελείωσε το επίσημο πρόγραμμα, όχι όμως και η συναυλία. Οι δυο μουσικοί, εις ανάμνηση της συνεργασίας τους εν έτει 2010, στο πλαίσιο του φεστιβάλ της EBU, επέλεξαν για encore και πάλι τον «Κεμάλ», όπως τότε στη συναυλία της EBU στο «Πυθαγόρειο Αμφιθέατρο»:
Πριν καλά καλά σιγήσουν οι νότες, καλύφθηκαν από ένα δυνατό, παρατεταμένο χειροκρότημα…
Από τη διάχυτη συγκίνηση εκείνης της μουσικής μυσταγωγίας, αναδύθηκαν συνειρμικά στο νου μου, οι τελευταίοι στίχοι από το ποίημα του Νικηφόρου Βρεττάκου: «Ο Άγιος με τ΄άσπρο άλογο[10]»:
«Η μουσική: είναι ένας άγιος
Που κατεβαίνει στο άσπρο του άλογο.
Φθάνει ως την άκρη της καρδιάς μου, υπόσχεται.
Γυρνά τα φύλλα της ψυχής μου σε μετέωρα χρώματα
Κι όπου γωνιά μου, τη φωτίζει.»
Τίνα Βαρουχάκη
varouchaki.tar@gmail.com
Μάιος 2022
Οι βασικοί συντελεστές της συναυλίας:
Παναγιώτης Κουκούτας (ηχοληψία), Κώστας Γρηγορέας (κιθάρα), Χάρης Λαμπράκης (νέι), Θανάσης Δέδες (παραγωγή)
[1] Γκάτσος Νίκος, Όλα τα Τραγούδια, Αθήνα, εκδόσεις Πατάκη, 2006, Μέρες Επιταφίου, Μεγάλη Δευτέρα, σελ 597. Στο βιβλίο αναφέρεται το εξής: «Παραγγελία του Μάνου Χατζιδάκι για να έγραφε εκείνος μουσική και να παρουσίαζε, με την “Ορχήστρα των Χρωμάτων” ένα έργο κατάλληλο για τη Μεγάλη Εβδομάδα (1990)».
Για λόγους σεβασμού στο πρωτότυπο, επισημαίνεται ότι τα ποιήματα είναι γραμμένα με πολυτονικό σύστημα, το οποίο για τεχνικούς λόγους δεν μπορούσε να αποδοθεί στον υπολογιστή.
[2] Γκάτσος Νίκος, Όλα τα Τραγούδια, Αθήνα, εκδόσεις Πατάκη, 2006, Μέρες Επιταφίου, Μεγάλη Τρίτη, σελ 598.
[3] Γκάτσος Νίκος, Όλα τα Τραγούδια, Αθήνα, εκδόσεις Πατάκη, 2006, Μέρες Επιταφίου, Μεγάλη Τετάρτη, σελ 599.
[4] Γκάτσος Νίκος, Όλα τα Τραγούδια, Αθήνα, εκδόσεις Πατάκη, 2006, Μέρες Επιταφίου, Μεγάλη Πέμτπη, σελ 600
[5] Γκάτσος Νίκος, Όλα τα Τραγούδια, Αθήνα, εκδόσεις Πατάκη, 2006, Μέρες Επιταφίου, Μεγάλη Παρασκευή, σελ 601
[6] Γκάτσος Νίκος, Όλα τα Τραγούδια, Αθήνα, εκδόσεις Πατάκη, 2006, Μέρες Επιταφίου, Μέγα Σάββατο, σελ 602
[7] Γκάτσος Νίκος, Όλα τα Τραγούδια, Αθήνα, …, ό.π., σελ. 460
[8] Γκάτσος Νίκος, Όλα τα Τραγούδια, Αθήνα, …, ό.π., σελ 465
[9] Γκάτσος Νίκος, Όλα τα Τραγούδια, Αθήνα, …, ό.π., σελ 462
[10] Βρεττάκος Νικηφόρος, Τα Ποιήματα, Αθήνα,Εκδόσεις Τρία Φύλλα, 1981, Τόμος Δεύτερος, Συλλογή, Το βάθος του Κόσμου, ποίημα «Ο άγιος με τ΄άσπρο άλογο», σελ 174
