[μουσικολογώντας 20] Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΤΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ (πληθωρικό πάντα) ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ
(του Νότη Μαυρουδή)

[Μουσικολογώντας 20]

 Ο Γιώργος Μονεμβασίτης

για τον (πληθωρικό πάντα) Μίκη Θεοδωράκη

      Σε έξη (6) cd κυκλοφόρησαν τα συμφωνικά έργα του Μίκη Θεοδωράκη από την ελληνική εταιρία Legend Classics και προστέθηκαν στον τεράστιο δισκογραφικό κατάλογο έργων του συνθέτη, που -ομολογουμένως- κερδίζει πάντα το ενδιαφέρον του κοινού για την αστείρευτη- ακατάπαυστη -πολύχρονη παραγωγή του. Τόσο στον δισκογραφικό κατάλογο, όσο και στον κατάλογο εργογραφίας του.

       Στα έξη αυτά άλμπουμ συναντάμε έργα πρώιμα του συνθέτη από τη δεκαετία του ’40, έως πρόσφατα σε χρόνο, με μερικά από τα μουσικά θέματα επεξεργασμένα όχι μία φορά, σε ορχηστρική εκδοχή, σε συμφωνική φόρμα, φανερώνοντας την διάθεση του συγκεκριμένου δημιουργού να ξεπεράσει την τραγουδιστική μορφή, που -ούτως ή άλλως- κατέχει μεγαλοπρεπώς εδώ και (τουλάχιστον) έξη δεκαετίες!

      Δεν θα ασχοληθώ σε αυτό το σημείωμα με αποτίμηση του συμφωνικού έργου του Μίκη Θεοδωράκη, υπάρχουν πιο ειδικοί να το κάνουν. Θα σταθώ όμως στα σημειώματα του Γιώργου Μονεμβασίτη (Γ.Μ.) που κοσμούν τους αξιοπρόσεκτους φακέλους των έξη δίσκων ακτίνας. Ίσως για πρώτη φορά στην «καταλογοποίηση» των έργων του Θεοδωράκη, συναντάμε τόσο οργανωμένη και αξιόπιστη μουσικολογική και ιστορική κατάθεση που ασφαλώς είναι έργο πολύχρονης έρευνας στα αρχεία (και όχι μόνο) του συνθέτη.

      Και επειδή γνωρίζω καλά τον Μονεμβασίτη (παλαιός φίλος και συνεργάτης από το έντυπο TaR), δεν είναι από εκείνους που επαναπαύονται σε ένα προσωπικό αρχείο αλλά πάνε παρά πέρα, για να επαληθευθεί, να διασταυρωθεί κάθε στοιχείο, κάθε πληροφορία, κάθε δεδομένο, κάθε λεπτομέρεια που αναφέρει το αρχείο αυτό. Εξ’ άλλου, είναι κοινή ομολογία πως μεγάλος όγκος βιβλίων και δισκογραφικών αφιερωμάτων  (κυρίως αυτοβιογραφικών) γραμμένα από τους πρωταγωνιστές τους ή από …μελετητές, στερούνται απόλυτης αξιοπιστίας, δημιουργώντας πηγές ακόμα και ανιστόρητης πληροφόρησης.

      Στην περίπτωσή μας, ο Γ.Μ. ανέλαβε (εδώ και τρία χρόνια) το τεράστιο υλικό του λόγιου Μίκη Θεοδωράκη. Το αν ήταν ή όχι μια δύσκολη δουλειά είναι αυτονόητο, από τη στιγμή που είχε να ερευνήσει όλα τα παρεπόμενα από σουίτες, έργα μπαλέτου, Ωδές, μουσικά σύνολα και τις 1,2,3,4,7, Συμφωνίες!

      Μία τέτοια εργογραφία, ενός τόσο πληθωρικού δημιουργού, μιας τέτοιας παγκόσμιας ακτινοβολίας, δεν θα μπορούσε να περιοριστεί σε μια απλή παρουσίαση διεκπεραιωτικού χαρακτήρα. Απεναντίας, θα έλεγα πως ξαφνιάστηκα που τον ρόλο μιας οφειλόμενης εθνικής παρέμβασης (όπως η καταγραφή του έργου του Θεοδωράκη),  ανέλαβε να το παράγει και να το παρουσιάσει μια εμπορική εταιρία δίσκων (Legend) και όχι ένα Υπουργείο Πολιτισμού, για παράδειγμα…

      Και ο νοών, νοήτω…

      Αυτή η εργογραφία λοιπόν είναι αυτό ακριβώς που γράφει ο ερευνητής των σημειωμάτων: είναι «μουσική τοιχογραφία» η οποία υφάνθηκε με συναισθήματα και ηχητικές εικόνες μιας συγκλονιστικής περιόδου του σύγχρονου ελληνισμού. Το ιστορικό της καθώς και η γενεσιουργός της αιτία αποκαλύπτουν τον πόνο μα και την αισιοδοξία με τα οποία είναι πλασμένη.»  Πώς να έχει αντίρρηση κανείς; Είναι χιλιάδες φορές ειπωμένο πως τα έργα είναι στιγμές ζωής και ιστορίας. Το έργο του Θεοδωράκη, τόσο το τραγουδιστικό, όσο και το λόγιο, εμπεριέχει εικόνες εποχών και αντιλήψεων. Θα μπορούσε να είναι διαφορετικά; Πολύ αμφιβάλω…

      Έχει δίκιο ο συγγραφέας των σημειωμάτων όταν γράφει για μια από τις Συμφωνίες πως: «Ο συνθέτης από την πρώτη στιγμή της σύλληψης του έργου του αυτού σκέφτηκε να το περιβάλει με άλλα μέρη που να πηγάζουν από την αισιοδοξία και την πίστη στην αίσια έκβαση του αγώνα για αξιοπρέπεια και ελευθερία, μια και τότε, την εποχή του εμφυλίου κυρίως, όλοι οι αγωνιστές της αριστεράς διακατείχοντο από το αίσθημα του νικητή.» Ποια διαδρομή θα έπρεπε να ακολουθήσει ο ερευνητής για να φωτίσει τον δημιουργό μέσα από το πέπλο της ιστορίας; 

      Η εργασία του Γ.Μ. ακολούθησε αυτό ακριβώς το νήμα της ιστορίας και των γεγονότων, θα μπορούσα να πω «ως όφειλε» όταν έχουμε να κάνουμε με μέγιστες προσωπικότητες. Αυτό λοιπόν είναι που ο εργασιομανής ιστορικός της μουσικής ακολούθησε. Ο σεβασμός του μπροστά στην ιστορία του Μίκη.

      Τα έξη σημειώματα της δισκογραφικής σειράς αποτελούν ό,τι πιο έγκυρο έχει γραφτεί γύρω από την εργογραφία του δημιουργού.

      Να σημειώσουμε πως αυτό το έργο (το δισκογραφικό) μαζί με τα τραγούδια του, είναι ίσως το μεγαλύτερο σε όγκο από κάθε άλλον σύγχρονο συνθέτη. Είναι ιδιαιτέρως δύσκολο να συνταχθεί ακριβής κατάλογος έργων του Θεοδωράκη που να μην αφήνει «κάτι» απ’ έξω.

      Με την επιμέλεια παραγωγής του Γ.Μ. έχουμε –επιτέλους- μια δισκογραφική σειρά του λόγιου Θεοδωράκη με σοβαρή καταγραφή στο έργο του, στα επί μέρους κομμάτια (μέρη), σε στοιχεία που ενέπνευσαν τον συνθέτη, σε πρόσωπα που συνέβαλαν, σε συνθήκες ζωής των εποχών, σε πολιτικές και κοινωνικές καταστάσεις που δημιούργησαν το κατάλληλο τοπίο για να δράσει ο δημιουργός, μια που –ως γνωστό- αυτές οι τελευταίες είναι που ελκύουν τα αντανακλαστικά του.

      Ο ακροατής της σειράς των έξη δίσκων, μέσα στους εσώκλειστους φακέλους, θα βρεθεί μπροστά σε πλήθος πληροφοριών και σε ιστορικά πρόσωπα (πολιτικούς, ποιητές –μουσικούς, δημοσιογράφους, κλπ), θα περιδιαβεί τις τοποθεσίες όπου ταξίδεψε σε νεαρή ηλικία ο δημιουργός, θα παραθέσει πραγματικούς διάλογους, θα καταθέσει το οδοιπορικό του Μίκη σε τόπους διαμονής και σε τόπους εξορίας σε δίσεκτα χρόνια, θα διαβάσει και θα παρακολουθήσει τα λιμπρέτα των έργων, όπου υπάρχει λόγος μελοποιημένος. Με λίγα λόγια, με το πόνημα του Μονεμβασίτη έχουμε ένα σημαντικό κομμάτι ζωής του σημαντικότερου (μαζί με τον Χατζιδάκι) συνθέτη της μεταπολεμικής Ελλάδας.

      Εκεί, στο 1^ο CD θα διαβάσουμε ένα ενδιαφέρον απόσπασμα του Μάνου Χατζιδάκι (από συναυλιακό πρόγραμμα της 28/3/1990) για τον Μίκη:   «Με τον Μίκη Θεοδωράκη – συνομήλικοι – ζήσαμε μιαν ίδια Ελλάδα, ιδιαίτερα απ’ την Απελευθέρωση και μετά. Η Ελλάδα αυτή είχε τρία πρόσωπα. Το ένα αποτυπώθηκε στις ταινίες της Finos Film και το γνωρίζετε από την τηλεόραση. Ανεπανάληπτη πνευματική φτώχεια, γελοιότητα σε προθέσεις και επιδιώξεις και επιθεωρησιακής υφής παρατήρηση στα κοινά. Καμιά σχέση με τις λαμπρές εξαιρέσεις εκείνου του καιρού. Το άλλο πρόσωπο ήταν το επίσημο. Αστυνομοκρατία, ανελευθερία, ψευτοηθική και κομπασμός για μια Αρχαία κληρονομιά, απ’ την οποία όμως δεν παρουσιάζουμε κανένα σύμπτωμα ή χαρακτηριστικό κληρονόμων. Το τ ρ ί τ ο και αληθινό ίσαμ’ ένα σημείο, ήταν η ερωτική μας αλήθεια στις γειτονιές των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης και οι εξαιρετικές πνευματικές μας φυσιογνωμίες, καταδιωκόμενες  πότε από την Ασφάλεια και πότε από την επικρατούσα επίσημη θέση κι άποψη… Αυτό το τρίτο ελληνικό πρόσωπο κείνου του καιρού μας έθρεψε, εμένα και τον Μίκη, εμένα στο Παγκράτι κι εκείνον εξόριστο στην Ικαρία, κι αυτό το πρόσωπο περιείχε η μουσική μας που ήδη είχε ποτιστεί απ’ τον Τσαρούχη, τον Μόραλη, τον Ελύτη, τον Γκάτσο, τον  Ρίτσο και κάθε άξιο χλευαζόμενο των καιρών…»

      Ο Γ.Μ. με αυτή την δισκογραφική σειρά, αποκατάστησε τις πρόχειρες και πλημμελείς δισκογραφικές εκδόσεις των δίσκων του Θεοδωράκη. Δίσκοι που μπήκαν σε όλα τα ελληνικά σπίτια (και όχι μόνο) γεμίζοντας τα με ήχους ελληνικούς, ήχους που περιέχονται στον καθρέφτη της κοινής ζωής. Άξιζε στους δίσκους του μια επιμέλεια που θα εκπροσωπούσε αντίστοιχα πνευματικά αγαθά τέτοιου ψηλού επιπέδου. Συνέβη το αντίθετο! (Ίσως όμως και να μην ήταν στις προτεραιότητες του συνθέτη)

      Έστω και αργά, η …δικαίωση ήρθε. Η συγκεκριμένη δισκογραφική σειρά, αποκατάστησε μια χρόνι-α …παρεξήγηση. ΟΙ δίσκοι του Θεοδωράκη (και αντίστοιχα άλλων σοβαρών δημιουργών της τραγουδοποιίας και της λόγιας μουσικής) δεν είναι απλοί δίσκοι αλλά αγαθά ενός ιδιαίτερου πολιτισμού που τάραξαν τα νερά μιας ιστορικής περιόδου για την ελληνική πραγματικότητα. Οι εταιρίες δίσκων όφειλαν να συμπεριφερθούν αναλόγως αλλά δεν το έπραξαν. (Το θέμα θα μας απασχολήσει σε άλλο σημείωμά μου).

      Θα μπορούσα να υποστηρίξω πως σε αυτό το σημείο, ο Χατζιδάκις (με τον Αλέξανδρο Πατσιφά της εταιρίας Lyra) ήταν πρωτομάστορες εικαστικών εξωφύλλων και χρήσιμων πληροφοριών, που έφτιαχναν σοβαρό κλίμα, αντίστοιχο του περιεχομένου του δίσκου.

      Τέλος, η δισκογραφική σειρά που πραγματεύομαι σ’ αυτό το σημείωμα, επαναφέρει με τον καλύτερο τρόπο την καλή αισθητική και την σοβαρή αντιμετώπιση (εκ μέρους του επιμελητή Γ.Μ.) σε ένα υλικό που αντιπροσωπεύει έναν μεγάλο συνθέτη του 20^ου και του 21^ου αιώνα.

Νότης Μαυρουδής
mavroudis@tar.gr
http://www.notismavroudis.gr
(28/9/07)