[μουσικολογώντας 24] ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ
(του Νότη Μαυρουδή)

 [μουσικολογώντας 24]

ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ

Μια θεματογραφία με κεντρικό πρόσωπο τον Μάνο Χατζιδάκι, όχι ως μουσικό αλλά ως προϊόν μεταβίβασης ή πώλησης (!!!) είναι από μόνο του θέμα που ανατριχιάζει. Μου ήρθε η σκέψη διαβάζοντας την έγκριτη εφημερίδα «το Βήμα» στις 3 Φεβρουαρίου με τον τίτλο:
Μ. ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ: ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΕΙ. Για όποιον ενδιαφέρεται περισσότερες λεπτομέρειες, θα διαβάσει περισσότερα στη διεύθυνση: http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=15278&m=C02&aa=1

Αλλά μας πέφτει κι εμάς λόγος όταν βρισκόμαστε μπροστά σε κραυγαλέα θέματα. Ένα απ’ αυτά είναι και η «πώληση» του αρχείου του μεγάλου αυτού μουσικού του καιρού μας, που μετά από 14 χρόνια απουσίας (από το 1994) αρχίζει να γεννάται θέμα μεταβίβασης ή πώλησης του αρχείου σε πανεπιστήμια του εξωτερικού (ακούστηκαν και ποσά, αλλά ακούστηκε και για κάποιους ιδιώτες επιχειρηματίες).

Πέπλο μυστηρίου καλύπτει μια τέτοια σκέψη, ένα τέτοιο πλάνο, από τον κάτοχο του αρχείου τον κο Γιώργο Θεοφανόπουλο, ο οποίος –φαντάζομαι πως- έχει πάρει μια τέτοια απόφαση λόγω των δυσκολιών να διατηρηθεί ένα τόσο μεγάλο και σημαντικό υλικό, με πιάνα, παρτιτούρες, προσωπικά αντικείμενα, ηχογραφήσεις, χειρόγραφες παρτιτούρες, κείμενα, λογοτεχνικά γραπτά του, ποιήματα, σκέψεις, πλάνα, αλληλογραφία, φωτογραφίες, πίνακες γνωστών ζωγράφων, έπιπλα και ποιος ξέρει τι ακόμα υλικό υπάρχει στη διάθεση του Αρχείου Μάνος Χατζιδάκις…
Ωστόσο, η απειλή ακούγεται αμείλικτη, γιατί, όπως είπε ο Γ. Θεοφανόπουλος: «το αρχείο κινδυνεύει πράγματι να βρεθεί εκτός συνόρων, παρ' όλο που πρώτη του επιλογή είναι να παραμείνει εντός αυτών.» Πολύ φοβούμαι πως πάνω σ’ αυτή τη φράση είμαστε αναγκασμένοι να σταθούμε και να ανησυχούμε, με τον φόβο να μην πέσει ένα τέτοιο αρχείο (μιας τέτοιας προσωπικότητας) σε χέρια ή σε φορέα, ακατάλληλα για την εποικοδομητική του λειτουργία ως υλικό χρήσιμο για όποιον θέλει να γνωρίσει βαθύτερα έναν από τους μεγαλύτερους έλληνες μουσικούς του 20^ου αιώνα, τον Μάνο Χατζιδάκι.

ανάγκη στέγασης.
Θέλω να διατυπώσω πως δεν βρίσκω λαθεμένη την σκέψη (απόφαση;) του Γ. Θεοφανόπουλου να παραδώσει το αρχείο σε κάποιον αξιόπιστο φορέα. Συμβαίνει πολλές φορές ένας ιδιώτης να μη μπορεί να σηκώσει το βάρος μιας τέτοιας κληρονομιάς και ευθύνης. Καλό είναι ένα τέτοιο αρχείο να βρίσκεται υπό την προστασία και την φροντίδα μιας σοβαρής βιβλιοθήκης για παράδειγμα, ενός σοβαρού ιδρύματος -φορέα πολιτισμού, με κύρια στοιχεία την φερεγγυότητα και την ευθύνη, με έργο γόνιμο και κοινωνικά λειτουργικό, με ιστορική προσφορά, με αναγνωρισμένη κοινωφελή δράση. Τέτοια ιδρύματα υπάρχουν και μπορούν να προστατεύσουν σοβαρά αρχεία. Τέλος, το ίδιο το κράτος εν δυνάμει, έχει τους τρόπους και τις μεθόδους να αγκαλιάσει τέτοιες ειδικές περιπτώσεις, αρκεί να γίνουν προσεκτικές και σοβαρές συμφωνίες με τους κληρονόμους. Όμως συγχρόνως, όλα αυτά μπορεί να αποδειχτούν και ακατάλληλα για να προστατεύσουν. Ο φόβος του Γ. Θεοφανόπουλου για καταστροφή του αρχείου, έχει μια βάση όταν λέει:  «Ούτε, από την άλλη, θέλω το αρχείο να μεταφερθεί στα υπόγεια κάποιου υπουργείου και με το πέρασμα των ετών να ξεχαστεί και να εξαφανισθεί».
Θεωρώ αυτονόητο πως ο πιο σίγουρος δρόμος που θα συμβάλει ώστε το αρχείο να λειτουργεί όπως πρέπει, είναι η δημόσια αποστολή του. Να δημιουργηθεί στενή σχέση με τους μελετητές, τους φοιτητές, τους ενδιαφερόμενους, τον κόσμο.

λύσεις;
Ποια μπορεί να είναι η λύση; Νομίζω καμία! Θα υπερίπταται πάντα μια ανησυχία κάθε φορά που θα ανατίθεται ένα σημαντικό αρχείο σε κάποιον φορέα, ή σε κάποιο πρόσωπο.
Η εμπειρία λέει για παράδειγμα, πως το Μουσείο λαϊκών οργάνων στην Πλάκα, το αρχείο Φοίβου Ανωγιαννάκη, εκείνο του Μπο –Μποβί, το Πελοποννησιακό Κέντρο Ερευνών, το ίδρυμα Μέλπως Μερλιέ, εκείνο των Μικρασιατικών Μελετών και άλλα, παρ’ όλες τις τεράστιες δυσκολίες που συναντάνε από τις πιστώσεις και τις προγραμματισμένες χορηγίες που καθυστερούν πάντα, λειτουργούν σοβαρά και εποικοδομητικά, χάρη στην αυτοθυσία των μελετητών των αρχείων αυτών.

τρόποι μεταβίβασης
Το ευαίσθητο σημείο της όλης υπόθεσης της «μετανάστευσης» ή «πώλησης»του αρχείου Μ. Χατζιδάκις, βασίζεται στον τρόπο χρήσης της μεταβίβασης. Ένα σημαντικό αρχείο έχει τρεις τρόπους για να αλλάξει χέρια: α) την πώληση, β) το δανεισμό και γ) τη δωρεά. Από τα συμφραζόμενα του κληρονόμου δεν συνάγουμε κανένα ενδεικτικό περί πωλήσεως αφού δηλώνει πως:  Από την Ελλάδα πάντως με έχουν προσεγγίσει δύο επιχειρηματίες για την αγορά του. Επειδή όμως το τελευταίο διάστημα έχει αναπτυχθεί μια παραφιλολογία περί πωλήσεως του αρχείου, έχω να δηλώσω για τους αμετανόητα καχύποπτους ότι δεν τίθεται θέμα πώλησης».
Είναι ευχάριστο να γνωρίζουμε αυτή τη συγκεκριμένη δήλωση του κληρονόμου, γιατί είναι δυσάρεστο να νοιώθουμε πως ο Μ. Χατζιδάκις, μετά θάνατον, έχει μπει σε πλειστηριασμούς και μπίζνες, καταστάσεις που ο ίδιος ήταν κάθετα αντίθετος και προστάτευε πάντα τον εαυτό του από κακόγουστα marketing στη διάρκεια της ζωής του. Πραγματικά δεν γνωρίζω το πώς μια τέτοια υπόθεση μπορεί να βρει ήρεμη διεξαγωγή συνεννοήσεων και συμφωνιών αφού ένα αρχείο όπως το εν λόγω, έχει ανάγκη από την λειτουργία ενός συνόλου θεμάτων από ρυθμίσεις που, εκτός των άλλων, είναι και οικονομικές. Ψηφιοποιήσεις παρτιτούρων, ηχογραφήσεων, φωτογραφιών, μαγνητοσκοπήσεων, διατήρηση λειτουργίας των πιάνων, ενορχηστρώσεις, ηχογραφήσεις, επεξεργασίες, αρχειοθετήσεις, και άλλα πολλά που …κρύβονται πίσω από τις λεπτομέρειες, έχουν ανάγκη από προσωπικό που θα το φροντίζει καθημερινά. Ένα τέτοιο αρχείο μπορεί να λειτουργήσει εύρυθμα, μόνο με ένα ίδρυμα που θα μπορούσε να εξασφαλίσει κονδύλια ικανά να δίνουν ανάσα στις πολυποίκιλες ανάγκες του.

παράλληλες δράσεις.
Η περίπτωση του Μάνου Χατζιδάκι δεν περιορίζεται μόνο στο αρχείο του αλλά απλώνεται και σε άλλες μετά θάνατον δράσεις, όπως στη δισκογραφία του, που συνεχίζει να είναι σε δραστηριότητα λόγω των διαχρονικών τραγουδιών του, στο ανέκδοτο ακόμα υλικό του που βρίσκεται στα συρτάρια, και, στην ξεχωριστή Ορχήστρα Χρωμάτων, που ο ίδιος δημιούργησε (με αντικαταστάτη στο τιμόνι της καλλιτεχνικής διεύθυνσης τον Γιώργο Κουρουπό). Μια ορχήστρα που όλα αυτά τα τελευταία χρόνια, παρ’ όλες τις προσπάθειες να παρουσιάζει ελληνικά έργα και όχι μόνο, δυσκολεύεται να λειτουργήσει από την απρόθυμη πολιτεία να αθετεί τους χρόνους πληρωμής των ειλημμένων υποχρεώσεών της ορχήστρας.

αρχείο και πολιτεία.
Ασφαλώς και το αρχείο Μάνος Χατζιδάκις δεν έχει σχέση με την Ορχήστρα Χρωμάτων, θεωρώ όμως πως ολόκληρο αυτό το πακέτο θα πρέπει να τεθεί υπ’ όψη της πολιτείας, που δεν μπορεί να μένει σιωπηλή και αποστασιοποιημένη. Η πολιτεία, μπροστά σε τέτοιες περιπτώσεις, οφείλει να ξεδιπλώνει φιλότεχνη πολιτική. Είναι η ευκαιρία της να δηλώνει πως σέβεται εθνικές αξίες και άλλα τέτοια πατριωτικά. Ο Μ.Χ. δεν είναι μια απλή περίπτωση ενός καλού μουσικού, θα ήταν άδικο να τον περιορίσουμε έτσι. Η πνευματική και καλλιτεχνική του προσωπικότητα ξεπερνάει τα εθνικά όρια. Η χρήση και διαχείριση του αρχείου του λοιπόν είναι ζήτημα εθνικής υπόστασης θα έλεγα, θέμα πολύ σοβαρό και η πολιτεία με τον νόμιμο κληρονόμο θα πρέπει να φροντίσουν έτσι ώστε να βρεθεί τρόπος να μην πέσει σε ακατάλληλο φορέα που μπορεί ακόμα και να το απαξιώσει. Μέσα σε όλα όσα εγράφησαν για το θέμα της μεταβίβασης, εκείνο που μου έκανε περισσότερη εντύπωση είναι η σιωπή του ΥΠΠΟ. Το μόνο που μάθαμε είναι πως «Ο κ. Μιχάλης Λιάπης προτίθεται να επικοινωνήσει με τον κ. Γιώργο Χατζιδάκι». Μια ανακοίνωση ξερή και στερεότυπη, που αφήνει στο βάθος μια αίσθηση περίπου αδιαφορίας. Μακάρι να κάνουμε λάθος…

Νότης Μαυρουδής
(17/2/08)