ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ ΚΑΙ
ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΚΙΘΑΡΑΣ
Οι σπουδές της κιθάρας στα Ωδεία
Για να μάθει κανείς κάποιο μουσικό όργανο στην Ελλάδα και ταυτόχρονα να αποκτήσει έναν αναγνωρισμένο τίτλο σπουδών, η φοίτηση σε κάποιο Ωδείο ή Μουσική Σχολή είναι σχεδόν μονόδρομος. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει αυτή η δυνατότητα και στα Τμήματα Μουσικών Σπουδών των Πανεπιστημίων Αθήνας, Θεσσαλονίκης και Κέρκυρας .
Τα Ωδεία1 στην Ελλάδα είναι ιδιωτικές ή δημοτικές επιχειρήσεις (με μοναδική εξαίρεση το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης), οι οποίες λειτουργούν υπό την (υποτυπώδη) εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού (ΥΠΠΟ) και δεν ανήκουν σε καμία εκπαιδευτική βαθμίδα. Το πλαίσιο λειτουργίας τους καθορίζεται κυρίως από δύο… Βασιλικά Διατάγματα2 (!): αυτό της 11.11.1957 (ΦΕΚ 229/Α/57) “Περί κυρώσεως του εσωτερικού κανονισμού του Ωδείου Θεσσαλονίκης” και το Β.Δ. 16/1966 (ΦΕΚ 7/Α/66) “Περί ιδρύσεως ιδιωτικών μουσικών ιδρυμάτων”. Ο νόμος 229 της 17/19.4.1976 απλώς ορίζει τον εσωτερικό κανονισμό του Ωδείου Θεσσαλονίκης ως κανονισμό λειτουργίας όλων των Ωδείων και ρυθμίζει κάποιες λεπτομέρειες για τις εξετάσεις. Επί υπουργίας Ευάγγελου Βενιζέλου ψηφίστηκε ένας νόμος που προέβλεπε την ίδρυση και λειτουργία Ανώτερων Σχολών Μουσικής, κατά τα πρότυπα του νόμου 1158/81 για τις Ανώτερες Σχολές Χορού, Θεάτρου και Κινηματογράφου. Τα Προεδρικά Διατάγματα που θα ενεργοποιούσαν αυτόν το νόμο δεν εκδόθηκαν ποτέ…
Τα Ωδεία χορηγούν τίτλους σπουδών επικυρωμένους από το ΥΠΠΟ. Οι τίτλοι αυτοί δεν είναι ισότιμοι με τους τίτλους σπουδών καμίας εκπαιδευτικής βαθμίδας (Μέσης, Ανώτερης, Ανώτατης)3. Για τα μη αναγνωρισμένα όργανα (π.χ. μπουζούκι, ηλεκτρική κιθάρα, ηλεκτρικό αρμόνιο κ.ά.) χορηγούν απλές βεβαιώσεις σπουδών. Η κιθάρα μέχρι το 1986 δεν ήταν αναγνωρισμένη. Μετά από πολλές περιπέτειες4, αναγνωρίστηκε τελικά το 1987! Τα προγράμματα σπουδών και εξετάσεων καθορίζονται στην Υπουργική απόφαση ΥΠΠΟ/ΓΝΟΣ/33992 (ΦΕΚ 500/Β/87).
Ας δούμε, λοιπόν, τα πιο ενδιαφέροντα σημεία αυτών των νόμων, κυρίως σε ό,τι αφορά την κιθάρα. Οι γενικοί όροι είναι παρόμοιοι και για τις σπουδές στα υπόλοιπα αναγνωρισμένα όργανα. Για τις μικρές διαφοροποιήσεις τους σε σχέση με την κιθάρα, καθώς και για τα προγράμματα σπουδών και εξετάσεων στα κυριότερα από αυτά, θα προσπαθήσουμε να σας ενημερώσουμε στο μέλλον. Για την ώρα, μπορείτε να ανατρέχετε στο προαναφερθέν Β.Δ. του 1957.
ΤΑΞΕΙΣ
Όπως και σε όλα τα όργανα, είναι τέσσερις:
1. Προκαταρκτική (2 χρόνια)
2. Κατωτέρα (3 χρόνια)
3. Μέση (3 χρόνια)
4. Ανωτέρα (3 χρόνια και άνω)
Τα χρόνια φοίτησης στις παρενθέσεις αφορούν στον ελάχιστο χρόνο παραμονής σε κάθε τάξη5. Ως μέγιστος καθορίζεται ο διπλάσιος. Μπορεί όμως να δοθεί επιπλέον παράταση ίση με το μισό του ελάχιστου χρόνου σπουδών6.
Μαθητής που δεν έχει εγγραφεί στο Ωδείο από την αρχή των σπουδών του, δίνει κατατακτήριες εξετάσεις. Μπορεί, ανάλογα με τις γνώσεις και τις ικανότητές του, να καταταγεί μέχρι και το Β΄ έτος της Ανωτέρας. Με αυτόν τον τρόπο (διαγραφή από τα επίσημα μαθητολόγια που στέλνει το Ωδείο στο ΥΠΠΟ και κατατακτήριες εξετάσεις μετά από ένα ή περισσότερα χρόνια) μπορεί κάποιος να συντομεύσει τα ελάχιστα χρόνια σπουδών.
ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
Οι ετήσιες εξετάσεις διεξάγονται τον Ιούνιο. Οι συμπληρωματικές και οι κατατακτήριες τον Οκτώβριο. Οι προαγωγικές και οι απολυτήριες τον Ιανουάριο ή τον Ιούνιο. Οι προκριματικές, όποτε τις ζητήσει ο διευθυντής του Ωδείου.
Οι ετήσιες, συμπληρωματικές, προκριματικές και προαγωγικές εξετάσεις είναι εσωτερικές του Ωδείου και διενεργούνται από τον καλλιτεχνικό διευθυντή, συνήθως με την παρουσία κάποιου ή κάποιων καθηγητών κιθάρας.
Οι κατατακτήριες και οι απολυτήριες εξετάσεις διενεργούνται από πενταμελείς επιτροπές που αποτελούνται από τον καλλιτεχνικό διευθυντή και έναν καθηγητή κιθάρας του Ωδείου, καθώς και από τρεις καθηγητές κιθάρας εκτός Ωδείου. Παρίσταται και εκπρόσωπος του ΥΠΠΟ7, το οποίο και διορίζει αυτές τις επιτροπές. Αν και ο νόμος προβλέπει ότι το Ωδείο προτείνει μόνο τα δύο δικά του μέλη των επιτροπών (και άρα το ΥΠΠΟ διορίζει τα άλλα τρία), στην πράξη το ΥΠΠΟ εγκρίνει πάντα τις επιτροπές που του προτείνει εξ ολοκλήρου το κάθε Ωδείο. Αυτό, φυσικά, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για πάσης φύσεως “πονηρές” σκέψεις και υποψίες σε σχέση με το αδιάβλητο αυτών των εξετάσεων8.
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
1. Θεωρία (3 τάξεις)
2. Αρμονία (3 τάξεις)
3. Σολφέζ (5 τάξεις)
4. Ιστορία της Μουσικής (2 τάξεις)
5. Μορφολογία (1 τάξη)
6. Μουσική Δωματίου (2 χρόνια)
7. Διδασκαλία (από μαθητή της Β΄ Ανωτέρας σε μαθητή Προκαταρκτικής)
Για να προσέλθει μαθητής σε απολυτήριες εξετάσεις πρέπει να έχει τελειώσει τα υποχρεωτικά του μαθήματα τουλάχιστον 5 μήνες πριν από αυτές. Σε εξαιρετικές, βέβαια, περιπτώσεις (;) μπορεί η διεύθυνση να συμπτύξει το παραπάνω διάστημα σε 15 ημέρες (!).
ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ9
Ι. Προκαταρκτική
1. Μέθοδος: Ε. Pujol Νο II.
2. Σπουδές: J. Sagreras, M. Carcassi, F. Carulli, F. Sor, N. Coste, M. Giuliani, D. Aguado και Ελλήνων συνθετών.
3. Έργα: Προκλασικά, F. Tarrega, F. Sor και Ελλήνων συνθετών.
4. Κλίμακες: Μείζονες και ελάσσονες μελωδικές σε 1 & 2 οκτάβες. Κύριες συγχορδίες.
5. Prima Vista: Εκτέλεση στην κιθάρα των τρεχόντων μαθημάτων του σολφέζ στο κλειδί Σολ.
ΙΙ. Κατωτέρα
1. Μέθοδος: Ε. Pujol Νο III.
2. Σπουδές: J. Sagreras, M. Carcassi, F. Sor, N. Coste, M. Giuliani, D. Aguado, L. Brouwer (1-10) και Ελλήνων συνθετών.
3. Έργα: Προκλασικά, κλασικά, ρομαντικά, H. Villa-Lobos, F. Tarrega και Ελλήνων συνθετών.
4. Κλίμακες: Μείζονες και ελάσσονες μελωδικές & αρμονικές σε 2 & 3 οκτάβες. Κύριες συγχορδίες.
5. Prima Vista: Εκτέλεση στην κιθάρα των τρεχόντων μαθημάτων του σολφέζ στα κλειδιά Σολ & Φα.
ΙΙΙ. Μέση
1. Μέθοδος: Ε. Pujol Νο IV
2. Σπουδές: J. Sagreras (VI), F. Sor (Segovia), S. Dodgson (1-10), N. Coste, D. Aguado, F. Tarrega, A. Barrios, L. Brouwer και Ελλήνων συνθετών.
3. Έργα: Προκλασικά, κλασικά, ρομαντικά, σύγχρονα και Ελλήνων συνθετών.
4. Κλίμακες: Όλες οι μείζονες και ελάσσονες μελωδικές & αρμονικές σε 2 & 3 οκτάβες. 3ες, 6ες, 8ες, 10ες και αρπίσματα όλων των κλιμάκων.
5. Prima Vista: Εκτέλεση στην κιθάρα των ανωτέρων μαθημάτων του σολφέζ σε όλα τα κλειδιά.
IV. Ανωτέρα
1. Σπουδές: H. Villa-Lobos, A. Barrios.
2. Σονάτες, έργα και κοντσέρτα από όλο σχεδόν το κιθαριστικό ρεπερτόριο.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ10
Ι. Προαγωγικές Κατωτέρας
Μία σπουδή, δύο έργα και κλίμακες από την ύλη της Προκαταρκτικής.
ΙΙ. Προαγωγικές Μέσης
1. Μία σπουδή του F. Sor (A. Segovia) ή μία σπουδή του E. Pujol (βιβλίο III) από τις 2, 4, 5, 6, 11, 14, 19, 21, 23, 25, 26.
2. Ένα έργο Αναγέννησης ή Μπαρόκ.
3. Ένα έργο F. Tarrega ή H. Villa-Lobos ή M.M. Ponce.
4. Ένα έργο τεχνικής τρέμολο.
5. Κλίμακες και κύριες συγχορδίες από την ύλη της Κατωτέρας.
ΙΙΙ. Προαγωγικές Ανωτέρας
1. Μία σπουδή του F. Sor (A. Segovia) από τις 11, 12, 16, 18, 19, 20.
2. Τρία μέρη από μία σουίτα του J. S. Bach.
3. Ένα έργο σύγχρονου συνθέτη.
4. Ένα έργο της επιλογής του εξεταζόμενου, Έλληνα συνθέτη.
5. Ένα έργο που επιλέγεται από την επιτροπή δύο μήνες πριν από την εξέταση.
6. Κλίμακες και αρπίσματα.
Η ικανότητα χορδίσματος χωρίς την παρέμβαση τρίτων είναι υποχρεωτική για τον εξεταζόμενο.
IV. Πτυχιακές εξετάσεις11
1. Ένα έργο προκλασικής περιόδου.
2. Ένα από τα ακόλουθα έργα του J.S. Bach: Suite BWV 996 ή Fuge BWV 1000 ή Prelude & Fugue BWV 998 ή μία σουίτα του S. L. Weiss.
3. Ένα ή περισσότερα έργα κλασικής ή ρομαντικής περιόδου, διάρκειας τουλάχιστον 10΄ ή ένα κοντσέρτο από τους A. Vivaldi ή L. Boccherini.
4. Ένα ή περισσότερα έργα σύγχρονου συνθέτη, διάρκειας τουλάχιστον 10΄.
5. Δύο σπουδές του H. Villa-Lobos (1&3, 2&5, 4&7, 6&10, 9&11, 8&12).
6. Ένα έργο της επιλογής του εξεταζόμενου, κατά προτίμηση Έλληνα συνθέτη.
Στις Πτυχιακές εξετάσεις δεν είναι υποχρεωτική η εκτέλεση των έργων από μνήμης.
V. Διπλωματικές εξετάσεις12
1. Ένα έργο προκλασικής περιόδου.
2. Ένα από τα ακόλουθα έργα του J.S. Bach: Chaconne ή Suite BWV 995 ή Suite BWV 997 ή Suite BWV 1006a ή Prelude-Fugue-Allegro BWV 998.
3. Ένα έργο κλασικής ή ρομαντικής περιόδου της επιλογής του εξεταζόμενου.
4. Μία από τις ακόλουθες συνθέσεις: Sonatina (F.M. Torroba), Sonata (J. Turina), Invocation & Dance (J. Rodrigo), El Decameron Negro (L. Brouwer), Sonata III (M.M. Ponce), Sonata – Omagio Boccherini (M.C. Tedesco), Suite Venezolana (A. Lauro).
5. Μία από τις ακόλουθες συνθέσεις: Sonata (A. Ginastera), Partita No 1 (S. Dodgson), Nocturnal (B. Britten), Drei Tentos (H. W. Henze), Blue Guitar (M. Tippet), 5 Bagatelles (W. Walton), Tres Apuntes (L. Brouwer), 4 Pieces Breves (F. Martin).
6. Ένα κοντσέρτο για κιθάρα εκτός από αυτά του Πτυχίου.
7. Ένα έργο που επιλέγεται από την επιτροπή δύο μήνες πριν από την εξέταση.
Στις Διπλωματικές εξετάσεις η εκτέλεση των έργων από μνήμης είναι υποχρεωτική.
Μπορεί κάποιος, συμπληρώνοντας τρία χρόνια στην Ανωτέρα, να προσέλθει απευθείας σε Διπλωματικές εξετάσεις. Αν όμως προτιμήσει να δώσει πρώτα για Πτυχίο, πρέπει να περάσουν τουλάχιστον δύο χρόνια από τις Πτυχιακές για να έχει το δικαίωμα να δώσει για Δίπλωμα. Δεν υπάρχει περιορισμός στο βαθμό του πτυχίου ως προϋπόθεση για την απόκτηση Διπλώματος13.
Οι Προκριματικές και η Δεξιοτεχνία δεν είναι απαραίτητες, εκτός κι αν έτσι κρίνει ο διευθυντής του Ωδείου14.
ΒΑΘΜΟΙ
1. Κακώς: 0 – 0,99
2. Μετριότατα: 1 – 2,99
3. Μέτρια: 3 – 4,99
4. Σχεδόν καλώς: 5 – 5,49
5. Καλώς: 5,50 – 7,49
6. Λίαν καλώς: 7,50 – 9,49
7. Άριστα: 9,50 – 10
Δίπλωμα μπορεί να αποκτήσει κανείς μόνο με “Άριστα” ή “Λίαν καλώς”. Πτυχίο και με “Καλώς”.
ΤΥΠΙΚΑ ΠΡΟΣΟΝΤΑ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΔΙΕΥΘΥΝΤΩΝ
Επιμελητής: Πτυχιούχος χωρίς προϋπηρεσία. Μπορεί να διδάξει μαθητές Προκαταρκτικής και Κατωτέρας.
Δάσκαλος: Διπλωματούχος χωρίς προϋπηρεσία. Μπορεί να διδάξει μαθητές Προκαταρκτικής, Κατωτέρας και Μέσης.
Καθηγητής: Πτυχιούχος ή διπλωματούχος με πενταετή προϋπηρεσία. Μπορεί να διδάξει όλες τις τάξεις.
Προσόντα καλλιτεχνικού διευθυντή Ωδείου ή Μουσικής Σχολής: Δίπλωμα σύνθεσης ή δίπλωμα φούγκας και οργάνου, καθώς και δεκαετής προϋπηρεσία.
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ
Οι μόνες προϋποθέσεις που απαιτούνται από κάποιο φυσικό πρόσωπο για να ιδρύσει Ωδείο είναι να έχει βγάλει το Δημοτικό, να μην είναι πάνω από 70 χρονών, να μην είναι δημόσιος υπάλληλος και να μην έχει καταδικαστεί για έγκλημα!15
Άλκης Αναστόπουλος
alkis@tar.gr
(2006)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Στον όρο “Ωδεία”, από εδώ και στο εξής, θα συμπεριλαμβάνουμε και τις Μουσικές Σχολές. Να σημειωθεί ότι Ωδεία και Μουσικές Σχολές είναι απολύτως ισότιμα. Οι μόνες τους διαφορές είναι: α) Μουσική Σχολή μπορεί να υπάρξει ακόμη και για την διδασκαλία ενός και μόνο οργάνου, β) Τα απαιτούμενα τυπικά προσόντα του Καλλιτεχνικού Διευθυντή για ένα Ωδείο είναι περισσότερα από αυτά για μία Μουσική Σχολή.
[2] Για την απίθανη περίπτωση που κάποιος νεότερος μπορεί να μην το έχει ακουστά: Ναι, είχαμε βασιλιά κάποτε! Μάλιστα, στο Β.Δ. του ’57 προβλέπεται ως αργία και η… Βασιλική Εορτή!
[3] Στην πράξη, βέβαια, γίνονται δεκτοί για τον διορισμό καθηγητών Μουσικής στα δημόσια και ιδιωτικά σχολεία.
[4] Αναλυτικά μπορείτε να ενημερωθείτε για το θέμα στις σελίδες 58 έως 95 του τεύχους 13 του TaR και εδώ
[5] Τώρα, τι είδους ελάχιστος χρόνος παραμονής καθορίζεται με την προσθήκη του “και άνω” στα 3 χρόνια της Ανωτέρας, αδυνατούμε να το αντιληφθούμε!
[6] Παράδειγμα: Στην Κατωτέρα μπορεί να παραμείνει κανείς το πολύ 3+3+1½ = 7½ χρόνια. Άρα, οι σπουδές στην κιθάρα μπορούν να διαρκέσουν από 11 έως και 27½ χρόνια!!!
[7] Κατά κανόνα πρόκειται για κάποιον διοικητικό υπάλληλο ο οποίος, φανταζόμαστε, αδυνατεί να ξεχωρίσει το “Lagrima” από το “Catedral”! Συνήθως ο ρόλος του περιορίζεται στον έλεγχο της τυπικής διαδικασίας.
[8] Φυσικά, εμείς δεν μπορούμε να φανταστούμε ότι υπάρχουν συνάδελφοι και Ωδεία που… “αυθαιρετούν” με οποιονδήποτε τρόπο σε τέτοιου είδους εξετάσεις.
[9] Την αναφέρουμε για την Ιστορία και μόνο. Είναι άγνωστος ο αριθμός αυτών που την τηρούν, καθώς και αυτών που έχουν πολλούς και σπουδαίους λόγους για να μην την τηρούν…
[10] Αντιρρήσεις και γι’ αυτά ξέρουμε ότι υπάρχουν πολλές: Γιατί, ας πούμε, στις προαγωγικές Μέσης να μην μπορεί κάποιος να παίξει κάτι άλλο εκτός από Tarrega, Villa-Lobos ή Ponce; Γιατί η σουίτα 996 του Bach ή τα 5 κομμάτια του Piazzolla δεν κάνουν για Δίπλωμα; Και πολλές άλλες… Πάντως, κι εδώ στην πράξη συναντά κανείς συχνά περισσότερη ή λιγότερη ελαστικότητα στην εφαρμογή τους.
[11] Πτυχίο διδασκαλίας.
[12] Δίπλωμα σολίστ.
[13] Στην πράξη, τα Ωδεία δεν επιτρέπουν συνήθως να προσέλθει σε Διπλωματικές εξετάσεις ένας Πτυχιούχος με βαθμό “Καλώς”. Εδώ που τα λέμε, μάλλον λογικό μοιάζει κάτι τέτοιο...
[14] Πέρα από τους όποιους εκπαιδευτικούς λόγους, η είσπραξη των εξετάστρων αποτελεί σίγουρα ένα ακόμη –αξιοσέβαστο– κίνητρο για αυτές τις εξετάσεις.
[15] Δεν γνωρίζουμε αν, τότε, έπρεπε να μην είναι και κομμουνιστής!
